(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)
Knyahinya
Z Wiki.Meteoritica.pl
(→Bibliografia) |
|||
Linia 10: | Linia 10: | ||
| położenie = 48°54'N, 22°24'E | | położenie = 48°54'N, 22°24'E | ||
| uwagi = największy europejski pojedynczy okaz meteorytu ~279,8 kg | | uwagi = największy europejski pojedynczy okaz meteorytu ~279,8 kg | ||
- | | data = 9 czerwca 1866 r., ~17:00 (4:56 czasu lokalnego) | + | | data = 9 czerwca 1866 r., ~17:00 (4:56 czasu lokalnego) (sobota) |
| typ = chondryt zwyczajny, L/LL5 | | typ = chondryt zwyczajny, L/LL5 | ||
| masa = ~500 kg | | masa = ~500 kg | ||
Linia 16: | Linia 16: | ||
| synonimy = w NHM Cat: '''Csillagfalva''', '''Knahyna''', '''Kniaginia''', '''Knyhyna''', '''Kuyahinga''', '''Nagy-Bereszna'''; po rosyjsku: Княгиня | | synonimy = w NHM Cat: '''Csillagfalva''', '''Knahyna''', '''Kniaginia''', '''Knyhyna''', '''Kuyahinga''', '''Nagy-Bereszna'''; po rosyjsku: Княгиня | ||
}} | }} | ||
- | Spadek 9 czerwca 1866 roku ok. 17:00 na Ukrainie/Węgrzech (L/LL5). | + | Spadek 9 czerwca 1866 roku (sobota) ok. 17:00 na Ukrainie/Węgrzech (chondryt zwyczajny, L/LL5, TKW ~500 kg). |
- | Kulę ognia dostrzeżono w północnych Węgrzech nad miastem Liptovský Mikuláš, która po przeleceniu około 220 km na wschód wybuchła nad miastem Knyahinya tworząc czarne chmury. Następnie pośród hałasu spadł deszcz kamieni. Chmura zszarzała i przemieszczając się na południe została rozproszona przez wiatr. Około 1200 kamieni spadło na obszar 7×4 km w pobliżu miejscowości: Zboj (obecnie Słowacja), Nova Stuzhitsya, Knyahinya i Strychava (obecnie Ukraina), nikt nie został ranny. Węgierska Akademia Nauk skierowała w ten rejon komisję. Największy znaleziony okaz ma około 279,8 kg<ref>okaz meteorytu Knyahinya jest drugim największym kamiennym meteorytem europejskim, pierwszy jest okaz meteorytu [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=24058 Tsarev] (~284 kg), z deszczu meteorytów spadłych w 1922 roku w Rosji. Największe okazy meteorytów kamiennych na świecie to: [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=12171 Jilin] - 1770 kg, [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=17922 Norton County] - 1070 kg, [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=12379 Kunya-Urgench] - 900 kg, [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=18101 Paragould] - 373 kg, [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=11984 Hugoton] - 325 kg.</ref> (obecnie znajduje w Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu), drugi co do wielkości (46 kg) został kupiony za 750 florenów dla Węgierskiego Muzeum Narodowego (zniszczonego w 1956 roku przez pożar). | + | Kulę ognia dostrzeżono w północnych Węgrzech nad miastem Liptovský Mikuláš, która po przeleceniu około 220 km na wschód wybuchła nad miastem Knyahinya tworząc czarne chmury. Następnie pośród hałasu spadł deszcz kamieni. Chmura zszarzała i przemieszczając się na południe została rozproszona przez wiatr. Około 1200 kamieni spadło na obszar 7×4 km w pobliżu miejscowości: Zboj (obecnie Słowacja), Nova Stuzhitsya, Knyahinya i Strychava (obecnie Ukraina), nikt nie został ranny. Węgierska Akademia Nauk skierowała w ten rejon komisję. Największy znaleziony okaz ma około 279,8 kg<ref>okaz meteorytu Knyahinya jest drugim największym kamiennym meteorytem europejskim, pierwszy jest okaz meteorytu [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=24058 Tsarev] (~284 kg), z deszczu meteorytów spadłych w 1922 roku w Rosji. Największe okazy meteorytów kamiennych na świecie to: [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=12171 Jilin] - 1770 kg, [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=17922 Norton County] - 1070 kg, [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=12379 Kunya-Urgench] - 900 kg, [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=18101 Paragould] - 373 kg, [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=11984 Hugoton] - 325 kg.</ref> (obecnie znajduje w Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu), drugi co do wielkości (46 kg) został kupiony za 750 florenów dla Węgierskiego Muzeum Narodowego (zniszczonego w 1956 roku przez pożar). |
- | Według informacji zamieszczonej na rosyjskiej Wikipedii, największy fragment meteorytu (279 kg) znaleziono na zboczach góry '''Stinská''' (ros. ''Стенка'')<ref name="Stińska">góra '''Stinská''' (ang. ''Stinka'', ros. ''Стенка, Стинка'', ukr. ''Стінка''); nie chodzi o szczyt '''Stińska''' na Połoninie Bukowskiej w Bieszczadach Zachodnich!</ref> w miejscu ( | + | Według informacji zamieszczonej na rosyjskiej Wikipedii, największy fragment meteorytu (279 kg) znaleziono na zboczach góry '''Stinská''' (ros. ''Стенка'')<ref name="Stińska">góra '''Stinská''' (ang. ''Stinka'', ros. ''Стенка, Стинка'', ukr. ''Стінка''); nie chodzi o szczyt '''Stińska''' na Połoninie Bukowskiej w Bieszczadach Zachodnich!</ref> w miejscu (polanie, łące?) zwanym '''''Черные млаки''''' (ukr. ''Чорні млаки'')<ref name="UNPP">według opisu tras trekingowych Użańskiego Parku Narodowego - [http://www.unpp.com.ua/index.php?option=com_content&view=article&id=35&Itemid=35 Маршрути УНПП]</ref>. Jest tam również informacja, że główna masa rozbiła się przy upadku na dwa, niemal równe, fragmenty! |
- | :{{Wielokropek}} Основная масса метеоритного тела (предположительно ядро), весом в 279766 грамм приземлилась в восьми километрах от с. Княгиня, на склоне горы Стенка (1078м) в урочище Чёрные Млаки. | + | :{{Wielokropek}} Основная масса метеоритного тела (предположительно ядро), весом в 279766 грамм приземлилась в восьми километрах от с. Княгиня, на склоне горы Стенка (1078м) в урочище Чёрные Млаки. |
- | :Через несколько дней этот осколок был найден жителем с. Княгиня Василием Крывьяныком (Василь Крив | + | :Через несколько дней этот осколок был найден жителем с. Княгиня Василием Крывьяныком (Василь Крив'яник), на глубине около 2 метров. При падении ядро распалось на две почти равные части, весом 141833 и 137933 грамм, от последнего куска отколося ещё осколок весом 2350 грамм. Вскоре о находке узнал лесничий Великого Березного Антон Покорный. По его словам, он выкупил у Крывьяныка найденный метеорит «за два вола, которые тот сам выбрал». Впоследствии, Покорный сам выгодно перепродал его Венскому императорскому музею (современный музей естественной истории), в котором метеорит и хранится до сих пор.{{Wielokropek}} |
Dokładna lokalizacja miejsca znalezienia największego okazu znajduje się na portalu opisującym szlaki trekingowe w Użańskim Parku Narodowym ([http://www.unpp.com.ua/index.php?option=com_content&view=article&id=35&Itemid=35 Маршрути УНПП]): | Dokładna lokalizacja miejsca znalezienia największego okazu znajduje się na portalu opisującym szlaki trekingowe w Użańskim Parku Narodowym ([http://www.unpp.com.ua/index.php?option=com_content&view=article&id=35&Itemid=35 Маршрути УНПП]): | ||
- | :{{Wielokropek}} По схилу гори піднімаємось до урочища Чорні млаки, в якому розташовані три невеликі луки. Саме тут, на третій луці, селянин Василь Крив’яник знайшов найбільший уламок Княгинянського метеорита, що впав 9 червня 1866. Щороку він косив траву на галявинах в урочищі „Чорні млаки”. Через декілька днів після падіння метеорита він вийшов на сінокіс і побачив на луці яму, якої раніше не було. Розкопавши грунт на цьому місті глибше 2 метрів, виявив великий уламок космічного тіла вагою 279 кг 766 г. При падінні він розколовся на два шматки вагою 141 кг 833 г та 137 кг 933 г. В свою чергу, від останнього відколовся ще один, менший – вагою 2 кг 350 г.{{Wielokropek}} | + | :{{Wielokropek}} По схилу гори піднімаємось до урочища Чорні млаки, в якому розташовані три невеликі луки. Саме тут, на третій луці, селянин Василь Крив’яник знайшов найбільший уламок Княгинянського метеорита, що впав 9 червня 1866. Щороку він косив траву на галявинах в урочищі „Чорні млаки”. Через декілька днів після падіння метеорита він вийшов на сінокіс і побачив на луці яму, якої раніше не було. Розкопавши грунт на цьому місті глибше 2 метрів, виявив великий уламок космічного тіла вагою 279 кг 766 г. При падінні він розколовся на два шматки вагою 141 кг 833 г та 137 кг 933 г. В свою чергу, від останнього відколовся ще один, менший – вагою 2 кг 350 г.{{Wielokropek}} |
- | = | + | :{| style="font-size:85%" |
+ | ! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Koblitz MetBase) | ||
+ | |- | ||
+ | | Vienna, Naturhist. Mus. || 286.3 kg (main mass) | ||
+ | |- | ||
+ | | London, Nat. Hist. Mus. || 13.9 kg | ||
+ | |- | ||
+ | | Budapest, Eötvös Lorand Univ. || 11.98 kg | ||
+ | |- | ||
+ | | Paris, Mus. d'Hist. Nat. || 8.45 kg | ||
+ | |- | ||
+ | | Chicago, Field Mus. Nat. Hist. || 8.40 kg | ||
+ | |- | ||
+ | | Bonn, Min. Mus. Univ. || 7.9 kg | ||
+ | |- | ||
+ | | Stockholm, Naturhist. Riksmus. || 6.49 kg | ||
+ | |- | ||
+ | | Budapest, Nat. Mus. || 3.41 kg | ||
+ | |- | ||
+ | | Philadelphia, Acad. Nat. Sci. || 2879 g | ||
+ | |- | ||
+ | | Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ. || 1739 g | ||
+ | |- | ||
+ | | '''Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.''' || 193 g<ref>wg Pilskiego (2001) - MMWr: 166,95 cs, 26,0 ep; MGPAN: 88,72 hs, 21,90 fc; MGUJ: 10,9 cs</ref> | ||
+ | |- | ||
+ | | '''Warsaw, Geol. Inst., Polish Acad. Sci.''' || 110 g | ||
+ | |} | ||
+ | Meteoryt ten znalazł się w przygotowywanej przez Jerzego Pokrzywnickiego monografii polskich meteorytów o roboczym tytule ''Kosmolityka'' (Kosiński 2012). | ||
+ | |||
+ | === Źródła === | ||
==== Wg B.A.A.S. (1868) ==== | ==== Wg B.A.A.S. (1868) ==== | ||
{{AQuote-begin | max-width = 1000px | align = }} | {{AQuote-begin | max-width = 1000px | align = }} | ||
- | {{Wielokropek}} Nearly simultaneously with the appearance of a small bluish cloud in the air over Sztricsava, near Knyahinya, there was heard at that place, and for many miles round, a sharp report, like that of a six-pounder cannon, followed for ten minutes by a rumbling sound like that of water boiling, the rumbling of a cart on a pavement, or of stones striking together. Three of four minutes after the first report stones were seen to fall at various places over an extent of area measuring from N.N.E. to S.S.W. about 9 miles in length, and about 3½ miles in breadth from W.N.W to E.S.E. The stones when picked up were lukewarm, as if shone upon by the sun†, or even as warm as if taken freshly from an oven. One, of the size of a plum, which fell upon a linen cloth, did not singe it. The smaller stones did not penetrate the earth more than a few inches, or lay upon surface. One of moderate size, which fell through a tree at the door of the inn at Knyahinya, broken from it a branch half an inch in thickness; and ten such branches were broken by a larger stone, in its fall through an apple-tree, beneath which it was found. Many other stones were seen to fall. That which weighed 73½ lbs. (Austrian) penetrated the firm sandstone-earth of the district to a depth of 2 feet. About 100 paces from it, three weeks after the occurrence, was found a hole 4 feet wide and 4½ feet deep, round which the earth had been scattered to a distance of 30 yards. On sounding the hole a firm stone was discovered at a depth of 11 feet below the surface. The aërolite was exhumed. It was found to be broken across, and, with the remaining pieces discovered in the same hole, weighed about 300 kilogrammes (660 lbs. English). The direction of penetration was from N. 30° E., altitude 63°. Its position, a league N.E. from Knyahinya, occupies the extreme N.N.E. corner of the general area of the fall. Another very large stones is said to have fallen about two miles S.W. from Knyahinya, which could not be discovered. {{Wielokropek}} | + | {{Wielokropek}} Nearly simultaneously with the appearance of a small bluish cloud in the air over Sztricsava, near Knyahinya, there was heard at that place, and for many miles round, a sharp report, like that of a six-pounder cannon, followed for ten minutes by a rumbling sound like that of water boiling, the rumbling of a cart on a pavement, or of stones striking together. Three of four minutes after the first report stones were seen to fall at various places over an extent of area measuring from N.N.E. to S.S.W. about 9 miles in length, and about 3½ miles in breadth from W.N.W to E.S.E. The stones when picked up were lukewarm, as if shone upon by the sun†, or even as warm as if taken freshly from an oven. One, of the size of a plum, which fell upon a linen cloth, did not singe it. The smaller stones did not penetrate the earth more than a few inches, or lay upon surface. One of moderate size, which fell through a tree at the door of the inn at Knyahinya, broken from it a branch half an inch in thickness; and ten such branches were broken by a larger stone, in its fall through an apple-tree, beneath which it was found. Many other stones were seen to fall. That which weighed 73½ lbs. (Austrian) penetrated the firm sandstone-earth of the district to a depth of 2 feet. About 100 paces from it, three weeks after the occurrence, was found a hole 4 feet wide and 4½ feet deep, round which the earth had been scattered to a distance of 30 yards. On sounding the hole a firm stone was discovered at a depth of 11 feet below the surface. The aërolite was exhumed. It was found to be broken across, and, with the remaining pieces discovered in the same hole, weighed about 300 kilogrammes (660 lbs. English). The direction of penetration was from N. 30° E., altitude 63°. Its position, a league N.E. from Knyahinya, occupies the extreme N.N.E. corner of the general area of the fall. Another very large stones is said to have fallen about two miles S.W. from Knyahinya, which could not be discovered. {{Wielokropek}} |
:{{Footnote-line}} | :{{Footnote-line}} | ||
:† And ''not'', as stated in Dr. Haidinger's<ref>Haidinger (1866)</ref> first report, but corrected by later communications, "ice-cold." | :† And ''not'', as stated in Dr. Haidinger's<ref>Haidinger (1866)</ref> first report, but corrected by later communications, "ice-cold." | ||
Linia 42: | Linia 71: | ||
{{AQuote-begin | max-width = 1000px | align = }} | {{AQuote-begin | max-width = 1000px | align = }} | ||
- | '''History of the fall:''' A fireball was first noticed in northern Hungary above the town now called Liptovský Mikuláš and flew some 220 km to the east until exploded with thunderous detonation above Knyahinya, producing a black cloud. A shower of stones fell from the cloud with a whizzing noise. Then the black cloud turned to a grey cloud of dust, moving southward and dispersed by the wind. Some 1200 stones fell in a ~7×4 km strewn field in the vicinity of Zboj (now Slovakia), Nova Stuzhitsya, Knyahinya and Strychava (now Ukraine) but nobody was injured. The Hungarian Academy of Sciences sent a commission to visit the scene. The largest recovered specimen (now in the Natural History Museum in Vienna) weighed some 300 kg, the second largest (46 kg) one was bought for 750 florins for the Hungarian National Museum (destroyed by fire in 1956). | + | '''History of the fall:''' A fireball was first noticed in northern Hungary above the town now called Liptovský Mikuláš and flew some 220 km to the east until exploded with thunderous detonation above Knyahinya, producing a black cloud. A shower of stones fell from the cloud with a whizzing noise. Then the black cloud turned to a grey cloud of dust, moving southward and dispersed by the wind. Some 1200 stones fell in a ~7×4 km strewn field in the vicinity of Zboj (now Slovakia), Nova Stuzhitsya, Knyahinya and Strychava (now Ukraine) but nobody was injured. The Hungarian Academy of Sciences sent a commission to visit the scene. The largest recovered specimen (now in the Natural History Museum in Vienna) weighed some 300 kg, the second largest (46 kg) one was bought for 750 florins for the Hungarian National Museum (destroyed by fire in 1956). |
{{AQuote-end}} | {{AQuote-end}} | ||
Linia 100: | Linia 129: | ||
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="3"> | <gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="3"> | ||
- | File:Knyahinya_(MHN_Budapeszt).jpg|Gablota z okazami meteorytów [[Knyahinya]] w zbiorach Muzeum Historii Naturalnej w Budapeszcie (fot. Wadi & Jan Woreczko) | + | File:Knyahinya_(MHN_Budapeszt).jpg|Gablota z okazami meteorytów [[Knyahinya]] w zbiorach Muzeum Historii Naturalnej w Budapeszcie (fot. Wadi & Jan Woreczko) |
File:Knyahinya_(Torok_1882_II)_2.jpg|Grafika przedstawiająca spadek meteorytu Knyahinya (źródło: Török 1882) | File:Knyahinya_(Torok_1882_II)_2.jpg|Grafika przedstawiająca spadek meteorytu Knyahinya (źródło: Török 1882) | ||
File:Knyahinya_(Torok_1882_II)_1.jpg|Grafika przedstawiająca bolid Knyahinya (źródło: Török 1882) | File:Knyahinya_(Torok_1882_II)_1.jpg|Grafika przedstawiająca bolid Knyahinya (źródło: Török 1882) | ||
Linia 121: | Linia 150: | ||
* von Haidinger Wilhelm Ritter, (1866), '''Der Meteorsteinfall am 9. Juni 1866 bei [[Knyahinya]]. Zweiter Bericht. (Mit 3 Tafeln.<ref>wg Wülfing'a (1897) - ''und 12 Fig. im Text (zwei Abbildungen des grossen Steins, Erscheinungen am Himmel).'' Reprodukcja Tafeln III znajduje się na stronie Wikipedii (DE) - [http://de.wikipedia.org/wiki/Datei:Knyahinya_Meteorite_Fall.jpg Knyahinya Meteorite Fall.jpg]</ref>)'''<ref>wg Wülfing'a (1897) - części: ''Vorwort. Quellen: I. Die Erscheinungen im Falle nahe am Fallorte. II. Beobachtungen aus grösseren Entfernungen.</ref> ''Sitzber. Akad. Wiss. Wien'' (''Sitzungsberichte der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften''<ref name="ÖAW"></ref>), vol. LIV, II Abth., 1866, s. 409, 475-522. | * von Haidinger Wilhelm Ritter, (1866), '''Der Meteorsteinfall am 9. Juni 1866 bei [[Knyahinya]]. Zweiter Bericht. (Mit 3 Tafeln.<ref>wg Wülfing'a (1897) - ''und 12 Fig. im Text (zwei Abbildungen des grossen Steins, Erscheinungen am Himmel).'' Reprodukcja Tafeln III znajduje się na stronie Wikipedii (DE) - [http://de.wikipedia.org/wiki/Datei:Knyahinya_Meteorite_Fall.jpg Knyahinya Meteorite Fall.jpg]</ref>)'''<ref>wg Wülfing'a (1897) - części: ''Vorwort. Quellen: I. Die Erscheinungen im Falle nahe am Fallorte. II. Beobachtungen aus grösseren Entfernungen.</ref> ''Sitzber. Akad. Wiss. Wien'' (''Sitzungsberichte der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften''<ref name="ÖAW"></ref>), vol. LIV, II Abth., 1866, s. 409, 475-522. | ||
+ | |||
+ | * {{Koblitz MetBase}} | ||
+ | |||
+ | * {{Kosiński (2012p)}} | ||
* +'''Meteorite in Hungary of June, 1866; by Joseph Szabo.''' ''American Journal of Science and Arts'', series 2, vol. 42, 1866, s. 432. Plik [http://www.meteoritehistory.info/AJS/S2VIEWS/V42P432.HTM GIF]. | * +'''Meteorite in Hungary of June, 1866; by Joseph Szabo.''' ''American Journal of Science and Arts'', series 2, vol. 42, 1866, s. 432. Plik [http://www.meteoritehistory.info/AJS/S2VIEWS/V42P432.HTM GIF]. | ||
* +'''Der Meteorsteinfall am 9 Juni, 1866, bei [[Knyahinya]] (zweiter Bericht); von Wilhelm Ritter v. Haidinger.''' ''American Journal of Science and Arts'', series 2, vol. 44, 1867, s. 131. Plik [http://www.meteoritehistory.info/AJS/S2VIEWS/V44P130.HTM GIF]. | * +'''Der Meteorsteinfall am 9 Juni, 1866, bei [[Knyahinya]] (zweiter Bericht); von Wilhelm Ritter v. Haidinger.''' ''American Journal of Science and Arts'', series 2, vol. 44, 1867, s. 131. Plik [http://www.meteoritehistory.info/AJS/S2VIEWS/V44P130.HTM GIF]. | ||
+ | |||
+ | * {{Pilski (2001)}} | ||
* {{Török (1882a)}} | * {{Török (1882a)}} | ||
Linia 132: | Linia 167: | ||
* {{Wülfing (1897)}} Pozycje bibliograficzne dotyczące meteorytu Knyahinya - s. 182-183. | * {{Wülfing (1897)}} Pozycje bibliograficzne dotyczące meteorytu Knyahinya - s. 182-183. | ||
+ | {{Koblitz References | ||
+ | | 1=After appearance of a fireball and detonations, a shower of stones (estimated at over 1000, and of total weight of about 500kg, the largest weighing about 293kg) fell over an area of 2 x 0.75 miles, W.Haidinger, Sitzungsber. Akad. Wiss. Wien, Math.-naturwiss. Kl., 1866, 54, p.200, 475, see also for references, M.H.Hey, Cat. Met., 1966, p.245. Analysis, W.Wahl and H.B.Wiik, GCA, 1951, 1, p.123. Another analysis, 20.15% total Fe, B.Mason and H.B.Wiik, Am. Mus. Novit., 1963, (2154), (M.A.16-639). Modal analysis, G.Dörfler and H.G.Hiesböck, Meteorite Research, ed. P.M.Millman, D.Reidel, Dordrecht-Holland, 1969, p.669. Ni and Ir contents, O.Müller et al., GCA, 1971, 35, p.1121. Uranium content, D.E.Fisher, GCA, 1972, 36, p.15. Ga and Ge contents of metal phase, C.-L.Chou and A.J.Cohen, GCA, 1973, 37, p.315. Infrared photometry, albedo, JHK colors, M.Leake et al., Meteoritics, 1978, 13, p.101. Pb isotopic composition, G.Manhes and C.J.Allegre, Meteoritics, 1978, 13, p.543. Ni and Co contents of metal phases, F.Afiattalab and J.T.Wasson, GCA, 1980, 44, p.431. Study of shock-induced trace element mobilization, T.M.Walsh and M.E.Lipschutz, GCA, 1982, 46, p.2491. Br and Se contents, D.Wang et al., Papers 10th Symp. Ant. Met., NIPR Tokyo, 1985, p.15. Cosmogenic nuclides depth profiles, S.Vogt et al., Meteoritics, 1986, 21, p.527 (abs.); see also, R.Michel et al., Meteoritics, 1991, 26, p.221; I.Leya et al., MAPS, 2000, 35, p.259. Major and trace element data, shock facies, weathering state, classification, intermediate in composition between L and LL group chondrites, G.W.Kallemeyn et al., GCA, 1989, 53, p.2747. Porosity and bulk density, M.Zbik, Papers 15th Symp. Ant. Met., NIPR Tokyo, 1990, p.209 (abs.). Bulk chemical analysis, 19.72% total Fe, E.Jarosewich, Meteoritics, 1990, 25, p.323. Analysis of olivine, Fa25.5, and kamacite, 1.06% Co, A.E.Rubin, GCA, 1990, 54, p.1219. Cosmogenic nuclides and nuclear tracks, T.Graf et al., GCA, 1990, 54, p.2511. Oxygen isotopic composition, R.N.Clayton et al., GCA, 1991, 55, p.2317. Cosmogenic radionuclide profiles, R.C.Reedy et al., LPSC, 1993, 24, p.1196 (abs.). Analysis of carbon concentr., J.Makjanic et al., Meteoritics, 1993, 28, p.63. Shock classification, A.E.Rubin, Meteoritics, 1994, 29, p.93. Boron data, M.Zhai and D.M.Shaw, Meteoritics, 1994, 29, p.607; and isotopic composition, M.Zhai et al., GCA, 1996, 60, p.4877. Determination of C-14 depth profile, A.J.T.Jull et al., Meteoritics, 1994, 29, p.649. U-Pb systematics of phosphate separate, C.Göpel et al., Earth Planet. Sci. Lett., 1994, 121, p.153. Determination of noble gas concentration depth profiles, B.Lavielle et al., MAPS, 1997, 32, p.97. Bulk density and porosity, M.Terho et al., Studia Geophysica et Geodaedica, 1993, 37, p.65; see also, D.T.Britt and G.J.Consolmagno, MAPS, 2003, 38, p.1161; D.T.Britt and G.J.Consolmagno, LPSC, 1997, 28, p.159 (abs.); G.J.Consolmagno and D.T.Britt, MAPS, 1998, 33, p.1231; S.L.Wilkinson et al., MAPS, 2003, 38, p.1533. 81Kr-Kr and 36Cl-36Ar ages, I.Leya et al., Evolution of Solar System Materials: A New Perspective from Antarctic Meteorites, NIPR Tokyo, 2003, p.67 (abs.). Microscale variations in porosity, M.M.Strait and G.J.Consolmagno, MAPS, 2001, 36, p.A199 (abs). Magnetic susceptibility, P.Rochette et al., MAPS, 2003, 38, p.251. Calculation of atmospheric ablation based on depth dependence of 22Ne/21Ne-c, V.A.Alexeev, LPSC, 2003, 34, abs. #1003. 129I production rates and cross sections from Te and Ba, C.Schnabel et al., MAPS, 2004, 39, p.453; see also, MAPS, 2001, 36, p.A183 (abs). Minor and trace element abundances, J.M.Friedrich et al., GCA, 2003, 67, p.2467. Cosmogenic nuclide production rates, K.J.Kim and R.C.Reedy, LPSC, 2004, 35, abs. #1359. Trace element abundances in chondrules, A.Engler et al., MAPS, 2004, 39, No. 8 (Suppl.), p.A37 (abs.).}} | ||
{{Przypisy}} | {{Przypisy}} | ||
Linia 145: | Linia 182: | ||
* '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' - meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=12335 Knyahinya] | * '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' - meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=12335 Knyahinya] | ||
+ | * Meteoryt Knyahinya w kolekcjach polskich - [http://www.ptmet.org.pl/kat-mkc-l5.htm#knyahinya katalog PTMet] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Knyahinya.htm Wadi & Jan Woreczko Collection] | ||
* meteorite.narodu.ru - [http://www.meteorite.narod.ru/proba/katalogi/katalog1.htm Каталог метеоритов России и стран бывшего СССР] | * meteorite.narodu.ru - [http://www.meteorite.narod.ru/proba/katalogi/katalog1.htm Каталог метеоритов России и стран бывшего СССР] | ||
+ | * Muzeum Historii Naturalnej w Budapeszcie (Hungarian Natural History Museum, Budapest) - [http://www.nhmus.hu/ Magyar Természettudományi Múzeum Budapest] • [http://www.nhmus.hu/adatbazisok/meteorit/metkarp_start_a.html Meteorites in the Carpatian Basin] | ||
+ | * Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu - [http://www.nhm-wien.ac.at/ Naturhistorisches Museum Wien] • kolekcja [http://www.nhm-wien.ac.at/forschung/mineralogie__petrographie/sammlungen/meteoritensammlung meteorytów] | ||
+ | |||
* Wikipedia (DE) - [http://de.wikipedia.org/wiki/Knyahinya_(Meteorit) Knyahinya (Meteorit)] | * Wikipedia (DE) - [http://de.wikipedia.org/wiki/Knyahinya_(Meteorit) Knyahinya (Meteorit)] | ||
* Wikipedia (HU) - [http://hu.wikipedia.org/wiki/Knyahinyai_meteorit Knyahinyai meteorit] | * Wikipedia (HU) - [http://hu.wikipedia.org/wiki/Knyahinyai_meteorit Knyahinyai meteorit] | ||
* Wikipedia (RU) - [http://ru.wikipedia.org/wiki/Княгиня_(метеорит) Княгиня (метеорит)] • [http://ru.wikipedia.org/wiki/Ужанский_национальный_природный_парк Ужанский национальный природный парк] | * Wikipedia (RU) - [http://ru.wikipedia.org/wiki/Княгиня_(метеорит) Княгиня (метеорит)] • [http://ru.wikipedia.org/wiki/Ужанский_национальный_природный_парк Ужанский национальный природный парк] | ||
* Trasy trekingowe w miejsce spadku meteorytu: [http://www.unpp.com.ua/index.php?option=com_content&view=article&id=35&Itemid=35 Маршрути УНПП] • [http://trekking.travelua.org/tur-marshruty/gory-karpaty/knyaginya-chornye_mlaki-dubovaya_roscha/ Маршрут: село Княгиня -> урочище «Черные млаки»] • [http://karpatytour.com/туристический-пеший-маршрут-княгиня/ Туристический пеший маршрут к месту падения метеорита “Княгиня”] • [http://carpaty.net/?page_id=738 Княгиня – Хребет Стинка] | * Trasy trekingowe w miejsce spadku meteorytu: [http://www.unpp.com.ua/index.php?option=com_content&view=article&id=35&Itemid=35 Маршрути УНПП] • [http://trekking.travelua.org/tur-marshruty/gory-karpaty/knyaginya-chornye_mlaki-dubovaya_roscha/ Маршрут: село Княгиня -> урочище «Черные млаки»] • [http://karpatytour.com/туристический-пеший-маршрут-княгиня/ Туристический пеший маршрут к месту падения метеорита “Княгиня”] • [http://carpaty.net/?page_id=738 Княгиня – Хребет Стинка] | ||
- | |||
- | |||
* [http://forum.wegierskie.com/index.php Forum węgierskie] | * [http://forum.wegierskie.com/index.php Forum węgierskie] | ||
Wersja z 23:29, 13 sie 2013
Największy w Europie (do 1922 roku) okaz meteorytu kamiennego
Knyahinya → | |
280px
Meteoryty Knyahinya w Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie (fot. Wadi & Jan Woreczko)
| |
Spadek | |
Lokalizacja | Ukraina (Słowacja) |
Położenie[1] | 48°54'N, 22°24'E |
Data | 9 czerwca 1866 r., ~17:00 (4:56 czasu lokalnego) (sobota) |
Uwagi | największy europejski pojedynczy okaz meteorytu ~279,8 kg |
Charakterystyka | |
Typ | chondryt zwyczajny, L/LL5 |
Masa | ~500 kg |
Liczba okazów | ok. 1000 okazów; największy ~279,8 kg |
Meteoritical Bulletin Database | |
Synonimy → | |
w NHM Cat: Csillagfalva, Knahyna, Kniaginia, Knyhyna, Kuyahinga, Nagy-Bereszna; po rosyjsku: Княгиня |
Spadek 9 czerwca 1866 roku (sobota) ok. 17:00 na Ukrainie/Węgrzech (chondryt zwyczajny, L/LL5, TKW ~500 kg).
Kulę ognia dostrzeżono w północnych Węgrzech nad miastem Liptovský Mikuláš, która po przeleceniu około 220 km na wschód wybuchła nad miastem Knyahinya tworząc czarne chmury. Następnie pośród hałasu spadł deszcz kamieni. Chmura zszarzała i przemieszczając się na południe została rozproszona przez wiatr. Około 1200 kamieni spadło na obszar 7×4 km w pobliżu miejscowości: Zboj (obecnie Słowacja), Nova Stuzhitsya, Knyahinya i Strychava (obecnie Ukraina), nikt nie został ranny. Węgierska Akademia Nauk skierowała w ten rejon komisję. Największy znaleziony okaz ma około 279,8 kg[2] (obecnie znajduje w Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu), drugi co do wielkości (46 kg) został kupiony za 750 florenów dla Węgierskiego Muzeum Narodowego (zniszczonego w 1956 roku przez pożar).
Według informacji zamieszczonej na rosyjskiej Wikipedii, największy fragment meteorytu (279 kg) znaleziono na zboczach góry Stinská (ros. Стенка)[3] w miejscu (polanie, łące?) zwanym Черные млаки (ukr. Чорні млаки)[4]. Jest tam również informacja, że główna masa rozbiła się przy upadku na dwa, niemal równe, fragmenty!
- (…) Основная масса метеоритного тела (предположительно ядро), весом в 279766 грамм приземлилась в восьми километрах от с. Княгиня, на склоне горы Стенка (1078м) в урочище Чёрные Млаки.
- Через несколько дней этот осколок был найден жителем с. Княгиня Василием Крывьяныком (Василь Крив'яник), на глубине около 2 метров. При падении ядро распалось на две почти равные части, весом 141833 и 137933 грамм, от последнего куска отколося ещё осколок весом 2350 грамм. Вскоре о находке узнал лесничий Великого Березного Антон Покорный. По его словам, он выкупил у Крывьяныка найденный метеорит «за два вола, которые тот сам выбрал». Впоследствии, Покорный сам выгодно перепродал его Венскому императорскому музею (современный музей естественной истории), в котором метеорит и хранится до сих пор.(…)
Dokładna lokalizacja miejsca znalezienia największego okazu znajduje się na portalu opisującym szlaki trekingowe w Użańskim Parku Narodowym (Маршрути УНПП):
- (…) По схилу гори піднімаємось до урочища Чорні млаки, в якому розташовані три невеликі луки. Саме тут, на третій луці, селянин Василь Крив’яник знайшов найбільший уламок Княгинянського метеорита, що впав 9 червня 1866. Щороку він косив траву на галявинах в урочищі „Чорні млаки”. Через декілька днів після падіння метеорита він вийшов на сінокіс і побачив на луці яму, якої раніше не було. Розкопавши грунт на цьому місті глибше 2 метрів, виявив великий уламок космічного тіла вагою 279 кг 766 г. При падінні він розколовся на два шматки вагою 141 кг 833 г та 137 кг 933 г. В свою чергу, від останнього відколовся ще один, менший – вагою 2 кг 350 г.(…)
Zbiór waga fragmentów
(Koblitz MetBase)Vienna, Naturhist. Mus. 286.3 kg (main mass) London, Nat. Hist. Mus. 13.9 kg Budapest, Eötvös Lorand Univ. 11.98 kg Paris, Mus. d'Hist. Nat. 8.45 kg Chicago, Field Mus. Nat. Hist. 8.40 kg Bonn, Min. Mus. Univ. 7.9 kg Stockholm, Naturhist. Riksmus. 6.49 kg Budapest, Nat. Mus. 3.41 kg Philadelphia, Acad. Nat. Sci. 2879 g Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ. 1739 g Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ. 193 g[5] Warsaw, Geol. Inst., Polish Acad. Sci. 110 g
Meteoryt ten znalazł się w przygotowywanej przez Jerzego Pokrzywnickiego monografii polskich meteorytów o roboczym tytule Kosmolityka (Kosiński 2012).
Źródła
Wg B.A.A.S. (1868)
(…) Nearly simultaneously with the appearance of a small bluish cloud in the air over Sztricsava, near Knyahinya, there was heard at that place, and for many miles round, a sharp report, like that of a six-pounder cannon, followed for ten minutes by a rumbling sound like that of water boiling, the rumbling of a cart on a pavement, or of stones striking together. Three of four minutes after the first report stones were seen to fall at various places over an extent of area measuring from N.N.E. to S.S.W. about 9 miles in length, and about 3½ miles in breadth from W.N.W to E.S.E. The stones when picked up were lukewarm, as if shone upon by the sun†, or even as warm as if taken freshly from an oven. One, of the size of a plum, which fell upon a linen cloth, did not singe it. The smaller stones did not penetrate the earth more than a few inches, or lay upon surface. One of moderate size, which fell through a tree at the door of the inn at Knyahinya, broken from it a branch half an inch in thickness; and ten such branches were broken by a larger stone, in its fall through an apple-tree, beneath which it was found. Many other stones were seen to fall. That which weighed 73½ lbs. (Austrian) penetrated the firm sandstone-earth of the district to a depth of 2 feet. About 100 paces from it, three weeks after the occurrence, was found a hole 4 feet wide and 4½ feet deep, round which the earth had been scattered to a distance of 30 yards. On sounding the hole a firm stone was discovered at a depth of 11 feet below the surface. The aërolite was exhumed. It was found to be broken across, and, with the remaining pieces discovered in the same hole, weighed about 300 kilogrammes (660 lbs. English). The direction of penetration was from N. 30° E., altitude 63°. Its position, a league N.E. from Knyahinya, occupies the extreme N.N.E. corner of the general area of the fall. Another very large stones is said to have fallen about two miles S.W. from Knyahinya, which could not be discovered. (…)
- __________
- † And not, as stated in Dr. Haidinger's[6] first report, but corrected by later communications, "ice-cold."
Za portalem Meteorites in the Carpatian Basin
History of the fall: A fireball was first noticed in northern Hungary above the town now called Liptovský Mikuláš and flew some 220 km to the east until exploded with thunderous detonation above Knyahinya, producing a black cloud. A shower of stones fell from the cloud with a whizzing noise. Then the black cloud turned to a grey cloud of dust, moving southward and dispersed by the wind. Some 1200 stones fell in a ~7×4 km strewn field in the vicinity of Zboj (now Slovakia), Nova Stuzhitsya, Knyahinya and Strychava (now Ukraine) but nobody was injured. The Hungarian Academy of Sciences sent a commission to visit the scene. The largest recovered specimen (now in the Natural History Museum in Vienna) weighed some 300 kg, the second largest (46 kg) one was bought for 750 florins for the Hungarian National Museum (destroyed by fire in 1956).
Lokalizacja
(K) Kniahynia, (L) Liptovský Mikuláš, (S) Strychava, (S) Stuzhytsia, (Z) Zboj
miejsce znalezienia największego okazu (49°00.515'N, 22°32.912'E)
położenie "krateru" i pamiątkowego obelisku
Góry Stinská i Knyahinica (Княгиниця)
* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki
Największy fragment meteorytu spadł prawdopodobnie na zbocza góry Stinská (49°00.39'N, 22°32.68'E; 1090 m n.p.m.)[3] w miejscu (?polana, łąka) zwanym Черные млаки (ukr. Чорні млаки)[4]. Na terenie spadku znajduje się pamiątkowy obelisk, który zlokalizowany jest w domniemanym kraterze (?) (różne źródła podają różne lokalizacje obelisku!).
Panuje sporo niejasności co do kierunku lotu bolidu. Przyjęło się go uważać za spadek niemal pionowy, ale co w takim razie z obserwacją w Liptovským Mikulášie znajdującym się bardzo daleko na zachód od Knyahiny?
Deszcz meteorytów Knyahinya był bardzo obfity, wg źródeł odnaleziono około 1200 okazów. Biorąc pod uwagę spory obszar rozrzutu oraz występujący tam trudny teren, jest bardzo prawdopodobne, że do dziś mogą znajdować się tam jeszcze okazy, vide współczesne znaleziska meteorytu Pułtusk - deszczu meteorytów z tego samego okresu.
Mapy
Fragment arkusza Z10 CXXVII mapy z 1902 r. z wsią Knyahina i górą Stinka (1078 m n.p.m.) (źródło: Spezialkarte 1:75000[7], MAPSTER) |
Fragment arkusza Z9 CXXVII mapy z 1880 r. z górą Stinka (źródło: Spezialkarte 1:75000[7], MAPSTER) |
- Szczegółowe mapy tego rejonu → Knyahinya/Mapy
Galerie
Meteoryt Knyahinya ze zbiorów Muzeum Mineralogicznego Instytutu Nauk Geologicznych UWr (dla Wiki.Meteoritica.pl fot. Antoni Stryjewski)
Knyahinya (MHN Budapeszt).jpg
Gablota z okazami meteorytów Knyahinya w zbiorach Muzeum Historii Naturalnej w Budapeszcie (fot. Wadi & Jan Woreczko) |
Dodatkowe materiały → Knyahinya/Galerie
Bibliografia
- +B.A.A.S., (1866), Reports on Observations of Luminous Meteors during the year 1865-66.[8] Reports from the British Association for the Advancement of Science (B.A.A.S.), vol. 36, 1866, s. 133. Plik GIF.
- +B.A.A.S., (1868), Reports on Observations of Luminous Meteors during the year 1867-68.[9] Reports from the British Association for the Advancement of Science (B.A.A.S.), vol. 38, 1868, s. 378. Plik GIF.
- von Haidinger Wilhelm Ritter, (1866), Ausserordentlicher Meteorsteinfall in Ungarn. Annalen der Physik, 129, Bd. 205, 1866, s. 658-659.[10] Plik PDF.
- von Haidinger Wilhelm Ritter, (1866), Der Meteorsteinfall am 9. Juni 1866 bei Knyahinya nächst Nagy Berezna im Ungher Comitate. (Mit 1 Tafel.[11]) Sitzber. Akad. Wiss. Wien (Sitzungsberichte der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften[12]), vol. LIV, II Abth., 1866, s. 197, 200-205.
- von Haidinger Wilhelm Ritter, (1866), Der Meteorsteinfall am 9. Juni 1866 bei Knyahinya. Zweiter Bericht. (Mit 3 Tafeln.[13])[14] Sitzber. Akad. Wiss. Wien (Sitzungsberichte der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften[12]), vol. LIV, II Abth., 1866, s. 409, 475-522.
- Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.
- +Meteorite in Hungary of June, 1866; by Joseph Szabo. American Journal of Science and Arts, series 2, vol. 42, 1866, s. 432. Plik GIF.
- +Der Meteorsteinfall am 9 Juni, 1866, bei Knyahinya (zweiter Bericht); von Wilhelm Ritter v. Haidinger. American Journal of Science and Arts, series 2, vol. 44, 1867, s. 131. Plik GIF.
- Pilski Andrzej S., (2001), Meteoryty w zbiorach polskich, Olsztyn 2001.[15]
- Török József, (1882a), A Magyar Birodalom meteoritjei (I. rész), Természettudományi Közlöny, XIV (159), 1882, s. 433-442. Plik DjVuŹródło: Wiki.Meteoritica.pl; plik PDF.
- Török József, (1882b), A Magyar Birodalom meteoritjei (II. rész), Természettudományi Közlöny, XIV (160), 1882, s. 497-514. Plik PDF.
- Wülfing Ernst Anton von, (1897), Die Meteoriten in Sammlungen und ihre Literatur. Nebst einem versuch den tauschwert der meteoriten zu bestimmen (Meteorites in Collections and Their Literature. Including An Attempt To Determine The Exchange Value Of Meteorites), Verlag der H. Laupp'schen Buchhandlung, Tübingen 1897.[16][17][18] Plik GIF; plik Internet Archive; plik GoogleBooks. Pozycje bibliograficzne dotyczące meteorytu Knyahinya - s. 182-183.
Przypisy
Zobacz również
- szczegółowe mapy tego rejonu → Knyahinya/Mapy
- dodatkowe materiały → Knyahinya/Galerie
- Meteoryty imperium węgierskiego
Linki zewnętrzne
- Meteoritical Bulletin Database (MBD) - meteoryt Knyahinya
- Encyclopedia of Meteorites (EoM) - meteoryt Knyahinya
- Meteoryt Knyahinya w kolekcjach polskich - katalog PTMet ● Wadi & Jan Woreczko Collection
- meteorite.narodu.ru - Каталог метеоритов России и стран бывшего СССР
- Muzeum Historii Naturalnej w Budapeszcie (Hungarian Natural History Museum, Budapest) - Magyar Természettudományi Múzeum Budapest • Meteorites in the Carpatian Basin
- Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu - Naturhistorisches Museum Wien • kolekcja meteorytów
- Wikipedia (DE) - Knyahinya (Meteorit)
- Wikipedia (HU) - Knyahinyai meteorit
- Wikipedia (RU) - Княгиня (метеорит) • Ужанский национальный природный парк
- Trasy trekingowe w miejsce spadku meteorytu: Маршрути УНПП • Маршрут: село Княгиня -> урочище «Черные млаки» • Туристический пеший маршрут к месту падения метеорита “Княгиня” • Княгиня – Хребет Стинка
- Forum węgierskie