O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

---

Z Wiki.Meteoritica.pl

Wersja z 17:57, 5 wrz 2012 (pokaż źródło) Wiki woreczko (dyskusja | edycje) (→Mapy) ← poprzednia edycja		Wersja z 17:17, 6 wrz 2012 (pokaż źródło) Wiki woreczko (dyskusja | edycje) (→Opis wg Pokrzywnickiego (1964)) następna edycja →
Linia 45:		Linia 45:
	=== Opis wg Pokrzywnickiego (1964) ===		=== Opis wg Pokrzywnickiego (1964) ===
-	{{PJQuote-begin | source = Pokrzywnicki (1964)}}	+	{{PJQuote-begin | align = left | max-width = 1000px | source = Pokrzywnicki (1964)}}
	13. METEORYT SKALIN		13. METEORYT SKALIN

---

Wersja z 17:17, 6 wrz 2012

Meteoryt w kształcie czaszki

Schellin (Skalin) →
Fragment (masa główna!) meteorytu o wadze 5 g ze zbiorów Museum für Naturkunde w Berlinie (dzięki uprzejmości Ansgara Greshake; fot. Carola Radke)
Spadek
Lokalizacja	Skalin, woj. zachodniopomorskie, Polska
Położenie[1]	53°20'N, 15°00'E
Data	11 kwietnia 1715, 16:00
Uwagi	w zbiorach zachowało się kilkanascie gramów
Charakterystyka
Typ	chondryt zwyczajny, L
Masa	~10 kg
Liczba okazów	2 okazy (ale są jeszcze doniesienia o spadku kamieni w Garz)
Meteoritical Bulletin Database
Synonimy →
wg NHM Cat: Garz, Skalen, Skalin, Skölen

Meteoryty Skalin spadły po południu, tak jak: Baszkówka, Grzempy, Piława Górna, Ratyń i Wiklanówko - coś w tym musi być!

11 kwietnia 1715 roku w pobliżu miejscowości Schellin (dziś Skalin) na południe od Stargardu Szczecińskiego około godz. 16, przy pięknej pogodzie po detonacjach spadły meteoryty. Bolid leciał z południowego wschodu na północny zachód. Spadkowi towarzyszyły efekty dźwiękowe słyszane w wielu okolicznych miejscowościach. Świadkowie opisywali je jako wystrzały armatnie, turkot wozu po bruku, szczęk i grzmot. Spadek jednego z kamieni był widziany przez pasterzy bydła i świń Paula Schultza i Martina Hamana na łące zwanej „Zare”. Kamień uderzając w ziemię wzbił wysoko piach. Obaj świadkowie natychmiast tam podbiegli i znaleźli kamień leżący na głębokości ¾ łokcia. Swym wyglądem przypominał on czaszkę ludzką, ale przy tej wielkości był wyjątkowo ciężki - ważył 15 funtów (ok. 7,5 kg). Drugi kamień po kilku minutach znalazł dzierżawca Cotell ze swoimi ludźmi pracującymi w polu. Kamień uderzył w ziemię z ogromną siłą w odległości zaledwie 6 włókien^[2] od nich. Ten okaz był wielkości gęsiego jaja (~2 kg). W zbiorach osobliwości barona von Bredow znajdował się kamień, z opisu którego wynikało, że meteoryty spadły jeszcze w miejscowości Garz^[3] (dziś Gardziec).

Oba okazy miały wyjątkowo czarną skorupę, wnętrza jasne, błyszczące oraz "pachniały siarką". Według współczesnej klasyfikacji, meteoryt Skalin to chondryt zwyczajny typu L (nie ma dokładniejszej klasyfikacji, zapewne ze względu na małą zachowaną ilość i wielką wartość; patrz Wülfing).

Obecnie masa główna (pozostało około 5 g!) znajduje się w berlińskim Muzeum Historii Naturalnej.^[4] W polskich kolekcjach brak jakichkolwiek fragmentów.

Według katalogu meteorytów Grady (2000) fragmenty meteorytu zachowały się tylko w pięciu kolekcjach na świecie:

Museum für Naturkunde, Berlin[5]	5 g
Univ., Tübingen	4,5 g
Natural History Museum, Vien	2 g
FMNH, Chicago	0,5 g
NHM, London[5]	<1 g

Co stało się z okazem 700 g^[5] wymienionym w katalogu Priora (Prior et al. 1953) nie wiadomo!

Spis treści 1 Meteoryt w kształcie czaszki 1.1 Opis wg Pokrzywnickiego (1964) 1.2 Relacja Gilberta (1822) 1.3 Inne źródła 2 Lokalizacja 2.1 Mapy 3 Galerie 4 Bibliografia 5 Przypisy 6 Zobacz również 7 Linki zewnętrzne

Opis wg Pokrzywnickiego (1964)

Pokrzywnicki (1964) 13. METEORYT SKALIN Synonimy: Schellin, Garz W.m.s.: φ = 53°20' - λ = 15°0'1 Meteoryt omawiany spadł w dniu 11 kwietnia 1715 r. o godz. 16 w Skalinie pow. Pyrzyce na Pomorzu Zachodnim, w odległości 1 mili na SW od Stargardu. Po detonacji spadły dwa odłamy: 1 - wagi około 7 kg i 2 - wielkości gęsiego jaja. Spadek miał miejsce przy jasnej pogodzie i towarzyszył mu hałas słyszany w wielu miejscowościach w promieniu kilku mil. Początkowo usłyszano trzy jakby wystrzały armatnie, następnie szczególnego rodzaju turkot, jak gdyby ciężko naładowany wóz toczył się szybko po bruku. Hałas ten biegł z SE ku NW. Z kolei spadły na pole meteoryty i zaryły się dość głęboko w ziemię. Pasterze pasący w tym czasie bydło widzieli, jak jeden odłam uderzył w ziemię, wyrzucając piasek wysoko w górę; wydobyli go z gleby, gdzie zarył się na 3/4 łokcia[6]. Odłam ten ważył 15 f i był wielkości czaszki ludzkiej, do której był nawet podobny z kształtu. W tym samym czasie dzierżawca Cotell znalazł drugi odłam który spadł z wielkim hałasem w odległości 6 łanów ("Hufen")2 od niego; ten właśnie odłam był wielkości gęsiego jaja. Odłam wydawał zapach siarki ("schweflichten Geruch von Fisch"). Istnieje również wersja, że meteoryt spadł w dobrach Garz położonych o 4 mile od Stargardu3. Meteoryt Skalin zalicza się do odmiany żyłkowatych, pośrednich chondrytów (Cia)4[7]. Jego c. wł. wynosi 3,3-3,65. W 1897 r. rodzina v. Bredow z Wagenitz[8] posiadała rzekomo odłamek meteorytu o wadze 341 g, jednak próbka z tego odłamka przechowywanego pod etykietą "Schellin" zbadana przez Wülfinga okazała się pseudometeorytem. Co się stało z przechowywanym przez tę rodzinę odłamem o wadze 11,75 łutów[9] (z których 4,5 łuta otrzymał i prawdopodobnie zużył do badań Gilbert), nie wiadomo (patrz Wülfing 1897; Prior & Hey 1953). Odłam ten otrzymała rodzina v. Bredow ze zbioru jakiegoś "v. P.", którego kolekcja została zdewastowana przez wojska francuskie w 1806 r. M.P. - 348; W.L. - 14; W.K. - 5. Jednak M.P. powinna wynosić raczej około 703 g. Wartość meteorytu jest bardzo duża: jest on bardzo rzadki. O oznaczenie wartości nie pokusił się nawet Wülfing6. Przypisy 1 Według Berwertha (1903) i Breziny (1895). według Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953): 53°21'N, 15°3'E. 2 Hufe - włókno, łan[2]. 3 Według relacji pastora Grenzina (Ann. d. Phys., t. 71, s. 213-223, 1822). tam również komentarze i opis meteorytu przez Gilberta[10]. 4 Według (W)[11] i Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953). 5 Patrz przypis nr 3. 6 Dane o meteorycie Skalin - patrz także Pokrzywnicki (1955a, 1956).

Relacja Gilberta (1822)

Fragmenty publikacji Gilbert'a^[10] (tłum.: Andrzej Antypiuk).

Relacja pastora Granzin'a i historia okazu meteorytu Schellin w posiadaniu rodziny von Bredow, spisane przez Gilbert'a.

(...)

1. Opis kamienia, który spadł z powietrza wśród grzmotów. *)

W roku 1715 11 kwietnia ok. czwartej po południu przy jasnej pogodzie, bez oznak zachmurzenia powstał Gerummel (grzmot, hałas) w powietrzu, który gdy zagrzmiało był widoczny w bardzo wielu okolicznych miejscowościach w promieniu kilku mil. Początkowo słyszało się trzykrotnie, kolejne wybuchy podobne do wystrzałów armatnich. Z tego, w najniższej warstwie atmosfery powstał szczególnie mocny szczęk, jak gdyby mocno obciążony wóz wtoczył się na kamienna płytę. W Stargardzie niektórzy sądzili, że strzelano z tamtejszego garnizonu. Znowu inni uważali, że jest odgłos bębnów wojsk królewskich maszerujących do obozu w okolice Szczecina. Ci, którzy ten brzęk (Gerassel) trochę dokładniej obserwowali twierdzą, że nie można go porównać z żadnym z tych odgłosów ponieważ był on zupełnie nadzwyczajny i przechodził z południowego wschodu na północny zachód.

Najistotniejsze jest to, że wraz z Gerassel (pobrzękiwanie, szczęk, brzęk), który stosunkowo szybko przeszedł z powietrza spadały kamienie wbijając się głęboko w ziemię. Jeden z takich kamieni był widziany przez pasterzy, Paul Schultz pasterza bydła i Martin Haman pasterza świń (jeszcze żyjący) na łące nazywanej „Zare”, uderzył w ziemię wznosząc wysoko piach. Obaj świadkowie natychmiast tam podbiegli i znaleźli kamień leżący na głębokości ¾ Ell^[6] w ziemi. Miał on wagę 15 Pfund (ok. 7,5 kg), która nie odpowiadała jego wielkości, gdyż był podobny rozmiarami i wyglądem do czaszki zmarłego. Drugi kamień w przeciągu kilku minut znalazł dzierżawca Cotell ze swoimi ludźmi pracującymi w polu. Kamień uderzył w ziemię z ogromną siłą w odległości zaledwie 6 Hufen^[2] od nich. Ten był jednak wielkości gęsiego jaja.

Oba kamienie były jednakowej materii, wyjątkowo czarne, otoczone jakby proszkiem. Wewnątrz jasno błyszczące i jeszcze się tlące. Wydawały siarkowy zapach. Na polu tym nie znaleziono innych podobnych kamieni. Z upływem czasu ich wygląd się zmienił, pomimo iż dalej błyszczały metalicznie, to przebarwiły się na brązowo-czarne. Poświadcza to naoczny świadek, który chciałby tym samym o wszystkim poinformować

Schellin, 24 lipca 1733

Granzin Pastor

______

*) Sama wiadomość nie ma nagłówków, z tyłu kokarda, które zawiera, ale tutaj jest inne ustalone przez strony.

2. Z listu Barona^[12] von Bredow.

Wagenitz 11 maja 1822^[8]

Na zawarte w niniejszym piśmie pytania pozwalam sobie odpowiedzieć tak dalece, na ile pozwala mi znajomość meteorytów. Kamień pochodzi z kolekcji pozostawionej przez pana P** (Hrn von P**). W inwentarzu jego spuścizny, którą posiadam a chodzi o tytuł „Verzeichniss der Naturalien, Curiosorum und Instrumenten etc.,” na str. 159 pod numerem 2 widnieje „Kamień, który 11 kwietnia 1715 r w Gartz^[3] na Pomorzu spadł z powietrza podczas silnej burzy”.

Zbiór nie jest pełny, a nie wynika z niego, kiedy zmarł właściciel. Przypuszczam, że w roku 1770. Przed ok. 20 laty Pan K** kupił własność pana P** i tym samym zbiór był przechowywany w starym budynku sądowym. Dom został splądrowany po wkroczeniu piechoty francuskiej w roku 1806, część zbioru zagrabiono a resztę zniszczono. Zniszczenia te widziałem podczas jednej z wizyt w tej posiadłości. W miejscu kolekcji leżały posłania ze słomy. Dopiero za zgodą spadkobiercy poprzednich właścicieli żyjących w Bawarii otrzymałem resztki i dodatkowo kilka papierów. Tam, gdzie leżał na pół przegniły stos słomy znalazłem jeszcze kilka dobrych rzeczy, a wśród nich ten oznaczony numerem 2 – kamień.

Jak Pan von P** wszedł w posiadanie kamienia, nie mogę z pewnością stwierdzić, lecz przypuszczam, że ten meteoryt już wcześniej należał do kolekcji pana Barthold'a Gressel z Prenzlau; ponieważ kronika Beckmanna t. 3, str. 947 opisuje na tablicy XX, odzwierciedlone okazy ze zbioru Gressela. Znajdują się tam w większości obiekty ze zbioru jak się wydaje kupionego przez Pana von P** , który tak szczęśliwie uratowałem. Tak więc zakochałem się w tym kamieniu z mojej małej kolekcji minerałów i cieszę się bardzo, mogąc się podzielić z Panem jego fragmentem. Znajduje się w niej jeszcze egzemplarz żelaza z Kamsdorf w Saksonii^[13], który z wyglądu nie wydaje się byle czym...

(...)

Cała publikacja Gilbert'a i relacja pastora Granzin'a w postaci pliku DjVu: Gilbert (1822)

Źródło: Wiki.Meteoritica.pl

Krótki opis w Annalen der Physik, Bd. 72, 1822 → plik DjVu

Źródło: Wiki.Meteoritica.pl

Inne źródła

U Chladniego (1826) jest notatka

1715, 11 avril. Des Pierres non loin de Stargard, en Poméranie. Ann. de Gilbert, tom. LXXI, pag. 215.

U Greg'a (1861)

Year.	Day of month.	Locality.	Size or weight.	Direction.	Duration; rate; hour;	Remarks, &c.
1715.*	Apr. 11	Schellin, Pomerania	15 lbs. +½	...	2 P.M.	Stone-fall; Prussia.

O spadłych okazach i okazie ze zbiorów rodu von Bredow - wg Wülfing'a (1897), s. 311-312

(...) Ursprüngliches Gewicht: Zwei Steine. Der grössere 15 Pfund, der kleinere »wie ein Ganseei«; wenig erhalten. Im Jahr 1822 besass Freiherr v. Bredow auf Wagenitz ein Stück von 11¾ Lot[9], von welchem Gilbert 4½ Lot erhielt; ausserdem mussen noch kleinere Stücke vorhanden gewesen sein, da nach gütiger Mitteilung von Freifrau v. Bredow auf Wagenitz bei Paulinenau, Provinz Brandenburg, das Gesamtgewicht des gegenwärtig (Juli 1896) in der Familie aufbewahrten materials 341 gr. beträgt. Nachweisbares Gewicht: 348 gr. (...)

W katalogu Berwerth'a (1903) jest informacja o spadku

Schellin [Ci (4 p. 11. April 1715) 53°20’N, 15°0’O], Garz, Stargard, Pommern, Preußen, Deutschland.

W katalogu Klein'a (1904) jest informacja o spadku

1715 April 11

4h nachm.

Schellin, Stargard, Pommern

Lokalizacja

Jeden okaz (7 kg) w okolicy Skalina, drugi okaz wielkości gęsiego jaja spadł przy dzierżawcy Cotell, są doniesienia, że inne kamienie spadły również w dobrach Garz^[3] (lub Gartz - polska nazwa Gardziec)^[14]!

Hałas biegł od SE do NW, co dobrze koresponduje z lokalizacją miejscowości Gardziec i Skalin.

Teren jest bardzo wdzięczny do poszukiwań.

Jest doniesienie, że w 1941 roku pod wsią Klępino niedaleko Stargardu spadł meteoryt.

Mapy

Mapy okolic Skalina i wsi Gardziec (Garz, Gartz, Gaarz)

Mapa z 1618 roku (źródło: pyritz.org)	Mapa z 1812 roku (źródło: Posselt-Landkarten)	Gaartz. Fragment arkusza 219 Pyritz mapy Karte des Deutschen Reiches z ok. 1893 roku (źródło: MAPSTER)
Fragment arkusza 60 Soldin mapy Reymanna z miejscowością Gaarz (źródło: Archiwum Map WIG)	Mapa z 1938 roku (źródło: Archiwum Map WIG)

Galerie

Fragment (masa główna!) meteorytu Schellin o wadze 5 g ze zbiorów Museum für Naturkunde w Berlinie - (dzięki uprzejmości Ansgara Greshake; specjalnie dla Wiki.Meteoritica.pl, fot. Carola Radke)

Są to chyba jedyne dostępne zdjęcia meteorytu Schellin!

Mocno zwietrzały 5 gramowy fragment, największy wymiar 2,3 cm

Fragment (masa główna) i towarzysząca mu etykieta

Fragment pochodzi ze zbiorów rodziny von Bredow

Okolice spadku z 1715 roku (22 i 24 marca 2008 r.; fot. Hijos & Woreczko)

Baza wypadowa na linii Skalin-Gardziec	Droga na Żalęcino	Droga na Skalin	Widok w kierunku Stargardu Szczecińskiego	Stara poniemiecka droga
Okoliczne pola	Okoliczne pola	Okoliczne pola	Okoliczne pola	Tzw. kupiskole na obrzeżach pól
Parowy na skraju pól	Parowy na skraju pól	Pobocze drogi, gdzie są wyrzucane kamienie z pól (śmieci też ;-()	Potencjalne obszary poszukiwań	Potencjalne obszary poszukiwań

Bibliografia

• Berwerth Friedrich M., (1903), Verzeichnis der Meteoriten im k.k. naturhistorischen Hofmuseum, Ende Oktober 1902, Annalen des K.K. Naturhistorischen Hofmuseum, Bd. XVIII, Wien 1903, s. 1-90 (str. tytułowa).^[15] Plik DjVu; plik PDF.

• +Boll E., (1863), Meteorstein bei Meno in Mecklenburg. Arch. der Freunde d. Naturgesch. in Meecklenburg (Neubrandenburg 1863) Bd. 17, s. 285. (Na podstawie: Wülfing 1897).

• +Boll E., (1866), Meteorsteinfall bei Schellin in Pommern. Arch. der Freunde d. Naturgesch. in Mecklenburg Bd. 20, s. 76; s. auch Th. Schmidtt: Ein Ausflug nach dem Saziger Kreise, Balt. Studien. Stud. XXI, s. 218. (Na podstawie: Wülfing 1897).

• Brezina Aristides, (1896), Die Meteoritensammlung des k.k. naturhistorischen Hofmuseums am 1. Mai 1895, Annalen des K.K. Naturhistorischen Hofmuseum. (Separatabdruck aus Band X, Heft 3 und 4.), Wien 1896.^[16][17] Plik PDF.

• Chladni Ernst F.F., (1826), Nouveau catalogue des chutes de pierres ou de fer; de poussières ou de substances molles, sèches ou humides, suivant l’ordre chronologique. W: Arago François, Gay-Lussac Joseph Louis, Annales de chimie et de physique. vol. XXXI, Paris 1826, s. 253-270. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  , plik GIF

• Gilbert Ludwig Wilhelm, (1822), Nachricht von einem noch unbekannten Meteorstein-Fall unweit Stargard in Pommern, am 11 April 1715; von Gilbert. Annalen der Physik, 11, Bd. 71, 1822, s. 213-223 (Urkunde des Predigers Granzin), Leipzig bei Joh. Ambrosius Barth 1822. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl

• +Gilbert Ludwig Wilhelm, (1822), Eine Berichtigung zu den Nachrichten von dem Meteorstein-Fall in Pommern aus dem J. 1715. Annalen der Physik, 12, Bd. 72, 1822, s. 328. (Na podstawie: Wülfing 1897). Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl

• Grady Monica M., (2000), Catalogue of Meteorites. 5th Ed., Natural History Museum, Cambridge University Press, London, UK, 2000. ISBN 978-0521663038. Plik NHM Data Portal; plik PDF.

• Klein Hermann Joseph, (1904), Jahrbuch der Astronomie und Geophysik. Enthaltend die wichtigsten Fortschritte auf den Gebieten der Astrophysik, Meteorologie und physikalischen Erdkunde, XIV. Jahrgang 1903, Eduard Heinrich Mayer, Leipzig 1904. Plik DjVu (str. tytułowa).

• Pokrzywnicki Jerzy, (1955), O meteorytach naszych ziem zachodnich. Urania, 6, 1955, s. 165-172.

• Pokrzywnicki Jerzy, (1956), Les météorites polonaises. Acta Geophys. Polon., vol. IV, nr 1, 1956, s. 21-32. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl

• Pokrzywnicki Jerzy, (1964), I. Meteoryty Polski. II. Katalog meteorytów w zbiorach polskich, Studia Geologica Polonica, vol. XV, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1964.^[18][19] Plik PDF. (s. 107-108).

• Wülfing Ernst Anton von, (1897), Die Meteoriten in Sammlungen und ihre Literatur. Nebst einem versuch den tauschwert der meteoriten zu bestimmen (Meteorites in Collections and Their Literature. Including An Attempt To Determine The Exchange Value Of Meteorites), Verlag der H. Laupp'schen Buchhandlung, Tübingen 1897.^[20][21][22] Plik GIF; plik Internet Archive; plik GoogleBooks.

Przypisy

Zobacz również

• meteoryt Klępino

Linki zewnętrzne

• Meteoritical Bulletin Database (MBD) - meteoryt Schellin
• Encyclopedia of Meteorites (EoM) - meteoryt Schellin

• meteoryt Skalin w kolekcjach polskich - brak!
• Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie (Museum für Naturkunde) - Museum für Naturkunde
• Polski Serwis Meteorytów - meteoryt Skalin
• Wikipedia - meteoryt Skalin • wieś Gardziec (Garz, Gartz)
• Historia Stargardu - Inhaltsverzeichnis
• Archiwa map: Pommern Landkarte - 1938 - Map of Pomerania • Archiwum Map Zachodniej Polski • Posselt-Landkarten • Archiwum Map Wojskowego Instytutu Geograficznego • Old Maps of Poland and Germany