O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Z Wiki.Meteoritica.pl

Wersja z 22:38, 7 gru 2024

Spadł duży, pojedynczy okaz rzadkiego typu meteorytu

Tieschitz →
Meteoryt Tieschitz (źródło: Makowsky 1879)
Spadek
Lokalizacja	Czechy
Położenie[2]	49°36'N, 17°07'E[1]
Data	15 lipca 1878 roku, 13:45[3] (poniedziałek)
Charakterystyka
Typ	chondryt zwyczajny H/L3.6
Masa	28 kg
Liczba okazów	jeden duży okaz
Meteoritical Bulletin Database
Synonimy →
w NHM Cat: Tesic, Tesice, Tischtin, Tistin; po czesku: Těšice

Spadek meteorytu 15 lipca 1878 roku (poniedziałek) o godzinie 13:45^[3] w okolicy miejscowości Tieschitz (cz. Těšice)^[1] w Czechach.

Spadł pojedynczy, duży okaz bardzo rzadkiego typu meteorytu H/L3.6. W Meteoritical Bulletin Database zarejestrowany jest tylko jeden meteoryt tego typu, z tego też względu meteoryt Tieschitz ma bardzo bogatą bibliografię (Koblitz MetBase).

Okoliczności spadku wg Tschermak (1878, 1879)

Meteoryt spadł we wsi Tieschitz (cz. Těšice) 5½ mili na północny-wschód od miasta Brno. Około godz. 13:45^[3] małe dziecko wskazało chłopom pracującym na polach lśniącą, ruchomą chmurę na niebie. Następnie zabrzmiał mocny grzmot, a potem huk.^[4] Świadkowie widzieli czarną bryłę, która przy upadku wznieciła pył w powietrze. Początkowo bali się do niej podejść (pierwsza odważyła się kobieta ze wsi), później opowiadali, że gdy bryłę odkopywali była jeszcze ciepła.^[5] Kamień spadł na świeżo zaorane pole i wybił dziurę głęboką na pół metra. Miejsce, gdzie upadł znajdowało się około 500 kroków (Schritte)^[6] od wsi na południe. Przeniesiono ją do miejscowej gospody (tawerny), gdzie wieśniacy odłupali kilka fragmentów od okazu i zabrali ze sobą. Część fragmentów odzyskał później dr Brezina z Muzeum w Wiedniu. Według relacji świadków okaz ważył 28 kg, miał kształt pochylonej piramidy czworobocznej wysokiej na 30 cm i szerokiej na 26 cm. Podobny był do meteorytu Ohaba i największego kamienia z Tabor. Kamień został później zabrany przez pastora Hess z Nezamislitz i był prezentowany w kościele. Ostatecznie przekazano go prof. Makowsky do Muzeum Uniwersytetu Technicznego w Brnie (Tschermak 1878; Brezina 1885).

Według Šreinová et al. (2012) duży okaz ważył pierwotnie 28,5 kg (udało się odzyskać około 635 g fragmentów), natomiast znaleziony później drugi fragment miał ok. 0,64 kg.

Trochę inne okoliczności spadku podaje tygodnik Gwiazdka Cieszyńska nr 31 z 3 sierpnia 1878 roku (pisownia oryginalna):

– Meteoryt. W Tieszycach na Morawie spadł 15 zm. meteoryt, ważący 49½ funtów, w formie nieregularnéj czworograniastéj piramidy. Powierzchnia jego jest czarna, gładka, lecz nierówna; pośrodek podobny do granitu. Na uderzenie weń młotkiem wydaje czysty dźwięk. Ludzie pracujący w polu widzieli, jak meteoryt ten leciał od północnego zachodu ku południowemu wschodu i spadł na rolę zoraną, w któréj zarył się na 2 stopy głębokości. Pewien krawiec z Tieszyc, właśnie wyszedł na pole okopywać swe ziemniaki, gdy naraz spostrzega przed sobą jasność i słyszy grzmot, i zdawało się mu, jakby czarna chmura chciała weń uderzyć. Z strachu potoczył się o kilka kroków w tył, ziemia około niego zadudniała i mnóstwo brył wyleciało w górę o 20 kroków przed nim. Ochłonąwszy z przestrachu, zbliżył się i znalazł w ziemi meteoryt zupełnie gorący. Przywołał innych mieszkańców ze wsi, którzy chwilę jeszcze dotykać się spadłego kamienia nie śmieli, aby się nie sparzyć. Potém kobieta zaniosła go do wsi, gdzie mieszkańcy odłamali kawał od niego, mniemając że w pośrodku będzie srebro, ponieważ piękny dźwięk wydawał. Meteoryt ten będzie oddany do muzeum w Bernie. –

Bardzo intrygująco brzmi zdanie: „Pewien krawiec z Tieszyc, właśnie wyszedł na pole okopywać swe ziemniaki …”. W języku niemieckim wiele nazwisk pochodzi od nazw zawodów, np.: Schumacher to szewc, Müller – młynarz, Schmidt – kowal, Fischer – rybak, Zimmermann – cieśla. Jeśli zajrzymy do publikacji Makowsky et al. (1879), to pośród wymienionych tam świadków przelotu bolidu znajdziemy mieszkańca wsi Ptin niejakiego Cyrila Schneidera (Häusler Cyril Schneider^[7]). Niemiecki Schneider to polski krawiec! Opis spadku zamieszczony w Gwiazdce Cieszyńskiej powstał zapewne z kompilacji informacji zawartych w wielu różnych niemieckojęzycznych źródłach? Być może stąd ten „krawiec” okopujący ziemniaki?

Dokładny opis okoliczności spadku znajduje się w publikacjach Makowsky, Tschermak (1879) i Tschermak (1878, 1879).

Krótki opis na portalu: Astronomická mapa České republiky – Těšice — meteorit.

Kolekcje

Masa główna meteorytu Tieschitz znajduje się obecnie w zbiorach Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (fotografia okazu Koblitz MetBase i na portalu Encyclopedia of Meteorites).

Fragmenty meteorytu Tieschitz w największych kolekcjach:

Zbiór	waga fragmentów (Koblitz MetBase)	uwagi
Vienna, Naturhist. Mus.	27,27 kg[8]	masa główna; fotografia w Koblitz MetBase
London, Nat. Hist. Mus.	78 g
Brno, Min. Mus. Moravia	50 g
Prague, Nat. Mus.	46 g	3 fragmenty: 41 g, 4,3 g, 1,4 g[4] (Tuček 1968)
Bonn, Min. Mus. Univ.	41,8 g
Paris, Mus. d'Hist. Nat.	36 g
Gifhorn, Bartoschewitz Colln.	35,9 g
Moscow, Acad. Sci.	33,3 g
(…)

W polskich kolekcjach prywatnych znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.

W katalogu online zbiorów muzeum w Waszyngtonie (NMNH) znajdują się zdjęcia płytek cienkich (thin section) tego rzadkiego meteorytu.

Lokalizacja

W oficjalnych katalogach meteorytów podawane są „błędne” współrzędne miejsce spadku! Meteoryt spadł między wsiami Tištín i Těšice (dawn. Tischtin i Tieschitz), a nie w okolicy miejscowości Těšetice.^[1] Tuček (1968) podaje jeszcze inne współrzędne miejsca spadku – oddalone o 18 km na południe!

W 1833 roku w odległości ok. 40 km na zachód od miejsca spadku meteorytu Tieschitz spadł deszcz meteorytów Blansko.

Mapa okolic spadku meteorytu; Fallkarte Tieschitz 1:25.000 Seite 189 (Brezina 1885)

Mapa okolic wsi Tischtin i Tieschitz z zaznaczonymi miejscami znalezienia meteorytu (mapa Aufnahmskarte der österreichischen Monarchie w skali 1:25000; Brezina 1885).

Komentarz do mapy (Brezina 1885, s. 189-190):

(…) Trotzdem ich diesen Sachverhalt für äusserst wahrscheinlich halte, will ich doch einen der photographischen Copie der Aufnahmskarte der österreichischen Monarchie 1:25.000 entnommenen Situationsplan geben (Fig. 9, Tafel 4), worin von Herrn Assistenten Szombathy der Fallpunkt des Hauptsteines in Tieschitz und der angebliche Fundpunkt der Fragmente auf dem Felde des Zapletal in Tischtin durch Anvisiren der Kirchthürme von Tieschitz und Tischtin bestimmt wurden; zwei mit Pfeilen versehene Linien bedeuten die angenommene Flugrichtung des Meteors, und zwar die obere nach den Bestimmungen von Niessl[9] (in der Arbeit von Makowsky und Tschermak), die untere nach Angaben, welche die Augenzeugen Herrn Szombathy gemacht haben und welche letzterer zu einer trigonometrischen Bestimmung verwenden konnte.

Punkt oznaczony na mapie 1. wskazuje miejsce znalezienia masy głównej meteorytu podany przez pana Szombathy. Punkt 2. to miejsce znalezienia dodatkowych fragmentów?! Strzałki na mapie określają kierunek lotu meteorytu. Górna strzałka to kierunek wskazany przez pana Niessl, dolna wg relacji pana Szombathy (Tschermak 1878). Bolid nadleciał z kierunku NWW (hipotetyczna trajektoria znajduje się w pracy Makowsky (1879)).

Według relacji w Gwiazdce Cieszyńskiej (1878) „meteoryt ten leciał od północnego zachodu ku południowemu wschodu”.

Mapy

Wsie Tischtin i Tieschitz. Mapa II. vojenské mapování - Františkovo (1836-1852; skala 1:28800) (źródło: Mapire)

Wsie Tištín (Tischtin) i Tieschitz (Těšice). III. vojenské mapování - Františko-josefské, fragment arkusza 4258_4 (skala 1:25 000) (źródło: oldmaps.geolab.cz)

Wsie Tischtin i Tieschitz; układ współrzędnych Ferro[10] (źródło: Mapy austro-węgierskie, 1880-1912)

Tieschitz/Galerie

Fragment meteorytu o wadze 41 g ze zbiorów muzeum w Pradze (fot. Tomasz Jakubowski)	Fragment meteorytu o wadze 41 g ze zbiorów muzeum w Pradze (Tuček 1968, 1981)	Fragment meteorytu o wadze 41 g ze zbiorów muzeum w Pradze (Šreinová et al. 2012)
Masa główna meteorytu Tieschitz (27,5 kg) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (fot. Tomasz Jakubowski)	Fragment meteorytu Tieschitz (792,0 g) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (fot. Tomasz Jakubowski)	Płytka meteorytu Tieschitz (671,2 g) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (fot. Tomasz Jakubowski)
Fragment meteorytu Tieschitz i oryginalna etykietka kolekcji Geologický Ústav Masarykovy University v Brně (Brono, Czechy) (kolekcja Tomasza Jakubowskiego)	Zbiór meteorytów ze starych kolekcji: Gibeon (syn. Goamus)[11], Vaca Muerta[12], Bohumilitz, Tieschitz, Magura, Stannern, Pułtusk, Kuleschovka (kolekcja Tomasza Jakubowskiego)

Meteoryt Tieschitz (Makowsky, Tschermak 1879; źródło: Biodiversity Heritage Library)

Wygląd okazu (skala wielkości na rysunku)

Regmaglipty i linie spływu

Szczegóły budowy wewnętrznej

Redakcja portalu z wizytą w rejonie spadku (stan: luty 2016 r.)

Wieś Těšice	Miejsce spadku meteorytu
Na pole widoczne za Wadi spadł meteoryt

Więcej → Tieschitz/Galerie.

Bibliografia

• Brezina Aristides, (1885), Die Meteoritensammlung des k. k. mineralogischen Hofkabinetes in Wien am 1. Mai 1885 (Mit vier Tafeln (Nr. II-V).), Jahrbuch der Kaiserlich-Königlichen Geologischen Reichsanstalt, 35, 1885, s. 151-276 (ilustracje).^[13][14] Plik DjVu.

• Gwiazdka Cieszyńska, (1878), Meteoryt, nr 31 (3 sierpnia 1878), s. 269. Plik sLib.

• Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.

• Makowsky Alexander, Tschermak Gustav, (1879), Bericht über den Meteoritenfall bei Tieschitz in Mähren (Mit 5 Tafeln und 2 Holzschnitten), Denkschriften der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, 39, Abt. 2, 1879, s. 187-202 (ilustracje).^[15] Plik DjVu.

• Melion Josef Vincenc, (1886), Die Meteorsteinfälle in Mähren, Notizen-Blatt der historisch-statistischen Section der k.k. mährisch-schlesischen Gesellschaft zur Beförderung des Ackerbaues, der Natur- und Landeskunde, nr 5, Brünn 1886, s. 34-40.^[16][17][18] Plik PDF.

• Melion Josef Vincenc, (1887), Beiträge zur Meteoritenkunde Mährens, Brünn 1887, ss. 16.^[19][20] Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• Niessl Gustav von, (1878), Bahnbestimmung des Meteoriten von Tieschitz in Mähren, Anzeiger der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften. Mathematisch-Naturwissenschaftliche Classe, 15, nr XXV, 1878, s. 215.^[21] Plik DjVu.

• Šreinová Blanka, Bukovanská Marcela, (2012), Meteority v České republice, Člověk ve svém pozemském a kosmickém prostředí, Bulletin referátů z konference, Úpice 2012, (s. 19-20).^[22] Plik PDF.

• Tschermak Gustav, (1878), Vorläufiger Bericht über den Meteoritenfall bei Tieschitz in Mähren, welcher am 15. Juli 1878 um 2 Uhr Nachmittags stattgefunden hat, Anzeiger der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften. Mathematisch-Naturwissenschaftliche Classe, 15, nr XX, 1878, s. 180-181.^[23] Plik DjVu.

• Tschermak Gustav, (1878), Der Meteorit von Tieschitz, Tschermaks Mineralogische und Petrographische Mitteilungen, 1, 1878, s. 289. Plik iDjVu.

• Tschermak Gustav, (1879), Der Meteoritenfall bei Tieschitz in Mähren, Sitzungsberichte der mathematisch-naturwissenschaftliche Classe der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, 78, Abt. 1, 1879, s. 440-443, 580-582. Plik DjVu.

• Tuček Karel, (1968), Catalogue of the Collection of meteorites of the National Museum in Prague (Katalog sbírky meteoritů Národního muzea v Praze), National Museum, Prague, 1968, ss. 103.

• Tuček Karel, (1981), Meteority a jejich výskyty v Československu (Meteorites and their occurrence in Czechoslovakia), Academia, Praha, 1981, ss. 269, (s. 197-199). Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  (tablice
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  ).

Przypisy

Zobacz również

• Tieschitz/Galerie
• meteoryt Blansko

• Dawne jednostki miar i wag

Linki zewnętrzne

• Meteoritical Bulletin Database (MBD) – meteoryt Tieschitz
• Encyclopedia of Meteorites (EoM) – meteoryt Tieschitz

• Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (Natural History Museum Vienna; Vienna, Naturhist. Mus.) – Naturhistorisches Museum Wien  ●  Die Meteoritensammlung  ●  Mineralogy & Petrography  ●  [katalogi → Partsch (1843); Brezina (1885); Brezina (1895); Brezina (1896); Berwerth (1903)]
• Muzeum Historii Naturalnej w Londynie (Natural History Museum London; London, Nat. Hist. Mus.) – Natural History Museum London  ●  [katalogi → Fletcher (1896); Prior (1953); Grady (2000)]
• Muzeum Historii Naturalnej w Pradze (Prague Natural History Museum; Prague, Nat. Mus.) – Národí Muzeum Praha  ●  Sbírka meteoritů a Sbírka přírodních skel - tektitů  ●  Muzeum 3000: Rok od pádu čeljabinského meteoritu. Spadlo něco u nás?  ●  CES on-line: Sbírka meteoritů  ●  [katalog → Tuček (1981)]
• Vernadsky Institute of Geochemistry and Analytical Chemistry of Russian Academу of Sciences (The Laboratory of Meteoritics; Moscow, Vernadsky Inst. Geochem.) – Институт геохимии и аналитической химии им. В.И. Вернадского Российской академии наук (Лаборатория метеоритики), ГЕОХИ РАН  ●  Tieschitz  ●  [katalog → Явнель (1986)] (fotografia fragmentu)

• Meteoryt Tieschitz w kolekcjach polskich – Wadi & Jan Woreczko Collection

• Astronomická mapa České republiky

• Wikipedia (CZ) – Těšice (Nezamyslice)  ●  Tištín

• Portal Meteorite Picture of the Day – Tieschitz

Co jeszcze na stronę? (What else to supplement?) (poszukać, uzupełnić …)

• spadło/znaleziono jeszcze drugi fragment?
• okoliczności spadku