(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)
Morasko/Galerie
Z Wiki.Meteoritica.pl
- Budowa meteorytu Morasko
Fragmenty skorupy obtopieniowej i regmaglipty widoczne na powierzchni mało zwietrzałego okazu meteorytu (fot. Tomek Jakubowski)
Spis treści |
Parada „gigantów”
Największe i najciekawsze okazy meteorytu Morasko.
Największe okazy meteorytu Morasko (Muszyński et al. 2012; wg zamieszczonej tam mapy znalezisk znaleziono 8 okazów o wadze powyżej 50 kg):
waga (kg) data znalezienia
(miejsce znalezienia)znalazca opis; miejsce przechowywania 261,2 8 października 2012
(teren rezerwatu)Łukasz Smuła i Magda Skirzewska okaz orientowany; otrzymał nazwę „MeMorSS”[1]; nieoczyszczony ważył ok. 300 kg; Muzeum Ziemi UAM w Poznaniu 204 ? ? podobno kilka lat temu niemiecka ekipa poszukiwaczy znalazła okaz 204 kg, który obecnie znajduje się w jednej z prywatnych kolekcji w Niemczech (niepotwierdzone, brak źródła informacji) 174 4 kwietnia 2015 Andrzej Owczarzak i Michał Nebelski okaz nieoczyszczony ważył ok. 210 kg; okaz jest w posiadaniu znalazców; wstępnie znalazcy ochrzcili go imieniem „Bobola”[2] 164 11 września 2006
(teren rezerwatu)Krzysztof Socha otrzymał nazwę „Rudy”[3]; okaz nieoczyszczony ważył ok. 178 kg; okaz został przecięty; Muzeum Ziemi UAM w Poznaniu ~80 przed II wojną światową Jan Kunecki(?) wg Pokrzywnickiego (1964) przed II wojną światową wyorano okaz ~80 kg, który później zaginął 78 1956 Józef Oleksy znaleziony przez Jerzego Pokrzywnickiego w obejściu gospodarstwa rolnego (wyorany w 1947 roku); Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego 77,5[4] 12 listopada 1914
(nieznane)dr Franz Cobliner pierwszy znaleziony okaz meteorytu Morasko, obecnie okaz waży 71,8 kg; Muzeum Geologiczne PAN w Krakowie 73 ~2014 Łukasz Smuła i Magda Skirzewska znaleziony na głębokości 160 cm; okaz jest w posiadaniu znalazców; One hundred years after finding the first Morasko a new extraordinary discovery ● MPOD (12-02-2016) 71,1 1995 lub 1997 Henryk Nowacki[5] okaz został wywieziony z Polski 56 1992 nieznany okaz został przecięty; obecnie znajduje się w Muzeum Ziemi UAM w Poznaniu 54 2003 Waldemar Ruliński okaz został pocięty 51 początek 2000 Alexander Gehler, Thomas Kurtz, Matthias Kurtz wywieziony z Polski i pocięty na fragmenty 34 lipiec 2011
(teren rezerwatu)Steve Arnold, Geoffrey Notkin znaleziony w trakcie nagrywania programu popularnonaukowego Meteorite Men dla kanału Science Channel; Muzeum Ziemi UAM w Poznaniu 28,1 maj 2008 Łukasz Smuła i Magda Skirzewska przed oczyszczeniem ważył ok. 40 kg, po oczyszczeniu 28,1 kg; w kolekcji Tomasza Jakubowskiego
Fotografie części okazów dzięki uprzejmości Jadwigi i Andrzeja Muszyńskich.
Okaz Coblinera
Znaleziony przez niemieckiego oficera Franza Coblinera 12 listopada 1914 roku pierwszy okaz meteorytu Morasko, początkowo ważył 77,5 kg[4], obecna waga okazu – 71,8 kg (jeszcze w Berlinie odcięto małą piętkę u dołu bryły). Więcej o okolicznościach znalezienia i jego losach, patrz → meteoryt Morasko.
Okaz znaleziono na głębokości około pół metra. Okaz jest świeży, ma zachowane na powierzchni regmaglipty i resztki skorupy obtopieniowej. Według Pokrzywnickiego (1957, Urania; 1964) okaz znaleziono:
(…) w lesie na samej granicy pól ornych, gdzie dotychczas widnieją ślady niemieckich okopów z pierwszej wojny światowej.
(…) Na moją prośbę udał się w r. 1955 do Moraska pracownik Instytutu Zoologicznego PAN, oddział w Poznaniu, Zygmunt Pniewski, jednak nowych okazów nie odnalazł. Ustalił on jedynie w przybliżeniu, na podstawie opowiadania jednej z mieszkanek Moraska, miejsce gdzie w r. 1914 został wydobyty przez Niemców pierwszy okaz tego meteorytu masy 77.5 kg. Dnia 23 lipca 1956 r. udałem się osobiście do Moraska, gdzie obejrzałem wspomniane miejsce i przeszukałem okolicę, lecz bez wyników. (…)
Obecnie okaz znajduje się w zbiorach Muzeum Geologicznym PAN w Krakowie. Jego fotografie dużej rozdzielczości i interaktywny model 3D znajdują się na portalu Wirtualne Muzea Małopolski – Meteoryt żelazny „Morasko”.
Ernest Jerzy Grzymała Pokrzywnicki (obok 77,5 kg[4] Morasko Coblinera) |
Znaleziony przez dr Coblinera pierwszy okaz meteorytu Morasko (okaz znajduje się w zbiorach Muzeum Geologicznego Instytutu Nauk Geologicznych PAN w Krakowie) |
261,2 kg – MeMorSS
Okaz orientowany znaleziony jesienią 2012 roku na terenie rezerwatu przez tandem Magda Skirzewska i Łukasz Smuła, nieoczyszczony ważył ok. 300 kg, po oczyszczeniu – 261,2 kg. Okaz znaleziono na głębokości 218 cm w materiale piaszczystym. Okaz jest świeży z regmagliptami i fragmentami skorupy obtopieniowej oraz cechami okazu orientowanego.
Obecnie kompletny, nienaruszony okaz znajduje się w zbiorach Muzeum Ziemi UAM w Poznaniu.
Największy okaz meteorytu Morasko i jego szczęśliwi znalazcy Magda Skirzewska i Łukasz Smuła (fot. Andrzej Muszyński) |
Wygląd 262 kg okazu po konserwacji (fot. dla Wiki.Meteoritica.pl Andrzej Muszyński, Muzeum Ziemi w Poznaniu; stan styczeń 2013 r.) |
Konferencja Jubileuszowa – 100-lecia odnalezienia pierwszego fragmentu Meteorytu Morasko, Poznań, 12 listopada 2014 r. Na fotografii od lewej: Magda Skirzewska, Jan Woreczko, Łukasz Smuła, prof. Łukasz Karwowski, prof. Andrzej Muszyński, prof. Agnieszka Kryszczyńska[6] i Mateusz Szyszka[7]. W prawym rogu okazy „Rudy” i „Meteorite Men” (fot. Jadwiga Muszyńska) |
Zaproponowano nazwać okaz akronimem MeMorSS – Meteoryt Morasko Skirzewska Smuła.
YouTube – MEMORSS - meteoryt Morasko |
Więcej informacji o znalezisku na stronach Magdy Skirzewskiej i Łukasza Smuły (ART&MET):
- fotograficzna relacja z poszukiwań i wydobycia okazu – Odkryliśmy największy polski meteoryt!,
- fotograficzna relacja z procesu czyszczenia okazu – Największy meteoryt Morasko podczas czyszczenia.
174 kg – „Bobola”
Okaz znaleziony 4 kwietnia 2015 roku przez tandem poszukiwaczy Andrzeja Owczarzaka i Michała Nebelskiego. Przed oczyszczeniem ważył ok. 210 kg, a po oczyszczeniu 174 kg. Znalazcy ochrzcili okaz imieniem „Bobola”[2]. Znaleziony na głębokości ■ ■ cm w miejscu o współrzędnych 52°■ ■'■ ■"N, 16°■ ■'■ ■"E.
Okaz jest w posiadaniu znalazców (fotografie okazu Andrzej Owczarzak).
164 kg – „Rudy”
Okaz został znaleziony 11 września 2006 na terenie rezerwatu przez Krzysztofa Sochę. Otrzymał nazwę „Rudy”[3]. Nieoczyszczony ważył ok. 178 kg po oczyszczeniu 164 kg. Został znaleziony na głębokości 80 cm.
Okaz został przecięty, a jego fragmenty znajdują się w Muzeum Ziemi UAM w Poznaniu.
Krzysztof Socha przy 178 kg meteorycie „Rudy”[3] |
~80 kg
Pokrzywnicki (1957, Urania; 1964) piesze, że:
(…) dowiedziałem się od jednego z miejscowych gospodarzy – Ryszarda Nowackiego[8] – (którego pole graniczy z lasem od północy), że w 1936 r. wyorane zostały jaszcze następujące odłamy meteorytów: odłam wagi około 80 kg, który zaginął podczas II wojny światowej, oraz jeszcze do 8 sztuk meteorytów masy od 1½ do 8 kg, (…)
W dalszej części piesze, że Jan Kunecki (dom nr 42) posiadał 2 odłamy:
Na rok lub dwa przed II wojną światową J. Kunecki orząc pod lasem 2,5 ha pole dzierżawione od wojska, zaczepił pługiem na głębokości około 15 cm o bryłę żelazną wagi około 1,5 cetnara (75 kg), o rozmiarach ponad 0,5 m na około 0,25 m. Bryła ta została przez Kuneckiego wykopana i przetransportowana do domu. (…) Jeżeli znajdował się on na swoim miejscu za ogrodem, to albo został wmurowany w fundamenty jego obory, albo też został użyty przy budowie szosy z Moraska do Piątkowa.
Okaz ten wg Pokrzywnickiego to ten sam o którym wspominał Nowacki. W 1963 roku Ryszard Nowicki (Nowacki) znalazł okaz 16,8 kg, który trafił do planetarium w Chorzowie (Marks 1965, Urania) i był prezentowany tam na wystawie w 1965 roku (Pokrzywnicki 1966, Urania).
Okaz zaginął.
78 kg
Według Pokrzywnickiego (1957, Urania; 1964):
(…) udało mi się znaleźć na podwórzu kolonii nr 34 Józefa Oleksy duży okaz meteorytu wagi 78 kg (tabl. IV, fig. 1, 4). Okaz ten został znaleziony przez gospodarza w jesieni 1947 r. na sąsiadującym z kolonią polu podczas orki. Meteoryt tkwił w ziemi szpicem w dół na głębokości około pół metra i po wydobyciu z ziemi leżał cały czas na podwórzu gospodarskim.
(…) Dowiedziałem się również, że uczeń Nowicki oddał jeden ze znalezionych okazów do szkoły podstawowej w sąsiedniej wsi Suchlas. Istotnie w jednej z szaf w tej szkole znaleźliśmy okaz meteorytu masy około 6.38 kg, który kierownik miejscowej szkoły, p. Stefan Rewers, ofiarował nam do zbiorów.
(…) Uwzględniając obywatelskie stanowisko p. Oleksego, PAN przyznała mu nagrodę pieniężną w wysokości 1.500 zł, a uczeń Nowicki otrzymał nagrodę książkową.
Jak współcześnie wspominał Zygmunt Pniewski (Domżał 2004), o okazie znajdującym się u gospodarza Józefa Oleksego dowiedzieli się z Pokrzywnickim od miejscowego księdza. Okaz znajdował się pośrodku podwórza zabudowań Oleksego, gdzie „nikomu nie rzucał się w oczy”. W celu pozyskania okazu prowadzono z Oleksym pertraktacje w których uczestniczyła również jego dorosła córka. Po długotrwałych negocjacjach, w trakcie których, wg Pniewskiego, Pokrzywnicki wykazał się wielkim darem przekonywania, Oleksy nie tylko zgodził się przekazać okaz do kolekcji w Warszawie, ale nakazał córce zabić kurę i ugotować rosół dla gości. Gospodarz Oleksy otrzymał później nagrodę pieniężną (dostał ją również Zygmunt Pniewski, w wysokości kilkuset złotych – chyba 500 – wspominał Pniewski). Pokrzywnicki nie zapomniał też o córce gospodarza, której podarował pończochy!
Tego samego dnia wytropiono jeszcze 6,38 kg okaz przyniesiony do szkoły w Suchym Lesie przez jednego z uczniów. Okaz ten podobno został wyorany rok wcześniej przez jego dziadka Józefa Nowickiego.
Kompletny okaz znajduje się obecnie w zbiorach Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego.
Meteoryt Morasko. Okaz całkowity (nr 6) o wadze ok. 78 kg (fot. J. Pokrzywnicki 1964) |
78 kg okaz meteorytu Morasko znaleziony w 1956 roku (Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego) |
Okaz całkowity o wadze ok. 78 kg (źródło: Urania 1957)[9] |
Dziennik Łódzki, 297, 1956; opis zdjęcia: „Na zdjęciu: przy meteorycie: prof. dr Antoni Polański[10] (od lewej) i mgr Jerzy Pokrzywnicki” |
Patrz również → Morasko/Czasopisma
71,1 kg
Okaz znaleziony w 1995 (lub 1997) przez Henryka Nowackiego z Wrocławia[5], był badany przez prof. Andrzeja Muszyńskiego. Okaz został wywieziony z Polski.
Na powierzchni widać było wiele (>15) inkluzji troilitowych[11] (fot. Marcin Cimała) |
56 kg
Okaz znaleziony w 1992 roku; znalazca nieznany. Okaz został przecięty, obecnie znajduje się w Muzeum Ziemi UAM w Poznaniu.
54 kg
Okaz znaleziony w 2003 roku przez Waldemara Rulińskiego. Okaz został przecięty (większa z piętek – 28 kg – znajduje się w kolekcji Stanisława Jachymka na wystawie meteorytów w Zagrodzie Guciów).
Okaz po przecięciu, widać figury Widmanstättena i nodule troilitowo-grafitowe (kolekcja: Stanisław Jachymek; fot. Jan Woreczko) |
||
51 kg
Okaz znaleziono w 2000 roku na polu, blisko lasu, na wschód od kraterów pod drutami wysokiego napięcia. Dolna cześć leżała na głębokości 1 m, a górna na 75 cm (3 rożne warstwy: ziemia, piasek). Znalazcy: Alexander Gehler, Thomas Kurtz, Matthias Kurtz. Okaz został wywieziony z Polski i pocięty na fragmenty.
Informacje i fotografie: Thomas Kurtz.
Znalazcy meteorytu (fotografie udostępniła za zgodą autorów Dagmara Oszkiewicz[12])
~40 kg
Marcin Cimała, który kupował okazy meteorytu Morasko (i Przełazy) od pana Henryka Nowackiego z Wrocławia, w swej relacji ze spotkania z nim wspomina o piętce 2,791 kg odciętej z 40 kg okazu (?!).
34 kg – okaz „Meteorite Men”
34 kg okaz znaleziony na terenie rezerwatu w trakcie nagrywania programu popularnonaukowego Meteorite Men dla kanału Science Channel. Znalazcy Steve Arnold i Geoffrey Notkin. Okaz znaleziono na głębokości 160 cm w warstwie pstrych iłów poznańskich. Silnie zwietrzały meteoryt wbijając się zachował na swojej czołowej powierzchni nieco materii czwartorzędowej w postaci żwirków granitoidowych i kwarcowych (Muszyński et al. 2012).
Obecnie okaz znajduje się w Muzeum Ziemi UAM w Poznaniu.
YouTube – Serial Meteorite Men: odcinek Łowcy meteorytów - Morasko Polska
28,1 kg
Znaleziony pod koniec maja 2008 roku przez duet Łukasz Smuła i Magda Skirzewska. Przed oczyszczeniem bryła ważyła ok. 40 kg, po oczyszczeniu 28,1 kg. Okaz znajduje się w kolekcji Tomasza Jakubowskiego
W trakcie wieloletnich poszukiwań w Morasku liczne grupy poszukiwaczy znalazły wiele dużych okazów o wagach powyżej 10 kg. Miejsca znalezisk i ich wielkości znajdują się na mapie opracowanej przez prof. Andrzeja Muszyńskiego z UAM w Poznaniu.
Bibliografia
- Domżał Robert, (2004), Otwieracz kamieni, portal wielkopolskie.naszemiasto.pl. Link artykuł.
- Dzięczkowski Andrzej, Pniewski Zygmunt, (1971), Osobliwości geologiczno-florystyczne na Górze Moraskiej, Ziemia, 1, 1971, s. 128-141.[13] Plik PDF.
- Muszyński Andrzej, Kryza Ryszard, Karwowski Łukasz, Pilski Andrzej S., Muszyńska Jadwiga, (2012), Morasko. Największy deszcz meteorytów żelaznych w Europie środkowej (Morasko. The largest iron meteorite shower in Central Europe), Seria: Studia i Prace z Geografii i Geologii nr 28. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań 2012, ss. 111 (grant badawczy własny MNiI nr N N307 3533 33). ISBN 978-83-63400-50-7.[14] Plik PDF (za zgodą autorów).
- Owczarzak Andrzej, (2015), Nowy duży okaz Moraska, Meteoryt, 2, 2015, s. 23.
- Pilski Andrzej S., Skirzewska Magdalena, Smuła Łukasz, Muszyński Andrzej, (2012), Rekordowy okaz Moraska, Meteoryt, 4, 2012, s. 3-7, 28.
- Pokrzywnicki Jerzy, (1957), Nowe okazy meteorytu Morasko, Urania, 8, 1957, s. 232-235.[15] Plik DjvU.
- Pokrzywnicki Jerzy, (1964), I. Meteoryty Polski. II. Katalog meteorytów w zbiorach polskich, Studia Geologica Polonica, vol. XV, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1964, (s. 49-70).[16][17] Plik PDF.
Patrz również → Bibliografia meteorytu i kraterów Morasko
Patrz również → Morasko/Czasopisma
Przypisy
Zobacz również
- meteoryt Morasko, Morasko/In situ
Linki zewnętrzne
- Meteorytowe Centrum informacyjne – meteoryty.net: Meteoryt Morasko
- Wirtualne Muzea Małopolski – Muzeum Geologiczne Instytutu Nauk Geologicznych PAN
- Ścieżka dydaktyczna "Meteoryt Morasko"