O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

---

Z Wiki.Meteoritica.pl

Niewiele brakowało, a spadłby w Polsce

Morávka →
Trzy pierwsze znaleziska, 214 g (lewy), 330 g (prawy) i 91 g (dolny) (fot. Borovička 2003)
Spadek
Lokalizacja	Czechy
Położenie[1]	49°36'N, 18°32'E
Data	6 maja 2000 r., 11:51:46 UT (sobota)
Uwagi	jest wysoce prawdopodobne, że nie zebrano wszystkich okazów
Charakterystyka
Typ	chondryt zwyczajny H5
Masa	1400 g
Liczba okazów	znaleziono 6 okazów
Meteoritical Bulletin Database

Spadek meteorytów w Czechach po efektownym bolidzie 6 maja 2000 roku (sobota). Początek spektaklu rozpoczął się nad południową Polską. Przelot bolidu obserwowano z terenu Czech, Polski i Słowacji – leciał z północy pod małym kątem do horyzontu, a w trakcie lotu ulegał silnej fragmentacji. W maksimum blasku osiągnął jasność –20^m. Meteoryty z niego, spadły na terenie Czech w okolicy miejscowości Morávka (Morawka). Przelot bolidu widziała Grażyna Cimała, mama Marcina Cimały z PolandMet'u, ze swojego domu w Dzięgielowie koło Cieszyna!^[2]

Bolid zarejestrowały stacje bolidowe sieci European Fireball Network (EN). Otrzymał on oznaczenie EN060500. Do wyznaczenia parametrów toru lotu bolidu, poza zapisem wideo, posłużyły również dane z okolicznych stacji sejsmologicznych^[3].

6 maja 2000 roku o godzinie 11:51:46 UT meteoroid o masie około 1500 kg (o średnicy poniżej 1 metra) wszedł w ziemską atmosferę z prędkością 22,5 km/s. Bolid podążał pod małym kątem 20,4° z północy na południe (azymut 175,5°). Na wysokości około 80 km rozpoczął się silny proces ablacji i parowania i bolid zaczął być widoczny dla nieuzbrojonego oka. Następnie na wysokości ponad 46 km meteoroid rozpadł się na ~10 fragmentów o masach z zakresu 100-200 kg. Natomiast na wysokości 37-29 km lecące fragmenty doznały największego ciśnienia dynamicznego (dynamic pressures, 5 MPa) i na tym odcinku bolid osiągnął chwilową jasność –20^m. Po drodze następowały jeszcze wielokrotne procesy fragmentacji. Wiele fragmentów przetrwało lot i wyhamowując do prędkości około 3-4 km/s weszły w ciemną fazę lotu (dark flight). Według modeli kilkaset (!) fragmentów o całkowitej masie ~100 kg dotarło do powierzchni ziemi (Borovička et al. 2003). Rozsypały się one na przestrzeni (strewn field) długości ~20 km na północ i południe od miejscowości Morávka. Oszacowano, że największy fragment miał masę około 8 kg^[4].

Znaleziono w sumie tylko sześć okazów o łącznej masie 1399,3 g. W wielu miejscach słyszano odgłosy spadających kamieni, ale nic tam nie znaleziono!

Lista okazów: daty znalezienia, wagi, współrzędne i procent skorupy obtopieniowej^[5].

Table 1. Coordinates of the recovered meteorites from the Morávka fall.

#	Date of recovery	Mass [g]	Longitude East	Latitude North	Crust
1	May 6, 2000	214.2	18°32'26.6"	49°35'02.8"	90%
2	May 13, 2000	329.5	18°32'00.4"	49°36'40.5"	2/3
3	end of May, 2000	90.6	18°30'14.9"	49°40'39.8"	70%
4	May 13, 2000	235.1	18°32'17.4"	49°35'25.9"	80%
5	July 31, 2001	229.1	18°32'16.6"	49°35'00.8"	0%[6]
6	May 12, 2000	300.8	18°32'18.6"	49°35'28.2"	60%

• Okazy meteorytu nr 1, 2 i 3 znajdują się obecnie w zbiorach Muzeum Historii Naturalnej w Pradze.
• Okaz nr 4 jest na ekspozycji w Planetarium i Obserwatorium Astronomicznym w Ostravie (fotografia okazu nr 4 – Meteorite display with authentic Moravka #4 specimen).
• Okaz nr 5 został pocięty, a jego fragmenty trafiły m.in. do kolekcji prywatnych.
• Okaz nr 6 nadal znajduje się w posiadaniu znalazcy.

Abstrakt pracy Borovička et al. 2003^[7]

Krótki opis na portalu: Astronomická mapa České republiky – Morávka — meteorit.

Okazy

Okoliczności znalezienia okazów wg Borovička et al. (2003)

Okaz nr 1. Dwanaście osób biesiadowało w ogrodzie domku letniskowego (posesja nr 0537) w pobliżu miejscowości Morávka. Ogród otaczają wysokie drzewa, więc biesiadnicy nie widzieli bolidu tylko słyszeli kilkusekundowy grzmot i po około 5 sekundach gwizd spadającego meteorytu. Mały okaz uderzył w świerk, złamał cienką gałąź i wylądował tylko o metr od dwóch małych dziewczynek. Utworzył on 4 cm dołek w twardym gruncie. Okaz natychmiast podniesiono, podobno był jeszcze lekko ciepły. Właściciel domku Jan Manoušek powiadomił Obserwatorium w Ostravie o zdarzeniu i po negocjacjach zgodził się wypożyczyć okaz do badań. Niewielką część masy odłupał i zostawił sobie na pamiątkę.

Okaz nr 2. O fakcie spadku meteorytu w pobliżu Morávki informowały krajowe i lokalne media. Rozlepiono plakaty w okolicy spadku. Jiří Vlček słyszał sam spadek, ale podjęte przez niego natychmiast krótkie poszukiwania nie przyniosły rezultatu. Po tygodniu, 13 maja, podjął bardziej uważne poszukiwania i na trawiastej ścieżce w pobliżu swojego domu znalazł ~330 gramowy okaz meteorytu. O znalezisku poinformował Obserwatorium w Ostravie dopiero 25 maja. Z oględzin kamienia wynika, że leżał on zakopany z jednej strony w miękkiej glebie na głębokość około 3 cm.

Wywiad ze znalazcą Jiřím Vlčkem (po czesku): Jak to bylo? Rozhovor s nálezcem zatím nejtěžšího úlomku meteoritu Morávka, panem ing. Jiřím Vlčkem.

Okaz nr 3. Trzeci meteoryt został zgłoszony 23 czerwca. Znalazł go Milan Vihnár pod koniec maja podczas koszenia trawy w Horní Tošanovice.

Wszystkie trzy pierwsze okazy kupił we wrześniu 2000 roku Instytut Astronomiczny i zgodnie z porozumieniem ze znalazcami są one wystawiane w muzeum w Pradze.

Okaz nr 4. Współautor publikacji-raportu o meteorycie Morávka^[5] P. Kalenda w maju i czerwcu 2001 roku odwiedzał rejon spadku i przeprowadzał wywiady z mieszkańcami tych okolic. Znalazł on rodzinę, która 13 maja 2000 roku znalazła na szutrowej drodze w pobliżu ich gospodarstwa świeży okaz meteorytu (~235 g, 5×4×4 cm). Meteoryt ten P. Kalenda odkupił od znalazców. Ta sama rodzina znalazła okaz nr 6.

Okaz nr 5. W sierpniu 2002 roku okazało się, że podczas 5-cio dniowych poszukiwań w maju 2001 roku uzyskano od anonimowego znalazcy 229 g okaz znaleziony w lesie. Laboratorium przy uniwersytecie w Kolonii potwierdziło, że jest to okaz meteorytu Morávka. Okaz jest płaski (7,5×5,5×2 cm) i bez skorupy obtopieniowej^[6]. Podejrzewano, że podczas spadku rozbił się o drzewo, ale poszukiwania pozostałych fragmentów nie przyniosły rezultatu.

Tyle na temat tego okazu pisze Borovička. Dziś wiemy, że okaz nr 5 znalazł Christian Anger rano 31 lipca 2001 roku. Prowadził on poszukiwania w towarzystwie Ericha Haiderera. Okaz miał spory procent powierzchni pokryty skorupą obtopieniowa. Został on pocięty, a jego fragmenty były sprzedawane razem z broszurą opisującą m.in. okoliczności znalezienia.

Historia znalezienia okazu nr 5 – tłumaczenie fragmentu z broszury Christiana Angera.

(…) Po ponad roku (podczas którego odbyło się kilka wypraw i nic nie znaleziono), zdecydowaliśmy się w krótkim czasie, gdy połowa Polski była zalana (pierwotnie planowaliśmy poszukiwania meteorytów na jej terytorium), aby pojechać do Moravki. Mieliśmy mało czasu na wyszukiwanie informacji, obok współrzędnych miałem jeszcze przybliżoną elipsę spadku i mapę z względnie niedokładnie naniesionymi miejscami znalezienia trzech meteorytów. Obliczałem współrzędne miejsc poprzez interpolację z mapy i karmiliśmy nimi GPSa i laptopa Ericha. Tak każdego wieczoru ustalaliśmy trasy na następny dzień. Po 3 dniach bezowocnych poszukiwań byliśmy bliscy rezygnacji. Zmotywowaliśmy się jeszcze bardziej i zostaliśmy w Moravce. Rankiem 5. dnia (31.07.2001) po forsownym marszu uparcie wzdłuż linii spadku, przez góry i doliny, przez kilka strumieni otoczonych cierniowymi zaroślami, mokre łąki, gąszcz i Bogu dziękować, potem też jaśniejszym lasem. Około 9:15 wypatrzyłem kolejny „czarny kamień”.

Nie było w nim nic niezwykłego. Niestety mieliśmy wiele utrudnień, gdyż było tam dużo żużla żelaznego, że występowało tam wiele naturalnych ciemnych kamieni, że tutaj w lesie często spalano śmieci, jak i węgiel, tak więc czarne kamienie leżały tam masowo. Setki razy schylaliśmy się po nie, podnosiliśmy, oglądaliśmy i sprawdzaliśmy magnesem – niestety nic. Jednakże przy tym kamieniu magnes przykleił się. Nie mogłem w to uwierzyć. Natychmiast zrobiłem kilka zdjęć znaleziska i zadzwoniłem do Ericha, który szedł kilkaset metrów ode mnie po swojej trasie. Potem podniosłem kamień, przekręciłem go by zobaczyć jego wnętrze. Kamień jest fragmentem. Powierzchnia przełamu jest już zardzewiała. Niemniej jednak, można było zobaczyć piękny niebieskoszary kolor.

W międzyczasie Erich przybył i gratulował mi mojego debiutanckiego odkrycia na mojej pierwszej wyprawie poszukiwawczej meteorytów (erste Meteorite-Hunting). Zrobił mi jeszcze kilka zdjęć w miejscu znalezienia. Potem wyznaczył współrzędne za pomocą GPSa z dokładnością 1/100 sekundy. Następnie położył w odciśniętym miejscu znalezienia zastępczą kostkę – powiedział, że robi to zawsze jako podziękowanie (Danach gingen wir aus dem Wald und holten uns erst mal was zu essen und stießen auf den Fund an). Po wszystkim udaliśmy się ponownie na poszukiwania. Koncentrowaliśmy się naturalnie teraz na najbliższej okolicy znaleziska, ponieważ brakowało nam drugiego odłamka meteorytu. Zbadaliśmy obszar jeszcze parę razy – niestety bez powodzenia. Nie byłem niezadowolony. Na tyle przebytej drogi i trudów w nieprzyjaznym terenie poszukiwań, znalazłem igłę w stogu siana. Był to czwarty meteoryt z Moravki. W tym czasie była to najświeższa materia pozaziemska (od 6 maja 2000 roku żaden meteoryt nie spadł na świecie).

W domu okazało się, że jest to drugi co do wielkości z czterech meteorytów Moravka. Ma on masę 229,1 g. (…)

Christian Anger ze swoim przyjacielem Erichem Haidererem wybierali się wówczas na poszukiwania meteorytów Morasko, ale to za radą Tomasza Kurtza zmienili plany i wybrali się do Moravki. W czasie spisywania swojej relacji Anger nie znał innych faktów. Między innymi, że już w maju 2000 roku znaleziono okazy nr 4 i 6, były one również większe od jego znaleziska. Również od czasu spadku do lipca 2001 roku spadło na świecie wiele innych meteorytów – w Burkina Faso, Indiach, Jemenie, Sudanie, Tunezji i Uzbekistanie.^[8]

Okaz nr 6. W kwietniu 2003 roku podczas nagłaśnianej w mediach informacji o otwarciu wystawy meteorytów Morávka w Pradze, do autorów publikacji o Morávce^[5] zgłosiła się rodzina, która od blisko trzech lat w tajemnicy trzymała znaleziony 6 dni po spadku okaz meteorytu. Znaleźli go w świeżej ziemi na małym polu ziemniaków tylko 70 metrów od okazu nr 4. Po udokumentowaniu przez naukowców znaleziska, okaz pozostał u znalazców (podczas wizyty w 2011 roku w rejonie spadku, właścicielka okazu potwierdziła fakt, że okaz pozostaje nadal u jej córki – inf. Wadi & Woreczko).

Lokalizacja

Bolid leciał od północy pod bardzo małym kątem do horyzontu około 20°.

Teren spadku jest górzysty i trudny dla poszukiwań. Z rozkładu znalezionych okazów i wyliczonego obszaru spadku (elipsy) wynika, że są tam jeszcze szanse na znalezienie okazów nawet kilkukilogramowych!^[5] Według badaczy spadło kilkaset fragmentów o łącznej masie ~100 kg, największy z nich miał około 8 kg!!^[4]

Na ekspozycji w obserwatorium w Ostravie poświęconej meteorytom, znajduje się mapa z zaznaczonymi schematycznie rejonami przeszukanymi przez zorganizowane czeskie ekipy poszukiwawcze.

Morávka/Galerie

Meteoryt Morávka (Moravka) w zbiorach Muzeum Historii Naturalnej w Pradze (Národí Muzeum Praha) (fot. Aubrey Whymark, za zgodą)

Okaz nr 1 (214,2 g, 6,5×4×4 cm)

Okaz nr 2 (329,5 g, 8×6,5×3 cm)

Okaz nr 3 (90,6 g, 4,5×3,5×2,5 cm)

Dodatkowe fotografie okazów 1, 2 i 3 – Fotografie meteoritů Morávka 1 a 2 a Horní Tošanovice

Meteoryt Morávka w zbiorach Planetarium i Obserwatorium Astronomicznego w Ostravie (fot. Kasia, Wadi & Woreczko)

Okaz nr 4 (235,1 g, 5×4×4 cm) kupiony przez Pavla Kalende

Gablota poświęcona meteorytowi Moravka

Kopie okazów nr 1, 2 i 3, oryginały znajdują się w muzeum w Pradze (patrz → Meteoryty (kopie))

Kopia okazu nr 4 i oryginał (mocno rdzewiejący)

Kopia okazu wzbudzała duże zainteresowanie

Miejsce spadku okazu nr 1 (fot. Kasia, Wadi & Woreczko)
Świadkami spadku było kilkanaście osób biesiadujących na trawie przy domku letniskowym

Na tym podwórku domku letniskowego nr 0537 spadł okaz nr 1

Prawdopodobnie tu przy ognisku siedzieli świadkowie spadku

W któryś z tych otaczających dom świerków uderzył meteoryt

Nadleciał „stamtąd”, ale zza wysokich drzew nic nie widziano

Świerkowe szyszki na pamiątkę – zamiast nowego okazu

Miejsce spadku okazów nr 4 i 6 (fot. Kasia, Wadi & Woreczko)
Okaz nr 4 znajduje się dziś w zbiorach Obserwatorium Astronomicznego w Ostravie. Okaz nr 6 zatrzymała dla siebie właścicielka gospodarstwa. Znajduje się on obecnie u jej córki w południowych Czechach. Więcej szczegółów w artykule Wadi & Woreczko (2011).

Tu na szutrowej drodze (obok samochodu) znaleziono okaz nr 4 (na pierwszym planie kopia okazu nr 4)

Od tej strony nadleciał okaz nr 4 i wylądował na drodze przed lasem

Obok tego pola ziemniaków znaleziono okaz nr 6, kilkadziesiąt metrów od okazu nr 4

Tu gdzie ta sterta chrustu, w 2000 roku na poletku ziemniaków, znaleziono okaz nr 6

Właścicielka gospodarstwa, która była świadkiem spadku meteorytów (Wadi trzyma w ręce kopię okazu nr 4)

Miejsce spadku okazu nr 5 (fot. Kasia, Wadi & Woreczko)

W tym miejscu Christian Anger znalazł swój meteoryt. W tle olbrzymi kupiskol z lokalnych kamieni – może to „plon” systematycznych poszukiwań?

Ten las został przeszukany przez ekipy z Czech w pierwszych dniach po spadku

Okoliczne lasy są bardzo malownicze, ale…

…teren dla poszukiwaczy wymagający

Takie prawie-meteoryty są w okolicznych lasach powszechne. O nich to pisze Anger w swej relacji. Po kilku latach, w wilgotnym środowisku lasu, również meteoryty upodobnią się do zwykłych kamieni

Więcej → Morávka/Galerie

Przelot bolidu udało się zarejestrować na kamerach video. Jeden z filmów nakręcił Jiri Fabig, który sprawdzał swoją nową kamerę kręcąc motyle w swoim ogrodzie w domu w Janovie (w miejscu 50,24275°N, 17,47553°E). To jest ten sam Janov, w okolicach którego w 1987 roku miał miejsce prawdopodobny spadek meteorytu Janov 1987! Drugi film, na którym zarejestrowano proces fragmentacji meteoroidu, nakręcił Josef Mišák w miejscowości Kunovice (49,03219°N, 17,43967°E) z płyty tamtejszego lotniska. Ale tu tym razem czeskie Kunovice, a nie polskie z doniesienia Kunowice.

YouTube – Moravka (Janov)	YouTube – Moravka (Kunovice)
YouTube – Meteor 06.05.2000 Moravka Czech Republic 01 YouTube – Meteor 06.05.2000 Moravka Czech Republic 02

Bibliografia

• +Anger Christian, Meteorite-hunting Moravka 2001, Ilustrowana broszura wydana przez Christiana Angera, dołączana do sprzedawanych przez niego fragmentów okazu nr 5. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• Borovička Jiří, Spurný Pavel, Kalenda Pavel, et al., (2003), The Morávka meteorite fall: 1. Description of the events and determination of the fireball trajectory and orbit from video records. 2. Interpretation of infrasonic and seismic data. 3. Meteoroid initial size, history, structure, and composition. 4. Meteoroid dynamics and fragmentation in the atmosphere, Meteoritics & Planetary Science, vol. 38(7), 2003, s. 975–1043.^[7] Plik doi; Plik aDs.

• Borovička Jiří, Spurný Pavel, Brown Peter, (2015), Small Near-Earth Asteroids as a Source of Meteorites, arXiv.org, arXiv:1502.03307, 2015 (abstrakt).^[9] Plik PDF; plik doi.

• +Expozice meteoritů průvodce výstavou, Hvězdárna a planetárium Johanna Palisy, VŠB – Technická univerzita Ostrava. Przewodnik po wystawie meteorytów w Obserwatorium Astronomicznym i Planetarium w Ostrawie.

• Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.

• Pilski Andrzej S., (2000), Meteoryt, który przeleciał nam koło nosa, Meteoryt, 2, 2000, s. 11. Plik PDF.

• Pilski Andrzej S., (2001), Z konferencji Meteoritical Society. Spadek meteorytu Morávka nagrany na video: trajektoria bolidu, orbita i fragmentacja, Meteoryt, 4, 2001, s. 9-10. Plik PDF.

• Pujol Jose, Rydelek Paul, Ishihara Yoshiaki, (2006), Analytical and graphical determination of the trajectory of a fireball using seismic data, Planetary and Space Science, vol. 54(1), 2006, s. 78-86. Plik doi.

• +Řanda Z., Kučera J., Soukal L., (2003), Elemental characterization of the new Czech meteorite ‘Morávka’ by neutron and photon activation analysis, Journal of Radioanalytical and Nuclear Chemistry, 257, 2, 2003, s. 275-283. Plik PDF.

• Sansom Eleanor Kate, (2016), Tracking Meteoroids in the Atmosphere: Fireball Trajectory Analysis, Ph.D. thesis (dysertacja), supervisor Philip Bland, Faculty of Science and Engineering, Curtin University, 2016.^[10] Plik hPDF.

• Wadi & Woreczko Jan, (2011), Morávka 11 lat później, Meteoryt, 3, 2011, s. 26-28. Plik PDF; plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  . Pełny tekst artykułu → Morávka 11 lat później.

Przypisy

Zobacz również

• Morávka/Galerie

• meteoryt Stubenberg

Linki zewnętrzne

• Meteoritical Bulletin Database (MBD) – meteoryt Morávka
• Encyclopedia of Meteorites (EoM) – meteoryt Morávka

• Muzeum Historii Naturalnej w Pradze (Prague Natural History Museum; Prague, Nat. Mus.) – Národí Muzeum Praha  ●  Sbírka meteoritů a Sbírka přírodních skel - tektitů  ●  Muzeum 3000: Rok od pádu čeljabinského meteoritu. Spadlo něco u nás?  ●  CES on-line: Sbírka meteoritů  ●  [katalog → Tuček (1981)]
• Obserwatorium Astronomiczne i Planetarium w Ostravie – Hvězdárna a planetárium Johanna Palisy v Ostravě
• Astronomical Institute of the Academy of Science of the Czech Republic (Astronomický ústav AV ČR Ondřejov) – Fotografie meteoritů Morávka 1 a 2 a Horní Tošanovice (fotografie trzech pierwszych okazów)

• Meteoryt Morávka w kolekcjach polskich – Wadi & Jan Woreczko Collection

• Astronomická mapa České republiky

• woreczko.pl – Morávka 11 lat później  ●  Sieci bolidowe (fireball network)  ●  Obserwowane spadki meteorytów (Meteorite falls*)

• METEORITE ACTION! – dane o orbicie meteoroidu, bolidzie (fotografie i nagrania video) i znaleziskach meteorytu Morávka
• Spadek meteorytu Moravka – prezentacja, Tadeusz J. Jopek, Obs. Astr. UAM, seminarium PKiM, Olsztyn 2005
• Meteorytowe Centrum Informacyjne – I wyprawa poszukiwawcza do Moravki – 08'2000
• MSB World – Bolid nad Podbeskidziem – 2000.05.06