Lanzenkirchen

NhM Naturhistorisches Museum Wien
środa, 27 sierpnia 2025 o 16:20

(c) NHM Wien, Chloe Potter

100 Jahre Meteorit von Lanzenkirchen – Bote aus der Frühzeit des Sonnensystems 💫

Am Abend des 28. August 1925, um 19:25 Uhr, erhellte eine spektakuläre Feuerkugel den Himmel über Österreich und Umgebung. Begleitet von lauten Knallgeräuschen, die viele an Artilleriefeuer erinnerten, glaubten manche Beobachter zunächst an einen Angriff – die Erinnerungen an den Ersten Weltkrieg waren noch frisch.

Mehr als 200 Sichtungen wurden dokumentiert: von Westungarn im Osten bis Ried im Innkreis, von Südböhmen bis Maribor. Am nächsten Tag entdeckte der Landwirt Matthias Flickentanz Lanzenkirchen tatsächlich ein Loch in seiner Wiese – darin verborgen ein rund 5 kg schwerer Meteorit. Wochen später fand auch der Arbeiter Hermann Windbichler ein weiteres Fragment (2 kg) in der Nähe von Kleinwolkersdorf. Dank der Unterstützung des 1923 gegründeten Vereins der Freunde des NHM Wien gelangten beide Stücke ins Museum – ein seltener Zuwachs in damals wirtschaftlich schwierigen Zeiten. ☄️

Der „Lanzenkirchen-Meteorit“ zählt zu den gewöhnlichen Chondriten (L4) – Gesteinsboten aus der Frühzeit unseres Sonnensystems. Er ist im Meteoritensaal des NHM Wien zu sehen und erinnert uns bis heute an jenes spektakuläre Himmelsereignis. 🌌

📸 Der Meteorit von Lanzenkirchen (c) NHM Wien, Chloe Potter

(…) Am Morgen des folgenden Tages bemerkte der Wirtschaftsbesitzer Herr Matthias Flickentanz in Lanzenkirchen auf der ihm gehörigen Wiese, Parzelle Nr. 370 (Grundbuchkörper 390), ein sauber ausgestanztes Loch, das am Tage vorher beim Heumachen noch nicht gesehen worden war. Obwohl dieses merkwürdige Loch, neben dem keine Erde lag, Herrn Flickentanz in unerklärlicher Weise immer wieder zu sich hinzog, brachte er erst am Nachmittag die sonderbare Licht- und Schallerscheinung des Vortages mit dem Loche auf der Wiese in Zusammenhang und hob in einer Tiefe von 50 cm aus dem steil (etwa unter 85°) nach Süden bis Südosten gerichteten Schußkanal einen fast genau 5 kg schweren Meteorstein aus; der Stein hatte eine stark vorspringende Nase, die bei der Auffindung des Steines nach oben gerichtet war und leider noch am selben Tage von begeisterten Freunden des Steines mit einem Meisel abgeschlagen wurde. Der Einschlagspunkt des Steines liegt etwa 400 m nordnordwestlich des „Schleinzer Kreuzes", Kote 308, an der Abzweigung der Straße nach Sehleinz von der Straße Walpersbach—Frohsdoif. In den tiefsten Gruben der Oberfläche des Steines fanden sich Reste von frischem, grünem Gras neben gebräunten Resten, doch läßt sich nicht feststellen, ob diese durch einen Trocknungsprozeß oder infolge einer Erwärmung durch den Meteoriten gebräunt wurden.

Am 7. Oktober 1925 fand Herr Hermann Windbichler aus Frohsdorf (nordöstlich Lanzenkirchen) beim Wegmachen auf dem Wege, der vom sog. „roten Kreuz" an der Straße Frohsdorf—Eichbichl (östlich der Eisenbahnstation Klein-Wolkersdorf) durch den Hartleitengraben aufs „Gscheid" ansteigt und nach Wiesen im Burgenlande führt, in einer Seehöhe von 345 m mitten auf dem Wege, halb in das Erdreich eingebohrt, einen schwarzen Stein, der zum gleichen Falle gehört. Dieser Fundort ist etwa 2½ km in nordöstlicher Richtung vom ersten Fundorte entfernt. Der Stein wiegt über 2 kg und ist nur an einer Stelle etwas angeschlagen.

Herr Flickentanz hat großes Verständnis für die wissenschaftliche Bedeutung des Fundes gezeigt und den Stein, nachdem er einige Zeit in der Schule von Lanzenkirchen ausgestellt war, dem Naturhistorischen Museum (mineralogisch-petrographische Abteilung) in Wien überlassen, und das Gleiche hat Herr Windbichler mit dem zweiten Steine getan. Herr Flickentanz hat sich auch um die Aufklärung der gesamten Bewohnerschaft der Umgebung durch Ausstellung des Steines in der Schule von Lanzenkirchen große Verdienste erworben und es sei ihm hier herzlich gedankt. Die nicht unbeträchtlichen Mittel zur Erwerbung beider Steine hat der Verein der Freunde des Naturhistorischen Museums beigestellt, dem die Abteilung hiefür großen Dank schuldet.

Obwohl die erwähnte Parzelle 370 in der Katastralgemeinde Walpersbach liegt und der zweite Fundort zu Frohsdorf gehört, wird vorgeschlagen, diesen Meteoriten als „Lanzenkirchen" (in Niederösterreich) zu bezeichnen, weil der Fundort des größeren Steines näher bei Lanzenkirchen liegt als bei Walpersbach und dort auch der verdienstvolle Finder, Herr Flickentanz, seinen Wohnsitz hat. (…)

(…) Am 28. August 1925 um halb 8 Uhr abends¹ fand unter lebhaften Lichtund Schallerscheinungen in der Nähe von Wiener-Neustadt ein Meteoritenfall statt. Am folgenden Tage berichteten mehrere Augenzeugen über ihre Beobachtungen der Zentralanstalt für Meteorologie und Geodynamik, der Sternwarte, der astronomischen Zentrale für wissenschaftliche Liebhaberarbeit des Prof. Oswald Thomas in Wien und verschiedenen Tageszeitungen. Durch letztere erfuhr man auch in Graz von dem Naturereignis. Am 29. August 1925 nachmittags fand Herr Matthias Flickentanz ungefähr 400 m nordnordwestlich des Schleinzer Kreuzes (Kote 308) an der Abzweigung der Straße nach Schleinz von der Straße Walpersbach—Frohsdorf einen fast 5 kg schweren Teil und am 7. Oktober 1925 Herr Hermann Windbichler auf dem Wege, der vom sogenannten Roten Kreuz an der Straße Frohsdorf—Eichbichl durch den Hartleitengraben aufs Gscheid führt, ein 2 kg schweres Stück des Meteoriten.² Der Fundort des zweiten Stückes liegt ungefähr 2½ km nordöstlich von dem des ersten. (…)

__________

¹ Fast alle Berichte führen mit guter Übereinstimmung diese Zeit an, Nr. 99 gibt sogar an, im Augenblick des Meteorfalles Radiozeit abgenommen zu haben, und zwar 19 Uhr 25 Minuten 5—10 Sekunden.

² Näheres bei H. Michel (1).^[5]

Jak ostrzał artyleryjski i wschodzące słońce: sto lat temu spadł meteoryt Lanzenkirchen
Obserwatorzy uważali, że był to atak z Węgier: upadek meteorytu w południowej Dolnej Austrii można było obserwować w dużej części Europy Środkowej
(…)

Dokładnie sto lat temu, wieczorem 28 sierpnia 1925 roku, o godzinie 7:30, podobny meteor zaobserwowano na dużym obszarze Austrii i okolic. Zgłaszano obserwacje od zachodnich Węgier na wschodzie po Ried im Innkreis, a prawdopodobnie nawet na zachodzie, aż do Vorarlbergu. Na północy meteoryt widziano aż do Vyšší Brodu w południowych Czechach i na południu aż do Pikre koło Mariboru w Słowenii. Udokumentowano ponad dwieście raportów z obserwacji.
(…)

Atak z Węgier

Wydarzeniu towarzyszyły głośne huki – świadkowie opisali je jako detonacje przypominające wystrzały armatnie, po których nastąpił grzechot. Mężczyźni, którzy służyli jako żołnierze, odruchowo rzucali się na ziemię, wierząc, że usłyszeli strzały. Początkowo wielu podejrzewało atak wojskowy zza pobliskiej granicy, z Węgier, ponieważ hałas brzmiał jak ostrzał artyleryjski. Wspomnienia niedawnej I wojny światowej najwyraźniej wciąż były żywe.

Austriacki geolog Franz Eduard Sueß obserwował kulę ognia z Marz w Burgenlandzie. Jego ojciec, Eduard Sueß, który również pracował jako geolog i odegrał kluczową rolę w planowaniu wiedeńskiego rurociągu wodociągowego, jest pochowany w tym miejscu. Sueß Jr. opisał trajektorię meteoru po jego pierwszym rozbłysku o zmierzchu jako słabą smugę światła, po której około trzy sekundy później nastąpiła eksplozja wielkości sierpa księżyca. Inni obserwatorzy opisali meteor jako zjawisko świetlne, jasne jak dzień i porównali je do wschodzącego słońca.

Dziura w łące

Następnego ranka rolnik Matthias Flickentanz z Lanzenkirchen niedaleko Wiener Neustadt [Wiener Neustädter Str.] odkrył dziurę w ziemi na swojej łące. Dzień wcześniej zbierał tam siano i gleba była wówczas nienaruszona. Dziura była czysto wycięta, bez ziemi wokół, więc nie mogła zostać wykopana. To zaniepokoiło mężczyznę i tego popołudnia zbadał sprawę. Odkrył, że pod dziurą znajdował się rurowy kanał zorientowany pod kątem około 85 stopni na południe/południowy wschód. Na głębokości około pół metra znalazł kamień ważący około pięciu kilogramów. Tego samego dnia pokazał swoje znalezisko znajomym. Za pomocą dłuta odłupali wystającą część głazu, aby zajrzeć do środka. Świadomy naukowego znaczenia swojego odkrycia, Flickentanz na krótko wystawił to dzieło w miejscowej szkole w ramach edukacji publicznej.

Kilka tygodni później, 7 października, robotnik Hermann Windbichler znalazł kolejny fragment meteorytu na ścieżce między Frohsdorfem a Eichbichl [Eichbüchl], na wschód od Kleinwolkersdorfu. Ten fragment był w połowie wbity w ziemię i ważył około dwóch kilogramów. Podobnie jak większy fragment, drugi fragment wykazuje skorupę obtopieniową, choć w jednym miejscu jest lekko odłupana. Miejsce odkrycia znajduje się około dwóch i pół kilometra na północny wschód od pierwszego.

Zakup przez Stowarzyszenie Przyjaciół Narodowego Muzeum Historii Naturalnej (NHM)

Zarówno Flickentanz, jak i Windbichler przekazali swoje znaleziska Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu. W okresie międzywojennym muzeum nie miało możliwości finansowych na nowe nabytki. Meteoryt Lanzenkirchen jest jednym z niewielu znaczących uzupełnień kolekcji działu mineralogicznego w tym okresie – stało się to możliwe dzięki wsparciu Stowarzyszenia Przyjaciół Narodowego Muzeum Historycznego (NHM), założonego krótko wcześniej, w 1923 roku, pod honorowym patronatem prezydenta federalnego Michaela Hainischa, w celu utrzymania statusu Narodowego Muzeum Historycznego jako muzeum o światowym znaczeniu. Składka członkowska stowarzyszenia wynosiła wówczas dwa szylingi; na zakup Lanzenkirchen przeznaczono 1300 szylingów.

Lanzenkirchen był nie tylko czwartym meteorytem znalezionym na ziemi austriackiej, po Mauerkirchen^[6], Mühlau i Minnichhof. Był to również pierwszy meteoryt z Dolnej Austrii, ponad pół wieku przed odkryciem meteorytu Ybbsitz w 1977 roku i niecałe sto lat przed upadkiem meteorytu Haag w październiku 2024 roku. Ten ostatni został oficjalnie potwierdzony dopiero pod koniec lipca przez Nomenclature Committee of the Meteoritical Society, co czyni go dziesiątym znalezionym meteorytem w Austrii.
(…)

Dwa fragmenty meteorytu Lanzenkirchen można zobaczyć w austriackiej gablocie w Sali Meteorytów Narodowego Muzeum Historycznego (NHM). W kolekcji systematycznej znajduje się również 74-gramowa płytka [74,11 g; NHMJ7003].

(Michael Vosatka, 28 sierpnia 2025 r.)