PayPal-donate (Wiki).png
O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)


Teplá

Z Wiki.Meteoritica.pl

0i
Teplá
Teplá (NHM Prague)-TJ.jpg
Fragment meteorytu w zbiorach Muzeum Historii Naturalnej w Pradze (fot: Tomasz Jakubowski)
Znalezisko
Lokalizacja Czechy
Położenie[1] 49°59'N, 12°52'E
Data 1909
Charakterystyka
Typ żelazny IIIAB (Om)[2]
Masa ~17 kg
Liczba okazów dwa fragmenty
Meteoritical Bulletin Database
Synonimy
w NHM Cat: Finsterhölzelries, Fisterhölzelries, Tepl

We wrześniu 1909 roku (według katalogu Tučka (1968) było to 18 sierpnia) podczas orki na terenie dawnego klasztoru w Teplé w zachodnich Czechach wyorano bryłę żelaza, która pod pługiem rozpadła się na dwie części o wagach około 14,4 i 2,6 kg. Dalsze okazy znaleziono w 1911 roku, ale kupił je jeden z wiedeńskich kupców minerałów. Brak precyzyjnej informacji na temat dokładnej lokalizacji miejsca znalezienia meteorytu.


Krótki opis historii meteorytu Teplá na portalu: Astronomická mapa České republiky – Teplá — meteorit


Meteoryty żelazne typu IIIAB

O meteorytach żelaznych typu IIIAB (Woźniak 2021):

«

Grupa IIIAB

Położenie dwóch polskich meteorytów żelaznych Schwetz (Świecie) i Tartak (■) w stosunku do innych członków grupy IIIAB () na wykresie pary pierwiastków śladowych Ni-Ir. Zamieszczono również podobną grupę IIIE (). Wyróżniono jeszcze podobny do meteorytu Tartak meteoryt Ssyromolotovo[3]

Grupa IIIAB – początkowo wyróżniano dwie grupy IIIA i IIIB, ale struktura i skład pierwiastkowy wskazują na ich wspólne pochodzenie z różnych części jądra tego samego ciała macierzystego. Meteoryty z grupy IIIA to najczęściej oktaedryty średnioziarniste (Om) i gruboziarniste (Og), natomiast z grupy IIIB to wyłącznie oktaedryty średnioziarniste (Om) (w grupie tej znajdują się również meteoryt Yarovoye który jest Of (fot. 1), a meteoryt Juromenha z tej grupy to ataksyt). Ciekawostką jest fakt, że grubość belek kamacytu dla grupy IIIB rośnie, a dla grupy IIIA maleje, wraz ze wzrostem zawartości niklu (rys. 1)! Również charakterystyczna dla grupy IIIAB jest nietypowa korelacja par pierwiastków śladowych. Dla większości grup jest ona „prostoliniowa”, ale dla IIIAB widać wyraźnie dwa „prostoliniowe trendy” korelacji! Szczególnie jest to widoczne dla par Ni-Ga i Ir-Au. Także na wykresie zawartości irydu i złota widać lokalne „deficyty” meteorytów o zawartości niklu 7,5-8% (rys. 15).

Wiele meteorytów grupy IIIAB zawiera duże nodule troilitowe i grafitowe (obserwowane na przykład w okazach meteorytów Cape York, Willamette oraz El Sampal), natomiast inkluzje krzemianowe są w nich bardzo, bardzo rzadkie. Współczesne badania łączyły grupę IIIAB z pallasytami grupy głównej (pallasite main group, PMG) bogatymi w krzemiany, jako pochodzącymi z jednego ciała macierzystego rozbitego podczas pojedynczego zderzenia – IIIAB pochodziłyby z jądra, a pallasyty PMG z granicy pomiędzy jądrem i płaszczem (mantle boundary). Ale obliczone średnie tempo stygnięcia (cooling rate) dla grupy IIIAB wynoszące ~20-350 stopni na milion lat (~20-350ºC/My) stoi w sprzeczności do szacowanego tempa dla PMG wynoszącego 2,5-18ºC/My. Jądro (core) ewentualnej wspólnej planetozymali nie mogło stygnąć szybciej od granicy jądra i płaszcza. Trzeba jednak pamiętać, że przyjęte wartości tempa stygnięcia wyliczone różnymi metodami dają bardzo rozbieżne wyniki! Hipoteza wspólnego pochodzenia IIIAB i PMG ma jednak silny argument za, gdyż średnie wartości izotopów tlenu (Δ17O i δ18O) obu grup IIIAB i PMG, są bardzo zbliżone – pallasyty PMG izotopowo są niemal nie do odróżnienia od żelazna IIIAB. Warto wspomnieć, że również podobne wartości izotopów tlenu łączą ze sobą mezosyderyty i achondryty grupy HED (Goldstein et al. 2009; Scott 2020).

Troilit i jego nodule są liczniejsze w IIIB niż w IIIA (ale nie mają one w ogólności więcej niż 1 cm), podobnie jest ze schreibersytem (w IIIA stwierdzono jeszcze rhabdyt). Natomiast odwrotnie jest z daubréelitem, jest on liczniejszy w IIIA niż w IIIB. W IIIA stwierdzono występowanie cohenitu, grafitu i carlsbergitu, których nie ma w IIIB. W całej grupie nie występuje haxonit. W meteorytach tych obserwuje się tzw. lamele Reichenbacha (ang. Reichenbach lamellae) – są to wydłużone inkluzje składające się głównie z troilitu domieszkowanego daubréelitem i rzadkimi ziarnami grafitu i krzemianów. Schreibersyt występuje w postaci lamelek Breziny (ang. Brezina lamellae) (to wielocentymetrowe listwy schreibersytu) oraz jako otoczki nodul troilitowych. W okazach grupy IIIAB powszechne są linie Neumanna (deformacje kryształów kamacytu), które powstawały podczas licznych zderzeń jakim musiało ulegać ciało macierzyste meteorytu. Podczas zderzeń przy ciśnieniach >13 GPa kamacyt przekształca się w zwartą gęsto upakowaną sześciokątną fazę ε-żelaza (epsilon-iron, hexaferrum; hpc, hexagonal close-packed). Po spadku ciśnienia kamacyt wraca do formy bcc (body-centered cubic). Ponieważ sieć została zniekształcona, więc po wytrawieniu na powierzchnie kamacytu występuje charakterystyczny wzór linii Neumanna widoczny w świetle odbitym (fot. 1). Grupy linii tworzą ze sobą kąt 120º (Scott et al. 1975; Malvin et al. 1984; Scott 2020).

Jest to druga pod względem liczebności po IAB grupa meteorytów żelaznych. Do grupy tej należą największe z meteorytów: Cape York[4] (dawniej IIIA), Chupaderos[5] (dawniej IIIB), Morito (dawniej IIIA), Willamette[6] (dawniej IIIA) oraz meteoryty kraterotwórcze: Boxhole[7] (dawniej IIIA), Henbury[8] (dawniej IIIA), Wabar[9] (dawniej IIIA) i Wolf Creek[10] (dawniej IIIB).

Najpopularniejsze meteoryty grupy IIIAB to: Boxhole[7], El Sampal (dawniej IIIB), Henbury (fot. 1), Yarovoye oraz polskie Schwetz (Świecie) (dawniej IIIA) i niedawno znaleziony i sklasyfikowany Tartak (fot. 15). Znany spadek tego typu to Juromenha[11] (dawniej IIIA) [oraz Lenarto, Teplá].

»



Kolekcje

Masa główna meteorytu Teplá znajduje się w Muzeum Narodowym w Pradze, pozostało z niej 10,70 kg (Tuček 1968).

Fragmenty meteorytu Teplá w największych kolekcjach:

Zbiór waga fragmentów
(Koblitz MetBase)
uwagi
Prague, Nat. Mus. 12,56 kg main mass
Vienna, Naturhist. Mus. 106 g
Paris, Mus. d'Hist. Nat. 74 g
London, Nat. Hist. Mus. 57 g
(…)

W polskich kolekcjach prywatnych znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.

Lokalizacja

Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
© Jan Woreczko & Wadi

(L) Loket (niem. Elbogen), (T) Teplá

Meteoryty: Teplá (IIIAB) i Elbogen (IID)

* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki

Jest informacja, że w 1911 roku znaleziono dalsze okazy.


Niedaleko Teplá (około 24 km) w miejscowości Loket spadł(?) w 1400 roku meteoryt żelazny Elbogen, ale jest on innego typu (IID).


Galerie

Masa główna meteorytu w zbiorach Muzeum Historii Naturalnej w Pradze (Národí Muzeum Praha) (źródło: Šreinová et al. 2012)


Meteoryt Teplá (źródło: Tuček 1968 i 1981)






Bibliografia

  • Buchwald Vagn Fabritius, (1975), Handbook of Iron Meteorites. Their History, Distribution, Composition, and Structure, University of California Press, Berkeley 1975, (s. 1185-1186). ISBN 0-520-02934-8.[12] Pliki PDF. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.
  • Šreinová Blanka, Bukovanská Marcela, (2012), Meteority v České republice, Člověk ve svém pozemském a kosmickém prostředí, Bulletin referátů z konference, Úpice 2012, (s. 21).[13] Plik PDF.
  • Tuček Karel, (1968), Catalogue of the Collection of meteorites of the National Museum in Prague (Katalog sbírky meteoritů Národního muzea v Praze), National Museum, Prague, 1968, ss. 103.
  • Tuček Karel, (1981), Meteority a jejich výskyty v Československu (Meteorites and their occurrence in Czechoslovakia), Academia, Praha, 1981, ss. 269. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    (tablice
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    ).
  • Woźniak Marek, (2021), Meteoryty żelazne – klasyfikacja w obrazach (Iron meteorites – classification in pictures), Acta Soc. Metheor. Polon., 12, 2021, s. 149-216 (abstrakt).[14] Plik ASMP; Książka abstraktów.


Przypisy

  1. ^ jeśli nie zaznaczono inaczej, podano współrzędne przyjęte w oficjalnej bazie meteorytów Meteoritical Bulletin Database
  2. ^ Om – oktaedryt średnioziarnisty (medium octahedrite)
  3. ^ meteoryt żelazny Ssyromolotovo (Сыромолотово), znalezisko z 1873 roku w Rosji; typ IIIAB, TKW 217 kg
  4. ^ meteoryt żelazny Cape York, znalezisko z 1818 roku na Grenlandii; typ IIIAB, TKW 58,2 tony
  5. ^ meteoryt żelazny Chupaderos (syn. m.in. Cuernavaca), znalezisko z 1852 roku w Meksyku; typ IIIAB, TKW 24,3 tony (trzy okazy: Chupaderos I (14,114 t), Chupaderos II (6,767 t) i Adargas (3,325 t) w zbiorach Mexico, Mexico City, The Old School of Mines and Engineering (Palazzo de Mineria))
  6. ^ meteoryt żelazny Willamette, znalezisko z 1901 roku w USA; typ IIIAB, TKW 15,5 tony; patrz → Prague NM
  7. ^ a b meteoryt żelazny Boxhole, znalezisko z 1937 roku w Australii; typ IIIAB, TKW 500 kg; powiązany z kraterem Boxhole [crater]
  8. ^ meteoryt żelazny Henbury, znalezisko z 1931 roku w Australii; typ IIIAB, TKW 2 ton; powiązany z kraterami Henbury [crater]
  9. ^ meteoryt żelazny Wabar, znalezisko z 1863 roku w Arabii Saudyjskiej; typ IIIAB, TKW 2,55 tony; powiązany z kraterami Wabar [crater]
  10. ^ meteoryt żelazny Wolf Creek, znalezisko z 1947 roku w Australii; typ IIIAB, TKW 760 kg; powiązany z kraterem Wolfe Creek [crater]
  11. ^ spadek meteorytu Juromenha (syn. Alandroal) 14 listopada 1968 roku w Portugalii; żelazny typ IIIAB, TKW 25,2 kg
  12. ^ trzytomowe opracowanie (ponad 1400 stron), „biblia” meteorytów żelaznych (patrz → Woźniak (2021, ASMP)), znajduje się w zbiorach W&W
  13. ^ najnowsze krótkie opracowanie na temat wszystkich czeskich meteorytów oraz starszych doniesień (np. Odranec)
  14. ^ więcej → woreczko.pl – Meteoryty żelazne – klasyfikacja w obrazach (Iron meteorites – classification in pictures)

Zobacz również

Linki zewnętrzne

  • Meteoritical Bulletin Database (MBD) – meteoryt Teplá
  • Encyclopedia of Meteorites (EoM) – meteoryt Teplá


  • B.Jezek, Bull. Internat. Acad. Sci. Boheme, 1923
  • K.Tucek, Casopis Narod. Mus. Praha, 1947
  • Buchwald
Osobiste