O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

---

Z Wiki.Meteoritica.pl

Wersja z 13:06, 30 paź 2014 (pokaż źródło) Wiki woreczko (dyskusja | edycje) (→Bibliografia) ← poprzednia edycja		Wersja z 12:18, 7 lis 2014 (pokaż źródło) Wiki woreczko (dyskusja | edycje) (→Bibliografia) następna edycja →
Linia 154:		Linia 154:
	* {{Grewingk (1864)}}		* {{Grewingk (1864)}}
		+
		+	* Heis Eduard, (1864), '''[[Pillistfer|Meteorsteinfall]]''', ''American Journal of Science and Arts'', 1864, s. 100-101. Plik [http://hdl.handle.net/2027/njp.32101043105665 DjVu].
	* {{Koblitz MetBase}}		* {{Koblitz MetBase}}

---

Wersja z 12:18, 7 lis 2014

Znaleziono tylko POŁOWĘ spadłych okazów

Pillistfer →
Okaz, który spadł w Aukoma (14 kg, masa główna) (źródło: Grewingk 1864)
Spadek
Lokalizacja	Estonia
Położenie[1]	58°40'N, 25°44'E
Data	8 sierpnia 1863 r.[2], 12:30 (sobota)
Charakterystyka
Typ	chondryt enstatytowy EL6
Masa	23,25 kg (cztery okazy)
Liczba okazów	widziano spadek wielu kamieni, ale znaleziono tylko 4 okazy (deszcz meteorytów?)
Cechy	hammer
Meteoritical Bulletin Database
Synonimy →
w NHM Cat: Aukoma, Kurla, Pilistvere, Pillistvere, Sawiauk, Wahhe; po rosyjsku: Пилиствере; po estońsku: Pilistvere meteoriit

Spadek deszczu meteorytów w południe 8 sierpnia 1863 roku^[2] (sobota) w Estonii (chondryt enstatytowy EL6).

Po detonacjach spadł deszcz kamieni (relacje mówią o ośmiu spadłych kamieniach). Znaleziono cztery okazy: w Aukoma (14 kg), w Kurla (7,5 kg), w Wahhe (1,5 kg) i w Sawiauk (0,25 kg). Okaz, który spadł w Kurla przebił dach budynku gospodarczego. Spadł na dach stodoły, połamał dachówki i belki stropu, następnie zarył się w ziemi (klepisku) (wg terminologii kolekcjonerskiej, jest to tzw. hammer).

Już 17 czerwca w gazecie Das Inland pojawiła się pierwsza wzmianka o spadku (gazeta Rigasche Zeitung powtórzyła tę informację 22 czerwca). Dr C. Grewingk informował o znalezieniu dwóch kamieni w Korla i Aukoma oraz o obserwacji spadku dwóch meteorytów w Moor Awoting 85 wiorst na południe (Das Inland, nr 31).

Jedną z pierwszych publikacji o spadku był artykuł Rose (1863; opisał w niej również spadek meteorytu Buschhof). Okoliczności towarzyszące spadkowi:

Spadek miał miejsce przy niepogodzie i niskiej, jak na sierpień, temperaturze oraz przy wietrze z kierunku NNW. Detonacje towarzyszące "ognistemu" bolidowi były słyszane w promieniu 17 wiorst (około 18 km).

Spadek okazów obserwowano w wielu miejscach leżących na kierunku NNW-SSE odległych od siebie maksymalnie o 11-12 wiorst. Widziano (!) spadek kamieni w punktach: Kurla, Aukoma, Pöllenikko, Wahhe, Takki, Wolmarshof (2 kamienie) i Unnakfer (Könno) (patrz → mapa). Znaleziono (Rose 1863; Grewingk 1864) tylko cztery okazy w: Kurla, Aukoma, Wahhe i Sawiauk^[4]:

• Okaz z Aukoma (est. Aukamäe) – największy ze znalezionych ważył 28,77 funta (pierwotnie 30 funtów); spadał pod kątem 75° z kierunku NW na SE; zarył się kilkanaście cali w torf i glinę. Świadkami spadku byli Andres Pak i Hans Matzi, którzy słyszeli odgłosy związane ze spadkiem: wielokrotne grzmoty i syczący jak grzechotka dźwięk. Na niebie widać było czarną smugę wskazującą kierunek lotu. Przy upadku odczuli wstrząs. Początkowo obawiali się podejść do dziury w ziemi, ale cztery godziny później Andres wraz z siostrą zbliżyli się do otworu w torfie i glinie, na którego dnie leżał meteoryt. Meteoryt był tak wbity, że mieli problem z jego wydobyciem.
• Okaz z Kurla – ważył 16,79 funta. Świadkami spadku byli pracujący w polu bracia Johann (Juhan) i Andreas (Andres) Steinbergid, którzy słyszeli ten sam odgłos co przy upadku okazu Aukoma. Widzieli oni czarny obiekt, który spadł na dach stodoły. Ludzie w stodole również słyszeli hałas, przerazili się i z niej uciekli bojąc się ognia, gdyż widzieli "dym" w dziurze w dachu. Meteoryt odnaleziono następnego dnia. Według Krinov (1948) znajduje się on w zbiorach uniwersytetu w Tartu.^[5]
• Okaz z Wahhe – ważył 3,626 funta (być może nawet 4 funty); zarył się kilkanaście cali w wierzchniej warstwie gleby. Katherine (Trina) Kipper pracująca przy sianie usłyszała straszny hałas i przerażona uciekła do domu, słysząc inne kamienie i myśląc, że spada niebo. Okaz znaleziono trzy dni później.
• Okaz z Sawiauk (est. Saviaugu) – siedmiu pracujących w polu chłopów słyszało odgłosy, jak huk ognia armatniego, dwa dobiegające od północy i trzeci od zachodu. Później zobaczyli chmurę dymu i spadające z niej dwa obiekty. Znaleziono tylko jeden z nich.

Obserwacje spadków z których nie znaleziono meteorytów:

• Spadek w Takki obserwowała Magdalena (Madli) Sein. Widziała ona czarny przedmiot poruszający się z północy na południe, który spadł w kartoflisko wydając odgłos podobny do klapsa ("…mit klatschendem Tone (Mats) auf ein Kartoffelfeld fallen"). Podjęte poszukiwania kamienia nie przyniosły jednak skutku ("Alles Suchen nach dem Stein war vergebens.").
• Spadek w Pöllenikko, którego świadkiem była Marie (Mari) Ilwes miał podobny przebieg, jak ten obserwowany w Takki. Czarny obiekt poruszający się z NW na SE pod kątem około 35°, również wydał przy upadku odgłos podobny do klapsa, klaskania (klatschenden Tone). Nie udało się go odszukać, przypuszczano, że upadając na duży granitowy głaz, których było tam pełno, odbił się i wylądował w innym, odległym miejscu ("Das sorgfältigste Suchen nach dem Meteoriten blieb erfolglos und ist es leicht möglich, dass er, auf eines der zahlreich umherliegenden granitischen Geschiebe stossend, abprallte und auf diese Weise mehr oder weniger weit vom ersten Auffallpunkt entfernt und versteckt zu liegen kam.").
• Ostatnia, ósma obserwacja pochodzi z okolic wsi Könno niedaleko Unnakfer. Świadkiem spadku była Eva Tamm, która słyszała detonacje z kierunku NNW. Najpierw wysoko w powietrzu usłyszano huk i potrójne dudnienie, które przeszło w gwizd i syczenie zakończone odgłosem podobnym do klaskania, które towarzyszyło spadkowi meteorytu ("Zuerst vernahm sie einen dreifachen Knall und eines trommelartigen Lärm hoch in der Luft, darauf ein Pfeifen und Zischen, das immer niedriger sank und mit einem klatschenden Ton (Mats), d. i. dem Auf- und Einschlagen eines Meteoriten endete."). Meteoryt spadł w miękkie torfowisko (bagno) zostawiając w nim otwór (krater?). Staranne sondowanie terenu żelaznym prętem, nie dało rezultatów ("Der weiche moorartige Boden liess kein Loch wahrnehmen und wurde, ungeachtet vorsichtigen Sondirens mit einer Eisenstange, kein Meteorit gefunden."). Meteoryt przepadł.

W innym fragmencie artykułu Rose'a (1863) jest mowa o zaobserwowaniu tego samego dnia, 8 sierpnia, spadku dwóch meteorytów, któremu nie towarzyszył żaden dźwięk, w rejonie o nazwie Awoting-Moor (około 80 km od najdalej wysuniętego punktu spadku meteorytu Pillistfer; patrz → mapa). Doniesienie to dotarło do Dorpat (obecnie Tartu) jeszcze przed informacją o spadku meteorytów pod Pillistfer.

Być może obserwatorzy z Ermes widzieli meteoryty spadające pod Pillistfer, a tylko im się zdawało, że spadły one (bezgłośnie!) niedaleko w miejscu o nazwie Awoting-Moor?

Pełen opis okoliczności spadku i wyniki badań meteorytu znajdują się w pracy Grewingka (Grewingk et al. 1864, s. 36-41, 57-65). Tam też znajduje się schematyczna mapa rejonu spadku. W publikacji Grewingka opisano również inne meteoryty: Nerft, Buschhof oraz jedyny w historii przypadek spadku tektytu Igast, sklasyfikowanego później jako pseudometeoryt!

Okoliczności spadku według Krinov (1948; portal meteorite.narod.ru):

Пилиствере

После падения метеорита Пилиствере (ныне территория Эстонской ССР), сяучившегося 8 августа 1863 г., при котором выпало восемь камней, было найдено только четыре камня. Из них один, весом в "17 фунтов", упал на постоялый двор и попал на крышу сарая. Пробив черепицу крыши, ребро балки в накате и нижнюю крышу над свиным хлевом в сарае, он углубился в землю. Метеорит этот хранится в Тартуском университете [powołanie na Siemaszko (1891)].

Nie znaleziono informacji o ewentualnych późniejszych znaleziskach okazów z tego spadku.

Okazy i fragmenty meteorytu Pillistfer w największych kolekcjach:

Zbiór	waga okazów (Koblitz MetBase)	uwagi
Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.	10,6 kg[7]	m.in. okaz z Kurla 7,5 kg[5]
Vienna, Naturhist. Mus.	1726 g
Moscow, Acad. Sci.	1216 g
London, Nat. Hist. Mus.	336 g
(…)
Warsaw, Geol. Inst., Polish Acad. Sci.[8]	39 g	36,02 g (fc) (Pilski 2001)

Według Tiirmaa (1983) w zbiorach Estońskiej Akademii Nauk znajdowały się trzy okazy (индивидуальный экземпляр) meteorytu:

Okaz	waga (g)
Савиаугу	3946
Аукамяэ	10557
Курла[9]	158

W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.

Nieco ponad dwa miesiące wcześniej, 2 czerwca 1863 roku, w sąsiedniej Łotwie spadł meteoryt Buschhof. Stało się to w odległości około 250 km, idealnie na południe od punktu spadku Pillistfer – różnica szerokości geograficznych pomiędzy tymi spadkami wynosi tylko kilka minut łuku! Natomiast kilka lat wcześniej, 17 maja 1855 roku, w oddalonej o ok. 96 km od Pillistfer wsi Iigaste spadł pseudometeoryt Igast, który wielu uważa za jedyny udokumentowany spadek tektytu.

Lokalizacja

Pillistfer (obecnie Pilistvere).

Oznakowano również punkty dotyczące doniesienia o spadku meteorytów w rejonie Awoting-Moor (Rose 1863).

Według relacji Rose (1863), Grewingk (1864) i Krinov (1948) spadło osiem kamieni, ale odnaleziono tylko cztery! Bolid leciał z kierunku NW, a największe okazy znaleziono na początku elipsy. Można przypuszczać, że okazy których nie znaleziono, spadłe dalej na południowy-wschód, mogły mieć masy większe od największego okazu znalezionego w Aukoma, więc ponad 14 kg?!

Zaznaczone lokalizacje: Aukoma (est. Aukamäe), Kurla, Pillistfer (obecnie Pilistvere), Pöllenikko, Sawiauk (obecnie Saviaugu), Takki, Unnakfer (obecnie Unakvere), Wahhe, Wolmarshof. W tych punktach widziano spadające kamienie (strzałki wskazują kierunek spadku).

Współrzędne na mapie są w starym układzie odniesienia Ferro^[10].

Mapy

Galeria

Wygląd okazów znalezionych w poszczególnych lokalizacjach (źródło: Grewingk 1864)

Okazy: (1) Aukoma – 14 kg, (2) Kurla – 7,5 kg i najmniejszy (3) Sawiauk – 0,25 kg (wszystkie rysunki w tej samej skali 1:2,5). Na planszy również (4) wygląd meteorytu Igast w skali 1:1

Okazy: (1) Wahhe – rysunki w skali 1:2,5 (γ w skali naturalnej), przekrój okazu Aukoma (3) oraz plan sytuacyjny spadku okazu Kurla (2) i uszkodzenie deski (b). Na rysunku 4 meteoryt Buschhof (α) i jego przekrój (β)

Kierunek i tor (rykoszet) spadku okazu Kurla oraz wyrządzone przez niego szkody

Bibliografia

• Buchner Otto, (1864), Die Meteoriten in Sammlungen, Annalen der Physik, 122, Bd. 198, 1864, s. 317-331, (s. 323-326).^[11] Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  ; plik DjVu.

• Grewingk Constantin C.A. von, (1863), Vorläufige Notiz, Das Inland, nr 31 (5/17 sierpnia 1863^[12]), s. 8. Plik DjVu.

• Grewingk Constantin C.A. von, (1863), Das mineralogische Cabinet der Kaiserlichen Universität Dorpat, Dorpat 1863, ss. 116 (s. 85-96), (s. 85-88).^[13] Plik hPDF.

• Grewingk Constantin C.A. von, Schmidt Carl E.H., (1864), Ueber die Meteoriten-Fälle von Pillistfer, Buschhof und Igast in Liv- und Kurland (Mit zwei Tafeln und einer Karte.^[14]), Archiv für die Naturkunde Liv-, Ehst- und Kurlands, Erste Serie, Dritter Band, Dorpat 1864, s. 421-556.^[15][16] Plik PDF; plik DjVu.

• Heis Eduard, (1864), Meteorsteinfall, American Journal of Science and Arts, 1864, s. 100-101. Plik DjVu.

• Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.

• Кринов Евгений Л. (Krinov Yevgeny L.), (1948), Метеориты, Академиа Наук СССР, Научно-популярная сериа, Издательство Академии Наук СССР, 1948, ss. 336, (s. 225).

• Łaptaś Andrzej, Ćwiżewicz Małgorzata, (1998), Meteoryty w zbiorach Muzeum Geologicznego w Krakowie, Muzeum Geologiczne ING PAN, Kraków 1998, ss. 34, (s. 20-21). ISBN 83-909970-1-0.

• Neumayer Georg, (1871), Der Meteorit von Krähenberg, Jahresbericht der Pollichia, eines naturwissenschaftlichen Vereins der Rheinpfalz, XXVIII/XXIX, 1971, s. 143-170.^[17][18] Plik DjVu.

• Niessl Gustav von, (1888), Ueber die Bahnen der Meteoriten von Pillistfer am 8. August 1863 und Krähenberg am 5. Mai 1869, Verhandlungen des Naturforschenden Vereines in Brünn, 27, 1888, s. 265-274.^[17] Plik not available.

• Pilski Andrzej S., (2001), Meteoryty w zbiorach polskich, Olsztyn 2001.^[19]

• Rigasche Zeitung, (1863), nr 184 (10/22 sierpnia 1863^[12]), s. 1.^[20] Plik DjVu.

• Rose Gustav, (1863), Ueber zwei neue Meteoritenfälle, Annalen der Physik, 120, Bd. 196, 1863, s. 619-623^[21]. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• Siemaszko Julian Iwanowicz (Симашко Юлиан Иванович), (1891), Каталогъ коллекции метеоритов'ь (Catalogue de la Collection de Météorites de Julion de Siemaschko (Saint Petersbourg, Russie), S.Petersburg 1891 (С. ПЕТЕРБУРГЪ (по июль 1891 г.)), ss. 64.^[22][23][24] Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  , (str. tytułowa).

• Tiirmaa Reet (Тийрмаа Р.Т.), (1983), Каталог метеоритов коллекции Института геологии АН ЭССР на октября 1981 г. (The catalog of meteorites from the collection of the Geological Institute of the Estonian Academy of Sciences on October 1, 1981), Метеоритика (Meteoritika), vol. 42, 1983, s. 170-182.^[25]

• Tiirmaa Reet, (1994), Kolekcja meteorytów Instytutu Geologicznego Estońskiej Akademii Nauk, Meteoryt, 1, 1994, s. 6-10 (tłum. Michał Kosmulski).^[26] Plik PDF.

• Wochenschrift für Astronomie, Meteorologie und Geographie, (1864), Meteorsteinfall, nr 13, 1864, s. 100-101. Plik DjVu.

• Woreczko Jan, (2013), Doniesienia z Wiki. Znaleziono tylko POŁOWĘ spadłych okazów?! Meteoryt, 4, 2013, s. 20–21. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

Przypisy

Zobacz również

• meteoryty Buschhof i Igast

Linki zewnętrzne

• Meteoritical Bulletin Database (MBD) – meteoryt Pillistfer
• Encyclopedia of Meteorites (EoM) – meteoryt Pillistfer

• Vernadsky Institute of Geochemistry and Analytical Chemistry of Russian Academу of Sciences (The Laboratory of Meteoritics; Moscow, Vernadsky Inst. Geochem.) – Институт геохимии и аналитической химии им. В.И. Вернадского Российской академии наук (Лаборатория метеоритики), ГЕОХИ РАН  ●  Пилиствере  ●  Pillistvere  ●  [katalog → Явнель (1986)] (fotografie okazu)
• meteorite.narodu.ru – История падений и находок некоторых российских метеоритов
• Uniwersytet w Tartu, Estonia (University of Tartu, Estonia; Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.) – Tartu Ülikool, Eesti  ●  Tartu Ülikooli loodusmuuseum ja botaanikaaed – Natural History Museum and Botanical Garden  ●  Geoscience collections of Estonia (search meteorite)  ●  [katalogi → Levinson-Lessing (1897); Tiirmaa (1983); Tiirmaa (1994)]  ●  fotografie okazu
• Meteoryt Pillistfer w kolekcjach polskich – katalog PTMet  ●  Wadi & Jan Woreczko Collection

• Wikipedia (EN) – Pilistvere
• Wikipedia (RU) – Пилиствере (метеорит)

Co jeszcze na stronę? (What else to supplement?) (poszukać, uzupełnić …)

• mapa miejscowości
• lepszej jakości reprodukcje
• Rigasche Zeitung [1]