(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)
Sołtmany/Badania
Z Wiki.Meteoritica.pl
(→Plan działań) |
m (→Bibliografia) |
||
(Nie pokazano 84 wersji pomiędzy niniejszymi.) | |||
Linia 1: | Linia 1: | ||
- | + | {{VerifyLevel|level=1}} | |
- | + | {{TOC My}} | |
- | + | (''strona w formie „bloga”'') '''Na bieżąco były tu zamieszczane informacje dotyczące stopnia zaawansowania badań nowego polskiego meteorytu [[Sołtmany]] i wstępne wyniki dostępnych analiz.''' | |
- | + | ||
- | Zarząd Polskiego Towarzystwa Meteorytowego pragnie serdecznie podziękować wszystkim osobom i instytucjom zaangażowanym w pozyskaniu materiału do badań i pomoc. Szczególne podziękowania składamy panu Romanowi Rzepce i jego żonie Annie. | + | Zarząd Polskiego Towarzystwa Meteorytowego pragnie serdecznie podziękować wszystkim osobom i instytucjom zaangażowanym w pozyskaniu materiału do badań i pomoc. Szczególne podziękowania składamy panu Romanowi Rzepce i jego żonie Annie. |
== Zespół badawczy == | == Zespół badawczy == | ||
- | Do zbadania kupionych próbek zawiązał się zespół naukowców z kilku polskich ośrodków badawczych (Politechnika Wrocławska, Uniwersytet Śląski, Muzeum we Fromborku)<ref>większość zaangażowanych w badania naukowców to członkowie Polskiego Towarzystwa Meteorytowego</ref>: | + | Do zbadania kupionych próbek zawiązał się zespół naukowców z kilku polskich ośrodków badawczych (Politechnika Wrocławska, Uniwersytet Śląski, Muzeum we Fromborku)<ref>większość zaangażowanych w badania naukowców to członkowie Polskiego Towarzystwa Meteorytowego</ref>: |
- | * prof. Łukasz Karwowski | + | * [[Bibliografia/Karwowski Łukasz|prof. Łukasz Karwowski]] |
* prof. Ryszard Kryza | * prof. Ryszard Kryza | ||
* prof. Jerzy Wojciech Mietelski | * prof. Jerzy Wojciech Mietelski | ||
- | * prof. Tadeusz Przylibski | + | * [[Bibliografia/Przylibski Tadeusz Andrzej|prof. Tadeusz Przylibski]] |
* dr Tomasz Jakubowski | * dr Tomasz Jakubowski | ||
- | * mgr Andrzej S. Pilski | + | * [[Bibliografia/Pilski Andrzej Sylwester|mgr Andrzej S. Pilski]] |
* mgr Katarzyna Łuszczek | * mgr Katarzyna Łuszczek | ||
- | Do współpracy i przeprowadzenia części analiz zostało włączonych również kilka osób z ośrodków zagranicznych. | + | Do współpracy i przeprowadzenia części analiz zostało włączonych również kilka osób z ośrodków zagranicznych. |
- | == | + | == Plan działań == |
- | [[ | + | Cały zakupiony materiał<ref>kupiono fragmenty, około 190 gram, które zaoferowała na sprzedaż pani Alfreda. Kilka fragmentów zostawiła sobie „na pamiątkę”, natomiast masę główną, jak deklarowała, miała sprzedać panu Pilskiemu zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami. Kupiony materiał, zgodnie z ustaleniami, po badaniach zostanie rozdysponowany nieodpłatnie do dużych kolekcji prywatnych i [[Sołtmany/Kolekcje|muzealno-badawczych]] (''listopad 2011''; na propozycję podarowania do zbiorów fragmentów meteoryty [[Sołtmany]] pozytywnie odpowiedziały wszystkie indagowane placówki)</ref> do badań został przeznaczony na następujące analizy: |
- | + | ||
- | * ('' | + | * Część materiału została pocięta w celu przygotowania ich do badań (cięcie wykonał Marcin Cimała, który dysponuje odpowiednim sprzętem i doświadczeniem) – ''początek maja''. Część fragmentów została już przekazana prof. Karwowskiemu w celu wykonania płytek cienkich i przeprowadzenia badań pod mikroskopem. |
- | + | * Na początku został również wykonany opis makroskopowy okazów (K.Łuszczek i T.Jakubowski) – ''początek maja''. | |
- | + | * Płytki cienkie (TS, ''thin slice'') zostaną wykonane na Wydziale Geologii UW; zostaną przeprowadzone analizy mikroskopowe i mikrosondowe w celu określenia składu poszczególnych minerałów. Analizy na mikrosondzie<ref>mikrosonda na Wydziale Geologii UW w Warszawie – [http://www.woreczko.pl/meteorites/features/glossary-MicroProbeWG.htm mikrosonda (''microprobe'')]</ref> w Warszawie przeprowadzi Ł.Karwowski. Część analiz wykona T.Przylibski we Wrocławiu, ewentualne dodatkowe analizy przeprowadzi R.Kryza – ''początek maja''. Prof. Karwowski otrzymał już materiał do badań. | |
- | + | * Część materiału zostanie przebadana w Instytucie Fizyki Jądrowej PAN w Krakowie pod kierunkiem W.Mietelskiego<ref name="Gran Sasso">badania wykonał Dr. Matthias Laubenstein z Laboratori Nazionali del Gran Sasso z Włoch ([http://en.wikipedia.org/wiki/Laboratori_Nazionali_del_Gran_Sasso LNGS])</ref><ref name="izotopy">Dr. Matthias Laubenstein z Laboratori Nazionali del Gran Sasso otrzymał próbki już ''11 maja''</ref>; przeprowadzone zostaną badania na kosmogeniczne izotopy krótkożyciowe; ich celem jest określenie czasu przebywania meteoroidu w przestrzeni kosmicznej tzw. CRE age (''cosmic-ray exposure age'')<ref>CRE age – [http://cmswork.nau.edu/CEFNS/Labs/Meteorite/About/Glossary-Cc/ cosmic-ray exposure age]</ref>; badania są nieniszczące i ten fragment posłuży później do innych badań – ''początek maja'' | |
+ | * Jeden z fragmentów (ponad 12 g) został sproszkowany na Politechnice Wrocławskiej i wysłany do laboratorium w Kanadzie do analizy chemicznej ''bulk composition''; badania zostaną przeprowadzone na spektrometrze mas (ICP MS)<ref>metoda ICP-MS (''Inductively Coupled Plasma Mass Spectrometry'') – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Spektrometria_mas Spektrometria mas]</ref> – ''połowa maja''. | ||
- | : | + | * W czwartek, z inicjatywy prof. Marka Lewandowskiego, 12 maja w Krakowie podczas seminarium w siedzibie ING PAN<ref name="INGPAN">seminarium naukowe w dniu 12 maja o godzinie 11:15 w siedzibie ING PAN O/B Kraków przy ulicy Senackiej 1; prelegenci Pierre Rochette (CEREGE, Aix-an-Provence, Francja) i Jérôme Gattacceca; ING PAN [http://www.ing.pan.pl/0Seminar.htm seminaria]</ref> zostaną dokonane badania własności magnetycznych meteorytu Sołtmany. |
- | + | Wyniki analiz przeprowadzonych w Kanadzie będą gotowe po około miesiącu; wyniki analiz krótkożyciowych izotopów – po kilku tygodniach. | |
- | + | ||
- | + | ||
- | + | ||
- | + | ||
- | + | ||
- | + | ||
- | + | ||
+ | Trwają poszukiwania laboratorium, które przeprowadzi analizy izotopowe. Jest bardzo prawdopodobne, że analizy te zostaną przeprowadzone w laboratorium w Tokio.<ref name="Gran Sasso"></ref> | ||
- | + | == Wstępne wyniki (chronologicznie) == | |
- | + | [[Image:LogX-bilan-syn-extended.jpg|200px|thumb|Wykres wartości podatności magnetycznej χ dla meteorytów i wybranych skał ziemskich (© Caillou Noir/Michel Franco) (patrz → [[Szablon:Rochette (magnetic susceptibility, MaPS)|Rochette (magnetic susceptibility, MaPS)]])]] | |
- | + | * pomiary podatności magnetycznej, wykonane przez prof. Pierre Rochette podczas konferencji w ING PAN w Krakowie<ref name="INGPAN"></ref> potwierdziły typ meteorytu.<ref name="izotopy"></ref> | |
- | + | ||
- | + | ||
- | + | ||
- | + | ||
- | </ | + | |
+ | :(''12 maja 2011 r.''; prof. Marek Lewandowski) Wykonano pomiary '''podatności magnetycznej (''magnetic susceptibility'')'''<ref>[[Szablon:Rochette (magnetic susceptibility, MaPS)|Rochette (magnetic susceptibility, MaPS)]]</ref> (wielkość proporcjonalna do zawartości minerałów magnetycznie czynnych), otrzymany wynik: '''log χ''' (kappa) '''= 4.71''' (niewielka, chondryt typu L); oraz '''anizotropii podatności magnetycznej'''<ref>Gattacceca et al. (2005)</ref> (wielkość charakteryzująca stopień deformacji wewnętrznej próbki) – '''ogólnie niewielka''' (chondryt typu S1/S2 – mało zszokowany, na co wcześniej zwracał już uwagę prof. Karwowski). | ||
+ | :Interpretacja prof. Marka Lewandowskiego: ''chondryt o niewielkiej ilości minerałów magnetycznych, z niewielkim stopniem deformacji wewnętrznej (nie doświadczył kolizji z innym ciałem przestrzeni międzyplanetarnej). Wygląda więc na to, że po rozpadzie ciała macierzystego, pierwszym i ostatnim (póki co) miejscem jego spotkania była Ziemia.'' | ||
- | + | [[Image:Iron-Fa-Fs.png|200px|thumb|Wykres zawartości fajalitu (Fa) w oliwinach ''vs'' zawartość ferrosilitu (Fs) w ortopiroksenach w zrównoważonych chondrytach zwyczajnych (wg Keil et al. 1964)]] | |
+ | Według badań na mikrosondzie meteoryt '''[[Sołtmany]]''' to '''chondryt zwyczajny typu L (L5 lub L6)''' | ||
+ | * (''14 maja 2011 r.'') Po badaniach na mikrosondzie profesor Łukasz Karwowski z całą pewnością stwierdził, że jest to '''chondryt typu L'''. Przeprowadzone pomiary zawartości fajalitu (Fa) dały wynik około 25,6, natomiast ferrosilitu (Fs) ok. 21,9. Wskazuje to na „mocną” L-kę<ref>więcej o zawartości żelaza w meteorytach i klasyfikacji chondrytów – [http://www.woreczko.pl/meteorites/features/glossary-Iron.htm żelazo (''iron'')]</ref>. | ||
- | [ | + | :Poza badaniami fazy krzemianowej, badano fazę metaliczną, siarczkową i inne akcesoryczne minerały<ref name="minerals">o minerałach w meteorytach – [http://www.woreczko.pl/meteorites/features/glossary-Minerals.htm ''meteorite minerals'']</ref>. Wśród fazy metalicznej stwierdzono m.in. duży udział '''tetrataenitu'''. Największym zaskoczeniem była wyjątkowo duża zawartość '''plessytu''', który jest bardzo rzadki w chondrytach zwyczajnych. |
- | + | ||
- | + | :Analizowano ziarna apatytu, chromitu, kamacytu, millerytu, miedzi rodzimej, oliwinu, piroksenów, taenitu, troilitu. W skorupie obtopieniowej i płytko pod nią analizowano m.in. spinele, które wykrystalizowały w postaci pięknych dendrycznych struktur. W meteorycie jest mało chondr, są one niekompletne i słabo zarysowane. | |
- | : | + | :Opis prof. Łukasza Karwowskiego: ''Sołtmany to chondryt L. Typ petrograficzny moim zdaniem pomiędzy 5 a 6. Meteoryt ten jest dziwny dla mnie. Zawiera miedź rodzimą. Stosunkowo dużo fazy metalicznej i rozproszonego troilitu. Ilość reliktów chondr lub chondr jest stosunkowo niewielka. Przeważają chondry oliwinowo-piroksenowe. Obok tego występują diopsydy. Ponadto w meteorycie jest stosunkowo dużo fazy taenitowej o specyficznej budowie, częste są plessyty, w fazie taenitowej tkwi miedź. Nie jest jej dużo i są to małe ziarna. Jest też faza tetrataenitowa – niewiele, ale jest. Poza tym występuje chromit (dosyć liczny), spękany apatyt chlorowy oraz merrillit (fosforan Ca, Na i Mg)<ref name="merrillit"></ref>. Chromit czasem tworzy wydzielenia kroplowe w skaleniu. Skalenie są reprezentowane jedynie przez skaleń Na-Ca-K. Nie zauważyłem zbliźniaczeń albitowych (może po ścienieniu szlifu będą widoczne). W skaleniu około 5% ortoklazu i 10% cząsteczki anortytowej – reszta albit.'' |
- | : | + | :''Stosunki zawartości ferrosilitu w piroksenie do fajalitu w oliwinie wskazują praktycznie na środek pola L. Badania były zrobione tak dla piroksenów i oliwinów z reliktów chondr, jak i poza obszarem chondr. Są praktycznie jednakowe. Skorupa obtopieniowa b. ładna. W znacznej części obecne spinele dendrytowe, ale o niskiej zawartości Ni, rzadkie ziarna millerytu (NiS) są też partie skorupy całkowicie zeszklone – raczej takie, które nie zdążyły zrekrystalizować – to najbardziej zewnętrzne. Skład zbliżony do piroksenu.'' |
- | |||
- | + | '''Badania na mikrosondzie na Wydziale Geologii Uniwersytetu Warszawskiego''' (fot. Wadi & Woreczko; ''niestety były złe warunki oświetleniowe'') | |
- | + | <gallery caption="" widths="200px" heights="160px" perrow="3"> | |
- | + | ||
- | + | ||
- | <gallery caption="" widths=" | + | |
File:Sołtmany_(mikrosonda_WGUW)_2.jpg|Komputer nie zrobi wszystkiego. To prof. Łukasz Karwowski identyfikuje miejsca, które za moment zbombarduje wiązka elektronów | File:Sołtmany_(mikrosonda_WGUW)_2.jpg|Komputer nie zrobi wszystkiego. To prof. Łukasz Karwowski identyfikuje miejsca, które za moment zbombarduje wiązka elektronów | ||
- | File:Sołtmany_(mikrosonda_WGUW)_1.jpg|Na pierwszym planie mikroskop elektronowy [http://www.woreczko.pl/meteorites/features/glossary-MicroProbeWG.htm CAMECA SX 100] Wydziału Geologii UW w Warszawie; w Polsce takie mikroskopy są tylko dwa! | + | File:Sołtmany_(mikrosonda_WGUW)_1.jpg|Na pierwszym planie mikroskop elektronowy [http://www.woreczko.pl/meteorites/features/glossary-MicroProbeWG.htm CAMECA SX 100] Wydziału Geologii UW w Warszawie; w Polsce takie mikroskopy są tylko dwa! |
- | File:Sołtmany_(mikrosonda_WGUW)_3.jpg|Zespół badawczy, pani Lidia Jeżak z Wydziału Geologii UW i prof. Łukasz Karwowski z Uniwersytetu Śląskiego | + | File:Sołtmany_(mikrosonda_WGUW)_3.jpg|Zespół badawczy, pani Lidia Jeżak z Wydziału Geologii UW i prof. Łukasz Karwowski z Uniwersytetu Śląskiego |
- | File:Sołtmany_(tetrataenit_mikrosonda_WGUW).jpg|Zrzut ekranu z wynikami pomiaru ziarna tetrataenitu FeNi (51,24wt% Ni), którego jest w meteorycie Sołtmany wyjątkowo dużo | + | File:Sołtmany_(tetrataenit_mikrosonda_WGUW).jpg|Zrzut ekranu z wynikami pomiaru ziarna tetrataenitu FeNi (51,24wt% Ni), którego jest w meteorycie Sołtmany wyjątkowo dużo |
- | File:Sołtmany_(skorupa_mikrosonda_WGUW).jpg|Zdjęcie skorupy obtopieniowej. Ta zasadnicza na dole kadru, wyżej | + | File:Sołtmany_(skorupa_mikrosonda_WGUW).jpg|Zdjęcie skorupy obtopieniowej. Ta zasadnicza na dole kadru, wyżej – strefa tzw. czarnych żyłek i na górze niezmienione wnętrze meteorytu |
</gallery> | </gallery> | ||
+ | * (''15 maja 2011 r.''; Andrzej S. Pilski) Być może meteoryt Sołtmany należy do tego samego strumienia (''stream'') meteoroidów co niedawny spadek na Słowenii '''[[Jesenice]]'''? Zbliżona data spadku, 9 kwietnia 2009 r., typ L6, mały stopień szokowy, również spadek niemal pionowy, znaleziono 3 okazy o łącznej masie 3,67 kg. Ciekawe zagadnienie! | ||
- | |||
- | |||
- | + | * (''19 maja 2011 r.''; prof. Łukasz Karwowski) Zatem mamy meteoryt L, co do klasy petrograficznej to mam wątpliwości czy 5 czy może 6. Zszokowanie kiepskie typ S1. | |
- | : | + | :Co zatem jest w meteorycie: faza metaliczna – reprezentowana przez kamacyt, taenit (Fe-Ni) i niewiele tetrataenitu (FeNi). Stosunkowo dużo jest taenitu o dziwacznej budowie. Nikiel nierównomierni rozmieszczony. Są też wydzielenia typu plessytowego. W tych plessytach w kamacycie mało niklu rzędu 2,9% wag. W taenicie tkwią drobne wydzielenia miedzi rodzimej na tyle drobne, że analizy wskazują na domieszkę żelaza i niklu. Pierwszy raz widzę miedź w chondrycie L. Poza fazą metaliczną jest obecny troilit (FeS). Nie występuje w większych wyraźnych skupieniach, jak w innych L-kach. Jest stosunkowo czysty. Nie stwierdziłem wykrywalnych domieszek. Poza tym jest liczny spękany chromit, chromit też występuje w postaci kroplowej w skaleniach. |
- | < | + | :Z innych akcesorycznych minerałów dosyć liczny jest apatyt chlorowy. Poza apatytem jest też stosunkowo rzadki minerał, który podałem wczoraj jako merrillit (Ca<sub>18</sub>Na<sub>2</sub>Mg<sub>2</sub>(PO<sub>4</sub>)<sub>14</sub>)<ref name="merrillit">WebMineral.com – [http://webmineral.com/data/Merrillite.shtml Merrillite]</ref>. Niestety nie bardzo pasuje. Może to dziwny apatyt z fluorem i grupami OH zawierający po około 2,0%wag. tlenku Na i Mg. |
- | + | :Teraz krzemiany<ref>o krzemianach: oliwiny, pirokseny, plagioklazy – [http://www.woreczko.pl/meteorites/features/Minerals/Silicates.htm krzemiany (''silicates'')]</ref> – skaleń normalny – Na-Ca z domieszką K. Około 10% anortytu i 5% ortoklazu. Czyli rzędu 85%Ab; 5%Or; 10%An. Pirokseny – dwa pirokseny jeden typu hiperstenu sensu meteorytowego, drugi typu diopsydu. Podobne składy piroksenów w reliktach chondr jak i w części pozbawionej śladów chondr. Oliwiny – nieco powyżej 25% minerału fajalitowego, ale poniżej 26%. | |
- | |||
- | + | '''Wyniki analiz''' (źródło i opis: prof. Łukasz Karwowski) | |
- | + | <gallery caption="" widths="200px" heights="90px" perrow="3"> | |
+ | File:Mikrosonda_(faza_metaliczna).png|Pierwsze dwie analizy to '''kamacyty''' (Fe-Ni). Trzecia analiza to może być '''tetrataenit''' (FeNi), ale z „załapanym” taenitem. Nr 7 to kamacyt pomiędzy taenitami w plessycie. Wysokie zawartości Ni to wg mnie tetrataenity. By to stwierdzić na 100% potrzeba badań mössbauerowskich | ||
+ | File:Mikrosonda_(miedź_rodzima).png|'''Miedź rodzima'''. Tu problem czy załapuje trochę taenitu. Dla mnie trochę za dużo żelaza i niklu. Może w trzecim szlifie trafię większe ziarno miedzi | ||
+ | File:Mikrosonda_(troilit).png|'''Troility''' (FeS) sprawdzałem – są jednakowe. Nic ciekawego w nich się nie pojawiło. Dla mnie dziwne, że takie czyste | ||
+ | File:Mikrosonda_(pirokseny).png|Wyniki pomieszane z chondr i z większych kryształów '''piroksenów''' ((Mg,Fe)Si<sub>2</sub>O<sub>6</sub>) | ||
+ | File:Mikrosonda_(oliwiny).png|'''Oliwiny''' ((Fe,Mg)SiO<sub>4</sub>), też podobne do siebie. Zawartości fajalitu (Fe<sub>2</sub>SiO<sub>4</sub>) są dosyć podobne do siebie. Sprawdzałem oczywiście więcej ziaren ale widma EDS były identyczne | ||
+ | File:Mikrosonda_(diopsydy).png|Zrobiłem analizy '''diopsydów''' ((Ca,Mg)Si<sub>2</sub>O<sub>6</sub>) by zobaczyć czy się różnią | ||
+ | </gallery> | ||
- | |||
- | + | '''Obrazy meteorytu Sołtmany z mikroskopu elektronowego''' (fotografie i opis: prof. Łukasz Karwowski) | |
- | + | <gallery caption="" widths="200px" heights="160px" perrow="3"> | |
+ | File:Sołtmany_(mikrosonda_FOT-1).jpg|W krysztale taenitu (jaśniejszy), duży kryształ kamacytu (ciemniejszy) o zawartości ok. 6% Ni, nad nim widoczny plessyt – ciemniejsze to kamacyt (2,9% Ni), najjaśniejsze to prawdopodobnie tetrataenit (długie linie to rysy na szlifie) | ||
+ | File:Sołtmany_(mikrosonda_FOT-2).jpg|Pole plessytu. Taenity jaśniejszy, ciemniejszy to kamacyt | ||
+ | File:Sołtmany_(mikrosonda_FOT-3).jpg|Taenit o dziwnej budowie, śladowe tetrataenity (najjaśniejsze paseczki), ciemniejszy kamacyt, jeszcze ciemniejszy troilit, czarne to krzemiany. W tym meteorycie kamacyt i taenit tworzą wyraźnie rozróżnialne ziarna | ||
+ | File:Sołtmany_(mikrosonda_FOT-4).jpg|Najjaśniejsze pola to faza metaliczna z prawej strony. Następnie fragment chondry oliwinowo-piroksenowej ze skaleniem. Skaleń najciemniejszy (szary) z jasnymi kropelkami chromitu. Kolejny stopień szarości (nieco jaśniejsze od skalenia) piroksen, a jeszcze jaśniejszy to oliwin | ||
+ | File:Sołtmany_(mikrosonda_FOT-5).jpg|Na małym powiększeniu – [http://www.woreczko.pl/meteorites/features/glossary-FusionCrust.htm skorupa]. Ogólny widok zmian termicznych. Doskonale widoczna skorupa z pęcherzykami gazu, wewnątrz bardzo drobne spinele – raczej magnetyt z niklem, a nie trevoryt. Trochę za małe do analizy i nakłada się wiele składników skorupy krzemianowej (można to rozstrzygnąć techniką mössbauerowską). Nad skorupą szklista silnie przegrzana strefa. Wyżej tzw. strefa czarnych żyłek (czarne w świetle widzialnym, tu białe) – wypełnienie bardzo zróżnicowane, głównie kamacyt, taenit i siarczek żelaza czasem z domieszką Ni. | ||
+ | </gallery> | ||
- | |||
- | + | [[Image:Sołtmany_(abstract_London2011).jpg|120px|thumb|Abstrakt na 74<sup>th</sup> Annual Meeting of the Meteoritical Society]] | |
+ | * (''23 maja'') Został przygotowany abstrakt na '''74<sup>th</sup> Annual Meeting of the Meteoritical Society, London, UK''' ({{!metsoc|n=74 |nabs=5336}}). | ||
- | |||
- | + | * (''4 czerwca 2011 r.'') '''Meteoryt [[Sołtmany]] został zgłoszony do rejestracji w ''{{!MBD}}'', jako chondryt zwyczajny typu L6, stopień szokowy S2, stopień zwietrzenia W0''' | |
- | Meteoryt Sołtmany | + | |
- | <gallery caption="" widths="200px" heights=" | + | * (''20 czerwca 2011 r.'') Na portalu [http://imca.cc/index.php?option=com_content&task=view&id=24&Itemid=60 IMCA Insights] '''Andrzej S. Pilski''' opublikował artykuł '''''[http://www.imca.cc/index.php?option=com_wrapper&Itemid=59 A recent meteorite fall in the village of Sołtmany, Poland]'''''. |
- | File:Sołtmany_(347-4746a_IMG).jpg|Fragment przygotowany do | + | |
- | File:Sołtmany_(347-4750a_IMG).jpg|Pojedyncze chondry, ziarna metalu i troilitu oraz widoczne początki wietrzenia meteorytu (fot. Eligiusz Szełęg) | + | |
+ | * <p style="color:{{Color wiki-red}}">(''18 lipca 2011 r.'') '''Meteoryt [[Sołtmany]] został zarejestrowany w ''{{!MBD}}'', jako 21 polski meteoryt!'''</p> | ||
+ | |||
+ | |||
+ | * (''10 luty 2014 r.'') Z dwuletnim opóźnieniem ukazał się drugi tom periodyku '''''Meteorites''''' poświęcony w całości wynikom badań meteorytu [[Sołtmany]]. Artykuły → [http://www.meteorites.pwr.wroc.pl/archive.html ''Meteorites'', vol. 2, nr 1-2, 2012]. | ||
+ | |||
+ | <br clear="all"/> | ||
+ | |||
+ | == [[Sołtmany/Galerie]] == | ||
+ | |||
+ | Meteoryt [[Sołtmany]] | ||
+ | <gallery caption="" widths="200px" heights="140px" perrow="3"> | ||
+ | File:Sołtmany_(Przylibski).jpg|Fragmenty meteorytu [[Sołtmany]] (35,58 g) przekazane nieodpłatnie do badań profesorowi [[Bibliografia/Przylibski Tadeusz Andrzej|Tadeuszowi Przylibskiemu]] przez [[Wadi]] i [[Jan Woreczko|Jana Woreczko]] (fot. [[W&W]]) | ||
+ | File:Sołtmany_(347-4746a_IMG).jpg|Fragment przygotowany do wykonania płytki cienkiej (fot. Eligiusz Szełęg) | ||
+ | File:Sołtmany_(347-4750a_IMG).jpg|Pojedyncze chondry, ziarna metalu i troilitu oraz widoczne początki wietrzenia meteorytu (fot. Eligiusz Szełęg) | ||
</gallery> | </gallery> | ||
- | Fragment meteorytu | + | |
- | <gallery caption="" widths="200px" heights=" | + | Fragment meteorytu – naturalny przełam (fot. Marcin Cimała) |
- | File:Sołtmany_(fragment)_Marcin_Cimała_0.jpg|Fragment meteorytu | + | <gallery caption="" widths="200px" heights="140px" perrow="3"> |
- | File:Sołtmany_(fragment)_Marcin_Cimała_1.jpg|Fragment meteorytu | + | File:Sołtmany_(fragment)_Marcin_Cimała_0.jpg|Fragment meteorytu |
- | File:Sołtmany_(fragment)_Marcin_Cimała_2.jpg|Fragment meteorytu ( | + | File:Sołtmany_(fragment)_Marcin_Cimała_1.jpg|Fragment meteorytu |
+ | File:Sołtmany_(fragment)_Marcin_Cimała_2.jpg|Fragment meteorytu | ||
+ | File:Sołtmany_(fragment)_MC_3.jpg|Różna barwa skorupy obtopieniowej to efekt różnego stopnia utlenienia metalu | ||
+ | File:Sołtmany_(fragment)_MC_4.jpg|Ślady uderzenia meteorytu w elementy dachu i betonowego stopnia | ||
</gallery> | </gallery> | ||
- | Obrazy w optycznym mikroskopie polaryzacyjnym z płytek cienkich (fotografie i opis: Łukasz Karwowski) | + | Obrazy w optycznym mikroskopie polaryzacyjnym z płytek cienkich (fotografie i opis: [[Bibliografia/Karwowski Łukasz|Łukasz Karwowski]]) |
- | <gallery caption="" widths=" | + | <gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="3"> |
- | File:Sołtmany_(mikropt_fot_10).jpg|Chondra oliwinowa, ciemny w chondrze to skaleń | + | File:Sołtmany_(mikropt_fot_10).jpg|Chondra oliwinowa, ciemny w chondrze to skaleń |
- | File:Sołtmany_(mikropt_fot_14).jpg| | + | File:Sołtmany_(mikropt_fot_14).jpg|Lamelkowa chondra oliwinowa. Pomiędzy lamelkami oliwinu anizotropowy skaleń (nie maskelynit) (brzeg szlifu tuż przy skorupie obtopieniowej) |
File:Sołtmany_(mikropt_fot_15).jpg|Chondra piroksenowa (?) | File:Sołtmany_(mikropt_fot_15).jpg|Chondra piroksenowa (?) | ||
File:Sołtmany_(mikropt_fot_16).jpg|Ziarno achondrytowe lub zrekrystalizowana faza szklista | File:Sołtmany_(mikropt_fot_16).jpg|Ziarno achondrytowe lub zrekrystalizowana faza szklista | ||
File:Sołtmany_(mikropt_fot_17).jpg|Ogólny widoczek Sołtman | File:Sołtmany_(mikropt_fot_17).jpg|Ogólny widoczek Sołtman | ||
- | File:Sołtmany_(mikropt_fot_18).jpg|Duża 2 mm chondra | + | File:Sołtmany_(mikropt_fot_18).jpg|Duża 2 mm chondra – głównie oliwinowa |
</gallery> | </gallery> | ||
+ | |||
+ | |||
+ | Wynik klasyfikacji meteorytu Sołtmany z zastosowaniem metody 4M ([[Szablon:Woźniak (2019, MaPS)|Woźniak et al. 2019]]) | ||
+ | <gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"> | ||
+ | File:Soltmany_(Mössbauer_Gałązka-Friedman_2013).jpg|Widmo mössbauerowskie meteorytu Sołtmany (Gałązka-Friedman et al. 2013). Dla zmierzonych podwidm [%]: oliwin=59,5, piroksen=26,0, metal=4,5, troilit=10,0, odliczone poziomy podobieństwa S<sub>cluster</sub> do trzech typów chondrytów zwyczajnych: typ H – 7,7%, typ L – 35,5% i typ LL – 17,9%, potwierdzają jego typ L! | ||
+ | File:4M-BASE_2D_met-ol-names.png|Oliwin ''vs.'' metal | ||
+ | </gallery> | ||
+ | <br clear="all"/> | ||
== [[Bibliografia]] == | == [[Bibliografia]] == | ||
- | * | + | * {{Bogusz (2019)}} |
- | * | + | * Gałązka-Friedman Jolanta, Szlachta Karol, (2012), '''Mössbauer studies of [[Sołtmany]] meteorite – preliminary results''', ''Meteorities'', vol. 2, nr 1-2, 2012, s. 73-77. Plik [http://www.meteorites.pwr.wroc.pl/issues/2/galazka-friedman_szlachta.pdf PDF]. |
- | * + | + | * +Gałązka-Friedman Jolanta, Szlachta Karol, Karwowski Łukasz, Woźniak Marek, (2013), '''Mössbauer studies of [[Sołtmany|Soltmany]] and Shisr 176 meteorites – why they are different than other ordinary chondrites?''', poster, ''ICAME 2013'', ''International Conference on the Applications of the Mössbauer Effect'', Opatija 2013.{{MBD-record|name=Shisr 176}} Plik {{Txt2Img|Soltmany_(ICAME_2013).jpg|JPG}}; plik [http://www.icame2013opatija.com/system/file/263/Galazka-Friedman_P7.pdf PDF]. |
- | = | + | * Gałązka-Friedman Jolanta, Szlachta Karol, Karwowski Łukasz, Woźniak Marek, (2014), '''Mössbauer studies of [[Sołtmany|Soltmany]] and Shisr 176 meteorites – comparison with other ordinary chondrites''', ''Hyperfine Interactions'', 226(1-3), 2014, s. 593–600.<ref name="Shisr 176"></ref> Plik {{!doi|10.1007/s10751-013-0944-0}}. |
- | < | + | * Gattacceca Jérôme, Rochette Pierre, Bourot-Denise Michèle, Consolmagno Guy, Folco Luigi, (2005), '''An impact origin for the foliation of ordinary chondrites''', ''Earth and Planetary Science Letters'', 234(3-4), 2005, s. 351-368. Plik {{!doi|10.1016/j.epsl.2005.03.002}}. |
+ | |||
+ | * Karwowski Łukasz, (2011), '''[[Sołtmany]] od środka''', ''Meteoryt'', 1, 2011, s. 28. | ||
+ | |||
+ | * Karwowski Łukasz, Pilski Andrzej S., Przylibski Tadeusz A., Gattacceca Jérôme, Rochette Pierre, Łuszczek Katarzyna, Kryza Ryszard, Woźniak Beata, Woźniak Marek, (2011), '''A new meteorite fall at [[Sołtmany]], Poland''', {{!metsoc|n=74|nabs=5336}}. | ||
+ | |||
+ | * Karwowski Łukasz, (2012), '''[[Sołtmany]] meteorite''', ''Meteorites'', vol. 2, nr 1-2, 2012, s. 15-30. Plik [http://www.meteorites.pwr.wroc.pl/issues/2/karwowski.pdf PDF]. | ||
+ | |||
+ | * Karwowski Łukasz, Brzózka Katarzyna, Przylibski Tadeusz A., Duda Przemysław, Górka Bożena, Gawroński Michał, Jakubowska Martyna, Łuszczek Katarzyna, (2018), '''Mössbauer Studies of Fusion Crust of the [[Sołtmany]] Meteorite''', ''Acta Physica Polonica A'', 134(5), 2018, s. 1076-1079. Plik {{!doi|10.12693/APhysPolA.134.1076}}. | ||
+ | |||
+ | * {{Keil (1964)}} | ||
+ | |||
+ | * Laubenstein Matthias, Giampaoli Alessia, Janowski Paweł, Mietelski Jerzy W., (2012), '''Cosmogenic radionuclides in the [[Sołtmany]] (L6) meteorite''', ''Meteorites'', vol. 2, nr 1-2, 2012, s. 45-51. Plik [http://www.meteorites.pwr.wroc.pl/issues/2/laubenstein_giampaoli_janowski_mietelski.pdf PDF]. | ||
+ | |||
+ | * Łuszczek Katarzyna, Dalcher Nathalie, Leya Ingo, (2012), '''Cosmogenic and radiogenic noble gases in the [[Sołtmany]] L6 chondrite''', ''Meteorites'', vol. 2, nr 1-2, 2012, s. 39-43. Plik [http://www.meteorites.pwr.wroc.pl/issues/2/luszczek_dalcher_leya.pdf PDF]. | ||
+ | |||
+ | * {{Łuszczek (2021)}} | ||
+ | |||
+ | * {{Manecki (2004)}} | ||
+ | |||
+ | * {{Mason (1962)}} | ||
+ | |||
+ | * ''Meteorites'', (2012), '''From the Editors''', vol. 2, nr 1-2, 2012, s. 3-8.<ref>w artykule [[Sołtmany/Galerie|modele 3D]] meteorytu</ref> Cały tom poświęcony wynikom badań meteorytu [[Sołtmany]]. | ||
+ | |||
+ | * Przylibski Tadeusz A., Łuszczek Katarzyna, (2012), '''Bulk chemical composition of [[Sołtmany]] chondrite''', ''Meteorites'', vol. 2, nr 1-2, 2012, s. 31-37. Plik [http://www.meteorites.pwr.wroc.pl/issues/2/przylibski-luszczek.pdf PDF]. | ||
+ | |||
+ | * Przylibski Tadeusz A., (2016), '''Chondryt [[Sołtmany]] (''Sołtmany chondrite'')''', ''Acta Soc. Metheor. Polon.'', 7, 2016, s. 93-122. Plik {{Link-ASMP|bwmeta1.element.psjd-7c3cc436-76db-44a6-8658-e2e43af85b68}}. | ||
+ | |||
+ | * {{Rochette (magnetic susceptibility, MaPS)}} | ||
+ | |||
+ | * Rochette Pierre, Gattacceca Jérôme, Lewandowski Marek, (2012), '''Magnetic classification of meteorites and application to the [[Sołtmany]] fall''', ''Meteorites'', vol. 2, nr 1-2, 2012, s. 67-71. Plik [http://www.meteorites.pwr.wroc.pl/issues/2/rochette_gattacceca_lewandowski.pdf PDF]. | ||
+ | |||
+ | * Rufa Alexander, Kanawati Basem, Hertkorn Norbert, Yin Qing-Zhu, Moritz Franco, Harir Mourad, Lucio Marianna, Michalke Bernhard, Wimpenny Joshua, Shilobreeva Svetlana, Bronsky Basil, Saraykin Vladimir, Gabelica Zelimir, Gougeon Régis D., Quirico Eric, Ralew Stefan, Jakubowski Tomasz, Haack Henning, Gonsior Michael, Jenniskens Peter, Hinman Nancy W., Schmitt-Kopplin Philippe, (2017), '''Previously unknown class of metalorganic compounds revealed in meteorites''', ''Proceedings of the National Academy of Science, PNAS'', 2017, ss. 6.<ref>pierwsze doniesienie o odkryciu nieznanej dotąd klasy związków metaloorganicznych magnezu (''Mg-metalorganics'', ''CHOMg compounds'') – '''''dihydroxymagnesium carboxylates'' [(OH)<sub>2</sub>MgO<sub>2</sub>CR]<sup>–</sup>''' – zawartej w rozpuszczalnej frakcji materii organicznej w meteorytach; w pracy podano, że np. w meteorycie [[Sołtmany]] stwierdzono ponad 700 związków CHOMg;<br />Wikipedia: związki metaloorganiczne niezwykle rzadko występują w naturze. Jedyny związek metaloorganiczny występujący w organizmie człowieka to pochodna witaminy B<sub>12</sub>, ''metylokobalamina'' (''MeCbl'') zawierająca wiązanie Co-CH<sub>3</sub></ref> Plik {{!doi|10.1073/pnas.1616019114}}. | ||
+ | |||
+ | * Schmitt-Kopplin Philippe, Harir Mourad, Kanawati Basem, Tziozis Dimitrios, Hertkorn Norbert, Gabelica Zelimir, (2012), '''Chemical footprint of the solvent soluble extraterrestrial organic matter occluded in [[Sołtmany]] ordinary chondrite''', ''Meteorites'', vol. 2, nr 1-2, 2012, s. 79-92. Plik [http://www.meteorites.pwr.wroc.pl/issues/2/schmitt-koplin_et_al.pdf PDF]. | ||
+ | |||
+ | * Szlachta Karol, Gałązka-Friedman Jolanta, Woźniak Marek, (2014), '''Porównawcze badania mössbauerowskie meteorytów: [[Sołtmany]] (L6), Chelyabinsk (LL5) i [[Grzempach (Grzempy)|Grzempy]] (H5) (''Mössbauer comparative studies of the [[Sołtmany]] (L6), Chelyabinsk (LL5) and [[Grzempach (Grzempy)|Grzempach]] (H5) meteorites'')''', ''Acta Soc. Metheor. Polon.'', 5, 2014, s. 115-120. Plik {{Link-ASMP|bwmeta1.element.psjd-ad7f5a68-8e2d-4de3-9bd4-951d3331b35b}}. | ||
+ | |||
+ | * Szurgot Marian, Wach Radosław A., Przylibski Tadeusz A., (2012), '''Thermophysical properties of the [[Sołtmany]] meteorite''', ''Meteorites'', vol. 2, nr 1-2, 2012, s. 53-65. Plik [http://www.meteorites.pwr.wroc.pl/issues/2/szurgot_wach_przylibski.pdf PDF]. | ||
+ | |||
+ | * Szurgot Marian, Wach Radosław A., Przylibski Tadeusz A., (2014), '''Właściwości termofizyczne meteorytu [[Sołtmany]]''', ''Acta Soc. Metheor. Polon.'', 5, 2014, s. 185-186 (streszczenie referatu). Plik {{Link-ASMP|bwmeta1.element.psjd-998ef464-c7ca-4427-84a8-70ac1e6c8453}}. | ||
+ | |||
+ | * Szurgot Marian, (2014), '''Modal Abundance of Minerals in [[Sołtmany]] L6 Chondrite''', {{!metsoc|n=77 |nabs=5031}}. | ||
+ | |||
+ | * Woźniak Beata, Woźniak Marek, (2012), '''Opis okoliczności i miejsca spadku meteorytu we wsi [[Sołtmany]] pod Giżyckiem oraz wstępne wyniki badań (''A report about circumstances of the meteorite fall near [[Sołtmany]] village (near Gizycko – Poland) and initial examination results'')''', ''Acta Soc. Metheor. Polon.'', 3, 2012, s. 140-152. Plik {{Djvu|Wozniak_(ASMP_v3).djvu|DjVu}}; plik {{Link-ASMP|bwmeta1.element.psjd-8dde213a-3ae4-4cd3-a81c-95ab705d7544}}. | ||
+ | |||
+ | * Woźniak Beata, Woźniak Marek, (2012), '''Account of circumstances surrounding the fall of a meteorite in [[Sołtmany]] village''', ''Meteorites'', vol. 2, nr 1-2, 2012, s. 9-14. Plik [http://www.meteorites.pwr.wroc.pl/issues/2/wozniak_wozniak.pdf PDF]. | ||
+ | |||
+ | * {{Woźniak_(2019,_MaPS)}} | ||
+ | |||
+ | {{Przypisy}} | ||
== Zobacz również == | == Zobacz również == | ||
- | * galeria zdjęć meteorytu [[Sołtmany]] i miejsca spadku → [[Sołtmany/ | + | * galeria zdjęć meteorytu [[Sołtmany]] i miejsca spadku → [[Sołtmany/Galerie]] |
+ | * abstrakt na 74<sup>th</sup> Annual Meeting of the Meteoritical Society, London, UK, 2011 → [[Sołtmany/Abstract]] | ||
* meteoryt [[Jesenice]] | * meteoryt [[Jesenice]] | ||
== Linki zewnętrzne == | == Linki zewnętrzne == | ||
- | * Relacja ''na żywo'', w formie bloga, z przebiegu badań meteorytu Sołtmany na Facebook'u | + | * [http://www.lpi.usra.edu/meetings/metsoc2011/ 74th Annual Meeting of the Meteoritical Society] |
+ | |||
+ | * Relacja ''na żywo'', w formie bloga, z przebiegu badań meteorytu Sołtmany na Facebook'u – [http://www.facebook.com/pages/Polskie-Towarzystwo-Meteorytowe/181632445211244 Polskie Towarzystwo Meteorytowe] | ||
+ | |||
+ | * woreczko.pl – [http://www.woreczko.pl/meteorites/features/glossary-Chondrules.htm Chondry (''Chondrules'')] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/features/Minerals/Silicates.htm Krzemiany (''Silicates'')] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/features/glossary-MicroProbeWG.htm Mikrosonda (''Microprobe'')] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/features/glossary-Minerals.htm Minerały w meteorytach (''Meteorite minerals'')] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/features/glossary-FusionCrust.htm Skorupa obtopieniowa (''Fusion crust, fusion rind'')] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/features/glossary-Iron.htm Żelazo (''Iron'')] |
Aktualna wersja na dzień 21:10, 11 lut 2024
Spis treści |
(strona w formie „bloga”) Na bieżąco były tu zamieszczane informacje dotyczące stopnia zaawansowania badań nowego polskiego meteorytu Sołtmany i wstępne wyniki dostępnych analiz.
Zarząd Polskiego Towarzystwa Meteorytowego pragnie serdecznie podziękować wszystkim osobom i instytucjom zaangażowanym w pozyskaniu materiału do badań i pomoc. Szczególne podziękowania składamy panu Romanowi Rzepce i jego żonie Annie.
Zespół badawczy
Do zbadania kupionych próbek zawiązał się zespół naukowców z kilku polskich ośrodków badawczych (Politechnika Wrocławska, Uniwersytet Śląski, Muzeum we Fromborku)[1]:
- prof. Łukasz Karwowski
- prof. Ryszard Kryza
- prof. Jerzy Wojciech Mietelski
- prof. Tadeusz Przylibski
- dr Tomasz Jakubowski
- mgr Andrzej S. Pilski
- mgr Katarzyna Łuszczek
Do współpracy i przeprowadzenia części analiz zostało włączonych również kilka osób z ośrodków zagranicznych.
Plan działań
Cały zakupiony materiał[2] do badań został przeznaczony na następujące analizy:
- Część materiału została pocięta w celu przygotowania ich do badań (cięcie wykonał Marcin Cimała, który dysponuje odpowiednim sprzętem i doświadczeniem) – początek maja. Część fragmentów została już przekazana prof. Karwowskiemu w celu wykonania płytek cienkich i przeprowadzenia badań pod mikroskopem.
- Na początku został również wykonany opis makroskopowy okazów (K.Łuszczek i T.Jakubowski) – początek maja.
- Płytki cienkie (TS, thin slice) zostaną wykonane na Wydziale Geologii UW; zostaną przeprowadzone analizy mikroskopowe i mikrosondowe w celu określenia składu poszczególnych minerałów. Analizy na mikrosondzie[3] w Warszawie przeprowadzi Ł.Karwowski. Część analiz wykona T.Przylibski we Wrocławiu, ewentualne dodatkowe analizy przeprowadzi R.Kryza – początek maja. Prof. Karwowski otrzymał już materiał do badań.
- Część materiału zostanie przebadana w Instytucie Fizyki Jądrowej PAN w Krakowie pod kierunkiem W.Mietelskiego[4][5]; przeprowadzone zostaną badania na kosmogeniczne izotopy krótkożyciowe; ich celem jest określenie czasu przebywania meteoroidu w przestrzeni kosmicznej tzw. CRE age (cosmic-ray exposure age)[6]; badania są nieniszczące i ten fragment posłuży później do innych badań – początek maja
- Jeden z fragmentów (ponad 12 g) został sproszkowany na Politechnice Wrocławskiej i wysłany do laboratorium w Kanadzie do analizy chemicznej bulk composition; badania zostaną przeprowadzone na spektrometrze mas (ICP MS)[7] – połowa maja.
- W czwartek, z inicjatywy prof. Marka Lewandowskiego, 12 maja w Krakowie podczas seminarium w siedzibie ING PAN[8] zostaną dokonane badania własności magnetycznych meteorytu Sołtmany.
Wyniki analiz przeprowadzonych w Kanadzie będą gotowe po około miesiącu; wyniki analiz krótkożyciowych izotopów – po kilku tygodniach.
Trwają poszukiwania laboratorium, które przeprowadzi analizy izotopowe. Jest bardzo prawdopodobne, że analizy te zostaną przeprowadzone w laboratorium w Tokio.[4]
Wstępne wyniki (chronologicznie)
- pomiary podatności magnetycznej, wykonane przez prof. Pierre Rochette podczas konferencji w ING PAN w Krakowie[8] potwierdziły typ meteorytu.[5]
- (12 maja 2011 r.; prof. Marek Lewandowski) Wykonano pomiary podatności magnetycznej (magnetic susceptibility)[9] (wielkość proporcjonalna do zawartości minerałów magnetycznie czynnych), otrzymany wynik: log χ (kappa) = 4.71 (niewielka, chondryt typu L); oraz anizotropii podatności magnetycznej[10] (wielkość charakteryzująca stopień deformacji wewnętrznej próbki) – ogólnie niewielka (chondryt typu S1/S2 – mało zszokowany, na co wcześniej zwracał już uwagę prof. Karwowski).
- Interpretacja prof. Marka Lewandowskiego: chondryt o niewielkiej ilości minerałów magnetycznych, z niewielkim stopniem deformacji wewnętrznej (nie doświadczył kolizji z innym ciałem przestrzeni międzyplanetarnej). Wygląda więc na to, że po rozpadzie ciała macierzystego, pierwszym i ostatnim (póki co) miejscem jego spotkania była Ziemia.
Według badań na mikrosondzie meteoryt Sołtmany to chondryt zwyczajny typu L (L5 lub L6)
- (14 maja 2011 r.) Po badaniach na mikrosondzie profesor Łukasz Karwowski z całą pewnością stwierdził, że jest to chondryt typu L. Przeprowadzone pomiary zawartości fajalitu (Fa) dały wynik około 25,6, natomiast ferrosilitu (Fs) ok. 21,9. Wskazuje to na „mocną” L-kę[11].
- Poza badaniami fazy krzemianowej, badano fazę metaliczną, siarczkową i inne akcesoryczne minerały[12]. Wśród fazy metalicznej stwierdzono m.in. duży udział tetrataenitu. Największym zaskoczeniem była wyjątkowo duża zawartość plessytu, który jest bardzo rzadki w chondrytach zwyczajnych.
- Analizowano ziarna apatytu, chromitu, kamacytu, millerytu, miedzi rodzimej, oliwinu, piroksenów, taenitu, troilitu. W skorupie obtopieniowej i płytko pod nią analizowano m.in. spinele, które wykrystalizowały w postaci pięknych dendrycznych struktur. W meteorycie jest mało chondr, są one niekompletne i słabo zarysowane.
- Opis prof. Łukasza Karwowskiego: Sołtmany to chondryt L. Typ petrograficzny moim zdaniem pomiędzy 5 a 6. Meteoryt ten jest dziwny dla mnie. Zawiera miedź rodzimą. Stosunkowo dużo fazy metalicznej i rozproszonego troilitu. Ilość reliktów chondr lub chondr jest stosunkowo niewielka. Przeważają chondry oliwinowo-piroksenowe. Obok tego występują diopsydy. Ponadto w meteorycie jest stosunkowo dużo fazy taenitowej o specyficznej budowie, częste są plessyty, w fazie taenitowej tkwi miedź. Nie jest jej dużo i są to małe ziarna. Jest też faza tetrataenitowa – niewiele, ale jest. Poza tym występuje chromit (dosyć liczny), spękany apatyt chlorowy oraz merrillit (fosforan Ca, Na i Mg)[13]. Chromit czasem tworzy wydzielenia kroplowe w skaleniu. Skalenie są reprezentowane jedynie przez skaleń Na-Ca-K. Nie zauważyłem zbliźniaczeń albitowych (może po ścienieniu szlifu będą widoczne). W skaleniu około 5% ortoklazu i 10% cząsteczki anortytowej – reszta albit.
- Stosunki zawartości ferrosilitu w piroksenie do fajalitu w oliwinie wskazują praktycznie na środek pola L. Badania były zrobione tak dla piroksenów i oliwinów z reliktów chondr, jak i poza obszarem chondr. Są praktycznie jednakowe. Skorupa obtopieniowa b. ładna. W znacznej części obecne spinele dendrytowe, ale o niskiej zawartości Ni, rzadkie ziarna millerytu (NiS) są też partie skorupy całkowicie zeszklone – raczej takie, które nie zdążyły zrekrystalizować – to najbardziej zewnętrzne. Skład zbliżony do piroksenu.
Badania na mikrosondzie na Wydziale Geologii Uniwersytetu Warszawskiego (fot. Wadi & Woreczko; niestety były złe warunki oświetleniowe)
Na pierwszym planie mikroskop elektronowy CAMECA SX 100 Wydziału Geologii UW w Warszawie; w Polsce takie mikroskopy są tylko dwa! |
||
- (15 maja 2011 r.; Andrzej S. Pilski) Być może meteoryt Sołtmany należy do tego samego strumienia (stream) meteoroidów co niedawny spadek na Słowenii Jesenice? Zbliżona data spadku, 9 kwietnia 2009 r., typ L6, mały stopień szokowy, również spadek niemal pionowy, znaleziono 3 okazy o łącznej masie 3,67 kg. Ciekawe zagadnienie!
- (19 maja 2011 r.; prof. Łukasz Karwowski) Zatem mamy meteoryt L, co do klasy petrograficznej to mam wątpliwości czy 5 czy może 6. Zszokowanie kiepskie typ S1.
- Co zatem jest w meteorycie: faza metaliczna – reprezentowana przez kamacyt, taenit (Fe-Ni) i niewiele tetrataenitu (FeNi). Stosunkowo dużo jest taenitu o dziwacznej budowie. Nikiel nierównomierni rozmieszczony. Są też wydzielenia typu plessytowego. W tych plessytach w kamacycie mało niklu rzędu 2,9% wag. W taenicie tkwią drobne wydzielenia miedzi rodzimej na tyle drobne, że analizy wskazują na domieszkę żelaza i niklu. Pierwszy raz widzę miedź w chondrycie L. Poza fazą metaliczną jest obecny troilit (FeS). Nie występuje w większych wyraźnych skupieniach, jak w innych L-kach. Jest stosunkowo czysty. Nie stwierdziłem wykrywalnych domieszek. Poza tym jest liczny spękany chromit, chromit też występuje w postaci kroplowej w skaleniach.
- Z innych akcesorycznych minerałów dosyć liczny jest apatyt chlorowy. Poza apatytem jest też stosunkowo rzadki minerał, który podałem wczoraj jako merrillit (Ca18Na2Mg2(PO4)14)[13]. Niestety nie bardzo pasuje. Może to dziwny apatyt z fluorem i grupami OH zawierający po około 2,0%wag. tlenku Na i Mg.
- Teraz krzemiany[14] – skaleń normalny – Na-Ca z domieszką K. Około 10% anortytu i 5% ortoklazu. Czyli rzędu 85%Ab; 5%Or; 10%An. Pirokseny – dwa pirokseny jeden typu hiperstenu sensu meteorytowego, drugi typu diopsydu. Podobne składy piroksenów w reliktach chondr jak i w części pozbawionej śladów chondr. Oliwiny – nieco powyżej 25% minerału fajalitowego, ale poniżej 26%.
Wyniki analiz (źródło i opis: prof. Łukasz Karwowski)
Obrazy meteorytu Sołtmany z mikroskopu elektronowego (fotografie i opis: prof. Łukasz Karwowski)
Na małym powiększeniu – skorupa. Ogólny widok zmian termicznych. Doskonale widoczna skorupa z pęcherzykami gazu, wewnątrz bardzo drobne spinele – raczej magnetyt z niklem, a nie trevoryt. Trochę za małe do analizy i nakłada się wiele składników skorupy krzemianowej (można to rozstrzygnąć techniką mössbauerowską). Nad skorupą szklista silnie przegrzana strefa. Wyżej tzw. strefa czarnych żyłek (czarne w świetle widzialnym, tu białe) – wypełnienie bardzo zróżnicowane, głównie kamacyt, taenit i siarczek żelaza czasem z domieszką Ni. |
- (23 maja) Został przygotowany abstrakt na 74th Annual Meeting of the Meteoritical Society, London, UK (74th Annual Meeting of the Meteoritical Society, London, UK, 2011. Abstract [#5336]).
- (4 czerwca 2011 r.) Meteoryt Sołtmany został zgłoszony do rejestracji w Meteoritical Bulletin Database, jako chondryt zwyczajny typu L6, stopień szokowy S2, stopień zwietrzenia W0
- (20 czerwca 2011 r.) Na portalu IMCA Insights Andrzej S. Pilski opublikował artykuł A recent meteorite fall in the village of Sołtmany, Poland.
-
(18 lipca 2011 r.) Meteoryt Sołtmany został zarejestrowany w Meteoritical Bulletin Database, jako 21 polski meteoryt!
- (10 luty 2014 r.) Z dwuletnim opóźnieniem ukazał się drugi tom periodyku Meteorites poświęcony w całości wynikom badań meteorytu Sołtmany. Artykuły → Meteorites, vol. 2, nr 1-2, 2012.
Sołtmany/Galerie
Meteoryt Sołtmany
Fragmenty meteorytu Sołtmany (35,58 g) przekazane nieodpłatnie do badań profesorowi Tadeuszowi Przylibskiemu przez Wadi i Jana Woreczko (fot. W&W) |
Fragment meteorytu – naturalny przełam (fot. Marcin Cimała)
Obrazy w optycznym mikroskopie polaryzacyjnym z płytek cienkich (fotografie i opis: Łukasz Karwowski)
Wynik klasyfikacji meteorytu Sołtmany z zastosowaniem metody 4M (Woźniak et al. 2019)
Widmo mössbauerowskie meteorytu Sołtmany (Gałązka-Friedman et al. 2013). Dla zmierzonych podwidm [%]: oliwin=59,5, piroksen=26,0, metal=4,5, troilit=10,0, odliczone poziomy podobieństwa Scluster do trzech typów chondrytów zwyczajnych: typ H – 7,7%, typ L – 35,5% i typ LL – 17,9%, potwierdzają jego typ L! |
Bibliografia
- Bogusz Patrycja, Gałązka-Friedman Jolanta, Brzózka Katarzyna, Jakubowska Martyna, Woźniak Marek, Karwowski Łukasz, Duda Przemysław, (2019), Mössbauer spectroscopy as a useful method for distinguishing between real and false meteorites,[15] Hyperfine Interactions, 240(1), 2019, ss. 11.[16] Plik doi.
- Gałązka-Friedman Jolanta, Szlachta Karol, (2012), Mössbauer studies of Sołtmany meteorite – preliminary results, Meteorities, vol. 2, nr 1-2, 2012, s. 73-77. Plik PDF.
- +Gałązka-Friedman Jolanta, Szlachta Karol, Karwowski Łukasz, Woźniak Marek, (2013), Mössbauer studies of Soltmany and Shisr 176 meteorites – why they are different than other ordinary chondrites?, poster, ICAME 2013, International Conference on the Applications of the Mössbauer Effect, Opatija 2013.[17] Plik JPG; plik PDF.
- Gałązka-Friedman Jolanta, Szlachta Karol, Karwowski Łukasz, Woźniak Marek, (2014), Mössbauer studies of Soltmany and Shisr 176 meteorites – comparison with other ordinary chondrites, Hyperfine Interactions, 226(1-3), 2014, s. 593–600.[17] Plik doi.
- Gattacceca Jérôme, Rochette Pierre, Bourot-Denise Michèle, Consolmagno Guy, Folco Luigi, (2005), An impact origin for the foliation of ordinary chondrites, Earth and Planetary Science Letters, 234(3-4), 2005, s. 351-368. Plik doi.
- Karwowski Łukasz, (2011), Sołtmany od środka, Meteoryt, 1, 2011, s. 28.
- Karwowski Łukasz, Pilski Andrzej S., Przylibski Tadeusz A., Gattacceca Jérôme, Rochette Pierre, Łuszczek Katarzyna, Kryza Ryszard, Woźniak Beata, Woźniak Marek, (2011), A new meteorite fall at Sołtmany, Poland, 74th Annual Meeting of the Meteoritical Society, London, UK, 2011. Abstract [#5336].
- Karwowski Łukasz, Brzózka Katarzyna, Przylibski Tadeusz A., Duda Przemysław, Górka Bożena, Gawroński Michał, Jakubowska Martyna, Łuszczek Katarzyna, (2018), Mössbauer Studies of Fusion Crust of the Sołtmany Meteorite, Acta Physica Polonica A, 134(5), 2018, s. 1076-1079. Plik doi.
- Keil Klaus, Fredriksson Kurt, (1964), The iron, magnesium and calcium distribution in coexisting olivine and rhombic pyroxenes in chondrites, Journal of Geophisical Research, 69(16), 1964, s. 3487-3515.[18] Plik doi.
- Laubenstein Matthias, Giampaoli Alessia, Janowski Paweł, Mietelski Jerzy W., (2012), Cosmogenic radionuclides in the Sołtmany (L6) meteorite, Meteorites, vol. 2, nr 1-2, 2012, s. 45-51. Plik PDF.
- Łuszczek Katarzyna, Dalcher Nathalie, Leya Ingo, (2012), Cosmogenic and radiogenic noble gases in the Sołtmany L6 chondrite, Meteorites, vol. 2, nr 1-2, 2012, s. 39-43. Plik PDF.
- Łuszczek Katarzyna, (2021), Chondryty zwyczajne i ich ciała macierzyste, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2021, ss. 149.[19] ISBN 978-83-7493-145-8.
- Manecki Andrzej, (2004), Encyklopedia minerałów. Minerały Ziemi i materii kosmicznej, AGH Uczelniane Wyd. Naukowo-dydaktyczne, Kraków 2004, ISBN 83-89388-67-7.[20]
- Mason Brian Harold, (1962), Meteorites, John Wiley and Sons, Inc., 1962, ss. 274.[21] ISBN 978-0471575344.
- Meteorites, (2012), From the Editors, vol. 2, nr 1-2, 2012, s. 3-8.[22] Cały tom poświęcony wynikom badań meteorytu Sołtmany.
- Przylibski Tadeusz A., Łuszczek Katarzyna, (2012), Bulk chemical composition of Sołtmany chondrite, Meteorites, vol. 2, nr 1-2, 2012, s. 31-37. Plik PDF.
- Przylibski Tadeusz A., (2016), Chondryt Sołtmany (Sołtmany chondrite), Acta Soc. Metheor. Polon., 7, 2016, s. 93-122. Plik ASMP.
- Rochette Pierre, Sagnotti Leonardo, Bourot-Denise Michèle, Consolmagno Guy, Folco Luigi, Gattacceca Jérôme, Osete Maria Luisa, Pesonen Lauri, (2003), Magnetic classification of stony meteorites: 1. Ordinary chondrites, Meteoritics & Planetary Science, vol. 38(2), 2003, s. 251-268 (→ więcej). Plik doi.
- Rochette Pierre, Gattacceca Jérôme, Lewandowski Marek, (2012), Magnetic classification of meteorites and application to the Sołtmany fall, Meteorites, vol. 2, nr 1-2, 2012, s. 67-71. Plik PDF.
- Rufa Alexander, Kanawati Basem, Hertkorn Norbert, Yin Qing-Zhu, Moritz Franco, Harir Mourad, Lucio Marianna, Michalke Bernhard, Wimpenny Joshua, Shilobreeva Svetlana, Bronsky Basil, Saraykin Vladimir, Gabelica Zelimir, Gougeon Régis D., Quirico Eric, Ralew Stefan, Jakubowski Tomasz, Haack Henning, Gonsior Michael, Jenniskens Peter, Hinman Nancy W., Schmitt-Kopplin Philippe, (2017), Previously unknown class of metalorganic compounds revealed in meteorites, Proceedings of the National Academy of Science, PNAS, 2017, ss. 6.[23] Plik doi.
- Schmitt-Kopplin Philippe, Harir Mourad, Kanawati Basem, Tziozis Dimitrios, Hertkorn Norbert, Gabelica Zelimir, (2012), Chemical footprint of the solvent soluble extraterrestrial organic matter occluded in Sołtmany ordinary chondrite, Meteorites, vol. 2, nr 1-2, 2012, s. 79-92. Plik PDF.
- Szlachta Karol, Gałązka-Friedman Jolanta, Woźniak Marek, (2014), Porównawcze badania mössbauerowskie meteorytów: Sołtmany (L6), Chelyabinsk (LL5) i Grzempy (H5) (Mössbauer comparative studies of the Sołtmany (L6), Chelyabinsk (LL5) and Grzempach (H5) meteorites), Acta Soc. Metheor. Polon., 5, 2014, s. 115-120. Plik ASMP.
- Szurgot Marian, Wach Radosław A., Przylibski Tadeusz A., (2012), Thermophysical properties of the Sołtmany meteorite, Meteorites, vol. 2, nr 1-2, 2012, s. 53-65. Plik PDF.
- Szurgot Marian, Wach Radosław A., Przylibski Tadeusz A., (2014), Właściwości termofizyczne meteorytu Sołtmany, Acta Soc. Metheor. Polon., 5, 2014, s. 185-186 (streszczenie referatu). Plik ASMP.
- Szurgot Marian, (2014), Modal Abundance of Minerals in Sołtmany L6 Chondrite, 77th Annual Meeting of the Meteoritical Society, Casablanca, Morocco, 2014.[24] Abstract [#5031].
- Woźniak Beata, Woźniak Marek, (2012), Opis okoliczności i miejsca spadku meteorytu we wsi Sołtmany pod Giżyckiem oraz wstępne wyniki badań (A report about circumstances of the meteorite fall near Sołtmany village (near Gizycko – Poland) and initial examination results), Acta Soc. Metheor. Polon., 3, 2012, s. 140-152. Plik DjVuŹródło: Wiki.Meteoritica.pl; plik ASMP.
- Woźniak Beata, Woźniak Marek, (2012), Account of circumstances surrounding the fall of a meteorite in Sołtmany village, Meteorites, vol. 2, nr 1-2, 2012, s. 9-14. Plik PDF.
- Woźniak Marek, Gałązka‐Friedman Jolanta, Duda Przemysław, Jakubowska Martyna, Rzepecka Patrycja, Karwowski Łukasz, (2019), Application of Mössbauer spectroscopy, multidimensional discriminant analysis, and Mahalanobis distance for classification of equilibrated ordinary chondrites, Meteoritics & Planetary Science, vol. 54(8), 2019, s. 1828-1839 (abstrakt).[25] Plik doi.
Przypisy
Zobacz również
- galeria zdjęć meteorytu Sołtmany i miejsca spadku → Sołtmany/Galerie
- abstrakt na 74th Annual Meeting of the Meteoritical Society, London, UK, 2011 → Sołtmany/Abstract
- meteoryt Jesenice
Linki zewnętrzne
- Relacja na żywo, w formie bloga, z przebiegu badań meteorytu Sołtmany na Facebook'u – Polskie Towarzystwo Meteorytowe