O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Z Wiki.Meteoritica.pl

Aktualna wersja na dzień 11:10, 23 gru 2024

„Twardy jak szkło”

Ratyn (Ratyń) →
Gazeta Warszawska, 201 (10 września 1880), s. 3 (źródło: eBUW) → więcej Ratyń/Czasopisma
Spadek (zaginiony)
Lokalizacja	wieś Ratyń koło Konina, Polska
Położenie[1]	52°12'N, 17°59'E
Data	24 (12?) sierpnia 1880 r., 14:00-15:00
Charakterystyka
Typ	meteoryt kamienny niesklasyfikowany (stone-uncl)
Masa	910 g
Liczba okazów	jeden okaz
Cechy	prawdopodobnie achondryt (wg opisu: „twardy jak szkło”, podobny do „skrystalizowanej soli”)
Meteoritical Bulletin Database
Synonimy →
wg NHM Cat: Ratun; polska nazwa Ratyń

Meteoryt, który, według Meteoritical Bulletin, spadł 24 sierpnia 1880 roku we wsi Ratyń, ok. 13 km od Konina zaginął. Być może jednak spadek miał miejsce 12 sierpnia? (wniosek z analizy doniesień prasowych → patrz dalej).

We wsi Ratyń pod Koninem 24 (12?) sierpnia 1880 roku pomiędzy godz. 14 a 15, pośród ludzi koszących łąkę, spadł kilogramowy kamień po czym zarył się w ziemi. Spadkowi towarzyszył huk i szum. Świadkowie zostali „owiani gorącym jak żar wiatrem, który chwilowo zatamował im oddech”. Meteoryt oddano wójtowi gminy Golina o nazwisku Johne. Według świadków meteoryt miał kształt nieforemny, był „twardy jak szkło” i podobny do „skrystalizowanej soli”^[2]. Z opisu trudno wywnioskować, jaki miał skład. Wyglądał, jakby był częścią większej całości, ale nie znaleziono innych kamieni. Domniemane kamienie z tego spadku badał Julian Siemaszko^[3], ale okazały się one pseudometeorytami. Spadek nie zainteresował naukowców. Los okazu nie jest znany.

Staraniami Jerzego Pokrzywnickiego, meteoryt Ratyń został zgłoszony do międzynarodowego rejestru meteorytów Meteoritical Bulletin (nr 8) i otrzymał oficjalną nazwę Ratyn.

Być może był to achondryt?

Nietypowy wygląd meteorytu – wg opisów „twardy jak szkło”, podobny do „skrystalizowanej soli” – może sugerować, że nie był to chondryt zwyczajny, ale achondryt. Podobne wnioski wyciągnął Pokrzywnicki w opisie tego meteorytu (Pokrzywnicki 1955) (wyróżnienia w tekście pochodzą od Redakcji Wiki.Meteoritica.pl):

Pokrzywnicki (1955) (…) Datę 24 sierpnia podaje natomiast Siemaszko[3][4], który w swych katalogach używa nowego stylu i badał spadek w czasie swego pobytu w Warszawie, prawdopodobnie w 1885 r. Zbieracz ten zainteresował się bardzo spadkiem w Ratyniu i w czasie swej podróży po Europie (…) odwiedził również Warszawę i spadek ten badał starając się uzyskać z niego jakiś odłamek do zbiorów. (…) Na prośbę Siemaszki na teren spadku udał się ob. Gołkowski z Warszawy i badał go starannie w towarzystwie świadków spadku, lecz żadnych okazów meteorytu nie znalazł. Teren spadku był podziurawiony pełnymi wody otworami, z których wydobywano glinę do cegielni. Wprawdzie dostarczono Siemaszce jakiś okaz, który wykazywał, dzięki swej czarnej otoczce i cząstkom metalicznym, duże podobieństwo do meteorytu, jednak Siemaszko uznał go za pseudometeoryt – okaz diabazu o budowie ofitowej[5], który leżał przez czas dłuższy w wodzie lub wilgotnej ziemi. Labrador rozłożył się w nim, a piroksen pozostał prawie nienaruszony. Zresztą można zauważyć, że budowę ofitową i duże podobieństwo do gabro-diabazów wykazują niektóre odmiany meteorytów kamiennych – bogate w wapń achondryty: eukryty i szergotyty[6]. Tak więc odróżnienie ich od skał ziemskich nasuwa nawet biegłym fachowcom duże trudności. Czy w danym przypadku Siemaszko nie pomylił się (w co należałoby raczej wątpić), pozostanie na zawsze nierozstrzygnięte. (…)

Analizując opis meteorytu Manecki (2013) zasugerował, że być może meteoryt Ratyń był fragmentem skały anortozytowej – czyli mieliśmy do czynienia ze spadkiem meteorytu księżycowego?!

Opis wg Pokrzywnickiego (1964)

(zgodnie z oryginałem)

Pokrzywnicki (1964) 12. METEORYT RATYŃ W. m.s.: φ = 52°12’ – λ = 17°59’ Dnia 24 sierpnia 1880 r. między godz 14 a 15 spadł we wsi Ratyń gmina Golina, pow. konińskiego (około 13 km od Konina w Kaliskiem) meteoryt o wadze ponad 2 funty (tj. około 1 kg), przy czym zarył się w ziemi na głębokość łokcia[7]. Spadkowi towarzyszył huk lub „szum okropny”. Meteoryt spadł pośród koszących w tym czasie łąkę (czy też pole wyki) kilkunastu (dwunastu?) kosiarzy, którzy zostali przy tym owiani „gorącym jak żar wiatrem, który chwilowo zatamował im oddech”. „Za szczęście poczytywać należy – jak pisał Kuryer Codzienny – że aerolit spadając pomiędzy kosiarzy żadnego z nich nie zranił”1. Jak podawały czasopisma, spadek musiał mieć miejsce w czasie „nadzwyczajnej ulewy”, a według innych wersji „gwałtownej burzy”, co wydaje się mało prawdopodobne, ponieważ wówczas kosiarze nie byliby na polu i meteoryt nie mógł spaść „pomiędzy” nich. Wersja o spadku podczas burzy czy ulewy mogła łatwo powstać, gdyż w tym czasie szalały istotnie nad Polską gwałtowne burze, które wyrządziły nawet wiele szkód. Najprawdopodobniej jednak „burza” była figuratywnym określeniem zjawisk takich jak „huk” („słychać było głośny huk”). powiew itp., towarzyszący spadkowi. O podobnej „burzy” była już mowa przy opisie met. Białystok. Należy wreszcie zauważyć, że niektóre źródła podawały, że meteoryt spadł podczas „gwałtownej burzy”, gdy inne mówią tylko o gwałtownej ulewie. Meteoryt został wydobyty i dostał się do rąk wójta gminy Golina o nazwisku Johne. Miał być kształtu nieforemnego, „twardy jak szkło”, podobny do „skrystalizowanej soli”. Z tego opisu trudno zdać sobie sprawę z jego składu. Być może, był to aerolit o lśniącej otoczce opalenizny. „Stanowił on widocznie – jak pisano – część większej całości”. Los okazu nie jest znany. W żadnym ze zbiorów w Polsce nie stwierdzono jego istnienia. Nic o nim również nie wspominają znane mi katalogi zbiorów zagranicznych. Należy go zaliczyć do zaginionych. Czy oprócz opisanego nie spadły jednocześnie jeszcze jakieś inne odłamy – nie wiemy. Wydaje się w każdym razie, że spadek nie zainteresował polskich naukowców, ponieważ nie znalazłem żadnych śladów w odpowiedniej literaturze fachowej. Jak się zdaje, pierwszą wzmiankę w literaturze zagranicznej o spadku w Ratyniu zamieścił Julian Siemaszko[3][4] w katalogu swej kolekcji (1885) stwierdzając, że spadek miał istotnie miejsce i że datą spadku był dzień 24 sierpnia nowego stylu. Pierwszą wzmiankę o spadku ze wszystkimi szczegółami znajdujemy w warszawskiej prasie codziennej pod datą 25 sierpnia starego stylu 1880 r. (6 września nowego stylu), gdzie wprawdzie datę spadku podano na 12 sierpnia, jednak sądzić należy, że data ta była starego stylu, chociaż w Królestwie Polskim używano również i nowego stylu. Gdyby 12 VIII miało być nowego stylu, to datę spadku musielibyśmy cofnąć o 12 dni, tj. na dzień 31 lipca starego stylu. Trudno przypuszczać jednak, aby prasa warszawska podawała daną wiadomość z trzytygodniowym z górą opóźnieniem. Zauważmy wreszcie, że Słownik Geograficzny z 1888 r. (t. IX, s. 546)[8] podaje datę spadku 12 sierpnia bez oznaczenia stylu. Należy wreszcie wspomnieć, że J. Siemaszko w czasie swych podróży w sprawie zakupu i wymiany meteorytów dla swej kolekcji, odwiedził w 1885 r. Warszawę (prawdopodobnie także w tym samym roku odwiedził on i Kraków) i badał spadek w Ratyniu. Według niego spadek miał mieć miejsce 24. VIII nowego stylu, był obserwowany przez kilka osób i „dobrze opisany”. Na jego prośbę niejaki Gołkowski z Warszawy udał się na teren spadku i w towarzystwie świadków spadku zbadał starannie teren, lecz meteorytów nie znalazł. Teren spadku był podziurawiony dołami pełnymi wody, z których wydobywano glinę dla cegielni. Nadmienić należy, że dostarczono Siemaszce jakiś odłam, który dzięki swej czarnej otoczce i cząstkom metalicznym wykazywał duże podobieństwo do meteorytów. Okaz ten został przez Siemaszkę uznany za pseudometeoryt[3] – odłamek skały diabazowej o budowie ofitowej[5], który musiał leżeć przez czas dłuższy w wilgotnej ziemi. Strona z Meteoritical Bulletin ze zgłoszeniem meteorytu Ratyń Ostatnio w wyniku prac autora (1955a, b, 1956) meteoryt Ratyń pod zniekształconą nieco nazwą „Ratun” umieszczony został w Biuletynie (nr 8, z kwietnia 1958 r.) Stałej Komisji Meteorytowej Międzynarodowego Kongresu Geologicznego2.[9] Przypisy 1 Czasopisma polskie, z których zostały zaczerpnięte wiadomości o tym meteorycie powołują się głównie na czasopismo „Kaliszanin”. Jednak moje poszukiwania sierpniowych numerów z 1880 r. tego czasopisma nie dały pozytywnych wyników. Nie znalazłem ich nawet w samym Kaliszu.[10][11] 2 Literatura źródłowa: Gazeta Polska nr 201 z 10 IX 1880 r.; Gazeta Warszawska nr 201 z 10 IX 1880 r.; Gazeta Kielecka nr 72 z 31 VIII (12 IX) 1880 r.; Kaliszanin – sierpień 1880 r.[10]; Kuryer Codzienny nr 199 z 6 IX 1880 r.; Kuryer Warszawski nr 199 z 25 VIII (6 IX) 1880 r.; Warszawskij Dniewnik z 1 IX 1880 r., nr 186; Wiek nr 200 z 28 VIII 1880 r.; Kuryer Poznański. Dodatek do nr 214 z 18 IX 1880 r

Co naprawdę było w Kaliszaninie?

Udało się dotrzeć do egzemplarzy Kaliszanina z sierpnia/września 1880 roku^[11]. Ale niefortunnie dla historii meteorytu Ratyń, nie ma w zamieszczonym tam doniesieniu żadnych nowych informacji, które mogłyby wnieść nowe fakty dotyczące tego spadku.

Kaliszanin, nr 70 (źródło: W&W)

= W dniu 12 sierpnia, pomiędzy godziną drugą a trzecią po południu, we wsi Ratyniu, gminy Golina, w powiecie konińskim, w czasie nadzwyczajnej ulewy spadł aerolit, ważący przeszło dwa funty (widocznie cząstka całości), kształtu nieforemnego, twardy jak szkło, imitujący massę skrystalizowanej soli. W czasie spadania meteoru powstał szum okropny, a ludzie, w liczbie 12-tu koszących wykę w owej chwili, owiani byli wiatrem tak gorącym, że ten chwilowo zatamował im oddech. Za szczęście poczytać należy, że aerolit spadając między kosiarzy, żadnego nie zranił, a tylko zarył się w głąb ziemi na ćwierć łokci.

Meteor znajduje się u wójta gminy Golina, p. Johne.

Pozostałe gazety tylko powieliły niemal dosłownie tę wiadomość. Jak widać technika ctrl-c/ctrl-v już w XIX wieku miała swoich zwolenników (inaczej niż w doniesieniach prasowych o spadku meteorytu w Klepaczu, gdzie każda z redakcji podawała skrajnie różne brzmienia nazw miejscowości).

12 sierpnia, ale „którego”?

Trudno obecnie jednoznacznie rozstrzygnąć, jakim stylem dat posługiwała się redakcja Kaliszanina. W główce gazety mamy daty w starym i nowym stylu.

„Kalisz dnia 22 Sierpnia (3 Września) 1880 r.”

Zatem w jakim stylu jest data 12 sierpnia^[12] w doniesieniu? Analizując treść innych artykułów można zauważyć, że redakcja Kaliszanina podając daty posługiwała się nowym stylem, natomiast gdy podawała datę w starym stylu, to w nawiasie zamieszczała ją w stylu nowym. Tę konwencję stosowano konsekwentnie. Na przykład na drugiej stronie (nr 70, s. 292, 3 września/22 sierpnia wg starego stylu)^[13] mamy dwie sąsiadujące notki o brzmieniu (wszystkie cytaty w oryginalnym brzmieniu)):

(1) = Dnia 9 b. m. jako w czwartek po Narodzeniu N. M. Panny przypada jarmark w osadzie Opatówku, gubernji kaliskiej.

(2) = Ciągnienie 2-ej klassy 135 loterji klassycznej, odbędzie się tylko w jednym dniu, to jest 28 sierpnia (9 września) r. b.

W notce pierwszej (1) posłużono się datą wg nowego stylu (rzeczywiście wymieniony czwartek wypada 9 IX nowego stylu (28 VIII stylu starego)). Natomiast w notce (2) już data podana jest wg stylu starego, ale w nawiasie podano kiedy to jest wg stylu nowego.

Konwencję tę możemy dostrzec również w innych numerach (patrz → Ratyń/Czasopisma). W numerze 72 (10 września/29 sierpnia)^[13] mamy:

(3) = W d. 12 b. m. t. j. w przyszłą niedzielę [(red.) 12 IX wg nowego stylu to rzeczywiście niedziela, a wg stylu starego to wtorek] o godzinie 6-tj z rana odbędzie się próba miejscowej ochotniczej straży ogniowej.

(4) Na dzień 31 sierpnia (12 września) zapowiedziany jest koncert amatorski na cele dobroczynne (jak głoszą afisze), (…)

Tu (3) również zgadza się dzień tygodnia. A zapowiadany uroczysty koncert z (4) wypada w niedzielę, czyli w dzień wolny od pracy co wydaje się logiczne? Taka konwencja zapisu daty jest stosowana konsekwentnie w całej gazecie, tam gdzie można to zweryfikować pośrednio redakcja Kaliszanina stosuje daty nowego stylu.

Warto jeszcze przytoczyć kilka przykładów konsekwentnego zapisu dat, w których styl daty można zweryfikować.

nr 61 Kaliszanina:

• (…) i spożytkować pozostałe w zapasie fajerwerki i przybory iluminacyjne, komitet postanowił w przyszłą niedzielę, t. j. w d. 8 b. m. o godz. 9 wieczorem spalić wielki fajerwerk w parku. (…)

nr 69:

• (…) W czwartek dnia 28 sierpnia (9 września) r. b w świeżo odnowionym teatrze (…)
• (…) Korrespondencja Kaliszanina. Ozorków, 25 sierpnia 1880 r. (…) Że nas tutaj w ogóle nie szczególnie protegują tak niemcy jak i żydzi, najlepszym dowodem może służyć poniedziałkowy (23 b. m.) koncert p. Karola Melcera, (…)

nr 70:

• (…) Istniejąca od niedawnego czasu w mieście naszem szkoła przygotowawcza (…) W ogłoszeniu donoszącem o rozpoczęciu wykładów z dniem 30 z. m., czytamy iż (…)

Czyli można na tej podstawie wyciągnąć wniosek, że jeśli w doniesieniu o spadku meteorytu podano datę 12 sierpnia, bez dodatkowej uwagi w nawiasie, to data ta jest według nowego stylu. Czyżby spadek meteorytu Ratyń miał miejsce 12 sierpnia 1880 roku^[12], a nie jak podaje Pokrzywnicki 24 sierpnia?

Datę spadku 12 sierpnia podaje również Chlebowski w swoim Słowniku… (1888)!

Uwaga: Warto zwrócić również uwagę na podawaną w innych doniesieniach prasowych datę spadku! (patrz → Ratyń/Czasopisma)

Źródła

Siemaszko (1886, s. 8) (pisownia oryginalna)^[14]:

Le N° 231, dé mon catalogue du mois de mai de cette année, est effacé. La chute de Ratyn a été observée par plusieurs personnes. Elle a été bien décrite, mais on n'a pas trouvé de météorites. A ma prière M. Golkowsky, de Varsovie, a très soigneusement exploré l'endroit ou la pierre est tombée le 24 août 1880, accompagné par les personnes qui ont été témoins de la chute, mais comme cet endroit est rempli de fosses dont on a extrait l'argile pour fabriquer des briques, les fosses se trouvent remplies d'eau.

On n'a pas réussi à trouver de météorites.

L'échantillon que l'on m'a apporté, ressemble beaucoup, par sa croûte noire, et par les particules de fer métallique qu'elle présente, à une météorite, mais c'est un morceau de diabase à structure ophitique, qui est resté longtemps plongé dans l'eau, ou qui a été enfoui dans une terre très humide, dont la Labradorite est décomposée et dont le pyroxène est resté presque intact, présentant des ilots isolés simulant une croûte qui aurait disparu en certains points.
(…)

Paris, le 19 Décembre, 1885.

Julien Siemachko

W wolnym tłumaczeniu (Google Translator):

Nr 231 z mojego katalogu z maja tego roku zostaje wymazany. Upadek Ratynia był obserwowany przez kilka osób. Zostało to dobrze opisane, ale nie znaleziono żadnych meteorytów. Na moją prośbę Pan Golkowsky z Warszawy starannie zbadał miejsce, gdzie kamień spadł 24 sierpnia 1880, w towarzystwie ludzi, którzy byli świadkami upadku, ale jest to miejsce pełne wgłębień, które pozostały po wydobytej glinie, aby zrobić cegły, doły są wypełnione wodą.
Nie mogliśmy znaleźć meteorytów.
Próbka, którą dostarczono do mnie, wygląda świetnie, z czarną skorupą, a cząstki metalicznego żelaza ma jak w meteorycie, ale to kawałek diabazu^[15] struktury ofitowej^[5], który długo pozostawał zanurzony w wodzie lub został zakopany w bardzo wilgotnej ziemi, co widać po rozłożonym labradorycie^[16] i piroksenie, który pozostał niemal nienaruszony, z izolowanymi wysepkami przypominającymi skorupę, które zniknęły w niektórych miejscach.

Notatka u Siemaszki (1891, s. 57) (pisownia oryginalna):

Псевдометеориты (…)

Ratyn, Koninsk, Kalisch, Pologne. Russie.
(1880, Авг. 24; 3 р.) Было паденіе.

Julian Siemaszko zamieścił informację o tym meteorycie w spisie pseudometeorytów (Псевдометеориты)!

Lokalizacja

Być może w Ratyniu spadły achondryty? Według Pokrzywnickiego (1964) mogło spaść więcej okazów/fragmentów: „Stanowił on widocznie – jak pisano – część większej całości”. Może warto szukać innych okazów?

Jak relacjonuje Pokrzywnicki (1955) poszukiwania meteorytów około 1885 roku zakończyły się fiaskiem. Teren poszukiwań (spadku?) był cały „podziurawiony pełnymi wody otworami, z których wydobywano glinę do cegielni”. Obecnie na terenie wsi znajduje się kilka płytkich rozlewisk – glinianek, być może są to pozostałości po eksploatacji gliny?

Mapy

Fragment arkusza B2 mapy Gilly'ego z 1802-1803 roku z wsią Ratyn (źródło: BCUL)	Wieś Ratyń (źródło: Mapy austro-węgierskie, 1880-1912)	Wieś Ratyń i Golina; mapa B 33 Karte des Westlichen Russlands 1:100000 z 1914 roku (źródło: MAPSTER)
Okolice Ratynia. Arkusze mapy Messtischblatt z 1940/44 roku (źródło: MAPSTER)

Ratyn/Galerie

Wieś Ratyń (stan: 30 kwietnia 2011 r.; fot. Wadi & Jan Woreczko)

Wieś Ratyń	Wieś Ratyń
Rozległy staw w środku wsi		Widok na wieś
Staw – glinianka?		Pola	Droga przez wieś

Więcej → Ratyn (Ratyń)/Galerie

Bibliografia

Strona ze Słownika Geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich (tom IX) z informacją o spadku meteorytu 12 sierpnia^[8]

• Chlebowski Bronisław, Sulimierski Filip, Walewski Władysław, et al., (1880-1902), Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tomy I-XV, Warszawa 1880-1902, (s. 546, tom IX). Pliki PDF.

• Kaliszanin patrz → Ratyń/Czasopisma

• Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.

• Manecki Andrzej, (2013), Meteorytyka z elementami planetologii ∗ Glosariusz, Wydawnictwo Mineralogiczne Mineralpress, Kraków, 2013, ss. 178. ISBN 978-83-933330-4-2.

• Pilski Andrzej S., (1999), Nieziemskie skarby. Poradnik poszukiwacza meteorytów, Prószyński i S-ka, Warszawa 1999. ISBN 83-7180-173-4.

• Pokrzywnicki Jerzy, (1955), O meteorytach naszych ziem zachodnich, Urania, 6, 1955, s. 165-172.^[17] Plik DjvU.

• Pokrzywnicki Jerzy, (1955), O niektórych mało znanych polskich meteorytach, Acta Geol. Pol., vol. V, nr 3, 1955, s. 427-438. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  ; plik PDF.

• Pokrzywnicki Jerzy, (1956), Les météorites polonaises, Acta Geophys. Polon., vol. IV, nr 1, 1956, s. 21-32. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• Pokrzywnicki Jerzy, (1964), I. Meteoryty Polski. II. Katalog meteorytów w zbiorach polskich, Studia Geologica Polonica, vol. XV, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1964, (s. 104-107).^[18][19] Plik PDF.

• Siemaszko Julian Iwanowicz (Симашко Юлиан Иванович), (1891), Каталогъ коллекции метеоритов'ь (Catalogue de la Collection de Météorites de Julion de Siemaschko (Saint Petersbourg, Russie), S.Petersburg 1891 (С. ПЕТЕРБУРГЪ (по июль 1891 г.)), ss. 64, (s. 57).^[20][21][22] Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  , (str. tytułowa).

• Wadi & Jan Woreczko, (2012), Kiedy naprawdę spadł meteoryt Ratyń? Meteoryt, 2, 2012, s. 22-24. Plik PDF; plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

O meteorycie Ratyń w ówczesnej prasie → Ratyń/Czasopisma

Przypisy

Zobacz również

• o meteorycie Ratyń w ówczesnej prasie → Ratyń/Czasopisma
• Ratyn (Ratyń)/Galerie

• doniesienie Modlibogowice 1884

Linki zewnętrzne

• Meteoritical Bulletin Database (MBD) – meteoryt Ratyn
• Encyclopedia of Meteorites (EoM) – meteoryt Ratyn

• Polski Serwis Meteorytów – meteoryt Ratyń

• Wikipedia – Ratyń (meteoryt)
• Wikipedia – Daty nowego i starego porządku  ●  Diabaz  ●  Struktura skały

• Meteoryty marsjańskie – Martian Meteorites
• UCZELNIANA PLATFORMA E-LEARNINGOWA - AGH – Notatki z petrografii
• Biblioteka Narodowa w Petersburgu (The National Library of Russia) – Российская национальная библиотека