O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Z Wiki.Meteoritica.pl

Aktualna wersja na dzień 20:12, 21 mar 2025

„Bliźniak” meteorytu Sołtmany?

Jesenice →
Okaz nr 2 (fot. Marcin Cimała; zdjęcie zrobione na wystawie towarzyszącej Munich Mineral Show - Mineralientage München 2014)
Spadek
Lokalizacja	Słowenia
Położenie[1]	46°25'16.92"N, 14°03'07.80"E
Data	9 kwietnia 2009 r., 00:59:46 UT (czwartek)
Uwagi	prawdopodobnie nie udało się odszukać wszystkich okazów[2]
Charakterystyka
Typ	chondryt zwyczajny L6
Masa	3,667 kg[3], największy fragment 996,8 g
Liczba okazów	3 okazy we fragmentach
Cechy	stopień zszokowania S3, zwietrzenia W0/1[4]
Meteoritical Bulletin Database

Spadek meteorytów na Słowenii 9 kwietnia 2009 roku (czwartek) (chondryt zwyczajny L6).

Bolid, z którego spadł meteoryt Jesenice, został zarejestrowany przez kamery sieci European Fireball Network (EN) i otrzymał oznaczenie EN090409. Meteoroid wszedł w atmosferę pod kątem 59° i z małą prędkością, dlatego mimo małej masy początkowej do powierzchni Ziemi dotarło kilka fragmentów. Atanackov (2010) ocenia całkowitą masę spadłych okazów na 15-30 kg.

Bolid zapłonął na wysokości 88 km i po 6,6 s zgasł na wysokości ~18 km. Leciał pod kątem 58,8° do powierzchni Ziemi. Początkowa masa meteoroidu wynosiła około 170±80 kg, a wszedł on w atmosferę z małą prędkością 13,78 km/s, osiągając w maksimum jasność –15^m (większą niż jasność Księżyca w pełni) (Spurný et al. 2010).

Szczegółowy opis obserwacji, wyniki analiz zapisów wideo i danych sejsmologicznych oraz opis znalezionych okazów w pracy Spurný et al. (2010). Tam też wyznaczona z modeli mapa lokalizacji i mas fragmentów.

Znaleziono dotychczas trzy okazy:

Znalezisko	waga	data znalezienia	miejsce znalezienia	znalazca
nr 1	2,293 kg	17 maja 2009 r.	46.42136°N, 14.05217°E	Jožef Pretnar, Bojana Krajnc
nr 2	361 g	21 lipca 2009 r.	46.41797°N, 14.05322°E	Ralph Sporn, Martin Neuhofer
nr 3	956,4 g	27 sierpnia 2009 r.	46.42456°N, 14.04369°E	Danijel Repe

Znalezisko	uwagi
nr 1	wiele fragmentów; największy fragment 996,8 g (okaz nazwany przez znalazców BOJO); rozbity okaz wybił krater 25 cm średnicy i głęboki na 12 cm (Bischoff et al. 2011); największe fragmenty: 996,8 g, 239,1 g, 193,2 g, 145,1 g, 61,1 g, 54,8 g, 53,8 g, 45,8 g, 38,9 g, 33,3 g oraz kilkadziesiąt mniejszych okruchów (Ambrožič 2012)
nr 2	okaz całkowity; okaz leżał zagłębiony w ściółkę leśną
nr 3	okaz całkowity; najbardziej zwietrzały

Wszystkie trzy okazy (fragmenty)^[3] meteorytu znajdują się w zbiorach Muzeum Historii Naturalnej w Lublanie (Slovenian Museum of Natural History).

Być może, mając na uwadze bliskość dat (ten sam miesiąc) i identyczny typ L6, meteoroid z którego spadł meteoryt Jesenice pochodził z tego samego strumienia (stream) z którego spadł meteoryt Sołtmany? Oba meteoryty mają podobną średnią zawartość Fa i Fs (fajalit i ferrosilit) na poziomie odpowiednio 25mol% i 21mol%. W obu tych meteorytach stwierdzono małą liczbę chondr, są one niekompletne i słabo zarysowane. Meteoryt Jesenice nie jest zbrekcjowany, zaobserwowano mało żyłek szokowych (shock veins).

Znaleziska

Historia znalezisk (Miler et al. 2018)

(…) Dwa dni po tym, jak w tygodniku opublikowano artykuł o upadku rzekomego meteorytu, 17 maja 2009 roku Jožef Pretnar, mieszkaniec Spodnjih Gorij, który przypadkowo przeczytał ten artykuł, udał się z przyjaciółką Bojaną Krajnc na wędrówkę na Meżaklę (Mežakli). Podczas wspinaczki na szczyt Planskega vrha, na drodze między powalonymi drzewami szukał najlepszego przejścia. Nagle dostrzegł kamień, który różnił się od innych. Pomyślał: „To meteoryt!” Fragment kamienia, z zewnątrz czarny, a w środku szaro-biały, był nieco wbity w ziemię. Wokół znajdowało się jeszcze kilka podobnych fragmentów, więc kamień najwyraźniej uderzył w twardą powierzchnię i rozpadł się. Jożef Pretnar zabrał trzynaście największych kawałków i zabrał je do domu.

Następnego dnia, wraz z kolegą Klemnom Markežem, zaprosili Thomasa Graua, który wciąż poszukiwał rzekomego meteorytu, na oględziny próbek. Grau od razu potwierdził, że to rzeczywiście meteoryt, i w ten sposób Jožef Pretnar, po 101 latach od upadku meteorytu w okolice Avč w dolinie Soče w 1908 roku^[5], stał się odkrywcą drugiego meteorytu, który spadł na terytorium Słowenii.^[6]

(…) Meteoryt wybił krater. Miał on około 18x12 cm, a głębokość wahała się od 2 do 6 cm. Na dnie i nieco na boku znajdowało się podłoże wapienne, na którym zachowały się ślady uderzenia. Powyżej wapiennego podłoża znajdowało się kilka centymetrów gleby i nie więcej niż 2 cm liści. Meteoryt, podczas upadku, wbił się przez śnieg, liście i ziemię, a następnie trafił w wapienne podłoże. W wyniku tego rozpadł się. Rozpadł się na dziesięć większych kawałków oraz ponad 40 drobnych fragmentów.

(…) Następnie przeprowadzono zorganizowane akcje poszukiwawcze, jednak teren na Meżakli nie pozwalał na dostęp do wszystkich możliwych miejsc upadku. Dodatkowo, w wielu miejscach teren był już porośnięty dość gęstą roślinnością. W środku lata w Muzeum Przyrodniczym Słowenii otrzymali telefon od Danijela Repeta. Okazało się, że podczas spaceru znalazł kawałek meteorytu. Miha Jeršek i Jure Atanackov zarejestrowali miejsce znalezienia, które prawdopodobnie znajdowało się zaledwie kilka metrów od miejsca, gdzie zakończyła się ostatnia zorganizowana akcja poszukiwawcza.

(…) O trzecim kawałku meteorytu dowiedzieliśmy się z zagranicy. Ralph Sporn i Martin Neuhofer znaleźli 21 czerwca 2009 roku na Meżakli (Mežakli) kolejny kawałek meteorytu Jesenice. Przesłali fotografię znaleziska do Muzeum Przyrodniczego Słowenii, a później również odlew tego kawałka meteorytu. (…)

Metodologia badań

Publikacja Bischoff et al. (2011) w bardzo wyczerpujący sposób opisuje wyniki i metody badań tego meteorytu. Znajdują się tam szczegółowe zestawienia wyników analiz mineralogicznych (mean composition of main silicates, oxides and phosphates) i chemicznych (chemical compositions), zawartości izotopów gazów szlachetnych (noble gas abundances), radioizotopów kosmogenicznych (cosmogenic radionuclides).

Do poszczególnych badań zużyto następujące ilości cennego materiału^[3]:

• skład mineralogiczny identyfikowano i analizowano na płytkach cienkich (thin slices, thin sections^[7]); na nich też określono stopień szokowy (S, shock stage); badania prowadzono na mikroskopie optycznym (polarizing microscope) w świetle spolaryzowanym przechodzącym i odbitym oraz za pomocą mikroskopu skaningowego (scanning electron microscope);

• skład chemiczny (bulk chemistry) – zużyto mały fragment bez skorupy obtopieniowej o wadze około 1 g; skład chemiczny meteorytu Jesenice jest bardzo zbliżony do średniego składu chondrytów typu L^[8];

• do badań na kosmogeniczne izotopy krótkożyciowe (short-lived cosmogenic radionuclides) użyto kilku fragmentów o wagach kilkudziesięciu gram; analiza radioizotopów kosmogenicznych była przeprowadzona w tym samym laboratorium, do którego skierowano próbki meteorytu Sołtmany. Badania przeprowadziło laboratorium Laboratori Nazionali del Gran Sasso we Włoszech^[9] na spektroskopie gamma HPGe (high-purity germanium detector)^[10]; analizy izotopów krótko-, średnio- i długożyciowych radionuklidów przeprowadzono również metodą neutronowej analizy aktywacyjnej (NAA, Neutron Activation Analysis^[11]) na próbkach o wagach kilkudziesięciu miligramów;

• analizę gazów szlachetnych (noble gas abundances) w meteorycie przeprowadzono na dwóch małych fragmentach o masach około 100 mg; wyznaczono w jej wyniku m.in. czas przebywania meteoroidu w przestrzeni kosmicznej tzw. CRE age (cosmic-ray exposure age)^[12];

Lokalizacja

Znaleziono dotychczas trzy okazy. Atanackov (2010) ocenia całkowitą masę spadłych okazów na 15-30 kg.

Meteoryt spadły w trudnym górzystym terenie, obszar spadku ma około 800 ha.

Obliczony rejon spadku meteorytów (źródło: Atanackov 2010)

Projekcja trajektorii bolidu na powierzchnię ziemi (linia niebieska) z zaznaczonymi dwoma punktami fragmentacji (eksplozji) meteoroidu (E1, E2). Półprzezroczysty żółty i zielony obszar wskazuje obliczony rejon spadku dla różnych modeli mas i kształtów fragmentów. Jasnożółty obszar oznacza miejsce większego prawdopodobieństwa spadku z pierwszej fragmentacji, niebieski dla fragmentów z drugiej fragmentacji. Zaznaczono również miejsca znalezienia okazów.

Galerie

Masa główna, okaz nr 1, nazwany „BOJO” (źródło: Miler et al. 2018)

Maga główna in situ (2,293 kg[13]) we fragmentach; (So far the only documented impact cavity (BOJO fragments of the Jesenice meteorite) of any meteorite hitting the ground in the territory of Slovenia. In it, part of broken stone substratum can clearly be seen. Diameter around 22 cm. Photo: Miha Jeršek)	Fragment #1 996,8 g; (The largest piece of meteorite from Mt Mežakla, found by Jožef Pretnar and Bojana Krajnc on 17 May 2006, weighs 996.8 grams. They named it BOJO. Collection of the Slovenian Museum of Natural History. Photo: Miha Jeršek)	Fragment #2 239,1 g	Fragment #3 193,2 g
Fragment #4 145,1 g; (On the fourth fragment (by size) with the mass of 145.1 grams, filled polygonal fissures can be seen on the fusion crust)	Fragment #5 61,1 g	Fragment #6 54,8 g	Fragment #7 53,8 g
Fragment #8 45,8 g	Fragment #9 38,9 g	Fragment #10 33,3 g	Pozostałe drobne fragmenty masy głównej (w sumie ~256 g); (Smaller fragments of the BOJO meteorite) / (The BOJO meteorite disintegrated in the impact cavity into numerous tiny fragments with the total mass of 265 grams)

Okaz nr 2 (źródło: Miler et al. 2018)

Okaz nr 2 in situ; (Second piece of the Jesenice meteorite on Mt Mežakla. Photo: Ralph Sporn)

Okaz nr 2 (361 g); (Second piece of the Jesenice meteorite has fairly pronounced regmaglypts. Pictures present it from three different sides. Photo: Dieter Heinlein)

Okaz nr 2 (fot. Marcin Cimała; zdjęcie zrobione na wystawie towarzyszącej Munich Mineral Show - Mineralientage München 2014)

Okaz nr 3 (źródło: Miler et al. 2018)

Okaz nr 3 (956,4 g); (The third piece of the meteorite, which was found by Danijel Repe, embedded itself not so deep to disintegrate on the impact with stony substratum. Its mass is 956.4 grams)

Szczegóły budowy meteorytu (źródło: Miler et al. 2018)

Wietrzenie; (The largest broken surface measures approximately 30x30 mm. In contrast to the fragments of the BOJO meteorite, the edge of the broken surface with fusion crust is rounded, which proves that the fragment disintegrated in the atmosphere) / (Owing to weathering, the chondrules close to iron minerals are covered with limonite; on the left diameter 4 mm, on the right detail 20x10 mm)

Wnętrze; (Completely black chondrules are amongst the rarest chondrules) / (Silicate chondrule with diameter of 2 mm is surrounded with iron nickel minerals) / (Chondrule composed of silicate minerals next to the fusion crust, 2 mm)

Obrazy w mikroskopu polaryzacyjnego; (Under crossed nicols of the optical microscope two chondrules are visible in translucent light. They are composed of pyroxene which creates fan-like structure. Picture length: 5 mm) / (Olivine chondrules, crossed nicols. Picture length: 5 mm)

Cienka (0,01 mm) skorupa obtopieniowa na fragmencie okazu „BOJO”; (Cross-section of the largest fragment of the BOJO meteorite shows a thin and on average 0.01 mm thick fusion crust and numerous fissures, which were the result of the meteorite hitting stony substratum)

Wyliczone z modelu pole spadku (Spurný et al. 2010)

Bibliografia

• +Ambrožič Bojan, (2012), Mineralogija Meteorita Jesenic (Mineralogy of meteorite Jesenice), Praca dyplomowa, Ljubljana 2012. Plik PDF.

• +Atanackov Jure, Jeršek Miha, et al., (2010), Meteorit z Mežakle, Ministrstvo RS za kulturo, 2010, ss. 56, ISBN 978-961-91197-7-8.

• Bischoff Addi, Jersek Miha, Grau Thomas, Mirtic Breda, Ott Ulrich, et al., (2011), Jesenice – A new meteorite fall from Slovenia, Meteoritics & Planetary Science, vol. 46(6), 2011, s. 793-804. Plik doi; plik aDs.

• Borovička Jiří, Spurný Pavel, Brown Peter, (2015), Small Near-Earth Asteroids as a Source of Meteorites, arXiv.org, arXiv:1502.03307, 2015 (abstrakt).^[14] Plik PDF; plik doi.

• Bykowski Wieńczysław, (2022), Wakacyjna niespodzianka. Słoweńskie kamienie z nieba, Urania-Postępy Astronomii, 6, 2022, s. 60-61.^[15] Plik PDF.

• +Lenart Alenka, Jeršek Miha, Mirti Breda, Šturm Sašo, (2010), Meteorite Jesenice: Mineral and chemical composition of the fusion crust of ordinary chondrite (Meteorit Jesenice: Mineralno-kemijska sestava žgalne skorje navadnega hondrita), Geologija, 53/2, Ljubljana 2010, s. 139-146. Plik PDF.

• Miler Miloš, Gosar Mateja, Atanackov Jure, Jeršek Miha, (2018), Meteoriti in njihovo pojavljanje na Slovenskem (Meteorites and their occurrence in Slovenia), SCOPOLIA, Glasilo Prirodoslovnega muzeja Slovenije, Ljubljana (Journal of the Slovenian Museum of Natural History, Ljubljana), 93, 2018, s. 1-128.^[16] Plik PDF.

• Spurný Pavel, Borovička Jiří, Kac Javor, Kalenda Pavel, et al., (2010), Analysis of instrumental observations of the Jesenice meteorite fall on April 9, 2009, Meteoritics & Planetary Science, vol. 45(8), 2010, s. 1392-1407. Plik doi; plik aDs.

Przypisy

Zobacz również

• meteoryt Novo Mesto
• wyniki badań meteorytu Sołtmany

Linki zewnętrzne

• Meteoritical Bulletin Database (MBD) – meteoryt Jesenice
• Encyclopedia of Meteorites (EoM) – meteoryt Jesenice

• Upper Sava Valley Museum – Gornjesavski Muzej Jesenice
• Muzeum Historii Naturalnej w Lublanie (Slovenian Museum of Natural History) – Prirodoslovni muzej Slovenije, Ljubljana

• Portal Brojan Ambrožič – Meteorit Jesenice (Mežakelski meteorit) prvič predstavljen na Tiskovni konferenci ob odprtju razstave in izidu monografije Evolucija Zemlje in geološke značilnosti Slovenije  ●  Diplomiral iz meteorita Jesenice in s tem uradno postal diplomirani inženir geologije
• [meteorite-list]: fotografie okazów – meteorite casting  ●  foto-1  ●  foto-2
• Rocks from Space Picture of the Day – April 9, 2010

• woreczko.pl – Sieci bolidowe (fireball network)

Mass media

• Slovenska tiskovna agencija (STA) – Astronomer and Slovenian Museum Clash over Meteorite Find
• vesolje.net – Javnosti predstavili meteorit, ki je aprila padel na Mežaklo
• zurnal24.si – Izza Marsa na Mežaklo  ●  Vesoljčka na ogled