O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Z Wiki.Meteoritica.pl

Aktualna wersja na dzień 23:35, 30 lis 2024

Pierwszy polski meteoryt reliktowy!

Lechówka →
Drobinki odnalezionego meteorytu, którego wiek określono na ok. 65 milionów lat (fot. Tomasz Krzykawski; źródło: Sztuka 2015)
Znalezisko
Lokalizacja	Lechówka, Polska
Położenie[1]	51°10'07.60"N, 23°14'23.81"E
Data	~66 mln lat
Charakterystyka
Typ	meteoryt żelazny reliktowy (relict iron)[2]
Masa	1,8181 g
Liczba okazów	19 mocno zwietrzałych małych fragmentów i pył
Meteoritical Bulletin Database

Na temat najnowszego polskiego meteorytu wiemy już wszystko. Niewątpliwie mamy udokumentowany i przebadany pierwszy polski meteoryt reliktowy (paleometeoryt, relict iron)!^[2]

Odkrycie to zawdzięczamy Tomaszowi Brachaniec z Uniwersytetu Śląskiego. Tomasz Brachaniec z zespołem prowadził od dawna badania sferul (kulistych szkliw) będących pozostałościami przeobrażenia skał podczas wielkich impaktów (Brachaniec et al. 2012, 2014). Analizując osady z odsłonięcia geologicznego, z warstw na granicy kredy i paleogenu (K/Pg, ok. 66 mln lat temu)^[3], gdzie wcześniej zidentyfikowano anomalię irydową (Machalski et al. 2010; Racki et al. 2011^[4]), w trakcie analiz rentgenowskich zarejestrowano nietypowy minerał. Okazało się, że jest to magnetyt, którego nie powinno być w tak starych osadach ze względu na jego nietrwałość.

Więcej o pierwszym polskim meteorycie reliktowym^[2] w licznych artykułach odkrywców (Szopa et al. 2015, 2017, 2017, 2018; opublikowanych w Meteoritics & Planetary Science i Acta Societatis Metheoriticae Polonorum).

W lutym 2017 roku meteoryt Lechówka został zgłoszony do Meteoritical Bulletin Database. Dopiero po ponad 4 latach, w marcu 2021 roku, został on oficjalnie zatwierdzony. Jest to 25 polski meteoryt (meteoryt Siewierz nie został zarejestrowany).

Wyniki badań

Podczas VIII Seminarium Meteorytowego w 2015 roku w Olsztynie zaprezentowano po raz pierwszy wyniki badań składu meteorytu Lechówka (Szopa et al. 2015):

• jest to pierwszy meteoryt żelazny kopalny z granicy K/Pg (Kreda–Paleogen);
• minerały pierwotne to: kamacyt, taenit i schreibersyt;
• wszystkie minerały wtórne (magnetyt, goethyt, tleno-wodorotlenki żelaza, smektyt, ilmenit) zawierają podwyższoną zawartość niklu, co świadczy, że powstały z faz pierwotnych zawierających Fe i Ni;
• brak faz mineralnych innych niż metaliczne, a bardziej odpornych na wietrzenie, np. krzemianów, świadczy, że meteoryt Lechówka jest meteorytem żelaznym, który uległ silnemu zwietrzeniu;
• ze względu na małą wielkość próbki nie jest możliwe ustalenie dokładnego typu;
• meteoryt z Lechówki był prawdopodobnie pojedynczym, małym spadkiem;
• warstwy w Lechówce z granicy K/Pg są swoistym fenomenem, gdyż w jednej warstwie znajduje się zapis dwóch różnych i de facto bardzo oddalonych impaktów – krater Chicxulub^[5] i Lechówka.

Skład pierwiastkowy minerałów pierwotnych i wtórnych (wartości średnie z kilku pomiarów):

Pierwiastek [%wag]	minerały pierwotne
	kamacyt	taenit	schreibersyt
Fe	93,7	78,8	54,3
Ni	5,89	21,0	30,4
Co	0,38	0,13	0,06
P	0,24	0,01	14,5
Si	0,01	0,02	<0,01

Pierwiastek [%wag] (a.p.f.u.)[6]	minerały wtórne
	magnetyt
Fe2O3 (Fe+3)	68,5 (1,98)
FeO (Fe+2)	27,0 (0,88)
NiO (Ni)	4,2 (0,13)
CoO (Co)	0,38 (0,01)

Charakterystyka fragmentów meteorytu z Lechówki (Szopa et al. 2018):

Odsłonięcie w Lechówce, z utworami kredy i paleogenu znajduje się we wschodniej części Polski, w pobliżu granicy polsko-ukraińskiej (rejon Chełma Lubelskiego). Wychodnia skał ma około 4,5 m głębokości i około 20 m szerokości. W profilu odsłaniającym się w Lechówce zostało wydzielone osiem jednostek skalnych o różnej stratygrafii i litologii (Racki et al. 2011). Z iłu granicznego wyodrębniono magnetyczne fragmenty o dwóch odmiennych frakcjach: 2–6 mm oraz <2 mm (pył meteorytowy), a ich całkowita masa wyniosła 0,86385 g.^[7] Masa pyłu (<2 mm) to 0,95425 g. Większe fragmenty są stalowo szare, częściowo przechodzące w odcienie brunatno-brązowe. Frakcja mniejsza jest brązowa. Obserwacje mikroskopowe przeciętych, większych magnetycznych fragmentów pozwoliły wyodrębnić dwie strefy, o odmiennej teksturze i składzie mineralnym. Pierwsza z nich zawiera fazy pierwotne. Są one reprezentowane przez minerały o wysokiej zawartości niklu (taenit, kamacyt i schreibersyt). Strefy z metalicznymi minerałami są obrośnięte przez fazy wtórne: magnetyt i goethyt (strefa druga). Zarówno magnetyt i goethyt zwierają podwyższoną zawartość niklu. W badanym materiale nie stwierdzono obecności innych minerałów, które są charakterystyczne dla meteorytów (np. oliwiny, pirokseny czy chromity^[8]) (Szopa et al. 2017, 2017).

Zobacz również inny polski meteoryt kopalny Niedźwiada.

Pierwsze medialne informacje o nowym odkryciu pojawiły się w popularyzatorskim artykule opublikowanych w Gazecie Uniwersyteckiej UŚ (Sztuka 2015):

(…) Do sprawdzenia osadu, w którym zostały znalezione sferule i rozpoznano magnetyt, profesor [Łukasz Karwowski] zaproponował najprostszą z możliwych metod – wykorzystanie zwykłego magnesu, który – jak wiadomo – przyciąga żelazo. Efekt tej prostej próby zaskoczył wszystkich. Dr [Krzysztof] Szopa przyznaje, że nie zapomni widoku, kiedy na oczach badaczy magnes zaczął przyciągać drobiny z badanej skały osadowej. Nie było już wątpliwości – to był meteoryt.

– Po około 65 milionach lat – mówi z uśmiechem dr Szopa – światło dzienne ujrzał meteoryt kopalny. Jego rozmiary były niewielkie. Całkowita masa wysortowanych drobinek wynosi zaledwie około jednego grama, a ich wielkość waha się od kilku dziesiętnych części milimetra do 5–6 mm, nie zmienia to jednak faktu, że przed nami znajdował się niespotykany okaz.

Z posiadanego materiału wyodrębniono trzy największe fragmenty, które zostały zatopione w żywicy, a następnie bardzo dokładnie wypolerowane. Tak przygotowany materiał został przebadany chemicznie.

– Znaleziono w nim trzy pierwotne minerały – wyjaśnia dr Szopa – będące dowodem, że studiowane fragmenty są odłamkami meteorytu żelaznego. Są nimi: kamacyt (stop żelazo-nikiel, w którym dominuje zawartość żelaza), taenit (stop nikiel-żelazo, w którym dominuje zawartość niklu) oraz schreibersyt (fosforek żelaza i niklu). Minerały pierwotne są otoczone przez produkty związane z wietrzeniem, którymi są głównie magnetyt z podwyższoną zawartością niklu oraz tlenki i tlenowodorotlenki żelaza również zawierające nikiel. (…)

Paleometeoryty

Pojęciem paleometeoryt („stary meteoryt”) określa się dwie grupy meteorytów: meteoryty reliktowe (ang. relict meteorites) i meteoryty kopalne (ang. fossil meteorites). Mówimy o „starych meteorytach” nie w sensie odnoszącym się do bezwzględnego wieku tych meteorytów, gdyż większość z nich uformowała się podczas powstawania Układu Słonecznego i mają one absolutny wiek około 4,6 miliarda lat (z wyłączeniem meteorytów z Marsa i Księżyca, które są dużo młodsze). Mówimy o ich wieku ziemskim (ang. terrestrial age), czyli czasie liczonym od ich spadku na powierzchnię Ziemi. Niektóre meteoryty spadły bardzo dawno na tereny, które pozwoliły zabezpieczyć je od niesprzyjających warunków atmosferycznych i zachować pierwotny skład mineralny, podczas gdy inne dosłownie skamieniały, a tym samym zachowały się po nich tylko „ślady” (Peucker-Ehrenbrink et al. 2001; Drouard et al. 2019^[9]).

Większość meteorytów ulega dosyć szybko procesowi degradacji (wietrzenia) w utleniających warunkach panujących na powierzchni Ziemi. Jeśli spadek miał miejsce na teren pustyni – na zimną i lodową Antarktydę lub na gorące i suche pustynie Afryki, Australii lub Półwyspu Arabskiego – okazy mogą przetrwać kilkadziesiąt tysięcy lat. Najszybciej wietrzeją chondryty^[10], większe szanse przetrwania mają uboższe w metaliczne żelazo achondryty. Najstarsze znalezione meteoryty z gorących pustyń to meteoryty księżycowe: Dhofar 025^[11] i Dhofar 908^[12] o wieku ziemskim, odpowiednio, 500 i 360 tysięcy lat oraz meteoryt marsjański Dhofar 019^[13] mający 340 tysięcy lat^[14], kilkanaście meteorytów z Antarktydy jest starszych, mają one ponad 480 tys. lat. Dwa najstarsze meteoryty z zimnej Antarktydy mają po około 2 miliony lat, są to: Allan Hills 88019 (chondryt typu H5)^[15] i Lewis Cliff 86360 (chondryt typu L4)^[16] (Lauretta et al. 2006).

Stopień zachowania meteorytów po spadku zależy od warunków panujących w rejonie gdzie spadły i od dalszej historii geologicznej terenu. Meteoryty z Antarktydy, wbrew pozorom, zachowały się w lepszym stanie niż okazy znajdowane na suchych, gorących pustyniach (meteoryt uwięziony w lodzie, ale w środowisku bez tlenu, będzie mniej podatny na wietrzenie, niż okaz leżący płytko nawet na ekstremalnie suchej pustyni). Wiele znalezisk na Antarktydzie ma wiek ziemski ponad 300 tysięcy lat, natomiast niewiele okazów znalezionych poza nią osiąga 40000 lat. Wiek meteorytów z Omanu, Zachodniej Australii czy Roosevelt County w USA nie przekracza 50 tys. lat (Lauretta et al. 2006). Jeśli w wyniku procesów geologicznych, meteoryt trafi do środowiska beztlenowego, tzn. zostanie pochłonięty przez osady (lub lód) i odcięty od zabójczego tlenu może przetrwać miliony lat w stanie niewiele zmienionym lub ulec metasomatozie. Granica pomiędzy silnie zwietrzałymi meteorytami, a paleometeorytami jest nieostra.

Meteoryty kopalne (fossil meteorites)

Meteoryty kopalne to takie, które zostały zachowane w osadach geologicznych lub innych warstwach, w których panujące warunki sprzyjają zachowaniu pierwotnego składu i struktury meteorytu. Ziemski wiek takich meteorytów liczony jest w dziesiątkach milionów lat, większość z nich to meteoryty żelazne. Najbardziej znanym meteorytem kopalnym jest meteoryt żelazny typu IIAB Lake Murray^[17], którego wiek szacuje się na około 110-120 milionów lat.^[14] Do tej kategorii należy też niezgłoszony meteoryt Niedźwiada.

Meteoryty reliktowe (relict meteorites)

Mianem meteorytów reliktowych określa się bardzo zmienione obiekty pochodzenia meteorytowego znajdowane w pokładach skał. Są one zbudowane głównie z minerałów wtórnych, ale zachowała się struktura pierwotna meteorytu. W Meteoritical Bulletin Database meteoryty reliktowe zdefiniowano następująco: „relict meteorite: A highly altered object that may have a meteoritic origin. These are dominantly (>95%) composed of secondary minerals formed on the body on which the object was found”.

Większość meteorytów reliktowych to meteoryty kamienne, określane mianem relict OC. Najbardziej znane i najstarsze to znaleziska ze Szwecji: Österplana^[18] i Brunflo^[19], których wiek szacuje się na około 460 milionów lat^[20]. Są to pozostałości po meteorytach kamiennych, chondrytach zwyczajnych.^[14]

Wyróżniana jest również kategoria meteorytów żelaznych reliktowych relict iron. Meteorytem żelaznym reliktowym jest polska Lechówka. Obecnie (luty 2022 r.) w Meteoritical Bulletin Database są zarejestrowane tylko trzy takie meteoryty: Gove, Lechówka oraz grupa kilkunastu meteorytów Ramlat Fasad].

Kolekcje

Kolekcje w których znajdują się fragmenty meteorytu Lechówka:

Zbiór	uwagi
Earth Sciences Museum, Institute of Earth Sciences, Faculty of Natural Sciences, University of Silesia in Katowice	fragmenty, 1,4 g
Bartoschewitz Meteorite Lab.	zwietrzały odłamek 0,02 g (Bartoschewitz catalog)
Woreczko&Wadi Meteorites Collection	mały fragment podarowany przez Tomasza Brachaniec
Tomasz Kubalczak	mały, oryginalny fragment podarowany przez Krzysztofa Szopę (Facebook)

Fałszywe fragmenty meteorytu Lechówka

W marcu 2017 roku na portalu aukcyjnym Allegro pojawiły się w sprzedaży fragmenty fałszywego meteorytu Lechówka!. Sprzedawcą był członek Polskiego Towarzystwa Meteorytowego, który, jak zaznaczał w opisach aukcji, sprzedawane fragmenty nabył od innego poszukiwacza, który twierdził, że znalazł je osobiście i wystawiał na to własnoręcznie podpisane certyfikaty! Kilka fragmentów fałszywki, o masach nie przekraczających 0,01 g, kupiono za kilkadziesiąt złotych, a niektóre nawet za 200 zł.

W czerwcu 2017 roku jeden z nabywców zwrócił się do naukowców z Uniwersytetu Śląskiego z prośbą o zweryfikowanie autentyczności zakupionych fragmentów (Szopa et al. 2018).

Streszczenie artykułu Szopa et al. (2018) zaczerpnięte ze streszczenia referatu wygłoszonego podczas X Konferencji Meteorytowej w Pułtusku:

Autorzy chcą przedstawić cechy diagnostyczne, które pozwalają na odróżnienie oryginalnych fragmentów meteorytu kopalnego z Lechówki (Szopa et al. 2017, 2017) od tych, które pokazały się od ponad roku w sprzedaży komercyjnej, a będące jej fałszywkami. Przedstawione porównanie uwzględnia wykorzystanie binokularu oraz elektronowego mikroskopu skaningowego, które w zupełności wystarczy aby odróżnić oryginał od fałszywych fragmentów.

Przebadane fragmenty podszywające się pod oryginalny materiał z Lechówki są fragmentami meteorytów. W większości przypadków, minerały budujące omawiane fragmenty, są reprezentowane prze kamacyt i taenit. Podrzędnie występuje schreibersyt oraz chromit. Wszystkie powyższe fazy to minerały pierwotne, które w wielu przypadkach ulegają wietrzeniu, tworzą tlenki/wodorotlenki żelaza z podwyższoną zawartością niklu. Podobne fazy zostały stwierdzone w kopalnych fragmentach meteorytu z Lechówki (Szopa et al. 2017, 2017). Fragmenty meteorytu kopalnego z granicy K/Pg z Lechówki są głównie reprezentowane przez produkty wietrzenia faz pierwotnych. Obserwowana, rzeczywista sytuacja jest odwrotna niż w przypadku studiowanego materiału. Ponadto, w oryginalnej Lachówce nie stwierdzono chromitu. Warto podkreślić, że minerały wtórne, zastępujące ziarna pierwotne są głównie reprezentowane przez spinele typu magnetytu. I to one, tworzą swoistą otulinę/film wokół kamacytu, taenitu i schreibersytu. Goethyt i fazy bardziej uwodnione tworzą najbardziej zewnętrzną część, która de facto jest strefą kontaktową z osadem. Taka sytuacja spowodowała konserwację pozostałości materiału pierwotnego, co przedłożyło się na jego zachowanie przez 65 mln lat.

Cechą, która wskazuje, że przebadane fragmenty nie są oryginalnym materiałem z Lechówki jest ich morfologia. Fragmenty ujawniają powierzchnię, która często nosi cechy obróbki mechanicznej. Stwierdzone powierzchnie płaskie wyglądają na wypolerowane, natomiast te, które maja charakterystyczne rysy, mogą świadczyć o ich cięciu piłą.

Sprzedawane na Allegro fragmenty były rzeczywiście fragmentami jakiegoś zwietrzałego meteorytu żelaznego, ale nie był to meteoryt Lechówka!

Wniosek z tej historii jest taki, że w przypadku tak specyficznego materiału, trzeba być bardzo ostrożnym i podchodzić z dużą rezerwą do ofert sprzedaży meteorytów. Nawet, jak sprzedającymi są członkowie PTMet!^[21]

Informacja: 5 grudnia 2021 r. 5 grudnia 2021 roku Tomasz Kubalczak przeedytował swój post z 29 marca 2021 r. Okazało się, że posiadany przez niego fragment meteorytu Lechówka jest falsyfikatem (stan: 5 grudnia 2021 r.; nowy post i wybrane fragmenty dyskusji z marca 2021 r.; źródło: facebook):

● Tomek Kubalczak

29 marca 2021 r. [edytowany 5 grudnia 2021 r.]

Polski paleo meteoryt Lechówka 0.02 g + materiał osadowy ze zwietrzeliną - wiek meteorytu: ok 65 mln lat.
Czekamy na rejestrację w Meteoritical Bulletin.
Dzięki Alan Mazur.

Ten fragment miał być meteorytem, a niestety po weryfikacji wejdzie do kolekcji "Meteorwrongs", gdyż nie jest to fragment meteorytu Lechówka.

This fragment was supposed to be a meteorite, and unfortunately, after verification, it will enter the "Meteorwrongs" collection, as it is not a fragment of the Lechówka meteorite.

Polski paleo meteoryt Lechówka 0.02 g + materiał osadowy ze zwietrzeliną - wiek meteorytu: ok 65 mln lat.
https://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=73850

Polish paleo Iron Meteorite Lechówka 0.02 g + sedimentary rock with weathering
Meteorite Age: About 65 million yers old.

Niestety po zbadaniu tej próbki w laboratorium okazało się, że nie jest to meteoryt!!!

Unfortunately, after examining this sample in the laboratory, it turned out that it is not a meteorite!!!

(…)

● Tomasz Jakubowski

Jarosław [Morys] ten który rozprowadzał 'okazy' Lechówki zmarł, ale sam został oszukany (rozprowadzał to bez świadomości że to przekręt), oczywiście nie znam pochodzenia okazów Tomka. 2-3 lata temu prowadziłem z nim korespondencje jako zarząd PTM...

· 36 tyg. [marzec 2021 r.]

● Tomek Kubalczak

Ten okaz, wraz ze zwietrzeliną otrzymalem w prezencie, zgodnie z opisem! Źródło wydaje mi się jak najbardziej wiarygodne!!!

· 36 tyg. · Edytowano [marzec 2021 r.]

● Alan Mazur

Te fragmenty znalazłem w Lechówce własnoręcznie (oraz kilka sferul) Nie mają nic wspólnego z oferowanymi na allegro.

· 36 tyg. [marzec 2021 r.]

● Tomek Kubalczak

Alan - przbadałem ten fragment w laboratorium, które badało meteoryt Lechówka i niestety wyszło, że ten fragment nie ma nic wspólnego z jakimkolwiek meteorytem - pewnie jest to jakiś fragment żelazistej konkrecji, jakie można znaleźć wszędzie, gdziekolwiek przeciągniesz magnesem. Próbka tego gruntu na zdjęciu też nie jest dokładnie z tego miejsca, a w szczególności nie przypomina gruntu z warstwy, w której została znaleziona Lechówka, więc dla twojej wiedzy to niestety nie jest Lechówka!

· 13 godz. [5 grudnia 2021 r.]

(…)

I sympatyczny finał tej historii:

● Tomek Kubalczak

· 14 grudnia 2021, 14:54

Jak wiecie wysłałem do weryfikacji otrzymany w prezencie domniemany meteoryt Lechówka wraz z gruntem w którym podobno był znaleziony - po weryfikacji wiadomo już, że wysłany fragment i grunt nie miał z Lechówką nic wspólnego.
Krzysztof Szopa będąc jednym ze znalazców meteorytu Lechówka, sprawdził to w laboratorium!
Chciałbym mu bardzo podziękować, za weryfikację tego meteorytu, tym bardziej, że w przesyłce zwrotnej był również prawdziwy okruszek meteorytu Lechówka oraz biały kawałek ilastego podłoża w którym ten meteoryt został znaleziony 😀

Lokalizacja

Miejsce znalezienia fragmentów: 51°10'07.60"N, 23°14'23.81"E.

Galerie

Naukowcy z Wydziału Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego podczas poszukiwań mołdawitów w żwirowni na Dolnym Śląsku (2014 r.). Na zdjęciu od lewej: prof. Łukasz Karwowski, mgr Tomasz Brachaniec i dr Krzysztof Szopa (fot. Jan Woreczko); patrz → Mołdawity/Galerie

Stanowisko „Lechówka” (stan: czerwiec 2015 roku; fot. Tomasz Brachaniec)

Dyfraktogram meteorytu z Lechówki; M – magneryt, G – goethyt, S – smektyt, I – ilmenit (źródło: Szopa et al. 2015, 2017)

Skład magnetytu (źródło: Szopa et al. 2015)

Odkrywka „Lechówka” (Racki et al. 2011) (szczegóły w artykule)

Ogólny widok odkrywki „Lechówka”; zaznaczona granica K/Pg

Przekrój geologiczny warstwy

Przykład falsyfikatu meteorytu Lechówka

Przykład falsyfikatu meteorytu Lechówka

Bibliografia

• Brachaniec Tomasz, Karwowski Łukasz, (2012), Tajemnicze szkliwa granicy K/T w Lechówce, poster, VII Konferencja Meteorytowa, 20-21 kwietnia, Łowicz 2012.

• Brachaniec Tomasz, (2012), Zagłada sprzed 65 mln lat zapisana w skałach (cz. II), Meteoryt, 1, 2012, s. 10–12. Plik PDF.

• +Brachaniec Tomasz, Karwowski Łukasz, Szopa Krzysztof, (2014), Spherules associated with the Cretaceous–Paleogene boundary in Poland, Acta Geol. Pol., 64(1), 2014, s. 99-108. Plik PDF.

• Brachaniec Tomasz, Szopa Krzysztof, Karwowski Łukasz, Krzykawski Tomasz, Salamon Mariusz, Brom Krzysztof, (2015), Sferule z granicy Kreda-Paleogen (Lechówka, Polska) – wstępne dane (Spherules from the Cretaceous–Paleogene boundary (Lechówka, Polska) – preliminary data), Acta Soc. Metheor. Polon., 6, 2015, s. 17-22. Plik ASMP.

• Brachaniec Tomasz, Brom Krzysztof, (2015), Kopalne ordowickie chondryty – przegląd danych (Fossil ordovician chondrites – a review), Acta Soc. Metheor. Polon., 6, 2015, s. 23-25. Plik ASMP.

• +Machalski Marcin, Racki Grzegorz, Koeberl Christian, Harasimiuk Marian, (2010), Ślad kosmicznej katastrofy. Polskie dowody impaktu, który zabił dinozaury, Academia, 3, 2010, s. 32-34. Plik PDF.

• +Machalski Marcin, Harasimiuk Marian, (2012), Ślady kosmicznej katastrofy w Lechówce, Rocznik Muzeum Ewolucji Instytutu Paleobiologii PAN, 4, 2012, s. 2-9. Plik PDF.

• Racki Grzegorz, Machalski Marcin, Koeberl Christian, Harasimiuk Marian, (2011), The weathering−modified iridium record of a new Cretaceous–Palaeogene site at Lechówka near Chełm, SE Poland, and its palaeobiologic implications, Acta Palaeontologica Polonica, 56(1), 2011, s. 205-215. Plik doi.

• Szopa Krzysztof, Brachaniec Tomasz, Karwowski Łukasz, (2015), Jedna warstwa – dwa impakty: historia meteorytu kopalnego z Lechówki, streszczenie referatu, VIII Seminarium Meteorytowe, 24-25 kwietnia, Olsztyn 2015, s. 3.

• Szopa Krzysztof, Brachaniec Tomasz, Karwowski Łukasz, Krzykawski Tomasz, (2017), Remnants of altered meteorite in the Cretaceous-Paleogene clay boundary in Poland, Meteoritics & Planetary Science, vol. 52(4), 2017, s. 612–622 . Plik doi.

• Szopa Krzysztof, Karwowski Łukasz, Krzykawski Tomasz, Brachaniec Tomasz, (2017), Fragmenty kopalnego meteorytu z Lechówki: charakterystyka mineralogiczna i geochemiczna (Fragments of strongly weathered meteorite from Lechówka: mineralogical and geochemical characterisation), Acta Soc. Metheor. Polon., 8, 2017, s. 100-109. Plik ASMP.

• Szopa Krzysztof, Karwowski Łukasz, Krzykawski Tomasz, Brachaniec Tomasz, (2018), Jak odróżnić oryginał od fałszywek: kopalny meteoryt z Lechówki (How to distinguish the original from fakes: the fossil meteorite from Lechówka), Acta Soc. Metheor. Polon., 9, 2018, s. 112-122. Plik ASMP.

• +Sztuka Maria, (2015), Przybysz z kosmosu, Gazeta Uniwersytecka UŚ, 6, 2015, s. 14-15. Plik PDF.

Przypisy

Zobacz również

• paleometeoryt Niedźwiada
• Krater Bołtysz
• kategoria paleometeoryty

• Mołdawity/Galerie

• Muzeum Wydziału Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego w Sosnowcu

Linki zewnętrzne

• Meteoritical Bulletin Database (MBD) – meteoryt reliktowy Lechówka
• Encyclopedia of Meteorites (EoM) – meteoryt reliktowy Lechówka

• Bartoschewitz Meteorite Lab. (BML), Gifhorn, Germany (Gifhorn, Bartoschewitz Colln.) – Bartoschewitz Meteorite Lab.  ●  [katalogi → 11-2005; 08-2013; 11-2018; 04-2022; online]

• woreczko.pl – Minerały w meteorytach (Meteorite minerals)

• Facebook – post Tomasz Kubalczak: Lechówka "Meteorwrongs" (dostęp: 05.12.2021)

• Wikipedia – Anomalia irydowa  ●  Granica K-T  ●  Krater Chicxulub  ●  Wymieranie kredowe