Gross-Divina

	Gross-Divina →
	Masa główna (9,91 kg) meteorytu w zbiorach Muzeum Historii Naturalnej w Budapeszcie (fot. Woreczko)
	Spadek
Lokalizacja	Słowacja
Położenie	49°16'N, 18°43'E
Data	24 lipca 1837 r., 11:30
	Charakterystyka
Typ	chondryt zwyczajny H5
Masa	10,5 kg
Liczba okazów	jeden pięknie orientowany okaz
	Meteoritical Bulletin Database
	Synonimy →
	w NHM Cat: Budetin, Nagy-Divina, Nagy-Diwina, Nagydévény, Velka-Divina; nagy-divinai; po słowacku: Divina

Z Wiki.Meteoritica.pl

(Przekierowano z Budetin)

Skocz do: nawigacji, wyszukiwania

0i

Król wszystkich europejskich meteorytów

24 lipca 1837 roku w słowackiej wsi Divina spadł piękny orientowany okaz chondrytu zwyczajnego. Spadkowi towarzyszył huk, a podjęty okaz był jeszcze ciepły.

Okoliczności spadku i losy okazu zostały wyczerpująco opisane na słowackiej Wikipedii (tłumaczenie ChatGPT i Google Translator, redakcja Redakcji):

24 lipca 1837 roku niemal w centrum wsi spadł meteoryt, z mineralogicznego punktu widzenia chondryt. O jego upadku zachował się zapis w pierwszym tomie księgi parafialnej w Divinie:

„Divina była podekscytowana dziwnym wydarzeniem 24 lipca 1837 roku. Tego dnia o wpół do dwunastej przed południem słońce zaćmiło się, a w odległości 40 sążni [~75 m] od kościoła, pod kątem 50 stopni, w kierunku górnej części wsi, spadł z wielkim hukiem meteoryt ważący 19 funtów wiedeńskich (1 funt wiedeński = 56,006 dkg) [~10,64 kg].^[2] Wymiary tego meteorytu były następujące: długość 24 cm, szerokość 23 cm, grubość 13 cm. Meteor ten zabrała wdowa hrabina Ľudmila Csáky z domu Lažanská do swojego zamku w Budatínie, jako cenną pamiątkę. W 1838 roku przekazała go Muzeum Narodowemu w Budapeszcie, gdzie znajduje się on do dziś.”

Pod aktem widnieje podpis Štefana Závodníka^[3], który w chwili upadku meteorytu był kapelanem proboszcza Jána Lottnera. Jednakże Závodník nie był odkrywcą meteorytu. Krótko po upadku znalazł go i przed zniszczeniem uratował Ján Lottner, który przyniósł go, wciąż ciepłego, na plebanię w Divinie, a następnie przekazał hrabinie Csáky. Zapis w księdze parafialnej został wykonany dwukrotnie, na co wskazują zarówno daty (1837 i 1838), jak i różnice w charakterze pisma. Pierwszy zapis najprawdopodobniej sporządził tuż po upadku Ján Lottner, drugi natomiast powstał kilka lat później, ponieważ Závodník podpisał się tam jako „paroch (us) divinensis” (proboszcz Diviny), którym został dopiero w 1841 roku.

Znany środkowoeuropejski przyrodnik Józef Sadler uznał meteoryt z Diviny za króla wszystkich europejskich meteorytów^[4], podkreślając jego wielkość, doskonały stan i piękny kształt. Mniejsza część meteorytu znajduje się w zbiorach Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (Naturhistorisches Museum Wien). Największa część meteorytu pozostaje do dziś w Muzeum Historii Naturalnej w Budapeszcie.

Dzięki mineralogowi Danielowi Ozdínowi z Katedry Mineralogii i Petrologii Wydziału Przyrodniczego Uniwersytetu Komeńskiego w Bratysławie, na Słowację trafiło pięć wiernych kopii meteorytu z Diviny. Jedna z nich jest częścią Pomnika Meteorytu Divina (Pamätníka divinského meteoritu), który został uroczyście odsłonięty przez burmistrza Emila Molko podczas obchodów Andrzejków 29 listopada 2014 roku. Jest to jedyny w ten sposób przedstawiony geologiczny pomnik na Słowacji. Z tej okazji Słowacka Poczta wydała okolicznościowy stempel z motywem meteorytu z Diviny. Autorem okolicznościowego stempla i pomnika jest architekt krajobrazu Marek Sobola. Było to drugie w historii słowackiej filatelistyki upamiętnienie meteorytu za pomocą takiego stempla. Pierwszy został wydany w 1997 roku i upamiętniał upadek meteorytu w Rumanovej.

Ze względu na swoją wyjątkową urodę, kopie okazu meteorytu Gross-Divina były od zawsze oferowane przez różne muzea i handlarzy meteorytami.

Historia spadku i losy okazu według słowackiej Wikipedii:

Meteorit

24. júla 1837 dopadol takmer do centra obce meteorit, z mineralogického hľadiska chondrit. O jeho dopade sa zachoval záznam v prvom zväzku divinskej farskej matriky: „Divinu vzrušila zvláštna udalosť 24. júla 1837. V tento deň o pol dvanástej hodine pred obedom sa slnko zatmilo a v 50-stupňovom uhle v diaľke 40 siah od kostola v smere vyšného konca obce dopadol tu s veľkým rachotom meteor vo váhe 19 viedenských funtov (1 viedenský funt = 56,006 dkg).^[2] Rozmery tohto meteora (povetroňa) boli tieto: dĺžka 24 cm, šírka 23 cm, hrúbka 13 cm. Meteor tento si vzala vdova grófka Ľudmila Csáky, rodená Lažanská, do svojho hradu v Budatíne, čo vzácnu pamiatku a v roku 1838 ho darovala Národnému múzeu v Budapešti, kde sa dosiaľ nachádza.“ Pod záznamom je podpísaný Štefan Závodník, v období pádu meteoritu kaplán u divinského farára Jána Lottnera. Závodník však nebol objaviteľom meteoritu. Krátko po páde ho našiel a pred zničením zachránil Ján Lottner, ktorý ho ešte teplý priniesol na divinskú faru a neskôr odovzdal grófke Čákyovej. Zápis v matrike bol vykonaný na dvakrát, ako o tom svedčia nielen roky (1837 a 1838), ale aj odlišný rukopis záznamov. Prvý zápis spravil pravdepodobne tesne po páde Ján Lottner, druhý vznikol zrejme až niekoľko rokov po páde, pretože Závodník je tu podpísaný už ako paroch (us) divinensis, čiže farár Divinský, ktorým sa bol až od roku 1841. Popredný stredoeurópsky prírodovedec Jozef Sadler označil meteorit z Diviny na základe jeho veľkosti, dokonalého stavu a nádherného tvaru za kráľa všetkých európskych meteoritov. Menšiu časť meteoritu má vo svojich zbierkach aj Viedenské prírodovedné múzeum (Naturhistorisches Museum Wien).^[5] Najväčšia časť meteoritu zostala dodnes uložená v Prírodovednom múzeu v Budapešti. Vďaka mineralógovi Mgr. Danielovi Ozdínovi, PhD. z Katedry mineralógie a petrológie Prírodovedeckej fakulty Univerzity Komenského v Bratislave sa dostalo na Slovensko päť verných kópií divnského meteoritu. Jedna je súčasťou Pamätníka divinského meteoritu, ktorý slávnostne odhalil starosta Ing. Emil Molko počas Ondrejovských hodov 29.11.2014. Ide o jediný takto stvárnený geologický pamätník na Slovensku. Pri tejto príležitosti vydala Slovenská pošta príležitostnú pečiatku s motívom divinského meteoritu. Ide o druhé pripomenutie meteoritu vo forme príležitostnej poštovej pečiatky v slovenskej filatelistickej histórii. Ako prvá bola v roku 1997 vydaná pečiatka pripomínajúca pád meteoritu v Rumanovej. Autorom príležitostnej pečiatky a pamätníka je krajinný architekt Ing. Marek Sobola, PhD.

Okoliczności spadku i opis okazu (Török 1882b) (tłumaczenie z węgierskiego dla Wiki.Meteoritica.pl: Piotr Antypiuk; uwagi tłumacza – zaznaczone w tekście nawiasami kwadratowymi []):

XXXIII. Magyar Birodalom meteoritjei

Dotychczas [do roku 1882] na Węgrzech obserwowano spadki dziesięciu meteorytów zawierających drobinki żelaza. Niestety nie wszystkie spośród nich trafiły do Węgierskiego Muzeum Narodowego. Przedstawimy je teraz w kolejności chronologicznej.

[Gross-Divina, chondryt zwyczajny H5]

Pierwszym z nich jest nagy-divinai^[6], który spadł 2. lipca^[7] 1837 roku o godzinie 11.30 w komitacie trenczyńskim między pasmami górskimi: Divina i Budatin. Upadek miał miejsce przy nieco zachmurzonym niebie, towarzyszył mu odgłos podobny do grzmotu pioruna, a świadkami wszystkiego byli liczni chłopi pracujący na pobliskim polu. Jan Lottner, diviński duchowny, który prawdopodobnie także obserwował wydarzenie, natychmiast pośpieszył na miejsce upadku, skąd zabrał, jeszcze pół godziny po zajściu pozostający ciepłym, kamień, by podarować go ziemiance, wdowie, hrabinie Ludowice Csákyné z domu Lasanszky [słow. vdova grófka Ľudmila Csáky, rodená Lašanský]^[8]. Tylko jej patriotycznemu usposobieniu zawdzięczamy to, że ten jakże wartościowy skarb trafił do Muzeum Narodowego. O meteoryt bowiem zabiegało także muzeum wiedeńskie, lecz hrabina udostępniła mu kamień jedynie w celu obejrzenia i sporządzenia opisu. 17. lipca 1838 roku kamień stał się własnością Węgierskiego Muzeum Narodowego. Lottner zaś podarował muzeum wiedeńskiemu ważący 4 łuty [~70 g]^[9] fragment, który odkruszył się od kamienia w momencie spadku.

W 1844 roku Józef Sadler^[10] mając na uwadze doskonały stan kamienia, jego wielkość i charakterystyczne właściwości nazwał go królem wszystkich europejskich meteorytów*. W istocie wówczas nim był.

Ze względu na swój kształt meteoryt nagy-divinai podobny jest do huby drzewnej; przez jego zaokrągloną powierzchnię biegnie bruzda dzieląca go na dwie równe części. We wspomnianej zaokrąglonej części można wyszczególnić wiele zagłębień na kształt muszli, fragment dolny zaś wolny jest od jakichkolwiek wyżłobień. Czarna skorupa jest niewyraźna, matowa; miejscami gładka, miejscami chropowata. Część właściwa jest koloru popielatoszarego, jaśniejszego lub ciemniejszego – w zależności od miejsca. Występują na niej także brązowe, rdzawe plamy i ciemnoszare drobne kropki w dużych ilościach. Widoczne są również plamy czystego żelaza i siarczanu żelaza. Waga meteorytu wynosi 19 funtów [~10,6 kg]^[11].

__________

* Rocznik Towarzystwa Nauk Przyrodniczych Królewskich Węgier (A Királyi Magyar Természettudományi Társulat Évkönyvei) [pod redakcją Török József], I. tom, 35 s.^[10]

Kolekcje

Masa główna meteorytu znajduje się w zbiorach Muzeum Historii Naturalnej w Budapeszcie. Okaz waży 9,91 kg (24×23×13 cm) i jest orientowany. Do zbiorów w Budapeszcie przekazała go w 1838 roku „vdova grófka Ľudmila Csáky, rodená Lažanská”.

Fragmenty meteorytu Gross-Divina znajdują się tylko w kilku kolekcjach (suma wag 10,211 kg):

Zbiór	waga fragmentów (Koblitz MetBase)	uwagi
Budapest, Nat. Mus.	9,91 kg	[main mass]
Paris, Mus. d'Hist. Nat.	215 g	wg katalogu muzeum dwa fragmenty: 0,828 i 213 g
Vienna, Naturhist. Mus.	66,5 g	fragment ze skorupą (64,46 g)
Rome, Vatican Observatory Colln.	9,4 g
Chicago, Field Mus. Nat. Hist.	4,6 g	wg katalogu muzeum dwa fragmenty: 0,54 i 4,1 g
London, Nat. Hist. Mus.	3 g
Tübingen, Min.-Petrogr. Inst.	1,8 g
Calcutta, Mus. Geol. Surv. India	0,7 g

Brak fragmentów tego meteorytu w polskich zbiorach.

Źródła

Allgemeine Zeitung, nr 239, 1837, s. 1911

Allgemeine Zeitung (1837)

Buchner (1861)

Gross-Divina, Ungarn, 1837, Juli 24. A. Allg. Z. 1837, Aug. 27.¹⁾ IbM. 1840, 89. PAErgb. 4, 356, 429. Pa. 79. Ha. 85.

Rozwinięcia skrótów → patrz Bibliografia/Buchner Otto

1) Allgemeine Zeitung, nr 239, 1837; Allgemeine preußische Staats-Zeitung, nr 237, 1837; plik DjVu

Lokalizacja

Źródło: Wiki.Meteoritica.pl

(D) Divina

położenie pamiątkowego pomnika

Kościół św. Andrzeja

* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki

W centrum wsi Divina znajduje się pamiątkowy pomnik z elementem kopii okazu poświęcony spadkowi meteorytu.

W okresie spadku meteorytu wieś nazywała się Welká Diwina (Veľka Divina). Świadek spadku Štefana Závodník^[3] był kapelanem i proboszczem w Kościele św. Andrzeja w Divinie (Kostol svätého Ondreja (Divina)).

Mapy

Galerie

Masa główna meteorytu Gross-Divina w zbiorach Muzeum Historii Naturalnej w Budapeszcie (fot. Woreczko i Wadi)

Masa główna (9,91 kg) meteorytu Gross-Divina	Szczegóły powierzchni orientowanego meteorytu Gross-Divina; regmaglipty i linie spływu (ang. flow lines)	Masy główne meteorytów Gross-Divina i Nagy-Borové
Masa główna chondrytu zwyczajnego H5 Gross-Divina. Po lewej stronie dwa okazy meteorytu Mocs (8,465 i 2,235 kg), w prawym dolnym rogu meteoryt Ofehértó	Masa główna meteorytu Gross-Divina (fot. Krzysztof Szopa)

Fragment meteorytu Gross-Divina (64,46 g) w zbiorach Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (fot. Tomasz Jakubowski; stan: czerwiec 2021 r.)

(Haidinger 1860)

(Haidinger 1869)

Historia i współczesność

Zapis w księdze parafialnej o spadku („Historický zápis o divinskom meteorite”)

Hrabina Ľudmila Čákyová z domu Lažanská z Bukovej (*1800–†1882) z synem Ladislavem Čáky, litografia Jozefa Kriehubera, 1839 („Grófka Ľudmila Čákyová, rodená Lažanská z Bukovej, (*1800–†1882) so synom Ladislavom Čákym, litografia Jozefa Kriehubera, 1839”)

Pomnik meteorytu („Pamätník divinského meteoritu”)

Okolicznościowe stemple wydane przez słowacką pocztę upamiętniające meteoryty Gross-Divina i Rumanová

Bibliografia

Allgemeine Zeitung, nr 239, 1837, s. 1911. Plik DjVu.

Buchner Otto, (1861), Versuch eines Quellenverzeichnisses zur Literatur über Meteoriten, w: Broenner Heinrich L., Abhandlungen, herausegeben von der Senckenburgischen naturforschenden gesellschaft, Bd. 3, Frankfurt a.M. 1859-1861, s. 455-482. Plik PDF; plik DjVu.

Haidinger Wilhelm Ritter von, (1860), Eine Leitform der Meteoriten (Mit 2 Tafeln.), Sitzungsberichte der mathematisch-naturwissenschaftliche Classe der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, 40, 1860, s. 525-536.^[12] (ilustracje). Plik DjVu.

Haidinger Wilhelm Ritter von, (1869), Der Meteorit von Goalpara in Assam, nebst Bemerkungen über die Rotation der Meteoriten in ihrem Zuge (Mit 2 Tafeln und 2 Holzschnitten.), Sitzungsberichte der mathematisch-naturwissenschaftliche Classe der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, 59, Abt. 2, 1869, s. 665-677 (ilustracje).^[13]^[14] Plik hPDF; plik DjVu; plik DJVU.

Kesselmeyer Paul August, (1861), Ueber den Ursprung der Meteorsteine. Tafel XII-XIV., w: Broenner Heinrich L., Abhandlungen, herausegeben von der Senckenburgischen naturforschenden gesellschaft, Bd. 3, Frankfurt a.M. 1859-1861, s. 313-454, (s. informacji o Gross-Divina, Milena). Plik PDF; plik DjVu.

Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.

Kosiński Janusz W., (1996), Meteoryty Słowacji, Meteoryt, 4, 1996, s. 10–12. Plik PDF.

Kosiński Janusz W., (1997), Meteoryty Słowacji – uzupełnienie, Meteoryt, 1, 1997, s. 9. Plik PDF.

Papp Gábor, (2014), „Gross-Divina, rendelésre” – a nagydivényi meteorit másolatának elkészítése 3D-nyomtatással (a meteorithullás és a példány rövid történetével) (“Gross-Divina on demand” – making of a meteorite replica by 3D printing (with a brief history of the meteorite fall and the specimen)), Annales historico-naturales Musei nationalis hungarici, 106, 2014, s. 53-70. Plik PDF.

Ravasz Csaba, (1969), Catalogue of Meteorites of the Hungarian Natural History Museum, Fragmenta Mineralogica et Palaeontologica, 1, 1969, s. 3-110.^[15] Plik PDF; ~~plik PDF~~.

Sadler József, (1841-1845), A Horvátországban 1842. April 26-án Délután 3 Órakor Történt Meteorköesésröl, Királyi Magyar Természettudományi Társulat Évkönyvei, (red. Török József), Elsö Kötet, Pesten 1841-1845, s. 33-41, (s. 35-37).^[16]^[17] Plik DjVu.

Tokody László, Dudichné Vendl Mária, (1951), Magyarország meteoritgyűjteményei (Meteorite collections in Hungary), Akadémiai Kiadó, Budapest 1951, ss. 102. Plik ~~GIF~~.

Török József, (1882a), A Magyar Birodalom meteoritjei (I. rész), Természettudományi Közlöny, XIV (159), 1882, s. 433-442. Plik DjVu
Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
; plik PDF.

Török József, (1882b), A Magyar Birodalom meteoritjei (II. rész), Természettudományi Közlöny, XIV (160), 1882, s. 497-514. Plik PDF.

Przypisy

^ jeśli nie zaznaczono inaczej, podano współrzędne przyjęte w oficjalnej bazie meteorytów Meteoritical Bulletin Database
^ ^a ^b patrz → Dawne jednostki miar i wag
^ ^a ^b Štefan Závodník – nietuzinkowa i bardzo zasłużona postać; m.in. pionier pszczelarstwa na Słowacji
^ Redakcja nie zgadza się z opinią Józefa Sadlera, uważamy meteoryt Baszkówka za ładniejszy!
^ Török (1882)
^ meteoryt oznaczony na mapie jako Gross-Divina; obecnie to teren Słowacji
^ wg pozostałych źródeł meteoryt spadł 24 lipca
^ hrabina zabrała go do swojego zamku w Budatíne
^ 1 łut ≈ 0,0175 kg
^ ^a ^b Sadler (1841-1845)
^ 1 funt ≈ 0,5 kg
^ plansze z rysunkami meteorytów Gross-Divina i Stannern
^ plansze z rysunkami meteorytów orientowanych Goalpara i Gross-Divina
^ meteoryt kamienny Goalpara, znalezisko z 1868 roku w Indiach; achondryt, ureilit URE, TKW 2,7 kg (okaz orientowany)
^ katalog zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Budapeszcie; wcześniejsze katalogi: Semsey (1887) i Tokody (1951)
^ meteoryt oznaczony na mapie jako Milena; obecnie to teren Chorwacji
^ również o innych meteorytach m.in.: Lenarto, s. 34-35; Gross-Divina, s. 35-37; wyniki analiz meteorytu Milena dalej w artykule: Nendtvich Károlytól, s. 42-49

Zobacz również

meteoryty: Baszkówka, Nagy-Borové, Rumanová
Gross-Divina (pomnik)

Dawne jednostki miar i wag

Linki zewnętrzne

Meteoritical Bulletin Database (MBD) – meteoryt Gross-Divina
Encyclopedia of Meteorites (EoM) – meteoryt Gross-Divina

Muzeum Historii Naturalnej w Budapeszcie (Hungarian Natural History Museum, Budapest; Budapest, Nat. Mus.) – Magyar Természettudományi Múzeum Budapest ● ~~Katalog Tokody (1951) ● Meteorites in the Carpatian Basin (english); Kárpát-medencei meteoritok (hungarian)~~ ● [katalog → Ravasz (1969)]
Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (Natural History Museum Vienna; Vienna, Naturhist. Mus.) – Naturhistorisches Museum Wien ● Die Meteoritensammlung ● Mineralogy & Petrography ● [katalogi → Partsch (1843); Brezina (1885); Brezina (1895); Brezina (1896); Berwerth (1903)]

Wikipedia (SK) – Divina (obec)
Wikipedia (SK) – Štefan Závodník

[0] śli nie zaznaczono inaczej, podano współrzędne przyjęte w oficjalnej bazie meteorytów Meteoritical Bulletin Database

[jednostki-1] trz → Dawne jednostki miar i wag

[Z.C3.A1vodn.C3.ADk-2] Štefan Závodník – nietuzinkowa i bardzo zasłużona postać; m.in. pionier pszczelarstwa na Słowacji

[3] Redakcja nie zgadza się z opinią Józefa Sadlera, uważamy meteoryt Baszkówka za ładniejszy!

[4] Török (1882)

[5] teoryt oznaczony na mapie jako Gross-Divina; obecnie to teren Słowacji

[6] wg pozostałych źródeł meteoryt spadł 24 lipca

[7] rabina zabrała go do swojego zamku w Budatíne

[.C5.82ut-8] 1 łut ≈ 0,0175 kg

[Sadler-9] Sadler (1841-1845)

[funt-10] 1 funt ≈ 0,5 kg

[11] sze z rysunkami meteorytów Gross-Divina i Stannern

[12] sze z rysunkami meteorytów orientowanych Goalpara i Gross-Divina

[Goalpara-13] teoryt kamienny Goalpara, znalezisko z 1868 roku w Indiach; achondryt, ureilit URE, TKW 2,7 kg (okaz orientowany)

[14] talog zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Budapeszcie; wcześniejsze katalogi: Semsey (1887) i Tokody (1951)

[Milena-15] teoryt oznaczony na mapie jako Milena; obecnie to teren Chorwacji

[16] również o innych meteorytach m.in.: Lenarto, s. 34-35; Gross-Divina, s. 35-37; wyniki analiz meteorytu Milena dalej w artykule: Nendtvich Károlytól, s. 42-49

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]