(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)
Steinbach
Z Wiki.Meteoritica.pl
Linia 23: | Linia 23: | ||
Steinbach jest meteorytem żelaznym typu IVA-an z dominującą fazą krzemianową. Zawartość krzemianów wynosi około 2/3. Dominujące fazy to ubogi w wapń enstatyt (~37-43%vol., ''low-Ca orthopyroxene''), klinopirokseny (~2-4%vol., ''clinopyroxenes'') i trydymit (~20-30%vol., polimorficzna odmiana kwarcu). Pozostałe około 1/3 objętości to stop żelazo-niklu (kamacyt i taenit), a także trochę troilitu i niewielkie domieszki chromitu. Faza metalowa Fe-Ni pokazuje po wytrawieniu figury Widmanstättena. Wzór na figurach wykazuje ciągłość w całym meteorycie. Oznacza to, że ziarna metalu są połączone w przestrzeni trójwymiarowej i reprezentują pojedynczy kryształ, mimo że ziarna metalu wydają się mieć na przekrojach rozmiar liczony w centymetrach. Świadczy to o tym, że metal i troilit ewidentnie zostały wstrzyknięte podczas zderzenia we wcześniej wykrystalizowane krzemiany (Ruzicka et al. 2006; Ruzicka 2014). | Steinbach jest meteorytem żelaznym typu IVA-an z dominującą fazą krzemianową. Zawartość krzemianów wynosi około 2/3. Dominujące fazy to ubogi w wapń enstatyt (~37-43%vol., ''low-Ca orthopyroxene''), klinopirokseny (~2-4%vol., ''clinopyroxenes'') i trydymit (~20-30%vol., polimorficzna odmiana kwarcu). Pozostałe około 1/3 objętości to stop żelazo-niklu (kamacyt i taenit), a także trochę troilitu i niewielkie domieszki chromitu. Faza metalowa Fe-Ni pokazuje po wytrawieniu figury Widmanstättena. Wzór na figurach wykazuje ciągłość w całym meteorycie. Oznacza to, że ziarna metalu są połączone w przestrzeni trójwymiarowej i reprezentują pojedynczy kryształ, mimo że ziarna metalu wydają się mieć na przekrojach rozmiar liczony w centymetrach. Świadczy to o tym, że metal i troilit ewidentnie zostały wstrzyknięte podczas zderzenia we wcześniej wykrystalizowane krzemiany (Ruzicka et al. 2006; Ruzicka 2014). | ||
- | Oliwiny i plagioklazy są całkowicie nieobecne w meteorycie Steinbach! Widoczne czasem w fazie metalicznej, na przekrojach, małe zielone kryształki to czysty enstatyt! | + | Oliwiny i plagioklazy są całkowicie nieobecne w meteorycie Steinbach! Widoczne czasem w fazie metalicznej, na przekrojach, małe zielone kryształki to czysty enstatyt! |
== Obserwowany spadek? == | == Obserwowany spadek? == | ||
- | Meteoryt Steinbach wiązany jest z prawdopodobnymi spadkami meteorytów po obserwowanych bolidach historycznych. Pierwszy takie doniesienie mówi o spadku dużych mas żelaza w regionie Miśni w Zielone Świątki („''Whitsuntide''”) w 1164 roku (Chladni 1808, s. 379). O drugim związku z obserwowanym bolidem (?) pisze też Chladni (1819, s. 212), że około 1540-1550 spadła duża masa żelaza w okolicach ''Grimma''. | + | Meteoryt Steinbach wiązany jest z prawdopodobnymi spadkami meteorytów po obserwowanych bolidach historycznych. Pierwszy takie doniesienie mówi o spadku dużych mas żelaza w regionie Miśni w Zielone Świątki („''Whitsuntide''”) w 1164 roku (Chladni 1808, s. 379). O drugim związku z obserwowanym bolidem (?) pisze też Chladni (1819, s. 212), że około 1540-1550 spadła duża masa żelaza w okolicach ''Grimma''. Ale nie ma dowodów na związek meteorytu Steinbach z tymi doniesieniami. |
- | Faktem jest, że | + | Faktem jest, że okazy meteorytu Steinbach opisywane są jako świeże. |
=== Okazy === | === Okazy === | ||
Linia 38: | Linia 38: | ||
! ''Nazwa'' || data || waga || gdzie trafiła masa główna okazu | ! ''Nazwa'' || data || waga || gdzie trafiła masa główna okazu | ||
|- | |- | ||
- | | '''''Gotha''''' (''Grimma'') || przed 1724 || 917 g | + | | '''''Gotha''''' (''Grimma'') || przed 1724 || ~1 kg (917 g; Wülfing 1897) || Gotha |
|- | |- | ||
- | | '''''Steinbach''''' || przed 1751 || | + | | '''''Steinbach''''' || przed 1751 || ~1,5 kg || Wiedeń, Londyn, Berlin |
|- | |- | ||
| '''''Rittersgrün''''' || 1833 || 86,5 kg || Freiberg | | '''''Rittersgrün''''' || 1833 || 86,5 kg || Freiberg | ||
|- | |- | ||
- | | '''''Breitenbach''''' || 1861 || 10,5 kg || Londyn | + | | '''''Breitenbach''''' || 1861 || 10,5 kg || Londyn |
|} | |} | ||
- | * Pierwszy okaz meteorytu Steinbach '''''Gotha''''' (''Grimma'') został zidentyfikowany w 1874 roku przez Stromeyera (1824 | + | * Pierwszy okaz meteorytu Steinbach '''''Gotha''''' (''Grimma'') został zidentyfikowany w 1874 roku przez Stromeyera (1824) w zbiorach w Gotha wśród obiektów zakupionych 100 lat wcześniej z kolekcji saksońskiego ''Berghauptmanna'' von Schönberga (stąd datowanie znalezienia meteorytu Steinbach na 1724 rok w katalogach meteorytów). Nie udało się jednak ustalić o jakiego von Schönberga chodzi.<ref>może chodzić o Abrahama von Schönberg (1640-1711) byłego właściciela dużej, znanej kolekcji. Ale Breithaupt (1862) wskazuje natomiast na Kurta Alexandera von Schönberg (1703-1761), jako poprzedniego właściciela okazu ''Gotha'' (portal Thomas Witzke)</ref> Za Stromeyer (1824, s. 2082): |
{{AQuote-begin |max-width=640px |align=}} | {{AQuote-begin |max-width=640px |align=}} | ||
- | {{Wielokropek}}Das andere der erwähnten olivinartigen Fossilien findet sich in der angeblich in der Gegend von Grimma in Sachsen gefundenen meteorischen Eisenmasse, | + | {{Wielokropek}}Das andere der erwähnten olivinartigen Fossilien findet sich in der angeblich in der Gegend von Grimma in Sachsen gefundenen meteorischen Eisenmasse, {{Kropek}}in dem Herzoglichen Naturalien-Gabinet zu Gotha verwährt wird, und in der vor hundert Jahren für das Cabinet angekauften Mineralien-Sammlung des ehemaligen Sächsischen OberBerghauptmanns von Schönberg enthalten war. Noch mit Bewilligung des hochseligen Herzogs rehielt durch die Güte des Herrn KammerRath Braun in Gotha der Hofr. Str. sowohl mehrere Bruchstucke von dieser Eisenmasse, als auch ein Paar Gramm von diesem dieselbe begleitenden Olivin. {{Wielokropek}} |
{{AQuote-end}} | {{AQuote-end}} | ||
- | + | ||
+ | :Ostatecznie okaz trafił do kolekcji Ernsta Friedricha von Schlotheim z Gotha. Sugestia związku okazu ''Gotha'' z lokalizacją ''Grimma'' pochodzi od Olafa Erichsen (portal Thomas Witzke), ale należałoby raczej przyjąć, że został on znaleziony w pobliżu trzech pozostałych fragmentów. Ważył on prawdopodobnie około 1 kg. Według Chladniego (1819) okaz ważył kilka funtów, natomiast wg Buchnera (1863) miał 764,67 gramy. | ||
+ | |||
+ | :{{Sparse-b}}Ciekawostka{{Sparse-e}}: Pierwsze badania okazu ''Gotha'' przeprowadził Friedrich Stromeyer (1824), który analizował „oliwin” z niego i porównywał go z oliwinami ziemskimi! Stwierdził on znaczne różnice, które nie powinny zaskakiwać, gdyż ten meteoryt nie zawiera oliwinu, co najwyraźniej zdezorientowało Stromeyera. I nie najlepiej świadczyłoby o jego znajomości mineralogii? | ||
+ | |||
* Drugi okaz meteorytu '''''Steinbach''''' zidentyfikował w 1751 roku Johann Gottlob Lehamnn (1751), a był on w posiadaniu chemika Andreasa Sigismunda Marggraf zamieszkałego w Eibenstock. Chladni (1819, s. 324) podaje dokładne źródło pochodzenia okazu: „''pomiędzy Eibenstock i Johanngeorgenstadt na hałdzie żelaza w zakładach mydlanych Steinbach''” | * Drugi okaz meteorytu '''''Steinbach''''' zidentyfikował w 1751 roku Johann Gottlob Lehamnn (1751), a był on w posiadaniu chemika Andreasa Sigismunda Marggraf zamieszkałego w Eibenstock. Chladni (1819, s. 324) podaje dokładne źródło pochodzenia okazu: „''pomiędzy Eibenstock i Johanngeorgenstadt na hałdzie żelaza w zakładach mydlanych Steinbach''” | ||
Linia 58: | Linia 62: | ||
Das zwischen {{Sparse-b}}Eibenstock{{Sparse-e}} und {{Sparse-b}}Johann Georgenstadt{{Sparse-e}} auf einer Eisenhalde bey den Steinbacher Seifenwerken gefundene Stück Gediegeneisen, welches {{Sparse-b}}Markgraf{{Sparse-e}} besass {{Wielokropek}} | Das zwischen {{Sparse-b}}Eibenstock{{Sparse-e}} und {{Sparse-b}}Johann Georgenstadt{{Sparse-e}} auf einer Eisenhalde bey den Steinbacher Seifenwerken gefundene Stück Gediegeneisen, welches {{Sparse-b}}Markgraf{{Sparse-e}} besass {{Wielokropek}} | ||
{{AQuote-end}} | {{AQuote-end}} | ||
- | : | + | :Według Buchnera (1863) fragmenty tego okazu trafiły do zbiorów w Wiedniu (1,2 kg), Londynie (130,7 g) i Berlinie (50,146 g) (oraz mniejsze fragmenty do innych kolekcji). |
+ | |||
* Trzeci fragment '''''Rittersgrün''''' został znaleziony w 1833 roku przez leśnika Karola Augusta Reißmanna w ''Ehrenzipfel'' na lewym zboczu nad ''Pöhlwasser'' (Weisbach 1876). Próbował on sprzedać znalezioną masę 86,5 kg<ref>co odpowiada dokładnie 173 funtom pruskim (Weisbach 1876); patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref> u kowala i w pobliskiej hucie, ale bez powodzenia. W 1861 roku August Breithaupt został poinformowany o znalezisku przez zarządcę młyna Kröner von der Masse (''Hüttenverwalter Kröner von der Masse'') i przejął go do kolekcji mineralogicznej Bergakademie Freiberg (Breithaupt 1862). Okaz o średnicy 43 cm został przecięty w Wiedniu, co zajęło 2 miesiące. Pozostała masa główna 55,5 kg znajduje się do dziś w Bergakademie Freiberg, pozostały materiał został rozprowadzony do innych muzeów i/lub sprzedany. | * Trzeci fragment '''''Rittersgrün''''' został znaleziony w 1833 roku przez leśnika Karola Augusta Reißmanna w ''Ehrenzipfel'' na lewym zboczu nad ''Pöhlwasser'' (Weisbach 1876). Próbował on sprzedać znalezioną masę 86,5 kg<ref>co odpowiada dokładnie 173 funtom pruskim (Weisbach 1876); patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref> u kowala i w pobliskiej hucie, ale bez powodzenia. W 1861 roku August Breithaupt został poinformowany o znalezisku przez zarządcę młyna Kröner von der Masse (''Hüttenverwalter Kröner von der Masse'') i przejął go do kolekcji mineralogicznej Bergakademie Freiberg (Breithaupt 1862). Okaz o średnicy 43 cm został przecięty w Wiedniu, co zajęło 2 miesiące. Pozostała masa główna 55,5 kg znajduje się do dziś w Bergakademie Freiberg, pozostały materiał został rozprowadzony do innych muzeów i/lub sprzedany. | ||
+ | |||
* Czwarty fragment '''''Breitenbach''''' został znaleziony w kwietniu 1861 roku w okolicach ''Breitenbach'' (obecnie czeskie ''Potůčky''), dokładnie w pobliżu ''Platten'' (dziś czeskie ''Horní Blatná'') w Czechach w pobliżu granicy z Saksonią. W 1863 roku okaz ten kupiło British Museum w Londynie (nie wiadomo od kogo). Okaz ten badał Story-Maskelyne (1871) i stwierdził, że jest on tożsamy z okazami ''Rittersgrün'' i ''Steinbach''. Znalazł on również w okazie ''Breitenbach'' rzekomo nowy minerał, który nazwał asmanitem, ale okazało się, że jest to dwutlenek krzemu trydymit, polimorficzna odmiana kwarcu. | * Czwarty fragment '''''Breitenbach''''' został znaleziony w kwietniu 1861 roku w okolicach ''Breitenbach'' (obecnie czeskie ''Potůčky''), dokładnie w pobliżu ''Platten'' (dziś czeskie ''Horní Blatná'') w Czechach w pobliżu granicy z Saksonią. W 1863 roku okaz ten kupiło British Museum w Londynie (nie wiadomo od kogo). Okaz ten badał Story-Maskelyne (1871) i stwierdził, że jest on tożsamy z okazami ''Rittersgrün'' i ''Steinbach''. Znalazł on również w okazie ''Breitenbach'' rzekomo nowy minerał, który nazwał asmanitem, ale okazało się, że jest to dwutlenek krzemu trydymit, polimorficzna odmiana kwarcu. | ||
Linia 229: | Linia 235: | ||
* Story-Maskelyne Nevil, (1871), '''On the mineral constituents of meteorites''', ''Philosophical Transactions of the Royal Society of London, Series A'', 161, 1871, s. 359-367. Plik {{!doi|10.1098/rstl.1871.0015}}. | * Story-Maskelyne Nevil, (1871), '''On the mineral constituents of meteorites''', ''Philosophical Transactions of the Royal Society of London, Series A'', 161, 1871, s. 359-367. Plik {{!doi|10.1098/rstl.1871.0015}}. | ||
- | * Stromeyer | + | * Stromeyer Friedrich, (1824), '''De Olivini, Chrysolithi et fossilis, quod cellulas et cavernulas ferri meteorici Pallasii explet, analysi chemica''', ''Göttingische Gelehrte Anzeigen'', ''208. 209. Stück'', 1824, s. 2073-2083 (s. 2082). Plik [http://books.google.com/books?id=6ERKAAAAcAAJ PDF]; plik [http://www.mdz-nbn-resolving.de/urn/resolver.pl?urn=urn:nbn:de:bvb:12-bsb10538699-4 PDF]. |
* +Weisbach Albin, (1876), '''Der Eisenmeteorit von [[Steinbach|Rittersgrün]] im sächsischen Erzgebirge''', Verlag der Königlichen Bergakademie, Freiberg 1876, ss. 3. Plik [http://digital.slub-dresden.de/id477901123 DjVu]. | * +Weisbach Albin, (1876), '''Der Eisenmeteorit von [[Steinbach|Rittersgrün]] im sächsischen Erzgebirge''', Verlag der Königlichen Bergakademie, Freiberg 1876, ss. 3. Plik [http://digital.slub-dresden.de/id477901123 DjVu]. |
Wersja z 01:12, 23 gru 2017
Strona w budowie (Site under construction) Jeszcze to chwilę potrwa (It will take a while) |
Jedyny w swoim rodzaju
Steinbach → | |
Masa główna meteorytu Steinbach (okaz Rittersgrün)
Podpis pod rysunkiem: „Hauptschnitt am Eisen-Meteorit von Rittersgrün (Natüraliche Grösse) Die rechte Hälfte ist nach der Politur, geäzt.” (źródło: Weisbach 1876) | |
Znalezisko | |
Lokalizacja | Gotha, Turyngia, Niemcy |
Położenie[1] | 50°30'N, 12°30'E |
Data | 1724 r. |
Uwagi | anomalny,[2] syderofir ( ang. siderophyre)[3], z inkluzjami krzemianowymi |
Charakterystyka | |
Typ | meteoryt żelazny (żelazno-kamienny?!), oktaedryt drobnoziarnisty Of (fine octahedrites) (0,3 mm[4]), IVA-an |
Masa | 98 kg |
Liczba okazów | cztery fragmenty |
Meteoritical Bulletin Database | |
Synonimy → | |
wg NHM Cat: Breitenbach, Eibenstock, Grimma, Johanngeorgenstadt, Rittersgrün; wg MetBase: Gotha |
Meteoryt Steinbach należy do bardzo rzadkiej grupy meteorytów żelaznych IVA-an. W bazie Meteoritical Bulletin Database sklasyfikowano tylko 6 meteorytów tego typu![5] Dodatkowo meteoryt Steinbach jest klasyfikowanym jako syderofir (ang. siderophyre, niem. Siderophyr). A grupa syderofirów składa się tylko z jednego meteorytu – Steinbach!
Steinbach jest meteorytem żelaznym typu IVA-an z dominującą fazą krzemianową. Zawartość krzemianów wynosi około 2/3. Dominujące fazy to ubogi w wapń enstatyt (~37-43%vol., low-Ca orthopyroxene), klinopirokseny (~2-4%vol., clinopyroxenes) i trydymit (~20-30%vol., polimorficzna odmiana kwarcu). Pozostałe około 1/3 objętości to stop żelazo-niklu (kamacyt i taenit), a także trochę troilitu i niewielkie domieszki chromitu. Faza metalowa Fe-Ni pokazuje po wytrawieniu figury Widmanstättena. Wzór na figurach wykazuje ciągłość w całym meteorycie. Oznacza to, że ziarna metalu są połączone w przestrzeni trójwymiarowej i reprezentują pojedynczy kryształ, mimo że ziarna metalu wydają się mieć na przekrojach rozmiar liczony w centymetrach. Świadczy to o tym, że metal i troilit ewidentnie zostały wstrzyknięte podczas zderzenia we wcześniej wykrystalizowane krzemiany (Ruzicka et al. 2006; Ruzicka 2014).
Oliwiny i plagioklazy są całkowicie nieobecne w meteorycie Steinbach! Widoczne czasem w fazie metalicznej, na przekrojach, małe zielone kryształki to czysty enstatyt!
Obserwowany spadek?
Meteoryt Steinbach wiązany jest z prawdopodobnymi spadkami meteorytów po obserwowanych bolidach historycznych. Pierwszy takie doniesienie mówi o spadku dużych mas żelaza w regionie Miśni w Zielone Świątki („Whitsuntide”) w 1164 roku (Chladni 1808, s. 379). O drugim związku z obserwowanym bolidem (?) pisze też Chladni (1819, s. 212), że około 1540-1550 spadła duża masa żelaza w okolicach Grimma. Ale nie ma dowodów na związek meteorytu Steinbach z tymi doniesieniami.
Faktem jest, że okazy meteorytu Steinbach opisywane są jako świeże.
Okazy
Znaleziono (zidentyfikowano) cztery fragmenty tego meteorytu zwane: Gotha (Grimma), Steinbach, Rittersgrün i Breitenbach.
Nazwa data waga gdzie trafiła masa główna okazu Gotha (Grimma) przed 1724 ~1 kg (917 g; Wülfing 1897) Gotha Steinbach przed 1751 ~1,5 kg Wiedeń, Londyn, Berlin Rittersgrün 1833 86,5 kg Freiberg Breitenbach 1861 10,5 kg Londyn
- Pierwszy okaz meteorytu Steinbach Gotha (Grimma) został zidentyfikowany w 1874 roku przez Stromeyera (1824) w zbiorach w Gotha wśród obiektów zakupionych 100 lat wcześniej z kolekcji saksońskiego Berghauptmanna von Schönberga (stąd datowanie znalezienia meteorytu Steinbach na 1724 rok w katalogach meteorytów). Nie udało się jednak ustalić o jakiego von Schönberga chodzi.[6] Za Stromeyer (1824, s. 2082):
(…)Das andere der erwähnten olivinartigen Fossilien findet sich in der angeblich in der Gegend von Grimma in Sachsen gefundenen meteorischen Eisenmasse, …in dem Herzoglichen Naturalien-Gabinet zu Gotha verwährt wird, und in der vor hundert Jahren für das Cabinet angekauften Mineralien-Sammlung des ehemaligen Sächsischen OberBerghauptmanns von Schönberg enthalten war. Noch mit Bewilligung des hochseligen Herzogs rehielt durch die Güte des Herrn KammerRath Braun in Gotha der Hofr. Str. sowohl mehrere Bruchstucke von dieser Eisenmasse, als auch ein Paar Gramm von diesem dieselbe begleitenden Olivin. (…)
- Ostatecznie okaz trafił do kolekcji Ernsta Friedricha von Schlotheim z Gotha. Sugestia związku okazu Gotha z lokalizacją Grimma pochodzi od Olafa Erichsen (portal Thomas Witzke), ale należałoby raczej przyjąć, że został on znaleziony w pobliżu trzech pozostałych fragmentów. Ważył on prawdopodobnie około 1 kg. Według Chladniego (1819) okaz ważył kilka funtów, natomiast wg Buchnera (1863) miał 764,67 gramy.
- Ciekawostka: Pierwsze badania okazu Gotha przeprowadził Friedrich Stromeyer (1824), który analizował „oliwin” z niego i porównywał go z oliwinami ziemskimi! Stwierdził on znaczne różnice, które nie powinny zaskakiwać, gdyż ten meteoryt nie zawiera oliwinu, co najwyraźniej zdezorientowało Stromeyera. I nie najlepiej świadczyłoby o jego znajomości mineralogii?
- Drugi okaz meteorytu Steinbach zidentyfikował w 1751 roku Johann Gottlob Lehamnn (1751), a był on w posiadaniu chemika Andreasa Sigismunda Marggraf zamieszkałego w Eibenstock. Chladni (1819, s. 324) podaje dokładne źródło pochodzenia okazu: „pomiędzy Eibenstock i Johanngeorgenstadt na hałdzie żelaza w zakładach mydlanych Steinbach”
Das zwischen Eibenstock und Johann Georgenstadt auf einer Eisenhalde bey den Steinbacher Seifenwerken gefundene Stück Gediegeneisen, welches Markgraf besass (…)
- Według Buchnera (1863) fragmenty tego okazu trafiły do zbiorów w Wiedniu (1,2 kg), Londynie (130,7 g) i Berlinie (50,146 g) (oraz mniejsze fragmenty do innych kolekcji).
- Trzeci fragment Rittersgrün został znaleziony w 1833 roku przez leśnika Karola Augusta Reißmanna w Ehrenzipfel na lewym zboczu nad Pöhlwasser (Weisbach 1876). Próbował on sprzedać znalezioną masę 86,5 kg[7] u kowala i w pobliskiej hucie, ale bez powodzenia. W 1861 roku August Breithaupt został poinformowany o znalezisku przez zarządcę młyna Kröner von der Masse (Hüttenverwalter Kröner von der Masse) i przejął go do kolekcji mineralogicznej Bergakademie Freiberg (Breithaupt 1862). Okaz o średnicy 43 cm został przecięty w Wiedniu, co zajęło 2 miesiące. Pozostała masa główna 55,5 kg znajduje się do dziś w Bergakademie Freiberg, pozostały materiał został rozprowadzony do innych muzeów i/lub sprzedany.
- Czwarty fragment Breitenbach został znaleziony w kwietniu 1861 roku w okolicach Breitenbach (obecnie czeskie Potůčky), dokładnie w pobliżu Platten (dziś czeskie Horní Blatná) w Czechach w pobliżu granicy z Saksonią. W 1863 roku okaz ten kupiło British Museum w Londynie (nie wiadomo od kogo). Okaz ten badał Story-Maskelyne (1871) i stwierdził, że jest on tożsamy z okazami Rittersgrün i Steinbach. Znalazł on również w okazie Breitenbach rzekomo nowy minerał, który nazwał asmanitem, ale okazało się, że jest to dwutlenek krzemu trydymit, polimorficzna odmiana kwarcu.
Za portalem Apolda. W miejscowości Rittersgrün w Saksońskim Muzeum Kolei Wąskotorowej (Sächsische Schmalspurbahn-Museum Rittersgrün e.V.) znajduje się mała ekspozycja poświęcona meteorytowi Steibach, dokładniej okazowi Rittersgrün. W gablotach zamieszczono informację o okolicznościach znalezienia okazu, oryginał publikacji Winklera (1878) oraz kopię okazu! (Na portalu Apolda zamieszczono zdjęcia z muzeum). W muzeum nie ma dokładnych informacji gdzie znaleziono okaz, ale w niedalekim powiecie Ehrenzipfel (Ortsteil Ehrenzipfel) przy czerwono/niebieskim szlaku turystycznych w prawdopodobnym miejscu znalezienia okazu, znajduje się pamiątkowa tablica informacyjna (N50°27.488' E012°50.080').
Kolekcje
Fragmenty meteorytu Steinbach w kolekcjach:
Zbiór waga fragmentów
(Koblitz MetBase)uwagi Freiberg, Sächs. Bergakad. 55,5 kg [Rittersgrün mass] London, Nat. Hist. Mus. 7,66 kg [incl. 6.23kg Breitenbach mass] Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ. 3758 g [mainly Rittersgrün] Vienna, Naturhist. Mus. 3178 g Rome, Inst. Min. Mus. 1179 g Gotha, Mus. Naturk. 893 g [Grimma mass] St. Petersburg, Mining Mus. 818 g (…) Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ. 114 g 110,0 g (s), 4,2 g (s)
W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.
Fragment meteorytu Steinbach o łącznej wadze 104 g znajdowały się w kolekcji Juliana Siemaszko (z okazu Steinbach – 5 g, Rittersgrün – 54 g i Breitenbach – 45 g) (Siemaszko 1891).
Źródła
Początek publikacji Weisbach (1876):
Im Jahre 1833 stiess zu Rittersgrün unweit und südlich der Stadt Schwarzenberg im sächsischen Erzgebirge ein Waldarbeiter beim Ackerroden auf einen Klumpen, den er als „altes Eisen“ sowohl dem Schmied des Dorfes als einem benachbarten Hammerwerk wiederholt, doch vergeblich zum Ankauf anbot.
Viele Jahre später hörte Herr Kröner, damals Schichtmeister auf dem Eisenhüttenwerke Siegelhof unterhalb Rittersgrün, jetzt Hüttenverwalter zu Schmiedeberg bei Altenberg, von dem Eisenklumpen, besichtigte denselben und erkannte in losgeschlagenen Brocken eingewachsene Körner eines schmutziggrünen olivinähnlichen Minerals, weswegen er das Eisen für wahrscheinlich meteorischen Ursprungs ansprach doch erst nach Jahren, und zwar 1861 Gelegenheit ergriff, die Auffindung der Eisenmassen überhaupt, sowie die Wahrnehmung der grünen Körner und seine darauf sich gründende Vermuthung dem verstorbenen Oberbergrath, Professor Breitliaupt mitzutheilen.
Unser Breithaupt reiste nach Empfang dieser Mittheilung sofort an Ort und Stelle, fand in der Wohnung des Waldarbeiters den Klumpen noch vor und erwarb ihn, sich von der Richtigkeit der Kröner’schen Angaben überzeugend, durch Kauf für die mineralogische Sammlung der Freiberger Bergakademie.
Von Form zwar ganz unregelmässig, war doch an dem Findling eine furchenartige Vertiefung bemerkenswerth, noch mehr aber eine ihr diametral gegenüberstehende nasenartige Hervorragung nebst zweien nach Gestalt und Lage den beiden Augenhöhlen entsprechenden flachen Einsenkungen, so dass, von dieser einen Seite gesehen, das Ganze mit einem Kopfe, etwa dem eines Löwen, einige Aehnlichkeit darbot.
Der mittlere Durchmesser des Klumpens betrug 1½ Fuss und das Gewicht nahe 1¾ Centner, genauer 173 Pfund.[8]
Oberflächlich war der Körper mit einer über ein Millimeter dicken Rinde bräunlichgelben ockrigen Brauneisenerzes bedeckt, unter welcher Rostrinde eine aus Magneteisenerz[9] bestehende pergamentstarke Lage, die sogenannte Brandrinde, sich befand.
Schon aus dem Roste ragten stellenweise einzelne Körner des grünen olivinähnlichen Minerals hervor, zahllos aber kamen sie beim Zerschneiden des Klumpens zum Vorschein, welche Operation bei der mit Geschmeidigkeit gepaarten Härte der Masse eine äusserst anstrengende und langwierige Arbeit war.
Der Hauptschnitt, durch den eine ebene Innenfläche von nahe 100 Quadratzoll blosgelegt ward, geschah auf Verwendung des Dr. Hörnes, damaligen Directors des k.k. Hofmineraliencabinets, in Wien durch einen Herrn Clement, welcher während der zwei volle Monate in Anspruch nehmenden Ausführung 14 Stahlblätter und 2 Centner Smirgel verbrauchte. Uebrigens stellte dieser Hauptschnitt den Maximalquerschnitt des Klumpens dar und war so geführt, dass das Löwengesicht — um den obigen Vergleich wieder zu benutzen — erhalten blieb. Der grössere der beiden Abschnitte wog reichlich 110 Pfund, der kleinere, welchen man behufs näherer Untersuchung wieder in einzelne Platten zersägte, beinahe 48 Pfund.
Diese Untersuchung ergab, dass der ganze Meteorit bei einem mittleren Eigengewichte von 4,29 dem Volumen nach aus etwa 3/10 Eisen (c) (Meteoreisen) und aus 7/10 einer unmetallischen braunen Masse zusammengesetzt ist, welche vorherrschend aus hypersthenähnlichem Bronzit[10] bestellt, in dem reichlich Magnetkies (d) (? Troilit)[9] und sparsam Schreibersit (Phosphornickeleisen)[11] eingesprengt erscheinen. Von diesen Bestandtheilen werden beim Behandeln mit verdünnter Salzsäure Meteoreisen und Magnetkies aufgelöst, während Schreibersit und Bronzit, sowie auch noch eine weisse Substanz als unlöslich zurückbleibt, die lediglich aus Kieselsäure besteht und mit dem 1871 von Maskelyne im Meteorit von Breitenbach[12] im nördlichen Böhmen entdeckten und Asmanit[13] genannten Körper identisch ist. (…)
Fragment publikacji Credner (1886-1914, Erläuterungen…, s. 85-86) poświęcony okazowi Rittersgrün, gdzie na opisanej mapie zaznaczono miejsce znalezienia okazu:
5. Der Eisenmeteorit von Rittersgrün.
In den Bereich von Section Johanngeorgenstadt fällt die Fundstelle des bekannten Rittersgrüner Eisenmeteorites[14], dessen grösster Theil gegenwärtig in Freiberg aufbewahrt wird. Der betreffende Punkt liegt am linken Gehänge des Pöhlwassers nahe dem Ostrande der Karte und ist auf dieser näher bezeichnet. Das Fundstück bestand aus einem, im mittleren Durchmesser einige 40 cm betragenden, 86,5 kg schweren Klumpen von unregelmässiger Form, oberflächlich mit einer über 1 mm dicken Rinde von bräunlichgelbem, ockerigem Brauneisenerz bedeckt, unter welcher eine aus Magneteisenerz bestehende, pergameutstarke, sogenannte Braridrinde sich befand. Das Stück ergab als Ganzes ein spec. Gewicht von 4,29 und erwies sich dem Volumen nach aus circa 3/10 Eisen und 7/10 einer braunen, unmetallischen Masse zusammengesetzt, welche vorherrschend aus Hypersthen[15] und Bronzit[10] besteht, worin reichlich Magnetkies[9] und spärlich Schreibersit[11] eingesprengt ist. Bei Behandlung mit Salzsäure bleibt ausser dem Schreibersit und Bronzit noch eine weisse Substanz als unlöslich zurück, die lediglich aus Kieselsäure besteht und mit dem Asmanit[13] übereinstimmt. Der Bronzit erscheint meist in krystallinischen Körnern; die im Magnetkies eingesprengten sind ebenflächig, während die mit dem Eisen verwachsenen gekrümmte Flächen zeigen. Farbe: leberbraun, oliven- bis pistaziengrün, z. Th. fast honiggelb. Spec. Gewicht 3,39. Das von den übrigen Gemengtheilen möglichst befreite Eisen von 7,60 spec. Gewicht ergab nach Dr. C. Rübe folgende Zusammensetzung:
- Eisen 87,31
- Nickel 9,63
- Kobalt 0,58
- Phosphor 1,37
- Kalkerde 0,25
- Magnesia 0,15
- Kieselsäure 0,98
- ----------
- 100,27
Lokalizacja
(B) Breitenbach, (E) Eibenstock, Ehrenzipfel, (H) Horní Blatná, (J) Johanngeorgenstadt, (R) Rittersgrün, (S) Steinbach
Prawdopodobne miejsce znalezienia masy Rittersgrün
Położenie pamiątkowej tablicy
Saksońskie Muzeum Kolei Wąskotorowej
Rzeka/strumień Pöhlwasser
* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki
Steinbach dzielnica Johanngeorgenstadt; Breitenbach (dzisiaj czeskie Potůčky); Horní Blatná (niem. Bergstadt Platten).
Fragment Rittersgrün znaleziono w Ehrenzipfel na lewym zboczu nad strumieniem Pöhlwasser. W pobliżu miejsca, gdzie znaleziono fragment Rittersgrün znajduje się dziś pamiątkowa tablica (N50°27.488' E012°50.080') (portal Apolda).
Rejon, gdzie znajdowano okazy meteorytu Steinbach, jest dobrze zdefiniowany. Nie można wykluczyć, że znajdują się tam jeszcze inne bryły, być może nawet większe niż okaz Rittersgrün? Warto spróbować!
Mapy
Fragment Rittersgrün znaleziono w miejscu zaznaczonym na mapie Crednera (Geologische Specialkarte des Königreichs Sachsen):
za portalem Thomas Witzke: „Der Fundort des Rittersgrün-Exemplars ist in der Geologischen Karte verzeichnet und lässt sich so bis auf wenige Meter genau mit 50.45865°N, 12.83544°E angeben.”
Galerie
1. Cambria, ung.; 2. Braunau, IIAB; 3. Red River (syn. Texas), IIIAB; 4. Steinbach (Saxony), IVA-an (źródło: Clark 1852) |
Fragmenty meteorytów Steinbach i Bitburg[16] (oraz Netschaëvo[17] i Zagora[18]). Zbiory Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego we Wrocławiu |
Steinbach (Muz Min Wroclaw) label-Freiberg.jpg
Etykieta muzeum we Wrocłwiu dołączona do okazu meteorytu Steinbach. Fragment z okazu Rittersgrün pochodzący z kolekcji Bergakademie Freiberg (K.S. bergacademische Minelaien-Niederlage zu Freiberg) |
Płytka meteorytu Steinbach o wadze 2,14 g (Woreczko Meteorites Collection) |
Bibliografia
- Albinus Petrus (Albinum Petrum, niem. Peter von Weiße), (1589), Meißnische Land- und Berg-Chronika. Jn welcher ein vollnstendige description des Landes, so zwischen der Elbe, Sala vnd Südödischen Behmischen gebirgen gelegen, so wol der… Bergwercken, sampt zugehörigen Metall… Metallar beschreibungen…, Dreszden 1589, (s. 135).[19] Plik DjVu.
- Breithaupt August, (1862), Das Ergebniss der von Herrn Dr. Rube ausgeführten Analyse des Rittersgrüner Meteoreisens, Berg- und hüttenmännische Zeitung 21(8), 1862, s. 72. Plik DjVu.
- Breithaupt August, (1862), Vorläufige Nachricht über den Eisen-Meteorit von Rittersgrün, Berg- und hüttenmännische Zeitung 21(37), 1862, s. 321-322. Plik DjVu.
- Buchner Otto, (1863), Die Meteoriten in Sammlungen, ihre Geschichte, mineralogische und chemische Beschaffenheit, Leipzig 1863, ss. 202, (s. 124-126).[20][21][22] Plik hPDF; plik DjVu.
- Chladni Ernst F.F., (1808), Beiträge zu den Nachrichten von Meteorsteinen, Annalen der Physik, Bd. 29, 1808, s. 375-383, (s. 379). Plik DjVuŹródło: Wiki.Meteoritica.pl.
- Chladni Ernst F.F., (1819), Ueber Feuer-Meteore, und über die mit denselben herabgefallenen Massen (O ognistych meteorach i o masach spadających z nimi) (Nebst zehn Steindrucktafeln und deren Erklärung von Carl von Schreibers), Wien 1819, ss. 434, (s. 92, 212-213, 324, 326, 433).[23][24] Plik PDF[25]; plik GoogleBooks; plik doi.
- Clark Smith William, (1852), On Metallic Meteorites. An Inaugural Dissertation…, Göttingen 1852, ss. 112 (ilustracje).[26] Plik PDF.
- Credner Hermann, (1886-1914), Geologische Specialkarte des Königreichs Sachsen, Geologische Karte von Sachsen (Königreich), 1:25 000, Lithographie, 1886-1914.[27] Plik DjVu; plik DjVu.
- Grady Monica M., (2000), Catalogue of Meteorites. 5th Ed., Natural History Museum, Cambridge University Press, London, UK, 2000. ISBN 978-0521663038. Plik NHM Data Portal; plik PDF.
- Kesselmeyer Paul August, (1861), Ueber den Ursprung der Meteorsteine. Tafel XII-XIV., w: Broenner Heinrich L., Abhandlungen, herausegeben von der Senckenburgischen naturforschenden gesellschaft, Bd. 3, Frankfurt a.M. 1859-1861, s. 313-454, (s. 367, 408, 413). Plik PDF; plik DjVu.
- Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.
- Lang Victor von, (1870), Ueber den Enstatit im Meteoreisen von Breitenbach, Annalen der Physik, 139, Bd. 215, 1870, s. 315-318.[28] Plik DjVuŹródło: Wiki.Meteoritica.pl.
- Lehmann Johann Gottlob, (1751), Kurze Einleitung in einige Theile der Bergwerks-Wissenschaft, Berlin 1751, (s. 79-80).[29] Plik GoogleBooks.
- Ruzicka Alex, Hutson Melinda, (2006), Differentiation and evolution of the IVA meteorite parent body: Clues from pyroxene geochemistry in the Steinbach stony-iron meteorite, Meteoritics & Planetary Science, vol. 41(12), 2006, s. 1959-1987. Plik doi.
- Ruzicka Alex, (2014), Silicate-bearing iron meteorites and their implications for the evolution of asteroidal parent bodies, Chemie der Erde, 74(1), 2014, s. 3-48. Plik doi.
- Story-Maskelyne Nevil, (1871), On the mineral constituents of meteorites, Philosophical Transactions of the Royal Society of London, Series A, 161, 1871, s. 359-367. Plik doi.
- Stromeyer Friedrich, (1824), De Olivini, Chrysolithi et fossilis, quod cellulas et cavernulas ferri meteorici Pallasii explet, analysi chemica, Göttingische Gelehrte Anzeigen, 208. 209. Stück, 1824, s. 2073-2083 (s. 2082). Plik PDF; plik PDF.
- +Weisbach Albin, (1876), Der Eisenmeteorit von Rittersgrün im sächsischen Erzgebirge, Verlag der Königlichen Bergakademie, Freiberg 1876, ss. 3. Plik DjVu.
- Winkler Clemens, (1878), Die Untersuchung des Eisenmeteorits von Rittersgrün, Nova acta Academiae Caesareae Leopoldino-Carolinae Germanicae Naturae Curiosorum, 40(8), 1878, s. 331-382. Plik DjVu.
- +Winkler Clemens, (1879), Chemische Untersuchung des Eisenmeteorites von Rittersgrün, Berg- und hüttenmännische Zeitung, 38, 1879, s. 125-126.
- Wülfing Ernst Anton von, (1897), Die Meteoriten in Sammlungen und ihre Literatur. Nebst einem versuch den tauschwert der meteoriten zu bestimmen (Meteorites in Collections and Their Literature. Including An Attempt To Determine The Exchange Value Of Meteorites), Verlag der H. Laupp'schen Buchhandlung, Tübingen 1897, (s. 343-347).[30][31][32] Plik GIF; plik Internet Archive; plik GoogleBooks.
Przypisy
Zobacz również
- meteoryt Tabarz
Linki zewnętrzne
- Meteoritical Bulletin Database (MBD) – meteoryt Steinbach
- Encyclopedia of Meteorites (EoM) – meteoryt Steinbach
- Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (Natural History Museum Vienna; Vienna, Naturhist. Mus.) – Naturhistorisches Museum Wien ● Die Meteoritensammlung ● Mineralogy & Petrography ● [katalogi → Partsch (1843); Brezina (1885); Brezina (1895); Brezina (1896); Berwerth (1903)]
- Saksońskie Muzeum Kolei Wąskotorowej w Rittersgrün – Sächsisches Schmalspurbahn-Museum Rittersgrün
- Portal Apolda – Besuch in Rittersgrün (Steinbach Meteorit)
- Portal Thomas Witzke – Homepage von Thomas Witzke ● Eisenmeteorite - Fotos und Klassifikation
- Meteoryt Steinbach w kolekcjach polskich – katalog PTMet ● Wadi & Jan Woreczko Collection
- woreczko.pl – Słownik „meteorytowy” (Glossary) ● Minerały w meteorytach (Meteorite minerals) ● Krzemiany (Silicates) ● Figury, struktury Widmanstättena (Widmanstätten pattern)
- Wikipedia (DE) – Rittersgrün ● Pöhlwasser
- Portal Meteorite Picture of the Day – Steinbach
Co jeszcze na stronę? (What else to supplement?) (poszukać, uzupełnić …) |
- bibliografia
- Buchner (1861)