PayPal-donate (Wiki).png
O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Grzempach (Grzempy)

Z Wiki.Meteoritica.pl

(Różnice między wersjami)
(→Bibliografia)
Linia 17: Linia 17:
Wydawać by się mogło, że sporo meteorytów spada po południu{{Kropek}} i tak też było w przypadku tego meteorytu.
Wydawać by się mogło, że sporo meteorytów spada po południu{{Kropek}} i tak też było w przypadku tego meteorytu.
-
Około godziny 15:00 meteoryt Grzempach "przybył" do wsi Grzempy (obecna nazwa wsi Grzępy, dawn. ''Friedrichsau''), niedaleko Czarnkowa w woj. wielkopolskim. Było to 3&nbsp;września 1910&nbsp;r. (sobota)<ref name="data"></ref>. Świadkiem tego wydarzenia był w&nbsp;swoim obejściu rolnik Bydołek<ref name="Bydołek">gospodarz o nazwisku '''Bidolek''' wg relacji prof. Zerbsta z&nbsp;Piły zamieszczonej w&nbsp;''Schneidemühler Zeitung''</ref>, który zobaczył kulę ognistą. Odcięła ona kilka gałęzi z&nbsp;pobliskiego drzewa i&nbsp;ugrzęzła w&nbsp;ziemi. Jednocześnie dał się słyszeć gwałtowny, podobny do grzmotu łoskot. Chłop rozkopał miejsce spadku i&nbsp;wydobył kamień wielkości pięści o&nbsp;wadze 690&nbsp;g, który był jeszcze tak ciepły, że nie dało się utrzymać go w&nbsp;ręku. Okaz był pokryty czarną skorupą, ale widać było na niej dwie powierzchnie przełamu. Jedna [[:Image:Grzempach_fig4_(Pokrzywnicki_1964).jpg|świeża]] powstała przez uderzenie o&nbsp;drzewo lub ziemię. Druga [[:Image:Grzempach_fig5_(Pokrzywnicki_1964).jpg|pokryta warstwą opalenizny]] co by wskazywało, że rozpadł się na części jeszcze w&nbsp;atmosferze. Odłamków tych nie odnaleziono (Szulczewski 1923, Pokrzywnicki 1955).
+
Około godziny 15:00 meteoryt Grzempach „przybył” do wsi Grzempy (obecna nazwa wsi Grzępy, dawn. ''Friedrichsau''), niedaleko Czarnkowa w woj. wielkopolskim. Było to 3&nbsp;września 1910&nbsp;r. (sobota)<ref name="data"></ref>. Świadkiem tego wydarzenia był w&nbsp;swoim obejściu rolnik Bydołek<ref name="Bydołek">gospodarz o nazwisku '''Bidolek''' wg relacji prof. Zerbsta z&nbsp;Piły zamieszczonej w&nbsp;''Schneidemühler Zeitung''</ref>, który zobaczył kulę ognistą. Odcięła ona kilka gałęzi z&nbsp;pobliskiego drzewa i&nbsp;ugrzęzła w&nbsp;ziemi. Jednocześnie dał się słyszeć gwałtowny, podobny do grzmotu łoskot. Chłop rozkopał miejsce spadku i&nbsp;wydobył kamień wielkości pięści o&nbsp;wadze 690&nbsp;g, który był jeszcze tak ciepły, że nie dało się utrzymać go w&nbsp;ręku. Okaz był pokryty czarną skorupą, ale widać było na niej dwie powierzchnie przełamu. Jedna [[:Image:Grzempach_fig4_(Pokrzywnicki_1964).jpg|świeża]] powstała przez uderzenie o&nbsp;drzewo lub ziemię. Druga [[:Image:Grzempach_fig5_(Pokrzywnicki_1964).jpg|pokryta warstwą opalenizny]] co by wskazywało, że rozpadł się na części jeszcze w&nbsp;atmosferze. Odłamków tych nie odnaleziono (Szulczewski 1923, Pokrzywnicki 1955).
Według Szulczewskiego (1923) meteoryt badano w Berlinie i przed jego przecięciem wykonano model gipsowy, który niestety zaginął.
Według Szulczewskiego (1923) meteoryt badano w Berlinie i przed jego przecięciem wykonano model gipsowy, który niestety zaginął.
Linia 24: Linia 24:
-
Przed wojną okaz meteorytu znajdował się w zbiorach Muzeum Wielkopolskiego, tam też był przechowywany okaz Coblinera meteorytu [[Morasko]]. Obecnie [[:Image:Grzempach_main_mass_(PolandMet.com).jpg|masa główna]] meteorytu Grzempy (cs) o&nbsp;wadze 535,20&nbsp;g<ref name="masa mm">wg Pokrzywnickiego (1964) waga masy głównej wynosiła: w&nbsp;1954&nbsp;r. – 652,4&nbsp;g (±0,1&nbsp;g), później 640,17&nbsp;g; więcej w Pokrzywnicki (1964)</ref> znajduje się w&nbsp;zbiorach [[Muzeum Geologiczne PAN w&nbsp;Krakowie|Muzeum Geologicznego PAN]] przy ulicy Senackiej&nbsp;1 w&nbsp;Krakowie.<ref name="Łaptaś 1998">Łaptaś et al. (1998); nr inwent. ZNGPAN B-V-57/15.1-3</ref>
+
Przed wojną okaz meteorytu znajdował się w zbiorach Muzeum Wielkopolskiego, tam też był przechowywany okaz Coblinera meteorytu [[Morasko]]. Obecnie [[:Image:Grzempach_main_mass_(PolandMet.com).jpg|masa główna]] meteorytu Grzempy (cs) o&nbsp;wadze 535,20&nbsp;g<ref name="masa mm">wg Pokrzywnickiego (1964) waga masy głównej wynosiła: w&nbsp;1954&nbsp;r. – 652,4&nbsp;g (±0,1&nbsp;g), później 640,17&nbsp;g; więcej w Pokrzywnicki (1964)</ref> znajduje się w&nbsp;zbiorach [[Muzeum Geologiczne PAN w&nbsp;Krakowie|Muzeum Geologicznego PAN]] przy ulicy Senackiej&nbsp;1 w&nbsp;Krakowie.<ref name="Łaptaś 1998">Łaptaś et al. (1998); nr inwent. ZNG PAN B-V-57/15.1-3</ref>
Meteoryt Grzempy w&nbsp;kolekcjach (Koblitz MetBase):
Meteoryt Grzempy w&nbsp;kolekcjach (Koblitz MetBase):
Linia 44: Linia 44:
|}
|}
W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.
W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.
 +
 +
Fotografie okazu i detali powierzchni oraz jego model 3D znajdują się na portalu Wirtualne Muzea Wielkopolski – [http://muzea.malopolska.pl/obiekty/-/a/26837/4881231 Meteoryt kamienny „Grzempy” (chondryt H5)].
=== Masa główna traci na wadze! ===
=== Masa główna traci na wadze! ===
Linia 61: Linia 63:
2. METEORYT GRZEMPY
2. METEORYT GRZEMPY
-
Pierwszą wzmiankę o spadku tego meteorytu 3&nbsp; września 1910 r. około godz.&nbsp;15 (w.m.s.: φ&nbsp;=&nbsp;52°52' – λ&nbsp;=&nbsp;16°38') we wsi Grzempy, położonej około 9&nbsp;km od miasta Czernkowa w Poznańskiem, podał prof. Zerbst z&nbsp;Piły w&nbsp;"Scheidemühler Zeitung"<ref>poprawna nazwa dziennika ''Schneidemühler Zeitung''; ukazywało się ono w&nbsp;Pile do 1919 roku</ref> z&nbsp;10&nbsp;września 1910&nbsp;r., którą przytoczył następnie prof. Könnermann z&nbsp;Poznania w&nbsp;"Ostdeutsche Sontagblatt" z&nbsp;1911&nbsp;r<sup>1</sup>. Następnie opis spadku – prawdopodobnie oparty na powyższych źródłach – zamieścił Szulczweski (1923)<ref name="Szulczewski 1923">Szulczewski (1923)</ref>, a&nbsp;dalej krótką wzmiankę o&nbsp;tym meteorycie znajdujemy u&nbsp;Slavika i&nbsp;Spencera (1948)<ref>Slavíc et al. (1928)</ref> i&nbsp;u&nbsp;Łaszkiewicza (1936). Wreszcie wymienił go pod nazwą "Grzempach" jako wątpliwy (doubtful) Katalog British Museum (1953), podając: φ&nbsp;=&nbsp;52°54'N – λ&nbsp;=&nbsp;16°35'E jako przybliżone współrzędne miejsca spadku. Wreszcie spadek ten przestał być wątpliwy dzięki pracom autora (Pokrzywnicki 1955a, b, 1956).
+
Pierwszą wzmiankę o spadku tego meteorytu 3&nbsp; września 1910 r. około godz.&nbsp;15 (w.m.s.: φ&nbsp;=&nbsp;52°52' – λ&nbsp;=&nbsp;16°38') we wsi Grzempy, położonej około 9&nbsp;km od miasta Czernkowa w Poznańskiem, podał prof. Zerbst z&nbsp;Piły w&nbsp;„Scheidemühler Zeitung”<ref>poprawna nazwa dziennika ''Schneidemühler Zeitung''; ukazywało się ono w&nbsp;Pile do 1919 roku</ref> z&nbsp;10&nbsp;września 1910&nbsp;r., którą przytoczył następnie prof. Könnermann z&nbsp;Poznania w&nbsp;„Ostdeutsche Sontagblatt” z&nbsp;1911&nbsp;r<sup>1</sup>. Następnie opis spadku – prawdopodobnie oparty na powyższych źródłach – zamieścił Szulczweski (1923)<ref name="Szulczewski 1923">Szulczewski (1923)</ref>, a&nbsp;dalej krótką wzmiankę o&nbsp;tym meteorycie znajdujemy u&nbsp;Slavika i&nbsp;Spencera (1948)<ref>Slavíc et al. (1928)</ref> i&nbsp;u&nbsp;Łaszkiewicza (1936). Wreszcie wymienił go pod nazwą „Grzempach” jako wątpliwy (doubtful) Katalog British Museum (1953), podając: φ&nbsp;=&nbsp;52°54'N – λ&nbsp;=&nbsp;16°35'E jako przybliżone współrzędne miejsca spadku. Wreszcie spadek ten przestał być wątpliwy dzięki pracom autora (Pokrzywnicki 1955a, b, 1956).
-
Oto krótki opis meteorytu i&nbsp;jego historia. Niejaki Bydołek<ref name="Bydołek"></ref>, gospodarz ze wsi Grzempy, pracując w swojej zagrodzie ujrzał nagle spadającą na ziemię "kulę ognistą". Kula ta spadając odcięła kilka gałęzi z&nbsp;pobliskiego drzewa i&nbsp;ugrzęzła w&nbsp;ziemi. Jednocześnie dał się słyszeć gwałtowny, podobny do grzmotu łoskot i&nbsp;"utworzyły się gazy przypominające spaloną siarkę". Kopiąc niezwłocznie w&nbsp;miejscu spadku Bydołek wydobył meteoryt wielkości pięści, kształtu okrągławego, masy 690&nbsp;g. Był tak gorący, że nie dawał się utrzymać w&nbsp;ręku. Okaz pokryty był otoczką opalenizny i&nbsp;wykazywał dwie powierzchnie rozłamu: jedną świeżą, powstałą przy uderzeniu meteorytu o&nbsp;gałęzie i&nbsp;drugą, powstałą wskutek odpadnięcia części masy jeszcze w&nbsp;atmosferze. Odłamków tych nie udało się odnaleźć.
+
Oto krótki opis meteorytu i&nbsp;jego historia. Niejaki Bydołek<ref name="Bydołek"></ref>, gospodarz ze wsi Grzempy, pracując w swojej zagrodzie ujrzał nagle spadającą na ziemię „kulę ognistą”. Kula ta spadając odcięła kilka gałęzi z&nbsp;pobliskiego drzewa i&nbsp;ugrzęzła w&nbsp;ziemi. Jednocześnie dał się słyszeć gwałtowny, podobny do grzmotu łoskot i&nbsp;„utworzyły się gazy przypominające spaloną siarkę”. Kopiąc niezwłocznie w&nbsp;miejscu spadku Bydołek wydobył meteoryt wielkości pięści, kształtu okrągławego, masy 690&nbsp;g. Był tak gorący, że nie dawał się utrzymać w&nbsp;ręku. Okaz pokryty był otoczką opalenizny i&nbsp;wykazywał dwie powierzchnie rozłamu: jedną świeżą, powstałą przy uderzeniu meteorytu o&nbsp;gałęzie i&nbsp;drugą, powstałą wskutek odpadnięcia części masy jeszcze w&nbsp;atmosferze. Odłamków tych nie udało się odnaleźć.
[[Grafika:Grzempach_fig4_(Pokrzywnicki 1964).jpg|200px|thumb|'''Fig.&nbsp;4''' Meteoryt Grzempy. Rozłam powstały przy uderzeniu meteorytu w&nbsp;drzewo i&nbsp;powierzchnia przecięcia. ×&nbsp;ok.&nbsp;0,7 (''Grzempy Meteorite. Natural broken surface, and artifical surface. ×&nbsp;c.&nbsp;0.7'')]]
[[Grafika:Grzempach_fig4_(Pokrzywnicki 1964).jpg|200px|thumb|'''Fig.&nbsp;4''' Meteoryt Grzempy. Rozłam powstały przy uderzeniu meteorytu w&nbsp;drzewo i&nbsp;powierzchnia przecięcia. ×&nbsp;ok.&nbsp;0,7 (''Grzempy Meteorite. Natural broken surface, and artifical surface. ×&nbsp;c.&nbsp;0.7'')]]
Linia 71: Linia 73:
Spadły meteoryt uzyskano przy pomocy władz miejscowych jako dar dla Muzeum Wielkopolskiego, lecz wszedł on do zbiorów tego muzeum dopiero po dłuższych pertraktacjach i&nbsp;sporach z&nbsp;jednym z&nbsp;niemieckich obserwatoriów astronomicznych, prawdopodobnie w&nbsp;Treptow, które rościło sobie prawa do niego. Jak wynika z&nbsp;udzielonych mi notatek zmarłego prof. S.&nbsp;Małkowskiego, badaniem meteorytu miał się zajmować prof. dr W.&nbsp;Archenhold, dyrektor Obserwatorium Astronomicznego w&nbsp;Treptow pod Berlinem. Skądinąd, prof. Szulczewski w&nbsp;rozmowie twierdził, że meteoryt Grzempy był badany w&nbsp;Państwowym Instytucie Geologicznym w Berlinie. Nie zdołano dotychczas stwierdzić, czy wyniki tych badań ogłoszone zostały w&nbsp;literaturze.
Spadły meteoryt uzyskano przy pomocy władz miejscowych jako dar dla Muzeum Wielkopolskiego, lecz wszedł on do zbiorów tego muzeum dopiero po dłuższych pertraktacjach i&nbsp;sporach z&nbsp;jednym z&nbsp;niemieckich obserwatoriów astronomicznych, prawdopodobnie w&nbsp;Treptow, które rościło sobie prawa do niego. Jak wynika z&nbsp;udzielonych mi notatek zmarłego prof. S.&nbsp;Małkowskiego, badaniem meteorytu miał się zajmować prof. dr W.&nbsp;Archenhold, dyrektor Obserwatorium Astronomicznego w&nbsp;Treptow pod Berlinem. Skądinąd, prof. Szulczewski w&nbsp;rozmowie twierdził, że meteoryt Grzempy był badany w&nbsp;Państwowym Instytucie Geologicznym w Berlinie. Nie zdołano dotychczas stwierdzić, czy wyniki tych badań ogłoszone zostały w&nbsp;literaturze.
-
Według notatek prof. Małkowskiego, akta dotyczące m.in. meteorytu Grzempy miały się znajdować w&nbsp;1928&nbsp;r. w Kancelarii Głównej Muzeum Wielkopolskiego w&nbsp;Poznaniu<sup>2</sup> (skrytka nr&nbsp;4a), lecz przedsięwzięte w 1954&nbsp;r. poszukiwania nie doprowadziły do ich znalezienia. Według prof. Szulczewskiego, w&nbsp;Obserwatorium Astronomicznym w&nbsp;Szpandawie znajdowały się obszerne akta dotyczące m.in. spadku w Grzempach i&nbsp;w&nbsp;aktach tych miała się jakoby znajdować jakaś drukowana praca. Według Szulczewskiego, meteorytem Grzempy zajmował się i&nbsp;pisał na jego temat były kustosz Muzeum Wielkopolskiego, zmarły w&nbsp;1913&nbsp;r. dr&nbsp;F.&nbsp;Pfuhl, profesor Gimnazjum św.&nbsp;Magdaleny w&nbsp;Poznaniu, "zasłużony badacz na polu fizjografii Wielkopolski"<sup>3</sup>. Meteoryt trafił następnie do zbiorów Muzeum Przyrodniczego w&nbsp;Poznaniu. Dziś znajduje się w&nbsp;zbiorze meteorytów [[PAN Muzeum Ziemi w Warszawie|PAN w&nbsp;Warszawie]]<ref name="mm"></ref>.
+
Według notatek prof. Małkowskiego, akta dotyczące m.in. meteorytu Grzempy miały się znajdować w&nbsp;1928&nbsp;r. w Kancelarii Głównej Muzeum Wielkopolskiego w&nbsp;Poznaniu<sup>2</sup> (skrytka nr&nbsp;4a), lecz przedsięwzięte w 1954&nbsp;r. poszukiwania nie doprowadziły do ich znalezienia. Według prof. Szulczewskiego, w&nbsp;Obserwatorium Astronomicznym w&nbsp;Szpandawie znajdowały się obszerne akta dotyczące m.in. spadku w Grzempach i&nbsp;w&nbsp;aktach tych miała się jakoby znajdować jakaś drukowana praca. Według Szulczewskiego, meteorytem Grzempy zajmował się i&nbsp;pisał na jego temat były kustosz Muzeum Wielkopolskiego, zmarły w&nbsp;1913&nbsp;r. dr&nbsp;F.&nbsp;Pfuhl, profesor Gimnazjum św.&nbsp;Magdaleny w&nbsp;Poznaniu, „zasłużony badacz na polu fizjografii Wielkopolski”<sup>3</sup>. Meteoryt trafił następnie do zbiorów Muzeum Przyrodniczego w&nbsp;Poznaniu. Dziś znajduje się w&nbsp;zbiorze meteorytów [[PAN Muzeum Ziemi w Warszawie|PAN w&nbsp;Warszawie]]<ref name="mm"></ref>.
-
Główna masa meteorytu ważyła w 1954&nbsp;r. – 652,4&nbsp;g (±0,1&nbsp;g), przy niej znajdował się odłamek z powierzchni wagi 5,5&nbsp;g. Wygląd obecny meteorytu ilustrują zdjęcia 1–5 ([[:Grafika:Grzempach_tabl_(Pokrzywnicki 1964).jpg|tabl.&nbsp;I]]); ma on kształt nieregularnej czworobocznej piramidy, której wierzchołek odłamał się przy przelocie w atmosferze. Meteoryt opatrzony jest nalepką "meteoryt Grzempach"<sup>4</sup>. Powierzchnia otoczki 1&nbsp;stopnia jest czarna, jednostajna, chropawa, bez piezogliptów<ref>chodzi o&nbsp;regmaglipty, nazwa piezoglipty wyszła z&nbsp;użycia</ref>. Otoczka 2&nbsp;stopnia na rozłamie wierzchołka piramidy jest silnie chropowata. "Piętka" okazu odcięta. Rozkład wrostków Fe-Ni i&nbsp;ich wielkość – nierównomierne. Powyższa morfologia wskazuje m.in. na to, że meteoryt w&nbsp;locie swym prawdopodobnie wirował.
+
Główna masa meteorytu ważyła w 1954&nbsp;r. – 652,4&nbsp;g (±0,1&nbsp;g), przy niej znajdował się odłamek z powierzchni wagi 5,5&nbsp;g. Wygląd obecny meteorytu ilustrują zdjęcia 1–5 ([[:Grafika:Grzempach_tabl_(Pokrzywnicki 1964).jpg|tabl.&nbsp;I]]); ma on kształt nieregularnej czworobocznej piramidy, której wierzchołek odłamał się przy przelocie w atmosferze. Meteoryt opatrzony jest nalepką „meteoryt Grzempach”<sup>4</sup>. Powierzchnia otoczki 1&nbsp;stopnia jest czarna, jednostajna, chropawa, bez piezogliptów<ref>chodzi o&nbsp;regmaglipty, nazwa piezoglipty wyszła z&nbsp;użycia</ref>. Otoczka 2&nbsp;stopnia na rozłamie wierzchołka piramidy jest silnie chropowata. „Piętka” okazu odcięta. Rozkład wrostków Fe-Ni i&nbsp;ich wielkość – nierównomierne. Powyższa morfologia wskazuje m.in. na to, że meteoryt w&nbsp;locie swym prawdopodobnie wirował.
Odłamek wagi 7,212&nbsp;g zbadany przez mgr A.&nbsp;Piaskowskiego wykazał c.wł. 3,56&nbsp;g/cm<sup>3</sup>, a&nbsp;c.wł. głównej masy – 3,42&nbsp;(±0,01)&nbsp;g/cm<sup>3</sup>; są to ciężary charakterystyczne dla chondrytów<sup>5</sup>. Obecnie waga meteorytu wynosi 640,17&nbsp;g, ponieważ przy odcinaniu kawałka przeznaczonego do analizy chemicznej część masy uległa zniszczeniu.
Odłamek wagi 7,212&nbsp;g zbadany przez mgr A.&nbsp;Piaskowskiego wykazał c.wł. 3,56&nbsp;g/cm<sup>3</sup>, a&nbsp;c.wł. głównej masy – 3,42&nbsp;(±0,01)&nbsp;g/cm<sup>3</sup>; są to ciężary charakterystyczne dla chondrytów<sup>5</sup>. Obecnie waga meteorytu wynosi 640,17&nbsp;g, ponieważ przy odcinaniu kawałka przeznaczonego do analizy chemicznej część masy uległa zniszczeniu.
Linia 84: Linia 86:
:<sup>2</sup> Informację tę potwierdził również prof. Szulczewski.<ref name="Szulczewski 1923"></ref>
:<sup>2</sup> Informację tę potwierdził również prof. Szulczewski.<ref name="Szulczewski 1923"></ref>
-
:<sup>3</sup> Tak go nazywa E.&nbsp;Chwalewnik – "Zbiory Polskie". Warszawa–Kraków (1927 C.&nbsp;2).<ref>Chwalewik (1926-1927, s. 104)</ref>
+
:<sup>3</sup> Tak go nazywa E.&nbsp;Chwalewnik – „Zbiory Polskie”. Warszawa–Kraków (1927 C.&nbsp;2).<ref>Chwalewik (1926-1927, s. 104)</ref>
:<sup>4</sup> Dla uniknięcia podobnych i&nbsp;innych zniekształceń nazw meteorytów używa się w&nbsp;meteorytyce nazw w&nbsp;pierwszym przypadku.
:<sup>4</sup> Dla uniknięcia podobnych i&nbsp;innych zniekształceń nazw meteorytów używa się w&nbsp;meteorytyce nazw w&nbsp;pierwszym przypadku.
Linia 90: Linia 92:
:<sup>5</sup> Można zauważyć, że w niektórych meteorytach (np. Krähenberg<ref>spadek meteorytu [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=12353 Krähenberg] 5&nbsp;maja 1869 roku w&nbsp;[[Niemcy|Niemczech]]; chondryt zwyczajny LL5, TKW 16,5&nbsp;kg</ref> czy [[Pułtusk]]) otoczka opalenizny wpływa na c.wł. bardzo niewiele (Cohen 1903, H.&nbsp;2, s.&nbsp;116).
:<sup>5</sup> Można zauważyć, że w niektórych meteorytach (np. Krähenberg<ref>spadek meteorytu [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=12353 Krähenberg] 5&nbsp;maja 1869 roku w&nbsp;[[Niemcy|Niemczech]]; chondryt zwyczajny LL5, TKW 16,5&nbsp;kg</ref> czy [[Pułtusk]]) otoczka opalenizny wpływa na c.wł. bardzo niewiele (Cohen 1903, H.&nbsp;2, s.&nbsp;116).
-
:<sup>6</sup> J. Pokrzywnicki & T.&nbsp;Wieser – "The Grzempy meteorite, its mineral and chemical composition". Bull. Acad. Polon. Sci., Sér. Sci. géol. et&nbsp;géogr., Vol.&nbsp;IX, No.&nbsp;1, 1961.<ref>Pokrzywnicki (1961)</ref>
+
:<sup>6</sup> J. Pokrzywnicki & T.&nbsp;Wieser – „The Grzempy meteorite, its mineral and chemical composition”. Bull. Acad. Polon. Sci., Sér. Sci. géol. et&nbsp;géogr., Vol.&nbsp;IX, No.&nbsp;1, 1961.<ref>Pokrzywnicki (1961)</ref>
:{{sparse-b}}Tablice{{sparse-e}}
:{{sparse-b}}Tablice{{sparse-e}}
Linia 159: Linia 161:
</gallery>
</gallery>
 +
<br clear="all"/>
== [[Bibliografia]] ==
== [[Bibliografia]] ==
Linia 213: Linia 216:
* [http://www.ing.pan.pl/muzeum/indeksm.htm Muzeum Geologiczne PAN] w Krakowie
* [http://www.ing.pan.pl/muzeum/indeksm.htm Muzeum Geologiczne PAN] w Krakowie
 +
* Wirtualne Muzea Małopolski – [http://muzea.malopolska.pl/muzeum/muzeum-geologiczne-instytutu-nauk-geologicznych-pan Muzeum Geologiczne Instytutu Nauk Geologicznych PAN]
* Meteoryt Grzempy w kolekcjach polskich – [http://www.ptmet.org.pl/kat-mkc-h5.htm#grzempach katalog PTMet] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Grzempach.htm Wadi & Woreczko Collection]
* Meteoryt Grzempy w kolekcjach polskich – [http://www.ptmet.org.pl/kat-mkc-h5.htm#grzempach katalog PTMet] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Grzempach.htm Wadi & Woreczko Collection]
* Polski Serwis Meteorytów – meteoryt [http://www.ptmet.org.pl/psm/defgrz.htm Grzempy]
* Polski Serwis Meteorytów – meteoryt [http://www.ptmet.org.pl/psm/defgrz.htm Grzempy]
 +
* woreczko.pl – [http://www.woreczko.pl/meteorites/features/glossary-FusionCrust.htm Skorupa obtopieniowa (''fusion crust, fusion rind'')]
* woreczko.pl – [http://www.woreczko.pl/meteorites/features/glossary-FusionCrust.htm Skorupa obtopieniowa (''fusion crust, fusion rind'')]
* Bartoschewitz Meteorite Lab. (BML) – [http://www.meteorite-lab.homepage.t-online.de/index_dateien/collect.htm Collections]
* Bartoschewitz Meteorite Lab. (BML) – [http://www.meteorite-lab.homepage.t-online.de/index_dateien/collect.htm Collections]
Linia 227: Linia 232:
* pierwsze doniesienia prasowe - tłumaczenie
* pierwsze doniesienia prasowe - tłumaczenie
* wyniki badań Piskowskiego - czy była publikacja?
* wyniki badań Piskowskiego - czy była publikacja?
 +
* Wirtualne Muzea Wielkopolski
[[Category:MetBullDatabase]]
[[Category:MetBullDatabase]]
[[Category:Meteoryty polskie]]
[[Category:Meteoryty polskie]]
[[Category:Obserwowane spadki]]
[[Category:Obserwowane spadki]]

Wersja z 22:30, 23 sie 2014

Kolejny popołudniowy spadek

Grzempach (Grzempy) →
Grzempach main mass (PolandMet.com).jpg
Obecny wygląd masy głównej (2001 rok; fot. Marcin Cimała)
Spadek
Lokalizacja wieś Grzempy (obecnie Grzępy) niedaleko Poznania, Polska
Położenie[1] 52°52'N, 16°38'E
Data 3 września 1910 roku, ~15:00 (sobota)[2]
Charakterystyka
Typ chondryt zwyczajny H5
Masa 690 g
Liczba okazów jeden okaz
Meteoritical Bulletin Database
Synonimy →
wg NHM Cat: Friedrichsau, Grzempy

Wydawać by się mogło, że sporo meteorytów spada po południu… i tak też było w przypadku tego meteorytu.

Około godziny 15:00 meteoryt Grzempach „przybył” do wsi Grzempy (obecna nazwa wsi Grzępy, dawn. Friedrichsau), niedaleko Czarnkowa w woj. wielkopolskim. Było to 3 września 1910 r. (sobota)[2]. Świadkiem tego wydarzenia był w swoim obejściu rolnik Bydołek[3], który zobaczył kulę ognistą. Odcięła ona kilka gałęzi z pobliskiego drzewa i ugrzęzła w ziemi. Jednocześnie dał się słyszeć gwałtowny, podobny do grzmotu łoskot. Chłop rozkopał miejsce spadku i wydobył kamień wielkości pięści o wadze 690 g, który był jeszcze tak ciepły, że nie dało się utrzymać go w ręku. Okaz był pokryty czarną skorupą, ale widać było na niej dwie powierzchnie przełamu. Jedna świeża powstała przez uderzenie o drzewo lub ziemię. Druga pokryta warstwą opalenizny co by wskazywało, że rozpadł się na części jeszcze w atmosferze. Odłamków tych nie odnaleziono (Szulczewski 1923, Pokrzywnicki 1955).

Według Szulczewskiego (1923) meteoryt badano w Berlinie i przed jego przecięciem wykonano model gipsowy, który niestety zaginął.

Grzempy jest meteorytem kamiennym, chondrytem zwyczajnym typu H5 (typ najpopularniejszy spośród spadków). Tego typu są również meteoryty Piława Górna i Pułtusk.


Przed wojną okaz meteorytu znajdował się w zbiorach Muzeum Wielkopolskiego, tam też był przechowywany okaz Coblinera meteorytu Morasko. Obecnie masa główna meteorytu Grzempy (cs) o wadze 535,20 g[4] znajduje się w zbiorach Muzeum Geologicznego PAN przy ulicy Senackiej 1 w Krakowie.[5]

Meteoryt Grzempy w kolekcjach (Koblitz MetBase):

Zbiór waga okazów
(Koblitz MetBase) 		uwagi
Warsaw, Geol. Inst., Polish Acad. Sci.[6] 640,2 g main mass
Paris, Mus. d'Hist. Nat. 22,3 g

Grzempy w zbiorach polskich wg Pilskiego (2001):

Zbiór waga okazów
(Pilski 2001)
Muzeum Geologiczne PAN w Krakowie[5] masa główna 535,20 g[4],
sc 11,36 g, f+f 1,82 g
Państwowy Instytut Geologiczny w Warszawie s 5,65 g

W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.

Fotografie okazu i detali powierzchni oraz jego model 3D znajdują się na portalu Wirtualne Muzea Wielkopolski – Meteoryt kamienny „Grzempy” (chondryt H5).

Masa główna traci na wadze!

Z analizy podawanych wag w kolekcjach widać, że masa główna meteorytu Grzempy w stosunkowo krótkim czasie straciła wiele ze swojej wagi! Meteorytu ubywało w tempie: ~690 g (spadek w 1910 roku) → 659 g (Pokrzywnicki 1955) → 652,4 g, 640,17 g[7] (Pokrzywnicki 1964, Koblitz) → 535,20 g (Łaptaś 1998, Pilski 2001).

W ciągu kilkudziesięciu lat ubyło ponad 100 g (>16%) cennego materiału z masy głównej. Poza badaniami chemicznymi i ciężaru właściwego wykonanymi przez A. Piaskowskiego wiele lat temu[8] (Pokrzywnicki 1964) nie ma informacji o współczesnych badaniach i ich wynikach, a w konsekwencji o publikacjach, które uzasadniałyby jego cięcie (poza wcześniejszą publikacją Pokrzywnickiego z 1961 roku). W publikacjach: Gałązka-Friedman et al. (2001), Rochette et al. (2003), Schultz et al. (2003), wyniki badań meteorytu Grzempy zostały albo zaczerpnięte z wcześniejszej literatury albo zostały wykonane na materiale pochodzącym ze zbiorów zagranicznych[9]. Ilość materiału potrzebnego do tego typu badań (pomiarów mössbauerowskich, podatności magnetycznej i zawartości izotopów gazów szlachetnych[10]) nie przekracza zazwyczaj miligramowych ilości! Równocześnie nie przybywa fragmentów tego meteorytu w innych kolekcjach, w ilości adekwatnej do uciętej?![11]


Spis treści


Opis wg Pokrzywnickiego (1964)

(zgodnie z oryginałem, ilustrowane reprodukcjami)

«
Pokrzywnicki (1964)

2. METEORYT GRZEMPY

Pierwszą wzmiankę o spadku tego meteorytu 3  września 1910 r. około godz. 15 (w.m.s.: φ = 52°52' – λ = 16°38') we wsi Grzempy, położonej około 9 km od miasta Czernkowa w Poznańskiem, podał prof. Zerbst z Piły w „Scheidemühler Zeitung”[12] z 10 września 1910 r., którą przytoczył następnie prof. Könnermann z Poznania w „Ostdeutsche Sontagblatt” z 1911 r1. Następnie opis spadku – prawdopodobnie oparty na powyższych źródłach – zamieścił Szulczweski (1923)[13], a dalej krótką wzmiankę o tym meteorycie znajdujemy u Slavika i Spencera (1948)[14] i u Łaszkiewicza (1936). Wreszcie wymienił go pod nazwą „Grzempach” jako wątpliwy (doubtful) Katalog British Museum (1953), podając: φ = 52°54'N – λ = 16°35'E jako przybliżone współrzędne miejsca spadku. Wreszcie spadek ten przestał być wątpliwy dzięki pracom autora (Pokrzywnicki 1955a, b, 1956).

Oto krótki opis meteorytu i jego historia. Niejaki Bydołek[3], gospodarz ze wsi Grzempy, pracując w swojej zagrodzie ujrzał nagle spadającą na ziemię „kulę ognistą”. Kula ta spadając odcięła kilka gałęzi z pobliskiego drzewa i ugrzęzła w ziemi. Jednocześnie dał się słyszeć gwałtowny, podobny do grzmotu łoskot i „utworzyły się gazy przypominające spaloną siarkę”. Kopiąc niezwłocznie w miejscu spadku Bydołek wydobył meteoryt wielkości pięści, kształtu okrągławego, masy 690 g. Był tak gorący, że nie dawał się utrzymać w ręku. Okaz pokryty był otoczką opalenizny i wykazywał dwie powierzchnie rozłamu: jedną świeżą, powstałą przy uderzeniu meteorytu o gałęzie i drugą, powstałą wskutek odpadnięcia części masy jeszcze w atmosferze. Odłamków tych nie udało się odnaleźć.

Fig. 4 Meteoryt Grzempy. Rozłam powstały przy uderzeniu meteorytu w drzewo i powierzchnia przecięcia. × ok. 0,7 (Grzempy Meteorite. Natural broken surface, and artifical surface. × c. 0.7)
Fig. 5 Meteoryt Grzempy. Otoczka II stopnia. × ok. 1,2 (Grzempy Meteorite, crust of the IInd order. × c. 1.2)

Meteoryt pokryty był otoczką opalenizny 1 stopnia, grubości około 1–1,5 mm, a na rozłamie powstałym w atmosferze – otoczką 2 stopnia (tabl. I, fig. 4, 5). Na powierzchni otoczki 1 stopnia daje się zauważyć szereg jaśniejszych od tła drobniutkich żyłek. Natomiast obecności tych żyłek we wnętrzu meteorytu nie stwierdzono.

Spadły meteoryt uzyskano przy pomocy władz miejscowych jako dar dla Muzeum Wielkopolskiego, lecz wszedł on do zbiorów tego muzeum dopiero po dłuższych pertraktacjach i sporach z jednym z niemieckich obserwatoriów astronomicznych, prawdopodobnie w Treptow, które rościło sobie prawa do niego. Jak wynika z udzielonych mi notatek zmarłego prof. S. Małkowskiego, badaniem meteorytu miał się zajmować prof. dr W. Archenhold, dyrektor Obserwatorium Astronomicznego w Treptow pod Berlinem. Skądinąd, prof. Szulczewski w rozmowie twierdził, że meteoryt Grzempy był badany w Państwowym Instytucie Geologicznym w Berlinie. Nie zdołano dotychczas stwierdzić, czy wyniki tych badań ogłoszone zostały w literaturze.

Według notatek prof. Małkowskiego, akta dotyczące m.in. meteorytu Grzempy miały się znajdować w 1928 r. w Kancelarii Głównej Muzeum Wielkopolskiego w Poznaniu2 (skrytka nr 4a), lecz przedsięwzięte w 1954 r. poszukiwania nie doprowadziły do ich znalezienia. Według prof. Szulczewskiego, w Obserwatorium Astronomicznym w Szpandawie znajdowały się obszerne akta dotyczące m.in. spadku w Grzempach i w aktach tych miała się jakoby znajdować jakaś drukowana praca. Według Szulczewskiego, meteorytem Grzempy zajmował się i pisał na jego temat były kustosz Muzeum Wielkopolskiego, zmarły w 1913 r. dr F. Pfuhl, profesor Gimnazjum św. Magdaleny w Poznaniu, „zasłużony badacz na polu fizjografii Wielkopolski”3. Meteoryt trafił następnie do zbiorów Muzeum Przyrodniczego w Poznaniu. Dziś znajduje się w zbiorze meteorytów PAN w Warszawie[6].

Główna masa meteorytu ważyła w 1954 r. – 652,4 g (±0,1 g), przy niej znajdował się odłamek z powierzchni wagi 5,5 g. Wygląd obecny meteorytu ilustrują zdjęcia 1–5 (tabl. I); ma on kształt nieregularnej czworobocznej piramidy, której wierzchołek odłamał się przy przelocie w atmosferze. Meteoryt opatrzony jest nalepką „meteoryt Grzempach”4. Powierzchnia otoczki 1 stopnia jest czarna, jednostajna, chropawa, bez piezogliptów[15]. Otoczka 2 stopnia na rozłamie wierzchołka piramidy jest silnie chropowata. „Piętka” okazu odcięta. Rozkład wrostków Fe-Ni i ich wielkość – nierównomierne. Powyższa morfologia wskazuje m.in. na to, że meteoryt w locie swym prawdopodobnie wirował.

Odłamek wagi 7,212 g zbadany przez mgr A. Piaskowskiego wykazał c.wł. 3,56 g/cm3, a c.wł. głównej masy – 3,42 (±0,01) g/cm3; są to ciężary charakterystyczne dla chondrytów5. Obecnie waga meteorytu wynosi 640,17 g, ponieważ przy odcinaniu kawałka przeznaczonego do analizy chemicznej część masy uległa zniszczeniu.

W konkluzji możemy zaliczyć meteoryt Grzempy do szarych chondrytów bronzytowo-oliwinowych6. Pod względem składu mineralnego i c.wł. meteoryt Grzempy wykazuje podobieństwo do niektórych chondrytów bronzytowo-oliwinowych, jak np.: Koralegh[16] (c.wł. 3,41 – znalezisko z Australii z 1943 r.) lub Phuoc-Binh[17] (c.wł. 3,54 – spadł a Annamie 18 lipca 1941 r.) – por. Pokrzywnicki (1958a).

Przypisy
1 Egzemplarzy obu tych gazet nie udało mi się dotychczas odnaleźć w bibliotekach.
2 Informację tę potwierdził również prof. Szulczewski.[13]
3 Tak go nazywa E. Chwalewnik – „Zbiory Polskie”. Warszawa–Kraków (1927 C. 2).[18]
4 Dla uniknięcia podobnych i innych zniekształceń nazw meteorytów używa się w meteorytyce nazw w pierwszym przypadku.
5 Można zauważyć, że w niektórych meteorytach (np. Krähenberg[19] czy Pułtusk) otoczka opalenizny wpływa na c.wł. bardzo niewiele (Cohen 1903, H. 2, s. 116).
6 J. Pokrzywnicki & T. Wieser – „The Grzempy meteorite, its mineral and chemical composition”. Bull. Acad. Polon. Sci., Sér. Sci. géol. et géogr., Vol. IX, No. 1, 1961.[20]
Tablice
Tablica I

Tablice

Meteoryt Grzempy (reprodukcje z Pokrzywnickiego (1964))

Fig. 1 Meteoryt Grzempy. Obecna postać meteorytu. × ok. 0,7 (Grzempy Meteorite, its present shape. × c. 0.7)

Fig. 2 Meteoryt Grzempy. Powierzchnie sztuczne. × ok. 0,9 (Grzempy Meteorite, artifical surfaces. × c. 0.9)

Fig. 3 Meteoryt Grzempy. Powiększona część fragmentu z fig. 2. × ok. 1,1 (Grzempy Meteorite, enlarged part of Fig. 2. × c. 1.1)

Tablica (Plate) I
(Fig. 1-5 – fot. (phot.) J. Burchart)

»



Relacja prof. Zerbsta

Relacja prof. Zerbsta z Piły zamieszczona w Schneidemühler Zeitung (za Pokrzywnickim 1955):

«

Czarnikau, 8 September.

Ein Meteorit ging am Sonnabend (also am 3/9 1910) nachmittags gegen 3 Uhr in den benachbarten Friedrichsau (etwa 7 Kilometer nordöstlich von Czarnikau, 3 Kilometer südöstlich von der Haltenstelle Holländerdorf der Eisenbahnstrecke Rogasen-Kreuz) nieder. Dort war der Besitzer Bidolek mit seinem Gespann am Roszwerk[21] tätig, als plötzlich unter furchtbarem Getöse, ähnlich dem eines Blitzschlages, eine Feuerkugel niederging und dicht vor ihm in die Erde fuhr. Von einem Baume wurden Zweige abgerissen. Bidolek grub nun sofort nach und fand in der Erde den Meteoriten, der noch so heisz war, dass er ihn nicht anfassen könnte, während ein schweflicher Geruch bemerkbar war. Von dem Steine sind zwei Stücke angesprungen, das eine, dessen Bruchstelle stark verbrannt aussieht, anscheinend während des Fluges, das andere wahrscheinlich infolge der plötzlichen Abkühlung in der Erde, da seine Bruchstelle frischer ist.

»


Lokalizacja

Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
© Jan Woreczko & Wadi

(G) wieś Grzępy

linia kolejowa i stacje na trasie Czarnków-Rogoźno

współrzędne wg innych autorów

* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki

Współczesna nazwa wsi to Grzępy (na przedwojennych mapach niemieckich Friedrichsau). Czarnków (niem. Czarnikau), Rogoźno (niem. Rogasen).

Według relacji prof. Zerbsta (Pokrzywnicki 1955) meteoryt spadł w okolicach wsi Friedrichsau leżącej na północny-wschód (nordöstlich – błąd, powinno być południowy-wschód) od Czarnikau i na południowy-wschód (südöstlich – błąd, powinno być północny-wschód) od stacji kolejowej Holländerdorf znajdującej się na linii Rogasen-Czarnikau-Kreuz (patrz mapa z tamtego okresu i fragment rozkładu jazdy pociągów na trasie Rogasen-Czarnikau[22]).


Mapy

Wieś Fredrichsau i fragment linii kolejowej Rogasen-Kreuz (źródło: Mapy austro-węgierskie, 1880-1912)


Galeria

Masa główna meteorytu (stan 2001 rok; fot. Marcin Cimała)

Grzempach main mass (PolandMet.com) 1.jpg
Grzempach main mass (PolandMet.com) 2.jpg


Bibliografia

  • +Chwalewik Edward, (1926-1927), Zbiory polskie. Archiwa, biblioteki, gabinety, galerie, muzea i inne zbiory pamiątek przeszłości w ojczyźnie i na obczyźnie w porządku alfabetycznym według miejscowości ułożone, Warszawa 1926-1927 (tom II, s. 104). Plik PDF.
  • Gałązka-Friedman Jolanta, Bauminger Erika R., Nowik Israel, Bakun-Czubarow Nonna, Stępniewski Marian, Siemiątkowski Jacek, (2001), Comparative Mössbauer studies of the Baszkówka ordinary chondrite and some other meteorites, Geological Quarterly, vol. 45(3), 2001, s. 319-326 (s. 323).[23] Plik PDF.
  • Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.
  • Michel-Lévy M.Ch., (1976), Nouvelles observations sur la météorite de Grzempy, Bull. Acad. Pol. Sci., Sér. Sci. de la Terre, vol. 24, nr 1, 1976, s. 63-65.
  • +Ostdeutsche Sontagblatt, artykuł prof. Könnermanna, 1911.
  • Pilski Andrzej S., (2001), Meteoryty w zbiorach polskich, Olsztyn 2001.[24]
  • Pokrzywnicki Jerzy, (1955), O meteorytach naszych ziem zachodnich, Urania, 6, 1955, s. 165-172.[25] Plik DjvU.
  • Pokrzywnicki Jerzy, (1955), O niektórych mało znanych polskich meteorytach, Acta Geol. Pol., vol. V, nr 3, 1955, s. 427-438, (s. 431-433). Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    ; plik PDF.
  • Pokrzywnicki Jerzy, (1956), Les météorites polonaises, Acta Geophys. Polon., vol. IV, nr 1, 1956, s. 21-32 (s. 27-28). Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Pokrzywnicki Jerzy, Wieser T., (1961), The Grzempy meteorite, its mineral and chemical composition, Bull. Acad. Pol. Sci., Sér. Sci. Géol. Géogr., vol. 9, nr 1, 1961, s. 63-69.
  • Rochette Pierre, Sagnotti Leonardo , Bourot-Denise Michèle, Consolmagno Guy, Folco Luigi, Gattacceca Jérôme, Osete Maria Luisa, Pesonen Lauri, (2003), Magnetic classification of stony meteorites: 1 Ordinary chondrites, Meteoritics & Planetary Science, vol. 38, nr 2, 2003, s. 251-268.[28] Plik PDF.
  • +Schneidemühler Zeitung, artykuł prof. Zerbsta z Piły, 10 września 1910.
  • Schultz L., Weber H.W., (2003), The Noble Gas Record of Central Europe's Stone Meteorites, Meteoritics & Planetary Science, vol. 38 (Suppl.), nr 7, 2003, s. A38.[29] Plik PDF.
  • Slavíc František, Spencer L.J., (1928), Place-names of mineral-localities in central Europe, Mineralogical Magazine, 21, 1928, s. 441-479 (s. 478).[30] Plik PDF.
  • Szlachta Karol, Gałązka-Friedman Jolanta, Woźniak Marek, (2014), Porównawcze badania mössbauerowskie meteorytów: Sołtmany (L6), Chelyabinsk (LL5) i Grzempy (H5) (Mössbauer comparative studies of the Sołtmany (L6), Chelyabinsk (LL5) and Grzempach (H5) meteorites), Acta Soc. Metheor. Polon., 5, 2014, s. 115-120. Plik PDF.
  • Szulczewski Jerzy W., (1923), O meteorytach wielkopolskich, Przyroda i Technika, II, s. 513-515, 1923. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .


Przypisy

  1. ^ jeśli nie zaznaczono inaczej, podano współrzędne przyjęte w oficjalnej bazie meteorytów Meteoritical Bulletin Database
  2. ^ a b taką datę podaje Szulczewski (1923) za Zerbstem (…am Sonnabend (also am 3/9 1910) nachmittags gegen 3 Uhr…)
  3. ^ a b gospodarz o nazwisku Bidolek wg relacji prof. Zerbsta z Piły zamieszczonej w Schneidemühler Zeitung
  4. ^ a b wg Pokrzywnickiego (1964) waga masy głównej wynosiła: w 1954 r. – 652,4 g (±0,1 g), później 640,17 g; więcej w Pokrzywnicki (1964)
  5. ^ a b Łaptaś et al. (1998); nr inwent. ZNG PAN B-V-57/15.1-3
  6. ^ a b masa główna znajduje się w zbiorach Muzeum Geologicznego PAN w Krakowie (Łaptaś 1998, Pilski 2001)
  7. ^ różnicę zużyto prawdopodobnie na badania mgr. A. Piaskowskiego (Pokrzywnicki 1964)
  8. ^ nie wiadomo czy wyniki tych badań zostały kiedykolwiek opublikowane
  9. ^ w 1997 roku Peter Scherer z Instytutu Maxa Plancka oznaczył wiek meteorytu Grzempy na podstawie zawartości gazów szlachetnych w okazie z Krakowa (Łaptaś 1998)
  10. ^ więcej o tych metodach w opisie meteorytów Jesenice i Sołtmany
  11. ^ wiadomo tylko, że małe fragmenty meteorytu trafiły do kolekcji Bartoschewitz Meteorite Lab. (BML)
  12. ^ poprawna nazwa dziennika Schneidemühler Zeitung; ukazywało się ono w Pile do 1919 roku
  13. ^ a b Szulczewski (1923)
  14. ^ Slavíc et al. (1928)
  15. ^ chodzi o regmaglipty, nazwa piezoglipty wyszła z użycia
  16. ^ meteoryt Koraleigh znalezisko z 1943 roku w Australii, chondryt zwyczajny L6, TKW 450 g
  17. ^ spadek meteorytu Phuoc-Binh 18 lipca 1941 roku w Wietmanie; chondryt zwyczajny L5, TKW 11 kg
  18. ^ Chwalewik (1926-1927, s. 104)
  19. ^ spadek meteorytu Krähenberg 5 maja 1869 roku w Niemczech; chondryt zwyczajny LL5, TKW 16,5 kg
  20. ^ Pokrzywnicki (1961)
  21. ^ prawdopodobnie chodzi o kierat (niem. Göpel, ale też Rosswerk)
  22. ^ z portalu prusy.info
  23. ^ wyniki badań widma mössbauerowskiego (Mössbauer effect)
  24. ^ bardziej aktualna internetowa wersja katalogu znajduje się na stronach Polskiego Towarzystwa Meteorytowego – katalog PTMet; tam objaśnienie stosowanych skrótów (cs – complete specimen, hs – half specimen, ep – end piece, fc – fragment with crust, f – fragment, sc – slice with crust, s – slice, …); więcej → woreczko.pl – Oznaczenia okazów – skróty
  25. ^ meteoryty: Gnadenfrei (Piława Górna), Grüneberg (Wilkanówko), Grzempach (Grzempy), Morasko, Ratyn (Ratyń), Schellin (Skalin), Schwetz (Świecie), Seeläsgen (Przełazy), Swindnica Gorna; tam również wzmianka o znalezisku F. Rojkowskiego na Pomorzu;
    w tym numerze Uranii również fotografie meteorytów z wystawy „Budowa Wszechświata” w 1953 roku w Warszawie
  26. ^ pierwsze i jak na razie jedyne, tak kompleksowe opracowanie na temat polskich meteorytów; warto jednak zaznaczyć, że Jerzy Pokrzywnicki niewątpliwie obficie korzystał z wcześniejszego bibliograficznego opracowania autorstwa Zofii Gąsiorowskiej (1966, maszynopis jej pracy powstał przed 1964 rokiem), ale nigdzie w jego publikacjach nie pojawia się jej nazwisko!? (Kosiński 2014)
  27. ^ patrz → Pokrzywnicki (1964)/Kolekcje
  28. ^ wyniki pomiarów podatności magnetycznej (magnetic susceptibility)
  29. ^ wyniki pomiarów zawartości izotopów gazów szlachetnych (noble gas abundances)
  30. ^ wymieniona tylko nazwa: Grzempy, Friedrichsau, Meteorite (Sept. 8, 1910)

Zobacz również

Linki zewnętrzne


Ambox question orange.svg
 Co jeszcze na stronę? (What else to supplement?)
(poszukać, uzupełnić …)
  • pierwsze doniesienia prasowe - tłumaczenie
  • wyniki badań Piskowskiego - czy była publikacja?
  • Wirtualne Muzea Wielkopolski
Źródło „http://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Grzempach_(Grzempy)”
Osobiste