O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Z Wiki.Meteoritica.pl

24. czeski meteoryt

Žďár nad Sázavou (Žďár)[1] →
Pierwsze znalezione okazy („Oba dosud nalezené meteority Žďár nad Sázavou – vpravo první meteorit (6g), vlevo druhý meteorit (40g)”) (fot. Pavel Spurný[2], Astronomical Institute AS CR)
Spadek
Lokalizacja	Žďár nad Sázavou, Czechy
Położenie[4]	49°28,28'N, 15°49,28'E[3]
Data	9 grudnia 2014 roku, 16:16:45-54 UT (wtorek)
Charakterystyka
Typ	chondryt zwyczajny L3 (L3.9)[5]
Masa	86,87 g
Liczba okazów	trzy okazy (5,92, 39,25, 41,70 g)
Meteoritical Bulletin Database
Synonimy →
Žd'ár nad Sázavou[1], Rudolec[6], EN091214

Bardzo jasny bolid obserwowany 9 grudnia 2014 roku (wtorek) nad Czechami, z którego spadły meteoryty.

Meteoroid i bolid

9 grudnia 2014 roku o godzinie 16:16:45,6 UT przeciął niebo bardzo jasny bolid, jego przelot zarejestrowały kamery sieci European Fireball Network (EN) (cztery stacje^[7]) oraz Polish Fireball Network (PFN, PKiM). Otrzymał on oznaczenie EN091214.

Według opracowania (Spurný et al. 2020) (wyliczenia przeprowadzone przez zespół Pavla Spurnego^[2] z EN) w ziemską atmosferę wszedł meteoroid o wadze ok. 150±20 kg (bryła meteoroidu miała 45 cm średnicy) z prędkością 21,89 km/s pod kątem 25,7 stopni do powierzchni Ziemi. Zapłonął na wysokości ok. 98 km w okolicach miasta Opava i kontynuował swój lot w kierunku południowo zachodnim^[8]. Przebył on w czasie ok. 9,2 sekund drogę 170 km (tak długa droga jest rzadkością). Największą jasność osiągnął będąc na wysokości 36,8 km na północny wschód od miejscowości Vír (jego jasność w maksimum wynosiła nawet –15,3^m, a obliczona jasność absolutna –3,3^m). Zgasł na wysokości 24,71 km, 6 km na południowy wschód od miejscowości Žďár nad Sázavou, wyhamowując do prędkości ok. 4,8 km/s. Waga największego z fragmentów wynosiła wówczas ok. 1,3 kg. Jest zatem oczywiste, że nastąpił spadek meteorytu.

Podczas wejścia w atmosferę meteoroid uległ poważnej fragmentacji przy bardzo niskim ciśnieniu dynamicznym 0,016 MPa, a dalsze wielokrotne fragmentacje wystąpiły przy ciśnieniu 1,4–2,5 MPa.

W końcowej fazie lotu (ang. dark flight) meteoryt uległ znacznemu rozdrobnieniu (liczba fragmentów jest szacowana na tysiące^[9]), a jego małe fragmenty szybko wyhamowały i po kilku minutach spadły na powierzchnię Ziemi. Obliczono, że fragment o wadze 6 gramów uderzył w ziemię po 8 minutach z prędkością ok. 30 m/s (ok. 108 km/h), a okaz 40 g po 5,5 minutach lotu spadł z prędkością ok. 40 m/s (ok. 144 km/h). Obszar spadku ma około 4 km szerokości i 30 km długości.^[9] Rozciąga się od tamy Vír (Vírské přehrady), gdzie mogły spaść najmniejsze fragmenty niesione wiatrem na SSW, aż w okolice wsi Bohdalov. Największy okaz powinien spaść w lesie na SSW od wsi Rudolec.

Ze względu na bardzo wysoką jakość zapisów fotograficznych i radiometrycznych, wykonanych przez stacje czeskiej części Europejskiej Sieci Bolidowej, Žďár nad Sázavou należy do najbardziej rzetelnie i dokładnie opisanych upadków meteorytów w historii!

Wyliczono heliocentryczną orbitę meteoroidu (Spurný et al. 2020):

• wielka półoś a=2,093 AU;
• mimośród e=0,6792;
• odległość perihelium q=0,6715 AU; odległość aphelium 3,514 AU;
• nachylenie orbity i=2,796°;
• prędkość geocentryczna 21,89 km/s.

Przed zderzeniem z Ziemią meteoroid krążył wokół Słońca po umiarkowanie ekscentrycznej orbicie z peryhelium w pobliżu orbity Wenus, aphelium w zewnętrznym pasie głównym.

Wartości te pozwalają przypuszczać, że meteoroid należał do roju Southern December delta Arietids^[10] (DSA).

Abstrakt (Spurný et al. 2020)

We report a comprehensive analysis of the instrumentally observed meteorite fall Žďár nad Sázavou, which occurred in the Czech Republic on December 9, 2014, at 16:16:45–54 UT. The original meteoroid with an estimated initial mass of 150 kg entered the atmosphere with a speed of 21.89 km s^–1 and began a luminous trajectory at an altitude of 98.06 km. At the maximum, it reached –15.26 absolute magnitude and terminated after a 9.16 s and 170.5 km long flight at an altitude of 24.71 km with a speed of 4.8 km/s. The average slope of the atmospheric trajectory to the Earth’s surface was only 25.66°. Before its collision with Earth, the initial meteoroid orbited the Sun on a moderately eccentric orbit with perihelion near Venus orbit, aphelion in the outer main belt, and low inclination. During the atmospheric entry, the meteoroid severely fragmented at a very low dynamic pressure 0.016 MPa and further multiple fragmentations occurred at 1.4–2.5 MPa. Based on our analysis, so far three small meteorites classified as L3.9 ordinary chondrites totaling 87 g have been found almost exactly in the locations predicted for a given mass. Because of very high quality of photographic and radiometric records, taken by the dedicated instruments of the Czech part of the European Fireball Network, Žďár nad Sázavou belongs to the most reliably, accurately, and thoroughly described meteorite falls in history.

Znaleziska

Znaleziono trzy okazy. W okolicy Nová Ves u Nového Města na Moravě w wyniku zakrojonych na szeroką skalę poszukiwań, po kilkunastu dniach od bolidu, znaleziono okaz wyglądający na chondryt (Spurný et al. 2020).

Pierwszy okaz (M1) o wadze 5,92 g znalazł Tomáš Holenda astronom amator^[11]. Wstępne oględziny wskazywały na chondryt zwyczajny typu L o niskim typie petrograficznym (3.9).

Drugi okaz (M2) znaleziono dopiero 12 stycznia 2015 roku w okolicy miejscowości Vatín. Według portalu Astronomický ústav AV ČR: na początku stycznia, gdy stopniał śnieg, podjęto dalsze poszukiwania. Poszukiwania kontynuowano na terenie, gdzie mogły spaść okazy o wadze 30-50 gramów. 12 stycznia Tomáš Henych z Astronomického ústavu Akademie věd znalazł okaz o wadze 39,25 g (znaleziony okaz przed wysuszeniem ważył około 41,1 g). Okaz znaleziono w odległości tylko 19 metrów od obliczonej pozycji rejonu, gdzie powinny spaść okazy o tej wadze! Miejsca znalezienia pierwszego i drugiego okazu dzieli odległość ok. 8,3 km.

Trzeci okaz (M3) znaleziono dopiero 2 maja 2015 roku w odległości ok. 850 m od okazu M2. Znalazcą był kolekcjoner Z. Tesařík. Okaz waży 41,70 g i jest bardziej zwietrzały od wcześniej znalezionych okazów. Okazy M1 i M3 znaleziono na zasianych polach, okaz M2 na łące.

Galeria zdjęć okazów znajduje się na portalu Karmaka Meteorites.

Klasyfikacja

Analizę i klasyfikację meteorytu (pierwszego okazu) przeprowadzili dr Jakub Haloda z żoną dr Patricií Halodovou w laboratorium czeskiej służby geologicznej (České geologické služby). Meteoryty spadłe z bolidu obserwowanego 9 grudnia 2014 roku to chondryty zwyczajne typu L3.9.^[12][5] Badacze przygotowali już zgłoszenie nowego meteoryt do Meteoritical Bulletin Database i zaproponowali dla niego nazwę Žďár nad Sázavou (w skrócie Žďár; pol. Zdziar nad Sazawą).^[9]

Kompleksowe badania okazów ze spadku opublikowano dopiero w 2020 roku w pracy badaczy z Brna, Pragi i Ondřejova (Kalasová et al. 2020). Bardzo ciekawe są wyniki otrzymane z zastosowaniem rentgenowskiej tomografii komputerowej (CT, X-ray computed tomography). Technika to na wielką przyszłość!

Abstrakt (Kalasová et al. 2020)

A very bright and long bolide was observed over the eastern part of the Czech Republic during late local evening on December 9, 2014. This bolide was recorded by professional instruments in the Czech part of the European Fireball Network. Three meteorites weighing in total 87 g were found in the predicted area and were named Žďár nad Sázavou. The complete material composition of the meteorite was obtained from one cut-off piece using petrography, mineralogy, and scanning electron microscopy (together with X-ray energy dispersive spectroscopy and wavelength dispersive spectroscopy). X-ray computed tomography (CT) was applied on all pieces for the determination of their grain and bulk density, digitization of shape, and examination of the structural homogeneity. CT has proved its important role for nondestructive exploration of brecciated meteorites formed by distinct lithologies or petrological types. In this article, we discuss its limits in terms of structural and material resolution based on the correlation of state-of-the-art CT data and SEM images. Furthermore, we introduce a new way of air cavity quantification, which distinguishes the natural porosity of meteorite and cracks related to erosion processes. This helps to discuss the presence of weathering products based on comparison of the meteorite pieces found at different times after impact.

Jest to kolejny czeski meteoryt znaleziony w wyniku analiz obserwacji jasnych bolidów zarejestrowanych przez aparaty/kamery sieci European Fireball Network^[13] – Benešov, Morávka, Příbram^[14] (oraz słowackie Košice).

Lokalizacja

Žďár nad Sázavou (pol. Zdziar nad Sazawą), Nové Město na Moravě, Vatín.

Pierwszy, mniejszy okaz (M1) znaleziono w okolicy Nová Ves u Nového Města na Moravě (w punkcie o współrzędnych 49°31'55.38"N, 16°04'59.76"E). Drugi, większy (M2) znaleziono w pobliżu miejscowości Vatín (w punkcie o współrzędnych 49°30'39.67"N, 15°58'23.77"E). Ostatni trzeci okaz (M3) również znaleziono w rejonie przewidzianym wg modeli (49°30'27.04"N, 15°57'46.08"E). Okazy M1 i M3 znaleziono na zasianych polach, okaz M2 na łące (Spurný et al. 2020).

Na portalu Český rozhlas znajduje się mapka z zaznaczoną przybliżoną linią, gdzie prawdopodobnie spadły fragmenty meteorytu („Přibližná trasa dopadu části úlomků”). Znajduje się tam również fotografia Pavla Spurnego^[2], który trzyma w ręku meteoryt („Astronom Pavel Spurný při pátrání po meteoritu na Vysočině”)^[15]. Fotografia opatrzona jest komentarzem „Největší část tělesa dopadla jihozápadně od Rudolce”.

Zidentyfikowano obszar, gdzie mogła spaść większa część meteorytów, ma on wymiary około 200×300 metrów. Znajduje się około jeden kilometr na południowy zachód od wsi Rudolec. Teren ten porastają gęste świerkowe zarośla, część miejsc jest podmokłych. Mniejsze fragmenty mogą znajdować się w pobliżu wyimaginowanej linii (czerwona na mapie obok) łączącej wsie Ždánice, Řečice i Rudolec.

Trasa bolidu przebiegała niedaleko od miejsca, gdzie w 1619 roku w okolicy miejscowości Odranec prawdopodobnie spadły meteoryty.

(źródło: Spurný et al. 2020; zmodyfikowane)

Przewidywane współrzędne spadku okazów. Rozmiar symbolu jest proporcjonalny do wagi meteorytu [g] (dodano położenie znalezionych okazów M1, M2 i M3).

Fig. 22. Predicted coordinates of meteorite falls. The symbol size is proportional to meteorite size. Labels indicate masses of selected meteorites in grams. Different colors correspond to origin of meteorites in different heights. The dashed line is ground projection of fireball end. Note that scales on x- and y-axes are different (źródło: Spurný et al. 2020)

(źródło: Spurný et al. 2020)

Szczegółowa mapa przewidywanego obszaru spadku fragmentów z zaznaczonymi pozycjami trzech znalezionych okazów i prawdopodobnym miejscem spadku masy głównej ~1300 g.

Figure S1. Contains impact area details for the Žďár nad Sázavou fireball (źródło: Spurný et al. 2020)

Galerie

Wyniki Kalasová et al. 2020 i Spurný et al. 2020

Drugie znalezisko (M2, 39,3 g). Fig. 1. The second piece (M2) of the Žďár nad Sázavou meteorite found on January 12, 2015 (źródło: Kalasová et al. 2020)	Zdjęcia 2 i 3 z Kalasová et al. 2020, są doskonałą ilustracją zastosowania tomografii rentgenowskiej w badaniach meteorytów! Fig. 2. The comparison of resolution and quality of (a) backscattered electron image (SEM) of studied thin section acquired by scanning electron microscope and (b) appropriate CT section (M1) Fig. 3. Chondritic parts of meteorite (M1) with the presence of glass. a) SEM (BSE) image (ol, olivine; opx, low-Ca pyroxene; mtl, metal; trl, troilite), (b) CT image (źródło: Kalasová et al. 2020)	Wyrenderowane bryły 3D okazów otrzymane z tomografu rentgenowskiego (CT, X-ray computed tomography) Fig. 4. Volume rendering of CT data of each Žďár nad Sázavou meteorite designated M1–M3. Air cracks connected to the surface are blue; air voids are red (źródło: Kalasová et al. 2020)
Mapa przewidywanego obszaru spadku małych fragmentów (1–50 g) z zaznaczonymi pozycjami trzech znalezionych okazów. Fig. 23. Map of the predicted impact area for small pieces (1–50 g) with marked positions of all three recovered meteorites and their images in finding positions (background map data source: Google Earth) (źródło: Spurný et al. 2020)

Prawdopodobne miejsca znalezienia okazów

Miejsce znalezienia okazu 5,93 g (stan: 14 marca 2015 r., godziny poranne)

Miejsce znalezienia okazu ~40 g (stan: 20 marca 2015 r., około południa)

Bibliografia

• Kalasová Dominika, Zikmund Tomáš, Spurný Pavel, Haloda Jakub, Borovička Jiří, Kaiser Jozef, (2020), Chemical and physical properties of Žďár nad Sázavou L chondrite and porosity differentiation using computed tomography, Meteoritics & Planetary Science, vol. 55(5), 2020, s. 1073-1081. Plik doi.

• Spurný Pavel, Borovička Jiří, Shrbený Lukáš, (2020), The Žďár nad Sázavou meteorite fall: Fireball trajectory, photometry, dynamics, fragmentation, orbit, and meteorite recovery, Meteoritics & Planetary Science, vol. 55(2), 2020, s. 376-401. Plik doi.

Przypisy

Zobacz również

• meteoryty: Benešov, Košice, Morávka, Opava, Renchen‎, Stubenberg
• doniesienie Odranec

Linki zewnętrzne

• Meteoritical Bulletin Database (MBD) – meteoryt Žďár nad Sázavou
• Encyclopedia of Meteorites (EoM) – meteoryt Žďár nad Sázavou

• Česká astronomická společnost – Jasný bolid 9. 12. 2014  ●  23. meteorit s rodokmenem potvrzen
• Astronomický ústav, Akademie věd České republiky (AV ČR) – Mimořádný bolid v podvečer 9. prosince 2014 nad Českou republikou aneb co a kde spadlo na Vysočině (Mimořádný bolid v podvečer 9. prosince 2014 nad Českou republikou: co a kde spadlo na Vysočině)  ●  23. meteorit s rodokmenem na světě nalezen
• Facebook – Astronomický ústav AV ČR
• Hvězdárna a planetárium Plzeň – Na Vysočině nalezen první úlomek meteoritu  ●  Čeští astronomové našli druhý fragment meteoritu
• Hvězdárna Valašské Meziříčí – Spektrum nejjasnějšího bolidu v roce 2014 zachyceno
• YouTube – BOLID nad Polską 9 12 2014 161645UT)
• lunarmeteoritehunters – Germany / Czech Rep. / Poland / Austria Fireball Meteor 09DEC2014
• Polish Fireball Network (PKiM) – BOLID z 9 grudnia 2014
• Karmaka Meteorites – First meteorite found near Nová Ves, close to Nového Města na Moravě on 20 December, ~3 p.m. CET/ Meteorite fall near Rudolec, Jihlava district, Czech Republic, 9 December, 16:16:45 UTC  ●  A second meteorite (39.3 grams) of the Czech bolide on 9 December 2014 was found near Vatín on January 12 by Czech astronomers, first meteorite classified as type L3.9  ●  Žd’ár nad Sázavou is officially registered in the Meteoritical Bulletin Database

• Meteor Data Center – Southern December delta Arietids
• Meteor Showers Online – Delta Arietids

• woreczko.pl – Sieci bolidowe (Fireball network)

Mass media

• Aktuálně.cz – Pavel Spurný nejen o meteoritu Žďár v České televizi
• TN.nova.cz – METEORIT V ČESKU: Úlomky našli na Žďársku, jedná se o bolid
• CeskaTelevize.cz – Události  ●  Události
• Český rozhlas – Astronomové už týden pročesávají les na Vysočině, hledají vzácný meteorit (mapa – prawdopodobny rejon spadku)