PayPal-donate (Wiki).png
O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Grzempach (Grzempy)

Z Wiki.Meteoritica.pl

(Różnice między wersjami)
m (→Bibliografia)
m (→Linki zewnętrzne)
 
(Nie pokazano 59 wersji pomiędzy niniejszymi.)
Linia 1: Linia 1:
-
{{VerifyLevel |level=1}}
+
{{VerifyLevel|level=1i}}
== Kolejny popołudniowy spadek ==
== Kolejny popołudniowy spadek ==
{{InfoboxMeteorite
{{InfoboxMeteorite
Linia 8: Linia 8:
  | mbclass = fall
  | mbclass = fall
  | metbull = 11429
  | metbull = 11429
-
  | lokalizacja = wieś Grzempy (obecnie Grzępy) niedaleko Poznania, Polska
+
  | lokalizacja = wieś Grzempy (obecnie {{Txt2Img|Grzempach_(wieś_Grzępy)_SzK.jpg|Grzępy}}) niedaleko Poznania, Polska
  | położenie = 52°52'N, 16°38'E
  | położenie = 52°52'N, 16°38'E
  | data = 3 września 1910 roku, ~15:00 (sobota)<ref name="data">taką datę podaje Szulczewski (1923) za Zerbstem (''{{Kropek}}am Sonnabend (also am 3/9 1910) nachmittags gegen 3 Uhr{{Kropek}}'')</ref>
  | data = 3 września 1910 roku, ~15:00 (sobota)<ref name="data">taką datę podaje Szulczewski (1923) za Zerbstem (''{{Kropek}}am Sonnabend (also am 3/9 1910) nachmittags gegen 3 Uhr{{Kropek}}'')</ref>
Linia 18: Linia 18:
Wydawać by się mogło, że sporo meteorytów spada po południu{{Kropek}} i&nbsp;tak też było w&nbsp;przypadku tego meteorytu.
Wydawać by się mogło, że sporo meteorytów spada po południu{{Kropek}} i&nbsp;tak też było w&nbsp;przypadku tego meteorytu.
-
Około godziny 15:00 meteoryt Grzempach „przybył” do wsi Grzempy (obecna nazwa wsi Grzępy, dawn. ''Friedrichsau''), niedaleko Czarnkowa w woj. wielkopolskim. Było to 3&nbsp;września 1910&nbsp;r. (sobota)<ref name="data"></ref>. Świadkiem tego wydarzenia był w&nbsp;swoim obejściu rolnik Bydołek<ref name="Bydołek">gospodarz o nazwisku '''Bidolek''' wg relacji prof. Zerbsta z&nbsp;Piły zamieszczonej w&nbsp;''Schneidemühler Zeitung''</ref>, który zobaczył kulę ognistą. Po chwili spadający kamień odciął kilka gałęzi z&nbsp;pobliskiego drzewa i&nbsp;ugrzązł w&nbsp;ziemi. Jednocześnie dał się słyszeć gwałtowny, podobny do grzmotu łoskot. Chłop rozkopał miejsce spadku i&nbsp;wydobył kamień wielkości pięści o&nbsp;wadze 690&nbsp;g, który był jeszcze tak ciepły, że nie dało się utrzymać go w&nbsp;ręku. Okaz był pokryty czarną skorupą, ale widać było na niej dwie powierzchnie przełamu. Jedna {{Txt2Img|Grzempach_fig4_(Pokrzywnicki_1964).jpg|świeża}} powstała przez uderzenie o&nbsp;drzewo lub ziemię. Druga {{Txt2Img|Grzempach_fig5_(Pokrzywnicki_1964).jpg|pokryta warstwą opalenizny}} co by wskazywało, że rozpadł się na części jeszcze w&nbsp;atmosferze. Odłamków tych nie odnaleziono (Szulczewski 1923, Pokrzywnicki 1955).
+
Około godziny 15:00 meteoryt Grzempach „przybył” do wsi Grzempy (obecna nazwa wsi {{Txt2Img|Grzempach_(wieś_Grzępy)_SzK.jpg|Grzępy}}, dawn. ''Friedrichsau''), niedaleko Czarnkowa w woj. wielkopolskim. Było to 3&nbsp;września 1910&nbsp;r. (sobota)<ref name="data"></ref>. Świadkiem tego wydarzenia był w&nbsp;swoim obejściu rolnik [Józef] Bydołek<ref name="Bydołek">gospodarz o nazwisku '''Bidolek''' wg relacji prof. Zerbsta z&nbsp;Piły zamieszczonej w&nbsp;''Schneidemühler Zeitung''</ref>, który zobaczył kulę ognistą. Po chwili spadający kamień odciął kilka gałęzi z&nbsp;pobliskiego drzewa i&nbsp;ugrzązł w&nbsp;ziemi. Jednocześnie dał się słyszeć gwałtowny, podobny do grzmotu łoskot. Chłop rozkopał miejsce spadku i&nbsp;wydobył kamień wielkości pięści o&nbsp;wadze 690&nbsp;g, który był jeszcze tak ciepły, że nie dało się utrzymać go w&nbsp;ręku.<ref>patrz → meteoryt [[Braunau|Braunau; Czy meteoryty po spadku są jeszcze ciepłe?]]</ref> Okaz był pokryty czarną skorupą, ale widać było na niej dwie powierzchnie przełamu. Jedna {{Txt2Img|Grzempach_fig4_(Pokrzywnicki_1964).jpg|świeża}} powstała przez uderzenie o&nbsp;drzewo lub ziemię. Druga {{Txt2Img|Grzempach_fig5_(Pokrzywnicki_1964).jpg|pokryta warstwą opalenizny}} co by wskazywało, że rozpadł się na części jeszcze w&nbsp;atmosferze. Odłamków tych nie odnaleziono (Szulczewski 1923, Pokrzywnicki 1955).
 +
<!--
 +
Latem 2024 roku Szymon Kozłowski skontaktował się z potomkami gospodarza Bydołka. Od prawnuka świadka spadku dowiedział się, że jego dziadek miał na imię Józef.<ref>wg portalu szukaj-nazwiska.pl w Polsce nazwisko Bydołek nosi tylko 130 osób!</ref> Udało mu się również ustalić {{Txt2Img|Grzempach_(miejsce_spadku)_SzK.jpg|miejsce spadku okazu}}. Meteoryt spadł na terenie sadu, uderzając w drzewo gruszy. Sad Bydołka kilka lat temu został sprzedany i obecnie na jego terenie znajdują się zabudowania gospodarcze i pozostało kilka drzew owocowych.
 +
-->
Według Szulczewskiego (1923) meteoryt badano w Berlinie i przed jego przecięciem wykonano model gipsowy, który niestety zaginął.
Według Szulczewskiego (1923) meteoryt badano w Berlinie i przed jego przecięciem wykonano model gipsowy, który niestety zaginął.
Linia 26: Linia 29:
== Kolekcje ==
== Kolekcje ==
-
Przed wojną okaz meteorytu znajdował się w zbiorach Muzeum Wielkopolskiego (Pfuhl 1912)<ref>okaz trafił do zbiorów muzeum ''Kaiser Friedrich-Museum'', które po odzyskaniu niepodległości przez Polskę w&nbsp;1919 roku przemianowano na Muzeum Wielkopolskie</ref>, tam też był przechowywany okaz Coblinera meteorytu [[Morasko]]. Obecnie {{Txt2Img|Grzempach_main_mass_(PolandMet.com).jpg|masa główna}} meteorytu Grzempy (cs) o&nbsp;wadze 535,20&nbsp;g<ref name="masa mm">wg Pokrzywnickiego (1964) waga masy głównej wynosiła: w&nbsp;1954&nbsp;r. – 652,4&nbsp;g (±0,1&nbsp;g), później 640,17&nbsp;g; więcej w Pokrzywnicki (1964)</ref> znajduje się w&nbsp;zbiorach [[Muzeum Geologiczne PAN w&nbsp;Krakowie|Muzeum Geologicznego PAN]] przy ulicy Senackiej&nbsp;1 w&nbsp;Krakowie.<ref name="Łaptaś 1998">Łaptaś et al. (1998); nr inwent. ZNG PAN B-V-57/15.1-3</ref>
+
Przed wojną okaz meteorytu znajdował się w zbiorach Muzeum Wielkopolskiego (Pfuhl 1912)<ref>okaz trafił do zbiorów muzeum ''Kaiser Friedrich-Museum'', które po odzyskaniu niepodległości przez Polskę w&nbsp;1919 roku przemianowano na Muzeum Wielkopolskie</ref>, tam też był przechowywany okaz Coblinera meteorytu [[Morasko]].<ref>opis tych dwóch meteorytów w&nbsp;zbiorach Muzeum Wielkopolskiego znajduje się w&nbsp;''Wiadomościach Geograficznych'' z&nbsp;1924 roku; cytat patrz → [[Morasko]]</ref> Obecnie {{Txt2Img|Grzempach_main_mass_(PolandMet.com).jpg|masa główna}} meteorytu Grzempy (cs) o&nbsp;wadze 535,20&nbsp;g<ref name="masa mm">wg Pokrzywnickiego (1964) waga masy głównej wynosiła: w&nbsp;1954&nbsp;r. – 652,4&nbsp;g (±0,1&nbsp;g), później 640,17&nbsp;g; więcej w Pokrzywnicki (1964)</ref> znajduje się w&nbsp;zbiorach [[Muzeum Geologiczne PAN w&nbsp;Krakowie|Muzeum Geologicznego PAN]] przy ulicy Senackiej&nbsp;1 w&nbsp;Krakowie.<ref name="Łaptaś 1998">Łaptaś et al. (1998); nr inwent. ZNG PAN B-V-57/15.1-3</ref>
Meteoryt Grzempy w&nbsp;kolekcjach (Koblitz MetBase):
Meteoryt Grzempy w&nbsp;kolekcjach (Koblitz MetBase):
Linia 34: Linia 37:
| Warsaw, Geol. Inst., Polish Acad. Sci.<ref name="mm">masa główna znajduje się w zbiorach [[Muzeum Geologiczne PAN w Krakowie|Muzeum Geologicznego PAN w Krakowie]] (Łaptaś 1998, Pilski 2001)</ref> || 640,2&nbsp;g || main&nbsp;mass
| Warsaw, Geol. Inst., Polish Acad. Sci.<ref name="mm">masa główna znajduje się w zbiorach [[Muzeum Geologiczne PAN w Krakowie|Muzeum Geologicznego PAN w Krakowie]] (Łaptaś 1998, Pilski 2001)</ref> || 640,2&nbsp;g || main&nbsp;mass
|-
|-
-
| Paris, Mus. d'Hist. Nat. || 22,3 g ||
+
| [[Paris, Mus. d'Hist. Nat.]] || 22,3 g ||
 +
|-
 +
| ''[[:Szablon:GifhornBC|Bartoschewitz Meteorite Lab.]]'' || – || odcięty fragment 1,00 g (Bartoschewitz catalog)<ref>wg katalogu z 2005 roku [g]: 0,31 (f), 0,20 (f), 0,13 (f), 0,10 (f), {{Txt2Img|Grzempach_(Woreczko_Collection).jpg|0,06&nbsp;(f)}}</ref>
|}
|}
Linia 41: Linia 46:
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Pilski 2001)
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Pilski 2001)
|-
|-
-
| [[Muzeum Geologiczne PAN w Krakowie]]<ref name="Łaptaś 1998"></ref> || {{Txt2Img|Grzempach_main_mass_(PolandMet.com).jpg|masa główna}}&nbsp;535,20&nbsp;g<ref name="masa mm"></ref>, 11,36&nbsp;g&nbsp;(sc), 1,82&nbsp;g&nbsp;(f+f)
+
| [[Muzeum Geologiczne PAN w Krakowie]]<ref name="Łaptaś 1998"></ref> || {{Txt2Img|Grzempach_main_mass_(PolandMet.com).jpg|masa główna}}&nbsp;535,20&nbsp;g<ref name="masa mm"></ref>, {{Txt2Img|Grzempach_(ING_PAN_Kraków)_SzK-7538.jpg|11,36&nbsp;g&nbsp;(sc)}}, 1,82&nbsp;g&nbsp;(f+f)
|-
|-
-
| [[Państwowy Instytut Geologiczny w Warszawie]] || 5,65&nbsp;g&nbsp;(s)
+
| [[Państwowy Instytut Geologiczny w Warszawie]] || {{Txt2Img|Grzempach_(5g_PIG)-1.jpg|5,65&nbsp;g&nbsp;(s)}}
|}
|}
W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.
W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.
-
Fotografie okazu i detali powierzchni oraz jego model 3D znajdują się na portalu Wirtualne Muzea Małopolski – [http://muzea.malopolska.pl/obiekty/-/a/26837/4881231 Meteoryt kamienny „Grzempy” (chondryt H5)].
+
Fotografie okazu i detali powierzchni oraz jego model 3D znajdują się na portalu Wirtualne Muzea Małopolski – [https://muzea.malopolska.pl/pl/lista-obiektow/797 Meteoryt kamienny „Grzempy” (chondryt H5)].
=== Masa główna traci na wadze! ===
=== Masa główna traci na wadze! ===
-
Z analizy podawanych wag w kolekcjach widać, że masa główna meteorytu Grzempy w&nbsp;stosunkowo krótkim czasie straciła wiele ze swojej wagi! Meteorytu ubywało w&nbsp;tempie: '''~690&nbsp;g''' (spadek w&nbsp;1910 roku) → '''652,4&nbsp;g''' + odłamek 5,5&nbsp;g (w&nbsp;1954 roku; Pokrzywnicki 1964) → '''659&nbsp;g''' (Pokrzywnicki 1955) → '''640,17&nbsp;g'''<ref>różnicę zużyto prawdopodobnie na badania mgr. A.&nbsp;Piaskowskiego (Pokrzywnicki 1964)</ref> (Pokrzywnicki 1964, Koblitz) → '''535,20&nbsp;g''' (Łaptaś 1998, Pilski 2001).
+
Z analizy podawanych wag w kolekcjach widać, że masa główna meteorytu Grzempy w&nbsp;stosunkowo krótkim czasie straciła wiele ze swojej wagi! Meteorytu ubywało w&nbsp;tempie: '''~690&nbsp;g''' (spadek w&nbsp;1910 roku) → '''~690&nbsp;g''' (''Wiadomości Geograficzne'', 1924) → '''633&nbsp;g'''&nbsp;(?) (w&nbsp;1953; ''Urania'', 1955) → '''652,4&nbsp;g''' + odłamek 5,5&nbsp;g (w&nbsp;1954 roku; Pokrzywnicki 1964) → '''659&nbsp;g''' (Pokrzywnicki 1955) → '''640,17&nbsp;g'''<ref>różnicę zużyto prawdopodobnie na badania mgr. A.&nbsp;Piaskowskiego (Pokrzywnicki 1964)</ref> (Pokrzywnicki 1964, Koblitz) → '''535,20&nbsp;g''' (Łaptaś 1998, Pilski 2001).
 +
 
 +
W 2024 roku udało się wyjaśnić losy masy głównej meteorytu Grzempach w okresie od 1964 do 1998 roku (Łaptaś 2024). Obecnie w zbiorach są trzy obiekty związane z meteorytem Grzempach (nry inw. ZNGPAN B-V-57/15.1-3):
 +
* <u>masa główna (15.1) o wadze '''{{Txt2Img|Grzempach_(masa_główna)_SzK-7511.jpg|535,20 g}}'''</u> – pocięty i&nbsp;polerowany, pierwotnie ważył '''640,17&nbsp;g'''; wypożyczony w&nbsp;1971&nbsp;r. do Laboratoire Minéralogie-Cristallographie Université Paris (Sorbona), zwrócono '''546,86&nbsp;g''';<ref>w kolekcji [[Szablon:ParisMNHN|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Paryżu]] znajduje się fragment 22,3&nbsp;g</ref>
 +
* <u>płytka ze skorupą (15.2) o wadze '''{{Txt2Img|Grzempach_(ING_PAN_Kraków)_SzK-7538.jpg|11,36 g}}'''</u> – pierwotna waga '''17,12&nbsp;g''', odcięty z&nbsp;okazu (15.1); drugie odcięcie 18.09.1996&nbsp;r., odcięto {{Txt2Img|Grzempach_(PIG-PIB_605-IV-11)-SzK.jpg|5,65&nbsp;g}} na wymianę z&nbsp;[[Państwowy Instytut Geologiczny w Warszawie|Państwowym Instytutem Geologicznym w&nbsp;Warszawie]] za fragment meteorytu [[Baszkówka]];
 +
* <u>pięć okruchów (15.3) o wadze '''1,82 g'''</u> – 5 okruchów z&nbsp;okazu (15.1); pierwotnie było 6&nbsp;okruchów o&nbsp;wadze '''2,13&nbsp;g'''; w&nbsp;1996&nbsp;r. przekazano 0,31&nbsp;g do Instytutu Maxa Plancka, wyniki otrzymano 21.04.1998&nbsp;r.;
 +
* oraz '''{{Txt2Img|Grzempach_(ING_PAN_Kraków)_SzK-7547.jpg|2 płytki}}''' naklejone na szkle przykrywkowym.
 +
 
-
W ciągu kilkudziesięciu lat ubyło ponad 100&nbsp;g (>16%) cennego materiału z&nbsp;masy głównej. Poza badaniami chemicznymi i&nbsp;ciężaru właściwego wykonanymi przez A.&nbsp;Piaskowskiego wiele lat temu<ref>nie wiadomo czy wyniki tych badań zostały kiedykolwiek opublikowane</ref> (Pokrzywnicki 1964) nie ma informacji o&nbsp;współczesnych badaniach i&nbsp;ich wynikach, a&nbsp;w&nbsp;konsekwencji o&nbsp;publikacjach, które uzasadniałyby jego cięcie (poza wcześniejszą publikacją Pokrzywnickiego z&nbsp;1961 roku). W&nbsp;publikacjach: Gałązka-Friedman et&nbsp;al. (2001), Rochette et&nbsp;al. (2003), Schultz et&nbsp;al. (2003), wyniki badań meteorytu Grzempy zostały albo zaczerpnięte z&nbsp;wcześniejszej literatury albo zostały wykonane na materiale pochodzącym ze zbiorów zagranicznych<ref>w 1997 roku Peter Scherer z&nbsp;Instytutu Maxa Plancka oznaczył wiek meteorytu Grzempy na podstawie zawartości gazów szlachetnych w&nbsp;okazie z&nbsp;Krakowa (Łaptaś 1998)</ref>. Ilość materiału potrzebnego do tego typu badań (pomiarów mössbauerowskich, podatności magnetycznej i&nbsp;zawartości izotopów gazów szlachetnych<ref>więcej o&nbsp;tych metodach w&nbsp;opisie meteorytów [[Jesenice]] i&nbsp;[[Sołtmany]]</ref>) nie przekracza zazwyczaj miligramowych ilości! Równocześnie nie przybywa fragmentów tego meteorytu w&nbsp;innych kolekcjach, w&nbsp;ilości adekwatnej do uciętej?!<ref>wiadomo tylko, że małe fragmenty meteorytu trafiły do kolekcji Bartoschewitz Meteorite Lab.&nbsp;(BML)</ref>
+
W ciągu kilkudziesięciu lat ubyło ponad 100&nbsp;g (>16%) cennego materiału z&nbsp;masy głównej. Poza badaniami chemicznymi i&nbsp;ciężaru właściwego wykonanymi przez A.&nbsp;Piaskowskiego wiele lat temu<ref>nie wiadomo czy wyniki tych badań zostały kiedykolwiek opublikowane</ref> (Pokrzywnicki 1964) nie ma informacji o&nbsp;współczesnych badaniach i&nbsp;ich wynikach, a&nbsp;w&nbsp;konsekwencji o&nbsp;publikacjach, które uzasadniałyby jego cięcie (poza wcześniejszą publikacją Pokrzywnickiego z&nbsp;1961 roku). W&nbsp;publikacjach: Gałązka-Friedman et&nbsp;al. (2001), Rochette et&nbsp;al. (2003), Schultz et&nbsp;al. (2003), wyniki badań meteorytu Grzempy zostały albo zaczerpnięte z&nbsp;wcześniejszej literatury albo zostały wykonane na materiale pochodzącym ze zbiorów zagranicznych<ref>w 1997 roku Peter Scherer z&nbsp;Instytutu Maxa Plancka oznaczył wiek meteorytu Grzempy na podstawie zawartości gazów szlachetnych w&nbsp;okazie z&nbsp;Krakowa (Łaptaś 1998)</ref>. Ilość materiału potrzebnego do tego typu badań (pomiarów mössbauerowskich, podatności magnetycznej i&nbsp;zawartości izotopów gazów szlachetnych<ref>więcej o&nbsp;tych metodach w&nbsp;opisie meteorytów [[Jesenice]] i&nbsp;[[Sołtmany]]</ref>) nie przekracza zazwyczaj kilkuset miligramowych ilości! Równocześnie nie przybywa fragmentów tego meteorytu w&nbsp;innych kolekcjach, w&nbsp;ilości adekwatnej do uciętej?!<ref>wiadomo tylko, że małe fragmenty meteorytu trafiły do [[Szablon:GifhornBC|kolekcji Bartoschewitz Meteorite Lab.&nbsp;(BML)]]</ref>
Linia 92: Linia 104:
:<sup>4</sup> Dla uniknięcia podobnych i&nbsp;innych zniekształceń nazw meteorytów używa się w&nbsp;meteorytyce nazw w&nbsp;pierwszym przypadku.
:<sup>4</sup> Dla uniknięcia podobnych i&nbsp;innych zniekształceń nazw meteorytów używa się w&nbsp;meteorytyce nazw w&nbsp;pierwszym przypadku.
-
:<sup>5</sup> Można zauważyć, że w niektórych meteorytach (np. Krähenberg{{MBD-record|name=Krähenberg}} czy [[Pułtusk]]) otoczka opalenizny wpływa na c.wł. bardzo niewiele (Cohen 1903, H.&nbsp;2, s.&nbsp;116).
+
:<sup>5</sup> Można zauważyć, że w niektórych meteorytach (np. Krähenberg{{MBD-record|name=Krähenberg}} czy [[Pułtusk]]) otoczka opalenizny wpływa na c.wł. bardzo niewiele (Cohen 1903, H.&nbsp;2, s.&nbsp;116).<ref>Cohen (1903)</ref>
:<sup>6</sup> J. Pokrzywnicki & T.&nbsp;Wieser – „The Grzempy meteorite, its mineral and chemical composition”. Bull. Acad. Polon. Sci., Sér. Sci. géol. et&nbsp;géogr., Vol.&nbsp;IX, No.&nbsp;1, 1961.<ref>Pokrzywnicki (1961)</ref>
:<sup>6</sup> J. Pokrzywnicki & T.&nbsp;Wieser – „The Grzempy meteorite, its mineral and chemical composition”. Bull. Acad. Polon. Sci., Sér. Sci. géol. et&nbsp;géogr., Vol.&nbsp;IX, No.&nbsp;1, 1961.<ref>Pokrzywnicki (1961)</ref>
Linia 137: Linia 149:
{{GEIcon-PointRed}}
{{GEIcon-PointRed}}
(G) wieś Grzępy
(G) wieś Grzępy
 +
{{GEIcon-PlaceOfFall}}
 +
Przybliżone miejsce spadku okazu (teren sadu gospodarza Bydołka)
{{GEIcon-Rail}}
{{GEIcon-Rail}}
linia kolejowa i stacje na trasie Czarnków-Rogoźno
linia kolejowa i stacje na trasie Czarnków-Rogoźno
Linia 142: Linia 156:
współrzędne wg innych autorów
współrzędne wg innych autorów
{{GEFrame-end}}
{{GEFrame-end}}
-
Współczesna nazwa wsi to '''Grzępy''' (na przedwojennych mapach niemieckich '''''Friedrichsau'''''). '''Czarnków''' (niem. ''Czarnikau''), '''Rogoźno''' (niem. ''Rogasen'').
+
Współczesna nazwa wsi to '''{{Txt2Img|Grzempach_(wieś_Grzępy)_SzK.jpg|Grzępy}}''' (na przedwojennych mapach niemieckich '''''Friedrichsau'''''). '''Czarnków''' (niem. ''Czarnikau''), '''Rogoźno''' (niem. ''Rogasen'').
Według relacji prof. Zerbsta (Pokrzywnicki 1955) meteoryt spadł w okolicach wsi '''''Friedrichsau''''' leżącej na północny-wschód (''nordöstlich'' – błąd?, powinno być południowy-wschód) od '''''Czarnikau''''' i&nbsp;na południowy-wschód (''südöstlich'' – błąd?, powinno być północny-wschód) od stacji kolejowej '''''Holländerdorf''''' znajdującej się na linii '''''Rogasen-Czarnikau-Kreuz''''' (patrz {{Txt2Img|Grzempach_(Mapy_austro-wegierskie_34-53).jpg|mapa}} z&nbsp;tamtego okresu i&nbsp;fragment {{Txt2Img|Grzempach_(Rogasen-Czarnikau).jpg|rozkładu jazdy pociągów na trasie ''Rogasen-Czarnikau''}}<ref>z portalu prusy.info</ref>).
Według relacji prof. Zerbsta (Pokrzywnicki 1955) meteoryt spadł w okolicach wsi '''''Friedrichsau''''' leżącej na północny-wschód (''nordöstlich'' – błąd?, powinno być południowy-wschód) od '''''Czarnikau''''' i&nbsp;na południowy-wschód (''südöstlich'' – błąd?, powinno być północny-wschód) od stacji kolejowej '''''Holländerdorf''''' znajdującej się na linii '''''Rogasen-Czarnikau-Kreuz''''' (patrz {{Txt2Img|Grzempach_(Mapy_austro-wegierskie_34-53).jpg|mapa}} z&nbsp;tamtego okresu i&nbsp;fragment {{Txt2Img|Grzempach_(Rogasen-Czarnikau).jpg|rozkładu jazdy pociągów na trasie ''Rogasen-Czarnikau''}}<ref>z portalu prusy.info</ref>).
 +
 +
Latem 2024 roku Szymon Kozłowski ustalił przybliżone miejsce spadku okazu meteorytu Grzempach (Kozłowski, YT 2024).
<br clear="all"/>
<br clear="all"/>
Linia 156: Linia 172:
<br clear="all"/>
<br clear="all"/>
-
== Galeria ==
+
== Galerie ==
-
Masa główna meteorytu (stan: ''2001 rok''; fot. Marcin Cimała)
+
Obecnie masa główna meteorytu Grzempach (Grzempy) (cs 535,20&nbsp;g<ref name="masa mm">wg Pokrzywnickiego (1964) waga masy głównej wynosiła: w&nbsp;1954&nbsp;r. – 652,4&nbsp;g (±0,1&nbsp;g), później 640,17&nbsp;g; więcej w Pokrzywnicki (1964)</ref>) znajduje się w&nbsp;zbiorach [[Muzeum Geologiczne PAN w&nbsp;Krakowie|Muzeum Geologicznego PAN]] przy ulicy Senackiej&nbsp;1 w&nbsp;Krakowie<ref name="Łaptaś 1998">Łaptaś et al. (1998); nr inwent. ZNG PAN B-V-57/15.1-3</ref>
-
<gallery caption="" widths="200px" heights="140px" perrow="3">
+
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="3">
-
File:Grzempach_main_mass_(PolandMet.com)_1.jpg
+
File:Grzempach_main_mass_(PolandMet.com)_1.jpg|Masa główna meteorytu (stan: ''2001 rok''; fot. Marcin Cimała)
File:Grzempach_main_mass_(PolandMet.com)_2.jpg
File:Grzempach_main_mass_(PolandMet.com)_2.jpg
 +
File:Grzempach_(model_3D).jpg|Wygląd oryginalnej etykiety na okazie (model 3D, [https://muzea.malopolska.pl/pl/lista-obiektow/797 Wirtualne Muzea Małopolski]; źródło: Sketchfab)
 +
</gallery>
 +
Zbiory [[Muzeum Geologiczne PAN w Krakowie|Muzeum Geologicznego PAN w&nbsp;Krakowie]] (źródło: Kozłowski, YT 2024; fot. {{Txt2Img|Grzempach_(masa_główna)_SzK-7898.jpg|Szymon Kozłowski}})
 +
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3">
 +
File:Grzempach_(masa_główna)_SzK-7511.jpg|Masa główna meteorytu Grzempach (Grzempy) (wcs 535,20&nbsp;g) (Kozłowski, YT 2024; wymiary 82×62×62 mm, waga 536,49&nbsp;g)
 +
File:Grzempach_(masa_główna)_SzK-7525.jpg|Meteoryt Grzempach (masa główna)
 +
File:Grzempach_(masa_główna)_SzK-7534.jpg|Meteoryt Grzempach (masa główna); na górnym zdjęciu w lewej-górnej części widać skorupę drugiego rzędu
 +
File:Grzempach_(ING_PAN_Kraków)_SzK-7538.jpg|Płytka ze skorupą (sc 11,36&nbsp;g); widać grubą skorupę obtopieniową pierwszego rzędu
 +
File:Grzempach_(ING_PAN_Kraków)_SzK-7547.jpg|Płytki; płytka po lewej ma grubość ~2&nbsp;mm, po prawej płytka cienka (ang. ''thin section'')
 +
</gallery>
 +
 +
 +
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3">
 +
File:Urania_(1955_pl2).jpg|Ilustracja do artykułu o wystawie „Budowa Wszechświata” w&nbsp;1953 roku w&nbsp;Warszawie ([[Urania (1955)|''Urania'', 1955]])
 +
File:Grzempach_main_mass_(borysjarek_2019).jpg|Masa główna meteorytu (stan: ''lipiec 2019 rok''; fot. Jarosław Morys)
 +
File:Magazyn_(ING_PAN_Kraków)-3.jpg|W magazynie [[Muzeum Geologiczne PAN w Krakowie|Muzeum Geologicznego PAN w&nbsp;Krakowie]]
 +
File:Grzempach_(PIG-PIB_605-IV-11)-SzK.jpg|Płytka (5,65&nbsp;g) w zbiorach [[Państwowy Instytut Geologiczny w Warszawie|Państwowego Instytutu Geologicznego w&nbsp;Warszawie]] (z&nbsp;etykietą [[Muzeum Geologiczne PAN w Krakowie|Muzeum Geologicznego PAN w&nbsp;Krakowie]]) (fot.&nbsp;Szymon Kozłowski)
 +
File:Meteoryty_polskie_(Lubań)-2.jpg|Masy główne meteorytów Grzempach i&nbsp;[[Antonin]] prezentowany na Sudeckim Festiwalu Minerałów, Lubań 2023 (fot.&nbsp;Tomasz Jakubowski)
 +
File:Grzempach_thin_slice_(borysjarek_2019).jpg|Płytka z meteorytu o&nbsp;grubości ok.&nbsp;2&nbsp;mm
 +
</gallery>
 +
 +
 +
Fragmenty meteorytu Grzempy w innych kolekcjach
 +
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3">
 +
File:Grzempach_(Woreczko_Collection).jpg|Fragment (0,06&nbsp;g) z&nbsp;kolekcji Wadi & Jan Woreczko Collection. Wcześniej w&nbsp;kolekcji [[:Szablon:GifhornBC|Bartoschewitz Meteorite Lab.]]
 +
</gallery>
 +
 +
 +
Miejsce spadku meteorytu Grzempach (fot. Szymon Kozłowski)
 +
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="3">
 +
File:Grzempach_(wieś_Grzępy)_SzK.jpg|Wieś Grzępy
 +
File:Grzempach_(miejsce_spadku)_SzK.jpg|Miejsce spadku okazu, widok od południa na miejsce, gdzie był sad Józefa Bydołka
 +
</gallery>
 +
 +
 +
Kanał: W Gabinecie Astronoma
 +
{|
 +
|<youtube height="240">nly5kU3BcPA</youtube>
 +
YouTube – [http://youtu.be/nly5kU3BcPA Meteoryt Grzempy (Grzempach)]
 +
|}
 +
 +
 +
----
 +
 +
Wynik klasyfikacji meteorytu Grzempach z zastosowaniem metody 4M ([[Szablon:Woźniak (2019, MaPS)|Woźniak et&nbsp;al. 2019]])
 +
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3">
 +
File:Grzempach_(Bogusz_2019).jpg|Widmo mössbauerowskie meteorytu Grzempach (Bogusz et&nbsp;al. 2019). Dla zmierzonych podwidm [%]: oliwin=31,9, piroksen=23,3, metal=32,1, troilit=11,4, odliczone poziomy podobieństwa S<sub>cluster</sub> do trzech typów chondrytów zwyczajnych: typ&nbsp;H – 32,7%, typ&nbsp;L – 0,01% i&nbsp;typ&nbsp;LL – 0,00%, potwierdzają jego typ&nbsp;H!
 +
File:4M-BASE_2D_met-ol-names.png|Oliwin ''vs.'' metal
</gallery>
</gallery>
Linia 168: Linia 232:
== [[Bibliografia]] ==
== [[Bibliografia]] ==
-
* +Chwalewik Edward, (1926-1927), '''Zbiory polskie. Archiwa, biblioteki, gabinety, galerie, muzea i inne zbiory pamiątek przeszłości w ojczyźnie i na obczyźnie w porządku alfabetycznym według miejscowości ułożone''', Warszawa 1926-1927 (tom II, s. 104). Plik {{Link-dLibra|POLONA|d|5976114/58}}.
+
* {{Bogusz (2019)}}
 +
 
 +
* {{Chwalewik (1926-1927)|page=104, tom II}}
 +
 
 +
* Cohen Emil Wilhelm, (1903), '''Meteoritenkunde. Heft II: Strukturformen; Versuche künstlicher Nachbildung von Meteoriten; Rinde und schwarze Adern; Relief der Oberfläche; Gestalt, Zahl und Größe der Meteorite''', Stuttgart 1903, ss. 302.
* Gałązka-Friedman Jolanta, Bauminger Erika R., Nowik Israel, Bakun-Czubarow Nonna, Stępniewski Marian, Siemiątkowski Jacek, (2001), '''Comparative Mössbauer studies of the [[Baszkówka]] ordinary chondrite and some other meteorites''', ''Geological Quarterly'', vol. 45(3), 2001, s. 319-326 (s. 323).<ref>wyniki badań widma mössbauerowskiego (''Mössbauer effect'')</ref> Plik [http://gq.pgi.gov.pl/article/view/7993/6526 PDF].
* Gałązka-Friedman Jolanta, Bauminger Erika R., Nowik Israel, Bakun-Czubarow Nonna, Stępniewski Marian, Siemiątkowski Jacek, (2001), '''Comparative Mössbauer studies of the [[Baszkówka]] ordinary chondrite and some other meteorites''', ''Geological Quarterly'', vol. 45(3), 2001, s. 319-326 (s. 323).<ref>wyniki badań widma mössbauerowskiego (''Mössbauer effect'')</ref> Plik [http://gq.pgi.gov.pl/article/view/7993/6526 PDF].
Linia 177: Linia 245:
* {{Łaptaś (1998)|page=13}}
* {{Łaptaś (1998)|page=13}}
 +
 +
* {{Łaptaś (2024)}}
* Michel-Lévy M. Christophe, (1976), '''Nouvelles observations sur la météorite de [[Grzempach (Grzempy)|Grzempy]]''', ''Bull. Acad. Pol. Sci.'', ''Sér. Sci. de la Terre'', vol. 24, nr 1, 1976, s. 63-65. Plik {{Djvu|Grzempach_(Michel-Levy_1976).djvu|DjVu}}.
* Michel-Lévy M. Christophe, (1976), '''Nouvelles observations sur la météorite de [[Grzempach (Grzempy)|Grzempy]]''', ''Bull. Acad. Pol. Sci.'', ''Sér. Sci. de la Terre'', vol. 24, nr 1, 1976, s. 63-65. Plik {{Djvu|Grzempach_(Michel-Levy_1976).djvu|DjVu}}.
Linia 192: Linia 262:
* Pokrzywnicki Jerzy, (1956), '''Les météorites polonaises''', ''Acta Geophys. Polon.'', vol. IV, nr 1, 1956, s. 21-32 (s. 27-28). Plik {{Djvu|Pokrzywnicki_(AGeophP_IV_1_1956).djvu|DjVu}}.
* Pokrzywnicki Jerzy, (1956), '''Les météorites polonaises''', ''Acta Geophys. Polon.'', vol. IV, nr 1, 1956, s. 21-32 (s. 27-28). Plik {{Djvu|Pokrzywnicki_(AGeophP_IV_1_1956).djvu|DjVu}}.
-
* Pokrzywnicki Jerzy, Wieser T., (1961), '''The [[Grzempy]] meteorite, its mineral and chemical composition''', ''Bull. Acad. Pol. Sci.'', ''Sér. Sci. Géol. Géogr.'', vol. 9, nr 1, 1961, s. 63-69.
+
* Pokrzywnicki Jerzy, Wieser Tadeusz, (1961), '''The [[Grzempach|Grzempy]] Meteorite – Its Mineral and Chemical Composition''', ''Bull. Acad. Pol. Sci.'', ''Sér. Sci. Chim. Géol. Géogr.'', vol. 9, nr 1, 1961, s. 63-69. Plik {{Djvu|Grzempach_(Pokrzywnicki_1961).djvu|DjVu}}.
* {{Pokrzywnicki (1964)|page=17-19}}
* {{Pokrzywnicki (1964)|page=17-19}}
-
* Rochette Pierre, Sagnotti Leonardo , Bourot-Denise Michèle, Consolmagno Guy, Folco Luigi, Gattacceca Jérôme, Osete Maria Luisa, Pesonen Lauri, (2003), '''Magnetic classification of stony meteorites: 1 Ordinary chondrites''', ''Meteoritics & Planetary Science'', vol. 38, nr 2, 2003, s. 251-268.<ref>wyniki pomiarów podatności magnetycznej (''magnetic susceptibility'')</ref> Plik {{!doi|10.1111/j.1945-5100.2003.tb00263.x}}.
+
* {{Rochette (magnetic susceptibility, MaPS)}}
* +'''''Schneidemühler Zeitung''''', artykuł prof. Zerbsta z Piły, 10 września 1910.
* +'''''Schneidemühler Zeitung''''', artykuł prof. Zerbsta z Piły, 10 września 1910.
Linia 202: Linia 272:
* Schultz L., Weber H.W., (2003), '''The Noble Gas Record of Central Europe's Stone Meteorites''', ''Meteoritics & Planetary Science'', vol. 38(7, Suppl.), 2003, s. A38.<ref>wyniki pomiarów zawartości izotopów gazów szlachetnych (''noble gas abundances'')</ref> Plik {{!doi|10.1111/j.1945-5100.2003.tb00333.x}}.
* Schultz L., Weber H.W., (2003), '''The Noble Gas Record of Central Europe's Stone Meteorites''', ''Meteoritics & Planetary Science'', vol. 38(7, Suppl.), 2003, s. A38.<ref>wyniki pomiarów zawartości izotopów gazów szlachetnych (''noble gas abundances'')</ref> Plik {{!doi|10.1111/j.1945-5100.2003.tb00333.x}}.
-
* Slavíc František, Spencer Leonard James, (1928), '''Place-names of mineral-localities in central Europe''', ''Mineralogical Magazine'', 21, 1928, s. 441-479 (s. 478).<ref>wymieniona tylko nazwa: Grzempy, Friedrichsau, Meteorite (Sept. 8, 1910)</ref> Plik [http://www.minersoc.org/pages/Archive-MM/Volume_21/21-121-441.pdf PDF].
+
* {{Slavic (1928)|page=478}}
* Szlachta Karol, Gałązka-Friedman Jolanta, Woźniak Marek, (2014), '''Porównawcze badania mössbauerowskie meteorytów: [[Sołtmany]] (L6), Chelyabinsk (LL5) i [[Grzempach (Grzempy)|Grzempy]] (H5) (''Mössbauer comparative studies of the [[Sołtmany]] (L6), Chelyabinsk (LL5) and [[Grzempach (Grzempy)|Grzempach]] (H5) meteorites'')''', ''Acta Soc. Metheor. Polon.'', 5, 2014, s. 115-120. Plik {{Link-ASMP|bwmeta1.element.psjd-ad7f5a68-8e2d-4de3-9bd4-951d3331b35b}}.
* Szlachta Karol, Gałązka-Friedman Jolanta, Woźniak Marek, (2014), '''Porównawcze badania mössbauerowskie meteorytów: [[Sołtmany]] (L6), Chelyabinsk (LL5) i [[Grzempach (Grzempy)|Grzempy]] (H5) (''Mössbauer comparative studies of the [[Sołtmany]] (L6), Chelyabinsk (LL5) and [[Grzempach (Grzempy)|Grzempach]] (H5) meteorites'')''', ''Acta Soc. Metheor. Polon.'', 5, 2014, s. 115-120. Plik {{Link-ASMP|bwmeta1.element.psjd-ad7f5a68-8e2d-4de3-9bd4-951d3331b35b}}.
* {{Szulczewski (1923)|page=514}}
* {{Szulczewski (1923)|page=514}}
 +
 +
* ''Wiadomości Geograficzne'', (1924), '''Meteory wielkopolskie''', 1-2, 1924, s. 16-17. Plik {{link-dLibra|RCIN|d|19167}}.
 +
 +
* {{Woźniak_(2019,_MaPS)}}
{{Koblitz References |1=A stone of 690g fell at Grzempach (=Grzempy, =Friedrichsau), near Czarnkow, F.Slavik and L.J.Spencer, Min. Mag., 1928, 21, p.478, A.Laszkiewicz, Mineralogia, Warszawa, 1936, p.195 (M.A.6-385), J.Pokrzywnicki, Acta Geophys. Polon., 1956, 4, p.21 (M.A.13-79), M.H.Hey, Cat. Met., 1966, p.184. Listed, with references, K.Keil, Fortschr. Min., 1960, 38, p.224. Mineralogy, olivine Fa20, M.Christophe Michel-Levy, Bull. Acad. Sci. Pol., 1976, 24, (ser. sci. terre), p.63. Mössbauer study, J.Galazka-Friedman et al., Geol. Quart. Warsaw, 2001, 45 (3), p.319. Noble gas analysis, L.Schultz and H.W.Weber, MAPS, 2003, 38, No. 7 (Suppl.), p.A38 (abs.). Magnetic susceptibility, P.Rochette et al., MAPS, 2003, 38, p.251.}}
{{Koblitz References |1=A stone of 690g fell at Grzempach (=Grzempy, =Friedrichsau), near Czarnkow, F.Slavik and L.J.Spencer, Min. Mag., 1928, 21, p.478, A.Laszkiewicz, Mineralogia, Warszawa, 1936, p.195 (M.A.6-385), J.Pokrzywnicki, Acta Geophys. Polon., 1956, 4, p.21 (M.A.13-79), M.H.Hey, Cat. Met., 1966, p.184. Listed, with references, K.Keil, Fortschr. Min., 1960, 38, p.224. Mineralogy, olivine Fa20, M.Christophe Michel-Levy, Bull. Acad. Sci. Pol., 1976, 24, (ser. sci. terre), p.63. Mössbauer study, J.Galazka-Friedman et al., Geol. Quart. Warsaw, 2001, 45 (3), p.319. Noble gas analysis, L.Schultz and H.W.Weber, MAPS, 2003, 38, No. 7 (Suppl.), p.A38 (abs.). Magnetic susceptibility, P.Rochette et al., MAPS, 2003, 38, p.251.}}
Linia 220: Linia 294:
* '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' – meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=11429 Grzempach]
* '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' – meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=11429 Grzempach]
-
* [http://www.ing.pan.pl/muzeum/indeksm.htm Muzeum Geologiczne PAN] w Krakowie
+
* {{ParisMNHN}}
-
* Wirtualne Muzea Małopolski – [http://muzea.malopolska.pl/muzeum/muzeum-geologiczne-instytutu-nauk-geologicznych-pan Muzeum Geologiczne Instytutu Nauk Geologicznych PAN]
+
* Meteoryt Grzempy w kolekcjach polskich – [http://www.ptmet.org.pl/old/kat-mkc-h5.htm#grzempach katalog PTMet] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Grzempach.htm Wadi & Woreczko Collection]
* Meteoryt Grzempy w kolekcjach polskich – [http://www.ptmet.org.pl/old/kat-mkc-h5.htm#grzempach katalog PTMet] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Grzempach.htm Wadi & Woreczko Collection]
* Polski Serwis Meteorytów – meteoryt [http://www.ptmet.org.pl/old/psm/defgrz.htm Grzempy]
* Polski Serwis Meteorytów – meteoryt [http://www.ptmet.org.pl/old/psm/defgrz.htm Grzempy]
 +
 +
* YouTube – W Gabinecie Astronoma: [http://youtu.be/nly5kU3BcPA Meteoryt Grzempy (Grzempach)]
 +
 +
* Wirtualne Muzea Małopolski – [https://muzea.malopolska.pl/pl/muzeum/32934 Muzeum Geologiczne Instytutu Nauk Geologicznych PAN]
* woreczko.pl – [http://www.woreczko.pl/meteorites/features/glossary-FusionCrust.htm Skorupa obtopieniowa (''Fusion crust, fusion rind'')]
* woreczko.pl – [http://www.woreczko.pl/meteorites/features/glossary-FusionCrust.htm Skorupa obtopieniowa (''Fusion crust, fusion rind'')]

Aktualna wersja na dzień 16:30, 4 wrz 2024

1i

Kolejny popołudniowy spadek

Grzempach (Grzempy) →
Grzempach main mass (PolandMet.com).jpg
Obecny wygląd masy głównej (2001 rok; fot. Marcin Cimała)
Spadek
Lokalizacja wieś Grzempy (obecnie Grzępy) niedaleko Poznania, Polska
Położenie[1] 52°52'N, 16°38'E
Data 3 września 1910 roku, ~15:00 (sobota)[2]
Charakterystyka
Typ chondryt zwyczajny H5
Masa 690 g
Liczba okazów jeden okaz
Meteoritical Bulletin Database
Synonimy →
wg NHM Cat: Friedrichsau, Grzempy

Wydawać by się mogło, że sporo meteorytów spada po południu… i tak też było w przypadku tego meteorytu.

Około godziny 15:00 meteoryt Grzempach „przybył” do wsi Grzempy (obecna nazwa wsi Grzępy, dawn. Friedrichsau), niedaleko Czarnkowa w woj. wielkopolskim. Było to 3 września 1910 r. (sobota)[2]. Świadkiem tego wydarzenia był w swoim obejściu rolnik [Józef] Bydołek[3], który zobaczył kulę ognistą. Po chwili spadający kamień odciął kilka gałęzi z pobliskiego drzewa i ugrzązł w ziemi. Jednocześnie dał się słyszeć gwałtowny, podobny do grzmotu łoskot. Chłop rozkopał miejsce spadku i wydobył kamień wielkości pięści o wadze 690 g, który był jeszcze tak ciepły, że nie dało się utrzymać go w ręku.[4] Okaz był pokryty czarną skorupą, ale widać było na niej dwie powierzchnie przełamu. Jedna świeża powstała przez uderzenie o drzewo lub ziemię. Druga pokryta warstwą opalenizny co by wskazywało, że rozpadł się na części jeszcze w atmosferze. Odłamków tych nie odnaleziono (Szulczewski 1923, Pokrzywnicki 1955).

Według Szulczewskiego (1923) meteoryt badano w Berlinie i przed jego przecięciem wykonano model gipsowy, który niestety zaginął.

Grzempy jest meteorytem kamiennym, chondrytem zwyczajnym typu H5 (typ najpopularniejszy spośród spadków). Tego typu są również meteoryty Piława Górna i Pułtusk.

Kolekcje

Przed wojną okaz meteorytu znajdował się w zbiorach Muzeum Wielkopolskiego (Pfuhl 1912)[5], tam też był przechowywany okaz Coblinera meteorytu Morasko.[6] Obecnie masa główna meteorytu Grzempy (cs) o wadze 535,20 g[7] znajduje się w zbiorach Muzeum Geologicznego PAN przy ulicy Senackiej 1 w Krakowie.[8]

Meteoryt Grzempy w kolekcjach (Koblitz MetBase):

Zbiór waga fragmentów
(Koblitz MetBase) 		uwagi
Warsaw, Geol. Inst., Polish Acad. Sci.[9] 640,2 g main mass
Paris, Mus. d'Hist. Nat. 22,3 g
Bartoschewitz Meteorite Lab. – odcięty fragment 1,00 g (Bartoschewitz catalog)[10]

Grzempy w zbiorach polskich wg Pilskiego (2001):

Zbiór waga fragmentów
(Pilski 2001)
Muzeum Geologiczne PAN w Krakowie[8] masa główna 535,20 g[7], 11,36 g (sc), 1,82 g (f+f)
Państwowy Instytut Geologiczny w Warszawie 5,65 g (s)

W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.

Fotografie okazu i detali powierzchni oraz jego model 3D znajdują się na portalu Wirtualne Muzea Małopolski – Meteoryt kamienny „Grzempy” (chondryt H5).

Masa główna traci na wadze!

Z analizy podawanych wag w kolekcjach widać, że masa główna meteorytu Grzempy w stosunkowo krótkim czasie straciła wiele ze swojej wagi! Meteorytu ubywało w tempie: ~690 g (spadek w 1910 roku) → ~690 g (Wiadomości Geograficzne, 1924) → 633 g (?) (w 1953; Urania, 1955) → 652,4 g + odłamek 5,5 g (w 1954 roku; Pokrzywnicki 1964) → 659 g (Pokrzywnicki 1955) → 640,17 g[11] (Pokrzywnicki 1964, Koblitz) → 535,20 g (Łaptaś 1998, Pilski 2001).

W 2024 roku udało się wyjaśnić losy masy głównej meteorytu Grzempach w okresie od 1964 do 1998 roku (Łaptaś 2024). Obecnie w zbiorach są trzy obiekty związane z meteorytem Grzempach (nry inw. ZNGPAN B-V-57/15.1-3):

  • masa główna (15.1) o wadze 535,20 g – pocięty i polerowany, pierwotnie ważył 640,17 g; wypożyczony w 1971 r. do Laboratoire Minéralogie-Cristallographie Université Paris (Sorbona), zwrócono 546,86 g;[12]
  • płytka ze skorupą (15.2) o wadze 11,36 g – pierwotna waga 17,12 g, odcięty z okazu (15.1); drugie odcięcie 18.09.1996 r., odcięto 5,65 g na wymianę z Państwowym Instytutem Geologicznym w Warszawie za fragment meteorytu Baszkówka;
  • pięć okruchów (15.3) o wadze 1,82 g – 5 okruchów z okazu (15.1); pierwotnie było 6 okruchów o wadze 2,13 g; w 1996 r. przekazano 0,31 g do Instytutu Maxa Plancka, wyniki otrzymano 21.04.1998 r.;
  • oraz 2 płytki naklejone na szkle przykrywkowym.


W ciągu kilkudziesięciu lat ubyło ponad 100 g (>16%) cennego materiału z masy głównej. Poza badaniami chemicznymi i ciężaru właściwego wykonanymi przez A. Piaskowskiego wiele lat temu[13] (Pokrzywnicki 1964) nie ma informacji o współczesnych badaniach i ich wynikach, a w konsekwencji o publikacjach, które uzasadniałyby jego cięcie (poza wcześniejszą publikacją Pokrzywnickiego z 1961 roku). W publikacjach: Gałązka-Friedman et al. (2001), Rochette et al. (2003), Schultz et al. (2003), wyniki badań meteorytu Grzempy zostały albo zaczerpnięte z wcześniejszej literatury albo zostały wykonane na materiale pochodzącym ze zbiorów zagranicznych[14]. Ilość materiału potrzebnego do tego typu badań (pomiarów mössbauerowskich, podatności magnetycznej i zawartości izotopów gazów szlachetnych[15]) nie przekracza zazwyczaj kilkuset miligramowych ilości! Równocześnie nie przybywa fragmentów tego meteorytu w innych kolekcjach, w ilości adekwatnej do uciętej?![16]


Spis treści


Opis wg Pokrzywnickiego (1964)

(zgodnie z oryginałem, ilustrowane reprodukcjami)

«
Pokrzywnicki (1964)

2. METEORYT GRZEMPY

Pierwszą wzmiankę o spadku tego meteorytu 3  września 1910 r. około godz. 15 (w.m.s.: φ = 52°52' – λ = 16°38') we wsi Grzempy, położonej około 9 km od miasta Czernkowa w Poznańskiem, podał prof. Zerbst z Piły w „Scheidemühler Zeitung”[17] z 10 września 1910 r., którą przytoczył następnie prof. Könnermann z Poznania w „Ostdeutsche Sontagblatt” z 1911 r1. Następnie opis spadku – prawdopodobnie oparty na powyższych źródłach – zamieścił Szulczweski (1923)[18], a dalej krótką wzmiankę o tym meteorycie znajdujemy u Slavika i Spencera (1948)[19] i u Łaszkiewicza (1936). Wreszcie wymienił go pod nazwą „Grzempach” jako wątpliwy (doubtful) Katalog British Museum (1953), podając: φ = 52°54'N – λ = 16°35'E jako przybliżone współrzędne miejsca spadku. Wreszcie spadek ten przestał być wątpliwy dzięki pracom autora (Pokrzywnicki 1955a, b, 1956).

Oto krótki opis meteorytu i jego historia. Niejaki Bydołek[3], gospodarz ze wsi Grzempy, pracując w swojej zagrodzie ujrzał nagle spadającą na ziemię „kulę ognistą”. Kula ta spadając odcięła kilka gałęzi z pobliskiego drzewa i ugrzęzła w ziemi. Jednocześnie dał się słyszeć gwałtowny, podobny do grzmotu łoskot i „utworzyły się gazy przypominające spaloną siarkę”. Kopiąc niezwłocznie w miejscu spadku Bydołek wydobył meteoryt wielkości pięści, kształtu okrągławego, masy 690 g. Był tak gorący, że nie dawał się utrzymać w ręku. Okaz pokryty był otoczką opalenizny i wykazywał dwie powierzchnie rozłamu: jedną świeżą, powstałą przy uderzeniu meteorytu o gałęzie i drugą, powstałą wskutek odpadnięcia części masy jeszcze w atmosferze. Odłamków tych nie udało się odnaleźć.

Fig. 4 Meteoryt Grzempy. Rozłam powstały przy uderzeniu meteorytu w drzewo i powierzchnia przecięcia. × ok. 0,7 (Grzempy Meteorite. Natural broken surface, and artifical surface. × c. 0.7)
Fig. 5 Meteoryt Grzempy. Otoczka II stopnia. × ok. 1,2 (Grzempy Meteorite, crust of the IInd order. × c. 1.2)

Meteoryt pokryty był otoczką opalenizny 1 stopnia, grubości około 1–1,5 mm, a na rozłamie powstałym w atmosferze – otoczką 2 stopnia (tabl. I, fig. 4, 5). Na powierzchni otoczki 1 stopnia daje się zauważyć szereg jaśniejszych od tła drobniutkich żyłek. Natomiast obecności tych żyłek we wnętrzu meteorytu nie stwierdzono.

Spadły meteoryt uzyskano przy pomocy władz miejscowych jako dar dla Muzeum Wielkopolskiego, lecz wszedł on do zbiorów tego muzeum dopiero po dłuższych pertraktacjach i sporach z jednym z niemieckich obserwatoriów astronomicznych, prawdopodobnie w Treptow, które rościło sobie prawa do niego. Jak wynika z udzielonych mi notatek zmarłego prof. S. Małkowskiego, badaniem meteorytu miał się zajmować prof. dr W. Archenhold, dyrektor Obserwatorium Astronomicznego w Treptow pod Berlinem. Skądinąd, prof. Szulczewski w rozmowie twierdził, że meteoryt Grzempy był badany w Państwowym Instytucie Geologicznym w Berlinie. Nie zdołano dotychczas stwierdzić, czy wyniki tych badań ogłoszone zostały w literaturze.

Według notatek prof. Małkowskiego, akta dotyczące m.in. meteorytu Grzempy miały się znajdować w 1928 r. w Kancelarii Głównej Muzeum Wielkopolskiego w Poznaniu2 (skrytka nr 4a), lecz przedsięwzięte w 1954 r. poszukiwania nie doprowadziły do ich znalezienia. Według prof. Szulczewskiego, w Obserwatorium Astronomicznym w Szpandawie znajdowały się obszerne akta dotyczące m.in. spadku w Grzempach i w aktach tych miała się jakoby znajdować jakaś drukowana praca. Według Szulczewskiego, meteorytem Grzempy zajmował się i pisał na jego temat były kustosz Muzeum Wielkopolskiego, zmarły w 1913 r. dr F. Pfuhl, profesor Gimnazjum św. Magdaleny w Poznaniu, „zasłużony badacz na polu fizjografii Wielkopolski”3. Meteoryt trafił następnie do zbiorów Muzeum Przyrodniczego w Poznaniu. Dziś znajduje się w zbiorze meteorytów PAN w Warszawie[9].

Główna masa meteorytu ważyła w 1954 r. – 652,4 g (±0,1 g), przy niej znajdował się odłamek z powierzchni wagi 5,5 g. Wygląd obecny meteorytu ilustrują zdjęcia 1–5 (tabl. I); ma on kształt nieregularnej czworobocznej piramidy, której wierzchołek odłamał się przy przelocie w atmosferze. Meteoryt opatrzony jest nalepką „meteoryt Grzempach”4. Powierzchnia otoczki 1 stopnia jest czarna, jednostajna, chropawa, bez piezogliptów[20]. Otoczka 2 stopnia na rozłamie wierzchołka piramidy jest silnie chropowata. „Piętka” okazu odcięta. Rozkład wrostków Fe-Ni i ich wielkość – nierównomierne. Powyższa morfologia wskazuje m.in. na to, że meteoryt w locie swym prawdopodobnie wirował.

Odłamek wagi 7,212 g zbadany przez mgr A. Piaskowskiego wykazał c.wł. 3,56 g/cm3, a c.wł. głównej masy – 3,42 (±0,01) g/cm3; są to ciężary charakterystyczne dla chondrytów5. Obecnie waga meteorytu wynosi 640,17 g, ponieważ przy odcinaniu kawałka przeznaczonego do analizy chemicznej część masy uległa zniszczeniu.

W konkluzji możemy zaliczyć meteoryt Grzempy do szarych chondrytów bronzytowo-oliwinowych6. Pod względem składu mineralnego i c.wł. meteoryt Grzempy wykazuje podobieństwo do niektórych chondrytów bronzytowo-oliwinowych, jak np.: Koralegh[21] (c.wł. 3,41 – znalezisko z Australii z 1943 r.) lub Phuoc-Binh[22] (c.wł. 3,54 – spadł a Annamie 18 lipca 1941 r.) – por. Pokrzywnicki (1958a).

Przypisy
1 Egzemplarzy obu tych gazet nie udało mi się dotychczas odnaleźć w bibliotekach.
2 Informację tę potwierdził również prof. Szulczewski.[18]
3 Tak go nazywa E. Chwalewnik – „Zbiory Polskie”. Warszawa–Kraków (1927 C. 2).[23]
4 Dla uniknięcia podobnych i innych zniekształceń nazw meteorytów używa się w meteorytyce nazw w pierwszym przypadku.
5 Można zauważyć, że w niektórych meteorytach (np. Krähenberg[24] czy Pułtusk) otoczka opalenizny wpływa na c.wł. bardzo niewiele (Cohen 1903, H. 2, s. 116).[25]
6 J. Pokrzywnicki & T. Wieser – „The Grzempy meteorite, its mineral and chemical composition”. Bull. Acad. Polon. Sci., Sér. Sci. géol. et géogr., Vol. IX, No. 1, 1961.[26]
Tablice
Tablica I

Tablice

Meteoryt Grzempy (reprodukcje z Pokrzywnickiego (1964))

Fig. 1 Meteoryt Grzempy. Obecna postać meteorytu. × ok. 0,7 (Grzempy Meteorite, its present shape. × c. 0.7)

Fig. 2 Meteoryt Grzempy. Powierzchnie sztuczne. × ok. 0,9 (Grzempy Meteorite, artifical surfaces. × c. 0.9)

Fig. 3 Meteoryt Grzempy. Powiększona część fragmentu z fig. 2. × ok. 1,1 (Grzempy Meteorite, enlarged part of Fig. 2. × c. 1.1)

Tablica (Plate) I
(Fig. 1-5 – fot. (phot.) J. Burchart)

»



Relacja prof. Zerbsta

Relacja prof. Zerbsta z Piły zamieszczona w Schneidemühler Zeitung (za Pokrzywnickim 1955):

«

Czarnikau, 8 September.

Ein Meteorit ging am Sonnabend (also am 3/9 1910) nachmittags gegen 3 Uhr in den benachbarten Friedrichsau (etwa 7 Kilometer nordöstlich von Czarnikau, 3 Kilometer südöstlich von der Haltenstelle Holländerdorf der Eisenbahnstrecke Rogasen-Kreuz) nieder. Dort war der Besitzer Bidolek mit seinem Gespann am Roszwerk[27] tätig, als plötzlich unter furchtbarem Getöse, ähnlich dem eines Blitzschlages, eine Feuerkugel niederging und dicht vor ihm in die Erde fuhr. Von einem Baume wurden Zweige abgerissen. Bidolek grub nun sofort nach und fand in der Erde den Meteoriten, der noch so heisz war, dass er ihn nicht anfassen könnte, während ein schweflicher Geruch bemerkbar war. Von dem Steine sind zwei Stücke angesprungen, das eine, dessen Bruchstelle stark verbrannt aussieht, anscheinend während des Fluges, das andere wahrscheinlich infolge der plötzlichen Abkühlung in der Erde, da seine Bruchstelle frischer ist.

»


Lokalizacja

Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
© Jan Woreczko & Wadi

(G) wieś Grzępy

Przybliżone miejsce spadku okazu (teren sadu gospodarza Bydołka)

linia kolejowa i stacje na trasie Czarnków-Rogoźno

współrzędne wg innych autorów

* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki

Współczesna nazwa wsi to Grzępy (na przedwojennych mapach niemieckich Friedrichsau). Czarnków (niem. Czarnikau), Rogoźno (niem. Rogasen).

Według relacji prof. Zerbsta (Pokrzywnicki 1955) meteoryt spadł w okolicach wsi Friedrichsau leżącej na północny-wschód (nordöstlich – błąd?, powinno być południowy-wschód) od Czarnikau i na południowy-wschód (südöstlich – błąd?, powinno być północny-wschód) od stacji kolejowej Holländerdorf znajdującej się na linii Rogasen-Czarnikau-Kreuz (patrz mapa z tamtego okresu i fragment rozkładu jazdy pociągów na trasie Rogasen-Czarnikau[28]).

Latem 2024 roku Szymon Kozłowski ustalił przybliżone miejsce spadku okazu meteorytu Grzempach (Kozłowski, YT 2024).


Mapy

Wieś Fredrichsau i fragment linii kolejowej Rogasen-Kreuz (źródło: Mapy austro-węgierskie, 1880-1912)


Galerie

Obecnie masa główna meteorytu Grzempach (Grzempy) (cs 535,20 g[7]) znajduje się w zbiorach Muzeum Geologicznego PAN przy ulicy Senackiej 1 w Krakowie[8]

Masa główna meteorytu (stan: 2001 rok; fot. Marcin Cimała)

Grzempach main mass (PolandMet.com) 2.jpg

Wygląd oryginalnej etykiety na okazie (model 3D, Wirtualne Muzea Małopolski; źródło: Sketchfab)

Zbiory Muzeum Geologicznego PAN w Krakowie (źródło: Kozłowski, YT 2024; fot. Szymon Kozłowski)

Masa główna meteorytu Grzempach (Grzempy) (wcs 535,20 g) (Kozłowski, YT 2024; wymiary 82×62×62 mm, waga 536,49 g)

Meteoryt Grzempach (masa główna)

Meteoryt Grzempach (masa główna); na górnym zdjęciu w lewej-górnej części widać skorupę drugiego rzędu

Płytka ze skorupą (sc 11,36 g); widać grubą skorupę obtopieniową pierwszego rzędu

Płytki; płytka po lewej ma grubość ~2 mm, po prawej płytka cienka (ang. thin section)


Ilustracja do artykułu o wystawie „Budowa Wszechświata” w 1953 roku w Warszawie (Urania, 1955)

Masa główna meteorytu (stan: lipiec 2019 rok; fot. Jarosław Morys)

W magazynie Muzeum Geologicznego PAN w Krakowie

Płytka (5,65 g) w zbiorach Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie (z etykietą Muzeum Geologicznego PAN w Krakowie) (fot. Szymon Kozłowski)

Masy główne meteorytów Grzempach i Antonin prezentowany na Sudeckim Festiwalu Minerałów, Lubań 2023 (fot. Tomasz Jakubowski)

Płytka z meteorytu o grubości ok. 2 mm


Fragmenty meteorytu Grzempy w innych kolekcjach

Fragment (0,06 g) z kolekcji Wadi & Jan Woreczko Collection. Wcześniej w kolekcji Bartoschewitz Meteorite Lab.


Miejsce spadku meteorytu Grzempach (fot. Szymon Kozłowski)

Wieś Grzępy

Miejsce spadku okazu, widok od południa na miejsce, gdzie był sad Józefa Bydołka


Kanał: W Gabinecie Astronoma

YouTube – Meteoryt Grzempy (Grzempach)


Wynik klasyfikacji meteorytu Grzempach z zastosowaniem metody 4M (Woźniak et al. 2019)

Widmo mössbauerowskie meteorytu Grzempach (Bogusz et al. 2019). Dla zmierzonych podwidm [%]: oliwin=31,9, piroksen=23,3, metal=32,1, troilit=11,4, odliczone poziomy podobieństwa Scluster do trzech typów chondrytów zwyczajnych: typ H – 32,7%, typ L – 0,01% i typ LL – 0,00%, potwierdzają jego typ H!

Oliwin vs. metal


Bibliografia

  • Bogusz Patrycja, Gałązka-Friedman Jolanta, Brzózka Katarzyna, Jakubowska Martyna, Woźniak Marek, Karwowski Łukasz, Duda Przemysław, (2019), Mössbauer spectroscopy as a useful method for distinguishing between real and false meteorites,[29] Hyperfine Interactions, 240(1), 2019, ss. 11.[30] Plik doi.
  • Chwalewik Edward, (1926-1927), Zbiory polskie. Archiwa, biblioteki, gabinety, galerie, muzea i inne zbiory pamiątek przeszłości w ojczyźnie i na obczyźnie w porządku alfabetycznym według miejscowości ułożone, Warszawa 1926-1927, (s. 104, tom II). Plik tom 1  ●  tom 2.
  • Cohen Emil Wilhelm, (1903), Meteoritenkunde. Heft II: Strukturformen; Versuche künstlicher Nachbildung von Meteoriten; Rinde und schwarze Adern; Relief der Oberfläche; Gestalt, Zahl und Größe der Meteorite, Stuttgart 1903, ss. 302.
  • Gałązka-Friedman Jolanta, Bauminger Erika R., Nowik Israel, Bakun-Czubarow Nonna, Stępniewski Marian, Siemiątkowski Jacek, (2001), Comparative Mössbauer studies of the Baszkówka ordinary chondrite and some other meteorites, Geological Quarterly, vol. 45(3), 2001, s. 319-326 (s. 323).[31] Plik PDF.
  • Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.
  • Michel-Lévy M. Christophe, (1976), Nouvelles observations sur la météorite de Grzempy, Bull. Acad. Pol. Sci., Sér. Sci. de la Terre, vol. 24, nr 1, 1976, s. 63-65. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • +Ostdeutsche Sontagblatt, artykuł prof. Könnermanna, 1911.
  • Pfuhl Fritz,[32] (1912), Die Naturwissenschaftliche Abteilung des Kaiser Friedrich-Museums, Zeitschrift der Naturwissenschaftlichen Abteilung, 19(1-3), 1912, s. 103. Plik DjVu.
  • Pilski Andrzej S., (2001), Meteoryty w zbiorach polskich, Olsztyn 2001.[33]
  • Pokrzywnicki Jerzy, (1955), O meteorytach naszych ziem zachodnich, Urania, 6, 1955, s. 165-172.[34] Plik DjvU.
  • Pokrzywnicki Jerzy, (1955), O niektórych mało znanych polskich meteorytach, Acta Geol. Pol., vol. V, nr 3, 1955, s. 427-438, (s. 431-433). Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    ; plik PDF.
  • Pokrzywnicki Jerzy, (1956), Les météorites polonaises, Acta Geophys. Polon., vol. IV, nr 1, 1956, s. 21-32 (s. 27-28). Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Pokrzywnicki Jerzy, Wieser Tadeusz, (1961), The Grzempy Meteorite – Its Mineral and Chemical Composition, Bull. Acad. Pol. Sci., Sér. Sci. Chim. Géol. Géogr., vol. 9, nr 1, 1961, s. 63-69. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Rochette Pierre, Sagnotti Leonardo, Bourot-Denise Michèle, Consolmagno Guy, Folco Luigi, Gattacceca Jérôme, Osete Maria Luisa, Pesonen Lauri, (2003), Magnetic classification of stony meteorites: 1. Ordinary chondrites, Meteoritics & Planetary Science, vol. 38(2), 2003, s. 251-268 (→ więcej). Plik doi.
  • +Schneidemühler Zeitung, artykuł prof. Zerbsta z Piły, 10 września 1910.
  • Schultz L., Weber H.W., (2003), The Noble Gas Record of Central Europe's Stone Meteorites, Meteoritics & Planetary Science, vol. 38(7, Suppl.), 2003, s. A38.[37] Plik doi.
  • Slavíc (Slavic) František, Spencer Leonard James, (1928), Place-names of mineral-localities in central Europe, Mineralogical Magazine, 21(121), 1928, s. 441-479, (s. 478).[38] Plik doi.
  • Szlachta Karol, Gałązka-Friedman Jolanta, Woźniak Marek, (2014), Porównawcze badania mössbauerowskie meteorytów: Sołtmany (L6), Chelyabinsk (LL5) i Grzempy (H5) (Mössbauer comparative studies of the Sołtmany (L6), Chelyabinsk (LL5) and Grzempach (H5) meteorites), Acta Soc. Metheor. Polon., 5, 2014, s. 115-120. Plik ASMP.
  • Szulczewski Jerzy W., (1923), O meteorytach wielkopolskich, Przyroda i Technika, II, s. 513-515, 1923. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Wiadomości Geograficzne, (1924), Meteory wielkopolskie, 1-2, 1924, s. 16-17. Plik RCIN.
  • Woźniak Marek, Gałązka‐Friedman Jolanta, Duda Przemysław, Jakubowska Martyna, Rzepecka Patrycja, Karwowski Łukasz, (2019), Application of Mössbauer spectroscopy, multidimensional discriminant analysis, and Mahalanobis distance for classification of equilibrated ordinary chondrites, Meteoritics & Planetary Science, vol. 54(8), 2019, s. 1828-1839 (abstrakt).[39] Plik doi.


Przypisy

  1. ^ jeśli nie zaznaczono inaczej, podano współrzędne przyjęte w oficjalnej bazie meteorytów Meteoritical Bulletin Database
  2. ^ a b taką datę podaje Szulczewski (1923) za Zerbstem (…am Sonnabend (also am 3/9 1910) nachmittags gegen 3 Uhr…)
  3. ^ a b gospodarz o nazwisku Bidolek wg relacji prof. Zerbsta z Piły zamieszczonej w Schneidemühler Zeitung
  4. ^ patrz → meteoryt Braunau; Czy meteoryty po spadku są jeszcze ciepłe?
  5. ^ okaz trafił do zbiorów muzeum Kaiser Friedrich-Museum, które po odzyskaniu niepodległości przez Polskę w 1919 roku przemianowano na Muzeum Wielkopolskie
  6. ^ opis tych dwóch meteorytów w zbiorach Muzeum Wielkopolskiego znajduje się w Wiadomościach Geograficznych z 1924 roku; cytat patrz → Morasko
  7. ^ a b c wg Pokrzywnickiego (1964) waga masy głównej wynosiła: w 1954 r. – 652,4 g (±0,1 g), później 640,17 g; więcej w Pokrzywnicki (1964)
  8. ^ a b c Łaptaś et al. (1998); nr inwent. ZNG PAN B-V-57/15.1-3
  9. ^ a b masa główna znajduje się w zbiorach Muzeum Geologicznego PAN w Krakowie (Łaptaś 1998, Pilski 2001)
  10. ^ wg katalogu z 2005 roku [g]: 0,31 (f), 0,20 (f), 0,13 (f), 0,10 (f), 0,06 (f)
  11. ^ różnicę zużyto prawdopodobnie na badania mgr. A. Piaskowskiego (Pokrzywnicki 1964)
  12. ^ w kolekcji Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu znajduje się fragment 22,3 g
  13. ^ nie wiadomo czy wyniki tych badań zostały kiedykolwiek opublikowane
  14. ^ w 1997 roku Peter Scherer z Instytutu Maxa Plancka oznaczył wiek meteorytu Grzempy na podstawie zawartości gazów szlachetnych w okazie z Krakowa (Łaptaś 1998)
  15. ^ więcej o tych metodach w opisie meteorytów Jesenice i Sołtmany
  16. ^ wiadomo tylko, że małe fragmenty meteorytu trafiły do kolekcji Bartoschewitz Meteorite Lab. (BML)
  17. ^ poprawna nazwa dziennika Schneidemühler Zeitung; ukazywało się ono w Pile do 1919 roku
  18. ^ a b Szulczewski (1923)
  19. ^ Slavíc et al. (1928)
  20. ^ chodzi o regmaglipty, nazwa piezoglipty wyszła z użycia
  21. ^ meteoryt kamienny Koraleigh, znalezisko z 1943 roku w Australii, chondryt zwyczajny L6, TKW 450 g
  22. ^ spadek meteorytu Phuoc-Binh 18 lipca 1941 roku w Wietmanie; chondryt zwyczajny L5, TKW 11 kg
  23. ^ Chwalewik (1926-1927, s. 104)
  24. ^ spadek meteorytu Krähenberg 5 maja 1869 roku w Niemczech; chondryt zwyczajny LL5, TKW 16,5 kg (okaz silnie orientowany)
  25. ^ Cohen (1903)
  26. ^ Pokrzywnicki (1961)
  27. ^ prawdopodobnie chodzi o kierat (niem. Göpel, ale też Rosswerk)
  28. ^ z portalu prusy.info
  29. ^ opis metody 4M patrz → Woźniak et al. (2019, MaPS) oraz Woźniak et al. (2020, ASMP); więcej → woreczko.pl – Metoda 4M (4M method)  ●  Metoda 4M – formularz
  30. ^ wyniki były prezentowane na ICAME 2019, International Conference on the Applications of the Mössbauer Effect, Dalian, China 2019
  31. ^ wyniki badań widma mössbauerowskiego (Mössbauer effect)
  32. ^ więcej o prof. Fritzu C.I. Pfuhl w opisie meteorytu Morasko
  33. ^ bardziej aktualna internetowa wersja katalogu znajduje się na stronach Polskiego Towarzystwa Meteorytowego – katalog PTMet; tam objaśnienie stosowanych skrótów (cs – complete specimen, hs – half specimen, ep – end piece, fc – fragment with crust, f – fragment, sc – slice with crust, s – slice, …); więcej → woreczko.pl – Oznaczenia okazów – skróty
  34. ^ meteoryty: Gnadenfrei (Piława Górna), Grüneberg (Wilkanówko), Grzempach (Grzempy), Morasko, Ratyn (Ratyń), Schellin (Skalin), Schwetz (Świecie), Seeläsgen (Przełazy), Swindnica Gorna; tam również wzmianka o znalezisku F. Rojkowskiego na Pomorzu;
    w tym numerze Uranii również fotografie meteorytów z wystawy „Budowa Wszechświata” w 1953 roku w Warszawie
  35. ^ pierwsze i jak na razie jedyne, tak kompleksowe opracowanie na temat polskich meteorytów; warto jednak zaznaczyć, że Jerzy Pokrzywnicki niewątpliwie obficie korzystał z wcześniejszego bibliograficznego opracowania autorstwa Zofii Gąsiorowskiej (1966, maszynopis jej pracy powstał przed 1964 rokiem), ale nigdzie w jego publikacjach nie pojawia się jej nazwisko!? (Kosiński 2014)
  36. ^ patrz → Pokrzywnicki (1964)/Kolekcje
  37. ^ wyniki pomiarów zawartości izotopów gazów szlachetnych (noble gas abundances)
  38. ^ powstały na potrzeby opisu zbiorów NHM w Londynie wykaz nazw miejscowości w Europie Środkowej powiązanych z minerałami – poprawne nazwy w językach narodowych; w redagowaniu nazw polskich pomagali prof. Stefan Kreutz (University of Kraków) oraz Stanisław Pawłowski (Poznań) i Kazimierz Maślankiewicz (Kraków) z Committee of the Geological Survey of Poland;
    wymienione są m.in.: Grzempy (near Czarnków) (pol.), Friedrichsau (niem.), Meteorite (Sept. 8, 1910); Morasko (pol.), Morask (niem.), Meteoric iron (found 1914)
  39. ^ Abstract: Mössbauer spectra of equilibrated ordinary chondrites consist of two doublets due to paramagnetic iron present in olivines and pyroxenes and two sextets due to magnetically ordered iron present in metallic phases and troilite. The spectral areas of the different mineralogical phases found by Mössbauer spectroscopy in meteorites are proportional to the number of iron atoms in this mineralogical phase. This property of Mössbauer spectra can be the basis for constructing a method for the classification of ordinary chondrites. This idea was first explored at the Mössbauer Laboratory in Kanpur. This group suggested a qualitative method based on 2‐dimensional plots of Mössbauer spectral areas and thus classified properly some meteorites. We constructed a quantitative method using Mössbauer spectral areas, multidimensional discriminant analysis, and Mahalanobis distance (4M method) to determine the probability of a meteorite to be of type H, L, or LL. Based on 59 Mössbauer spectra, we calculated by the 4M method, Scluster, the level of similarity of the Goronyo meteorite to the clusters. On the plot of ferrosilite versus fayalite, the point representing Goronyo is located on the border between H and L areas. Calculated by the 4M method, the meteorite Goronyo is 32% similar to type H, 75% to type L, and 11% to type LL. Additional mineralogical analyses suggested that the Goronyo meteorite would be classified as type L, although it was originally reported as type H in the Meteoritical Bulletin Database;
    patrz → Woźniak et al. (2020, ASMP) oraz artykuły w Hyperfine Interactions; więcej → woreczko.pl – Metoda 4M (4M method)  ●  Metoda 4M – formularz

Zobacz również

Linki zewnętrzne


Ambox question orange.svg
 Co jeszcze na stronę? (What else to supplement?)
(poszukać, uzupełnić …)
  • pierwsze doniesienia prasowe - tłumaczenie
  • wyniki badań Piaskowskiego - czy była publikacja?
  • Wirtualne Muzea Małopolski
Źródło „http://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Grzempach_(Grzempy)”
Osobiste