(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)
Tennasilm
Z Wiki.Meteoritica.pl
| Linia 35: | Linia 35: | ||
{{BQuote-end}} | {{BQuote-end}} | ||
| - | Według ustaleń Tõnu Pani (za Schilling 1873) meteoryt spadł w miejscu o współrzędnych 58°44'07"N, 25°29'37"E, w okolicy wsi '''Sikkansaare''' około 1 km od '''Tännassilma'''. | + | Według ustaleń Tõnu Pani (za Schilling 1873) meteoryt spadł w miejscu o współrzędnych 58°44'07"N, 25°29'37"E, w okolicy wsi '''Sikkansaare''' około 1 km od '''Tännassilma'''. |
| - | ''[[Redakcja]]'' skontaktowała się z Tõnu Pani i otrzymała od niego szczegółowe wyjaśnienia i informacje. Według oryginalnego źródła, relacji Schillinga (1873, 1889), meteoryt spadł w punkcie o współrzędnych: 58°43'50" Br. 42°34'30" L.O.v.F.<ref name="OLvF">{{!O.L.v.F.}}</ref>: | + | ''[[Redakcja]]'' skontaktowała się z Tõnu Pani i otrzymała od niego szczegółowe wyjaśnienia i informacje. Według oryginalnego źródła, relacji Schillinga (1873, 1889), meteoryt spadł w punkcie o współrzędnych: 58°43'50" Br. 42°34'30" L.O.v.F.<ref name="OLvF">{{!O.L.v.F.}}</ref>: |
{{AQuote-begin |max-width=800px}} | {{AQuote-begin |max-width=800px}} | ||
{{Wielokropek}} vom Allenküllschen Dorfe {{Sparse-b}}Tennasilm{{Sparse-e}} etwa eine Werst entfernten Bauerhofe oder Gesinde Sikkensaare, in dessen Nähe ([[:Image:Tennasilm_(Schilling_1873).jpg|s. die Karte]]) der Meteorit seinen Fallort in 58°43'50" Breite und 42°34'30" Länge O. v. F.<ref name="OLvF"></ref> und somit nur 3' nördlich und 50' östlich oder etwa 48 Werst (51,2 Kilometer) vom nördlichsten und östlichsten der 1863 am 8. August gefallenen [[Pillistfer|Pillistfer-Meteoriten]]* gehabt hatte. | {{Wielokropek}} vom Allenküllschen Dorfe {{Sparse-b}}Tennasilm{{Sparse-e}} etwa eine Werst entfernten Bauerhofe oder Gesinde Sikkensaare, in dessen Nähe ([[:Image:Tennasilm_(Schilling_1873).jpg|s. die Karte]]) der Meteorit seinen Fallort in 58°43'50" Breite und 42°34'30" Länge O. v. F.<ref name="OLvF"></ref> und somit nur 3' nördlich und 50' östlich oder etwa 48 Werst (51,2 Kilometer) vom nördlichsten und östlichsten der 1863 am 8. August gefallenen [[Pillistfer|Pillistfer-Meteoriten]]* gehabt hatte. | ||
{{AQuote-end}} | {{AQuote-end}} | ||
| - | Schilling (1889) podaje dokładne współrzędne miejsca spadku (wg systemu O.L.v.F<ref name="OLvF"></ref>), które po przeliczeniu na współczesny układ wynoszą: '''58°43'50"N 24°54'30"E'''.<ref>zbliżone współrzędne miejsca spadku podaje również, np. Spencer (1938)</ref> Czyli dokładnie, tak jak pisze Schilling: „3' na północ i 50' na zachód od miejsca spadku meteorytu [[Pillistfer]] – co daje 48 wiorst (51,2 km<ref>1 wiorsta ≃ 1070 m</ref>)”. '''Punktu ten leży około 33 km na zachód od wsi Tennasilm!''' Rejon w którym lokuje spadek Schilling leżał wówczas w granicach innej prowincji, mało tego, leżał na terenie ówczesnej Łotwy! Więc podana przez niego w tytule jego publikacji lokalizacja stoi w sprzeczności z podanymi w artykule współrzędnymi. Zweryfikowane przez Tõnu Pani miejsce (współrzędne) spadku znajdują dodatkowo swoje potwierdzenie w lokalizacji zaznaczonych na [[:Image:Tennasilm_(Schilling_1873).jpg|mapie Schillinga]] gospodarstw. We wskazanym miejscu znajdują się gospodarstwa: '''''[[:Image:Tennasilm_Sikkansaare_(MAA-AMET).jpg|Sikkansaare]]''''' i '''''[[:Image:Tennasilm_Tisleri_(MAA-AMET).jpg|Tisleri]]'''''.<ref>''[[Redakcja]]'' kontaktowała się z Tõnu Pani i uzyskała od niego szczegółowe informacje i linki do stron potwierdzających jego interpretację</ref> | + | Schilling (1889) podaje dokładne współrzędne miejsca spadku (wg systemu O.L.v.F<ref name="OLvF"></ref>), które po przeliczeniu na współczesny układ wynoszą: '''58°43'50"N 24°54'30"E'''.<ref>zbliżone współrzędne miejsca spadku podaje również, np. Spencer (1938)</ref> Czyli dokładnie, tak jak pisze Schilling: „3' na północ i 50' na zachód od miejsca spadku meteorytu [[Pillistfer]] – co daje 48 wiorst (51,2 km<ref>1 wiorsta ≃ 1070 m</ref>)”. '''Punktu ten leży około 33 km na zachód od wsi Tennasilm!''' Rejon w którym lokuje spadek Schilling leżał wówczas w granicach innej prowincji, mało tego, leżał na terenie ówczesnej Łotwy! Więc podana przez niego w tytule jego publikacji lokalizacja stoi w sprzeczności z podanymi w artykule współrzędnymi. Zweryfikowane przez Tõnu Pani miejsce (współrzędne) spadku znajdują dodatkowo swoje potwierdzenie w lokalizacji zaznaczonych na [[:Image:Tennasilm_(Schilling_1873).jpg|mapie Schillinga]] gospodarstw. We wskazanym miejscu znajdują się gospodarstwa: '''''[[:Image:Tennasilm_Sikkansaare_(MAA-AMET).jpg|Sikkansaare]]''''' i '''''[[:Image:Tennasilm_Tisleri_(MAA-AMET).jpg|Tisleri]]'''''.<ref>''[[Redakcja]]'' kontaktowała się z Tõnu Pani i uzyskała od niego szczegółowe informacje i linki do stron potwierdzających jego interpretację</ref> |
| - | Co było przyczyną podania przez Schillinga błędnych współrzędnych na mapie, nie wiadomo?! Meteoryt spadł ok. 1 wiorstę od gospodarstwa o nazwie '''''Sikkensaare'''''.<ref>''saare'' znaczy po estońsku wyspa</ref> | + | Co było przyczyną podania przez Schillinga błędnych współrzędnych na mapie, nie wiadomo?! Meteoryt spadł ok. 1 wiorstę od gospodarstwa o nazwie '''''Sikkensaare'''''.<ref>''saare'' znaczy po estońsku wyspa</ref> |
| Linia 107: | Linia 107: | ||
{{GEFrame-end}} | {{GEFrame-end}} | ||
| - | Wsie '''Tännassilma (Türi)''' (dawn. ''Tennasilm'') i '''Kärevere (Türi)'''. Gospodarstwa '''Sikkansaare''' i '''Tisleri'''. | + | Wsie '''Tännassilma (Türi)''' (dawn. ''Tennasilm'') i '''Kärevere (Türi)'''. Gospodarstwa '''Sikkansaare''' i '''Tisleri'''. |
| - | W katalogu Grady (2000) podano współrzędne miejsca spadku oddalone o około 115 km na południowy-wschód od rzeczywistej lokalizacji. Istnieją w Estonii trzy<ref name="liczba wsi">obecnie w Estonii są trzy wsie '''Tännassilma''' i dwie o nazwie '''Tänassilma''' (''inf. Tõnu Pani'')</ref> wsie o nazwie '''Tännassilma''', jedna w prowincji '''''Põlva''''' (to obok niej podano lokalizację w katalogu Grady), druga wieś leży w prowincji '''''Puhja'''''. Natomiast według Schillinga (1873, 1889) meteoryt spadł w okolicy wsi Tännassilma w prowincji '''''Türi'''''. | + | W katalogu Grady (2000) podano współrzędne miejsca spadku oddalone o około 115 km na południowy-wschód od rzeczywistej lokalizacji. Istnieją w Estonii trzy<ref name="liczba wsi">obecnie w Estonii są trzy wsie '''Tännassilma''' i dwie o nazwie '''Tänassilma''' (''inf. Tõnu Pani'')</ref> wsie o nazwie '''Tännassilma''', jedna w prowincji '''''Põlva''''' (to obok niej podano lokalizację w katalogu Grady), druga wieś leży w prowincji '''''Puhja'''''. Natomiast według Schillinga (1873, 1889) meteoryt spadł w okolicy wsi Tännassilma w prowincji '''''Türi'''''. |
| - | |||
| - | + | '''Wprowadzona w grudniu 2015 roku korekta współrzędnych w MBD koryguje błędną lokalizację podaną przez Schillinga!''' | |
| - | + | ||
| + | <br clear="all"/> | ||
| - | ''' | + | [[Image:Tennasilm_(Schilling_1873).jpg|thumb|300px|left|Okaz meteorytu Tennasilm i mapa rejonu spadku (Schilling 1873)]] |
| + | Według Schillinga (1873, 1889) meteoryt spadł w punkcie o współrzędnych: 58°43'50" Br. 42°34'30" L.O.v.F.<ref name="OLvF"></ref> (czyli 58°43'50"N 24°54'30"E). Niemal dokładnie 3' na północ i 50' na zachód od miejsca spadku meteorytu [[Pillistfer]]. Punktu ten leży około 33 km na zachód od wsi Tennasilm! Na zamieszczonej w publikacji Schillinga (1873) [[:Image:Tennasilm_(Schilling_1873).jpg|mapie]] zaznaczono punkt, gdzie spadł meteoryt i okoliczne [[:Image:Tennasilm_(MAA-AMET).jpg|gospodarstwa]]: '''''Arroma''''', '''''Kahhenäwa''''', '''''Sikkensaare''''' i '''''Tislari'''''. | ||
<br clear="all"/> | <br clear="all"/> | ||
Wersja z 11:13, 30 gru 2015
| Tennasilm → | |
| Spadek | |
| Lokalizacja | Estonia |
| Położenie[1] | 58°44'07"N, 25°29'37"E (poprzednia wartość 58°02'N, 26°57'E) |
| Data | 28 czerwca 1872 r.[2], 12:00 (piątek) |
| Charakterystyka | |
| Typ | chondryt zwyczajny L4 |
| Masa | 28,5 kg |
| Liczba okazów | jeden okaz |
| Meteoritical Bulletin Database | |
| Synonimy → | |
| w NHM Cat: Sikkensaare, Tennasilon, Tennsilom; po rosyjsku: Теннасильм; po estońsku: Tännassilma meteoriit | |
W 1872 roku w Estonii w południe 28 czerwca[2] (piątek) po pojawieniu się obłoku i detonacjach spadł na ziemię jeden kamień. Dopiero po kilku dniach znaleziono okaz meteorytu ważący ok. 28,5 kg. Cyganie rozbili go na fragmenty, ale większość z nich udało się odzyskać (Koblitz MetBase).
Gdzie spadł meteoryt Tennasilm?
Panowało spore zamieszanie co do dokładnej lokalizacji miejsca spadku meteorytu. W katalogu Grady (2000) podano współrzędne wskazujące na inną wieś, również o nazwie Tennasilm. Natomiast wiarygodna lokalizacja znajduje się chociażby w tytule artykułu Schillinga (1873, 1889) „…beim Dorfe Tennasilm, im Kirchspiel Turgel des Kreises Jerwen in Estland niedergefallenen Steinmeteoriten”, to znaczy: „we wsi Tennasilm, w parafii Turi (Türi) powiat Jerwen (Järva, Järvamaa)[3] w Estonii”. Istnieją w Estonii trzy[4] wsie o nazwie brzmiącej Tännassilma, jedna w prowincji Põlva (to obok niej podano lokalizację w katalogu Grady (2000)), druga wieś leży w prowincji Puhja. W rzeczywistości, według Schillinga (1873, 1889), meteoryt spadł niedaleko wsi Tännassilma w prowincji Türi.
W katalogu Grady (2000) i Meteoritical Bulletin Database (MBD) dotychczas podawano współrzędne miejsca spadku (58°02'N, 26°57'E) oddalone o około 115 km na południowy-wschód od rzeczywistej lokalizacji!
Dnia 20 grudnia 2015 roku dokonano w MBD, na wniosek Tõnu Pani z Tartu Ülikooli loodusmuuseum (University of Tartu Natural History Museum, TNHM), korekty współrzędnych (pisownia oryginalna):
Tennasilm: Corrected fall location
Tõnu Pan, TNHM, reports that the geographic coordinates for the Tennasilm fall, listed in most modern databases, are incorrect by >100 km. The actual location, as reported by Schilling (1873), is very close to the farm "Sikkensaare" (now "Sikkansaare"), which is about 1 km away from the village "Tennasilm", now "Tännassilma". The coordinates of the farm are 58°44'07'"N, 25°29'37'"E.
Według ustaleń Tõnu Pani (za Schilling 1873) meteoryt spadł w miejscu o współrzędnych 58°44'07"N, 25°29'37"E, w okolicy wsi Sikkansaare około 1 km od Tännassilma.
Redakcja skontaktowała się z Tõnu Pani i otrzymała od niego szczegółowe wyjaśnienia i informacje. Według oryginalnego źródła, relacji Schillinga (1873, 1889), meteoryt spadł w punkcie o współrzędnych: 58°43'50" Br. 42°34'30" L.O.v.F.[5]:
(…) vom Allenküllschen Dorfe Tennasilm etwa eine Werst entfernten Bauerhofe oder Gesinde Sikkensaare, in dessen Nähe (s. die Karte) der Meteorit seinen Fallort in 58°43'50" Breite und 42°34'30" Länge O. v. F.[5] und somit nur 3' nördlich und 50' östlich oder etwa 48 Werst (51,2 Kilometer) vom nördlichsten und östlichsten der 1863 am 8. August gefallenen Pillistfer-Meteoriten* gehabt hatte.
Schilling (1889) podaje dokładne współrzędne miejsca spadku (wg systemu O.L.v.F[5]), które po przeliczeniu na współczesny układ wynoszą: 58°43'50"N 24°54'30"E.[6] Czyli dokładnie, tak jak pisze Schilling: „3' na północ i 50' na zachód od miejsca spadku meteorytu Pillistfer – co daje 48 wiorst (51,2 km[7])”. Punktu ten leży około 33 km na zachód od wsi Tennasilm! Rejon w którym lokuje spadek Schilling leżał wówczas w granicach innej prowincji, mało tego, leżał na terenie ówczesnej Łotwy! Więc podana przez niego w tytule jego publikacji lokalizacja stoi w sprzeczności z podanymi w artykule współrzędnymi. Zweryfikowane przez Tõnu Pani miejsce (współrzędne) spadku znajdują dodatkowo swoje potwierdzenie w lokalizacji zaznaczonych na mapie Schillinga gospodarstw. We wskazanym miejscu znajdują się gospodarstwa: Sikkansaare i Tisleri.[8]
Co było przyczyną podania przez Schillinga błędnych współrzędnych na mapie, nie wiadomo?! Meteoryt spadł ok. 1 wiorstę od gospodarstwa o nazwie Sikkensaare.[9]
Poprawka zgłoszona do MBD przez Tõnu Pani, weryfikuje błąd Schillinga!
Okoliczności spadku
W porze obiadowej w piątek 28 czerwca 1872 roku w okolicy wsi Tennasilm (est. Tännassilma) w Estonii, wielu znajdujących się w pobliży chłopów słyszało odgłosy podobne do dzwonienia i grzmotu. Chłopi wypatrywali źródła grzmotu, ale całe niebo było bezchmurne. Inny świadek znajdujący się w okolicy wsi Kärevere widział mały obłok, który szybko jednak zniknął. Nikt ze świadków nie widział spadku meteorytu. Można przyjąć, że leciał on z południa na północ na zachód od wsi Kärevere. Kilka dni po tym wydarzeniu około 1 wiorsty od gospodarstwa („Bauernhofe oder Gesinde”) Sikkensaare zauważono, że ziemia w jednym miejscu jest naruszona i w otworze o głębokości około 1 stopy i takiej też średnicy leży czarny kamień. Kamień został umieszczony na stercie innych kamieni w pobliżu gospodarstwa, ale okoliczni Cyganie pokruszyli go i pozabierali jego fragmenty. Przypuszcza się, że początkowa waga meteorytu wynosiła blisko 28,5 kg (69-70 funtów). Największe z odzyskanych fragmentów ważyły 24 funty i 9¾ funta (Schilling 1873, 1889).
Opis spadku na portalu Tartu Ülikooli loodusmuuseum:
Tännassilma meteoriit
Tännassilma meteoriit langes 16. juunil (28. juunil) 1872. aastal Järvamaal, Sikkensaare talu lähedal.
Sikkensaare taluperemees viibis umbes 300 meetri kaugusel langemiskohast, meteoriit langes lõunaajal. Kostus tugev kohin, mida kuulsid ka teised talupojad. Sellele järgnes kaks kahuripaukudele sarnast kärgatust ja siis tume mütsatus, nagu oleks raske asi maha visatud. Inimesed vaatasid, kas pole äikesepilve, kuid kogu taevas oli ühtlase heleda pilvitusega kaetud. Teine talupoeg, kes ka mitte väga kaugel ei olnud, märkas Kärevere pool taevas väikest pilve, mis nagu suitsupilv taevast selgelt eraldus, kuid varsti kadus. Keegi inimestest ei näinud meteoriiti langemas, aga kõik olid ühel meelel, et müra algas Kärevere, so kagu pool, mille järgi võib oletada, et meteoriidi liikumine toimus kagust loodesse. Mõne päeva pärast nähti heinaniitmisel, et maapind oli ühest kohast segi pööratud ja seal paiknes auk. Maast kaevati välja umbes ühe jala kõrgune ja peaaegu samasuguse läbimõõduga must kivi. Meteoriidi algne mass võis olla ligi 28 kilogrammi. Kivi asetati langemiskoha lähedale põllukivile, kus mustlased ta katki lõid ja tükid kaasa võtsid.
Kolekcje
Fragmenty meteorytu Tennasilm w największych kolekcjach:
Zbiór waga fragmentów
(Koblitz MetBase)Tiirmaa (1983) Washington, Natl. Mus. Nat. Hist. 4,8 kg Vienna, Naturhist. Mus. 3646 g Helsinki, Geol. Mus. Univ. 2290 g Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci. 2060 g fragment 2747 g[10] i dwa małe fragmenty[11] Bonn, Min. Mus. Univ. 541 g Prague, Nat. Mus. 370 g London, Nat. Hist. Mus. 193 g (…)
W polskich kolekcjach prywatnych znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.
Lokalizacja
(K) Kärevere (Türi), (S) Sikkansaare, (T) Tännassilma (Türi), Tisleri, (*) Türi
miejsce spadku wg Grady (2000);
[L] rzeczywiste miejsce spadku wg MBD skorygowane przez Tõnu Pani!
punkt spadku wg Schilling (1873, 1889)
* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki
Wsie Tännassilma (Türi) (dawn. Tennasilm) i Kärevere (Türi). Gospodarstwa Sikkansaare i Tisleri.
W katalogu Grady (2000) podano współrzędne miejsca spadku oddalone o około 115 km na południowy-wschód od rzeczywistej lokalizacji. Istnieją w Estonii trzy[4] wsie o nazwie Tännassilma, jedna w prowincji Põlva (to obok niej podano lokalizację w katalogu Grady), druga wieś leży w prowincji Puhja. Natomiast według Schillinga (1873, 1889) meteoryt spadł w okolicy wsi Tännassilma w prowincji Türi.
Wprowadzona w grudniu 2015 roku korekta współrzędnych w MBD koryguje błędną lokalizację podaną przez Schillinga!
.jpg)
Według Schillinga (1873, 1889) meteoryt spadł w punkcie o współrzędnych: 58°43'50" Br. 42°34'30" L.O.v.F.[5] (czyli 58°43'50"N 24°54'30"E). Niemal dokładnie 3' na północ i 50' na zachód od miejsca spadku meteorytu Pillistfer. Punktu ten leży około 33 km na zachód od wsi Tennasilm! Na zamieszczonej w publikacji Schillinga (1873) mapie zaznaczono punkt, gdzie spadł meteoryt i okoliczne gospodarstwa: Arroma, Kahhenäwa, Sikkensaare i Tislari.
Mapy
.jpg) Mapa katastralna z 1938 roku (gospodarstwa: Arromäe, Sikkensaare i Tislari) |
.jpg) Położenie gospodarstwa Sikkansaare |
.jpg) Współczesna mapa katastralna z nazwą gospodarstwa Tisleri |
Bibliografia
- Grady Monica M., (2000), Catalogue of Meteorites. 5th Ed., Natural History Museum, Cambridge University Press, London, UK, 2000. ISBN 978-0521663038. Plik NHM Data Portal; plik PDF.
- Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.
- Кринов Евгений Л., (1940b), Дополнение к списку метеоритов СССР, Природа, 12, 1940, s. 55-56, (s. 56).[12] Plik DjVuŹródło: Wiki.Meteoritica.pl.
- Spencer L.J., (1938), The Kaalijärv meteorite from the Estonian craters (With Plate III.), Mineralogical Magazine, 25(161), 1938, s. 75-80 (s. 79). Plik DOI.
- Tiirmaa Reet (Тийрмаа Р.Т.), (1983), Каталог метеоритов коллекции Института геологии АН ЭССР на октября 1981 г. (The catalog of meteorites from the collection of the Geological Institute of the Estonian Academy of Sciences on October 1, 1981), Метеоритика (Meteoritika), vol. 42, 1983, s. 170-182.[13]
- Tiirmaa Reet, (1994), Kolekcja meteorytów Instytutu Geologicznego Estońskiej Akademii Nauk, Meteoryt, 1, 1994, s. 6-10 (tłum. Michał Kosmulski).[14] Plik PDF.
Przypisy
Zobacz również
- meteoryty Igast i Pillistfer
Linki zewnętrzne
- Meteoritical Bulletin Database (MBD) – meteoryt Tennasilm
- Encyclopedia of Meteorites (EoM) – meteoryt Tennasilm
- Vernadsky Institute of Geochemistry and Analytical Chemistry of Russian Academу of Sciences (The Laboratory of Meteoritics; Moscow, Vernadsky Inst. Geochem.) – Институт геохимии и аналитической химии им. В.И. Вернадского Российской академии наук (Лаборатория метеоритики), ГЕОХИ РАН ● Теннасильм ● [katalog → Явнель (1986)]
- meteorite.narodu.ru – Каталог метеоритов России и стран бывшего СССР
- Uniwersytet w Tartu, Estonia (University of Tartu, Estonia; Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.) – Tartu Ülikool, Eesti ● Tartu Ülikooli loodusmuuseum ja botaanikaaed – Natural History Museum and Botanical Garden ● Geoscience collections of Estonia (search meteorite) ● [katalogi → Levinson-Lessing (1897); Tiirmaa (1983); Tiirmaa (1994)] ● fotografie okazu
- Meteoryt Tennasilm w kolekcjach polskich – katalog PTMet ● Wadi & Jan Woreczko Collection
- Wikipedia (ET) – Järva kreis ● Järvamaa ● Kärevere (Türi) ● Tännassilma (Türi)
 |
Co jeszcze na stronę? (What else to supplement?) (poszukać, uzupełnić …) |
- fotografia meteorytu i lepsza reprodukcja mapy
