(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)
Gnadenfrei (Piława Górna)
Z Wiki.Meteoritica.pl
(→Lokalizacja) |
|||
| Linia 15: | Linia 15: | ||
| synonimy = wg NHM Cat: '''Pilawa Gorna''', '''Schobergrund'''; inne: Pilawa Górna, Schöbergrund | | synonimy = wg NHM Cat: '''Pilawa Gorna''', '''Schobergrund'''; inne: Pilawa Górna, Schöbergrund | ||
}} | }} | ||
| - | + | Spadek meteorytów 17 maja 1879 roku (sobota) po godzinie 16 w miejscowości '''''Gnadenfrei''''' (dziś '''Piława Górna'''). Relację o tym wydarzeniu zawdzięczamy hrabiemu (''Grafen'') Pfeil, który na miejscu zjawił się już następnego dnia. Swoją relację opublikował w ''Schlesische Zeitung'' z 20 maja 1879 roku. Na miejsce spadku 24-25 maja przybyli z Wrocławia również Galle i Lasaulx w celu zebrania informacji i relacji świadków oraz zdobyciu materiału do badań. Byli oni świadomi, jak ważne jest zebranie informacji w jak najkrótszym czasie, gdy są one jeszcze świeże i nie zafałszowane. | |
Pierwsza informacja o spadku ukazała się już 20 maja 1879 roku w ''[[:Image:Gnadenfrei_(Pfeil_Schlesische_Zeitung_1879).jpg|Schlesische Zeitung]]''. Autorem krótkiej notatki był hrabia (''Grafen'') '''L. Pfeil''' z Gnadenfrei, brzmiała ona następująco: | Pierwsza informacja o spadku ukazała się już 20 maja 1879 roku w ''[[:Image:Gnadenfrei_(Pfeil_Schlesische_Zeitung_1879).jpg|Schlesische Zeitung]]''. Autorem krótkiej notatki był hrabia (''Grafen'') '''L. Pfeil''' z Gnadenfrei, brzmiała ona następująco: | ||
| - | {{AQuote-begin|max-width = | + | {{AQuote-begin|max-width = 640px}} |
'''Vermischtes.''' | '''Vermischtes.''' | ||
| - | '''*''' ['''Meteorolith.'''] Von Herrn Grafen L. Pfeil zu Gnadenfrei geht uns folgende Mittheilung zn: Als sich am 17. d., Nachmittags gegen 4 Uhr die Ghefrau des Schuhmachermeisters Neumann aus Ober-Peilau<ref name="Ober-Peilau"></ref> I mit noch einer anderen Frau auf dem Felde befand, hörten beide Frauen ein Geräusch, wie von einer Infanteriesalve. Gleich darauf sahen sie, daß ein Gegenstand, etwa 40 Schritte vor ihnen, den gelockerten Boden aufwühlte. Sie gingen hin und gruben aus etwa einem Fuß Tiefe einen anderthalb Pfund schweren Meteorstein aus, der dort eingeschlagen war. – Der Stein ist im Innern von lichtgrauer Farbe, förnigem Bruch und trägt äußerlich deutlich die Schmelzrinde. Einige Stücke waren abgeschlagen, als ich den Stein zur Ansicht erhielt. | + | '''*''' ['''Meteorolith.'''] Von Herrn Grafen L. Pfeil zu Gnadenfrei geht uns folgende Mittheilung zn: Als sich am 17. d., Nachmittags gegen 4 Uhr die Ghefrau des Schuhmachermeisters Neumann aus Ober-Peilau<ref name="Ober-Peilau"></ref> I mit noch einer anderen Frau auf dem Felde befand, hörten beide Frauen ein Geräusch, wie von einer Infanteriesalve. Gleich darauf sahen sie, daß ein Gegenstand, etwa 40 Schritte vor ihnen, den gelockerten Boden aufwühlte. Sie gingen hin und gruben aus etwa einem Fuß Tiefe einen anderthalb Pfund schweren Meteorstein aus, der dort eingeschlagen war. – Der Stein ist im Innern von lichtgrauer Farbe, förnigem Bruch und trägt äußerlich deutlich die Schmelzrinde. Einige Stücke waren abgeschlagen, als ich den Stein zur Ansicht erhielt. |
{{AQuote-end}} | {{AQuote-end}} | ||
| - | + | === Streszczenie relacji Galle i Lasaulx (1879) === | |
| - | + | Znaleziono dwa okazy meteorytu. Pierwszy około 1 kg, na południe od '''''Gnadenfrei''''' w kierunku na '''''Kleutsch''''' (pol. Kluczowa), drugi mniejszy we wsi '''''Schobergrund''''' (pol. Kośmin) na północny-wschód. Świadkiem spadku pierwszego okazu była żona szewca z ''Ober-Pilau'' ''Pauline Neumann''. Idąc drogą pomiędzy ''Ober-Pilau'' a Kluczową usłyszała ona przeraźliwy huk, jakby wystrzału armatniego podobny do ognia broni strzeleckiej. Pomyślała, że to myśliwi polujący w lesie na wschód od Kluczowej. Idąc dalej usłyszała po chwili silny szum i dzwonienie, odwracając się w prawo zobaczyła, jak coś spadło na pole i wzbiło glebę w powietrze. Wspólnie z pracującą na polu obok kobietą udały się w kierunku spadłego przedmiotu i znalazły zimny kamień pokryty czarną skorupą w niemal pionowym dole o głębokości 1 stopy (''Fuss''). Zabrały kamień ze sobą, później towarzysząca jej kobieta wspólnie z mężem odłupali kawałek kamienia. Następnego dnia o znalezisku dowiedział się od osób trzecich hrabia (niem. ''Grafen'') '''''Pfeil'''''. Miejsce spadku 24 maja odwiedzili Galle i Lasaulx w towarzystwie hrabiego ''Pfeil'' i pani ''Naumann'' i stwierdzili, że otwór jeszcze dobrze widoczny. Był niemal pionowy może z lekkim odchyleniem wskazującym na kierunek wschodni. Udało się też odtworzyć drogę pani ''Neumann'' i stwierdzić, że od usłyszanego przez nią wtedy huku do momentu spadku meteorytu upłynęło około 70 sekund. | |
| + | Również inni świadkowie zdarzenia robotnicy ''Thomas'' i ''Günther'' oraz żona i córka gospodarza ''Adam'' również słyszeli grzmoty, huki i brzęczenia towarzyszące spadkowi meteorytów. Według ''Thomasa'' od momenty grzmotu do szumu spadających kamieni upłynęła minuta. Część z nich opowiadała o trzech wyraźnych grzmotach, co według Gallego miało świadczyć, że spadło więcej kamieni. Sprzeczność zeznań świadków, które zebrał Galle pośród mieszkańców Kluczewa, Pilawy Górnej i Kośmina, nie pozwalała na precyzyjne i wiarygodne odtworzenie przebiegu spadku. Nie udało mu się ustalić kierunku skąd nadleciał meteoryt, ani dokładnej godziny kiedy to nastąpiło (według relacji świadków z ''Schobergrund'' było to o godzinie 16 minut 54). | ||
| + | |||
| + | Drugi okaz ważący około 1,5 funta znaleziono dopiero kilka godzin po spadku również w niemal pionowym otworze o głębokości 6-8 cali (''Zoll''). Znalazł go pracownik ''Gagsch'' na polu jęczmienia w pobliżu pierwszych domów sąsiedniej koloni ''Schobergrund'' (dzisiejszy Kośmin). Kamień został rozbity przez sąsiadów, którzy w swej niewiedzy dziwili się, jak mogą spadać z nieba kamienie. Część tych fragmentów udało się później odzyskać dzięki staraniom hrabiego ''Pfeil''. Od ''Thomasa'' fragmenty meteorytu kupili również wysłannicy muzeum we Wrocławiu, Galle i Lasaulx. Gdy odwiedzili miejsce spadku 8 dni po zdarzeniu, 25 maja, otwór był jeszcze dobrze widoczny. Odległość pomiędzy punktami gdzie znaleziono okazy wynosiła około 3 km. | ||
| + | |||
| + | === Okazy === | ||
| + | |||
| + | Według relacji [[Gnadenfrei (Piława Górna)/Galle, Lasaulx (1879)|Galle i Lasaulx (1879)]] spadłe okazy zostały niestety rozbite przez znalazców i ciekawskich tubylców. Z pierwszego (większego) okazu udało się odzyskać jeden fragment o wadze 751,86 g i siedem mniejszych o łącznej wadze 130,86 g. Trzy z nich pasowały jeszcze do siebie. Z kształtu fragmentów wywnioskowano, że brakuje jeszcze około 150 g, co w sumie dawałoby wagę całego okazu na 1032 g. Według opisu Gallego i Lasaulx okaz przypominał okazy meteorytu [[Pułtusk]]. Cały pokryty był skorupą na której widać było faliste zacieki i regmaglipty ([[Gnadenfrei (Piława Górna)/Galerie|rys. 1, 2 i 3]]). Widoczne na nim liczne drobne pęknięcia powstały w wyniku spadku lub podczas rozbijania okazu. | ||
| + | |||
| + | Z drugiego (mniejszego) okazu udało się odzyskać dziesięć fragmentów o łącznej wadze tylko ok. 260,4 g (największe fragmenty ważyły 57,285 i 54,15 g, najmniejszy 3,54 g). Cztery kawałki pasowały do siebie i dawały kształt jak na [[Gnadenfrei (Piława Górna)/Galerie|rysunku 4]]. Próba rekonstrukcji pierwotnego kształtu ([[Gnadenfrei (Piława Górna)/Galerie|rys. 5]]) odpowiada opisowi znalazcy. Okaz miał kształt klina z eliptyczną podstawą, jego waga musiała wynosić niewiele ponad pół kilograma. Pokrywała go bardzo cienka skorupa. Skorupa na obu okazów była nieco różna. Drugi okaz znaleziono dopiero po kilku godzinach, leżał w wodzie i widać na nim było silne ślady utlenienia. | ||
| + | |||
| + | Mały fragment 29,78 g znajdował się w zbiorach ''Realschule'' (niemiecka szkoła ogólnokształcąca) w Dzierżoniowie (niem. ''Reichenbach''). Kolejny był w posiadaniu inspektora ''Kühn'' z Pałacu w Kluczowej (za Galle, Lasaulx (1879): ''Ausserdem besitzt die Realschule zu Reichenbach ein Stück im Gewichte von 29,78 gr., ein weiteres Stück befindet sich im Besitz des Hrn. Inspectors Kühn auf dem Dominium Kleutsch.'') | ||
| + | |||
| + | |||
| + | |||
| + | '''Szczegółowy opis okoliczności spadku i znalezienie okazów oraz ich charakterystyka i analizy znajduje się w publikacji [[Gnadenfrei (Piława Górna)/Galle, Lasaulx (1879)|Galle, Lasaulx (1879) (fragment)]].''' | ||
| + | |||
| + | Również meteoryt ten badał i opisał niemiecki mineralog Hermann Traube<ref>nie Heinrich Traube, jak podaje wiele źródeł, ale Hermann Traube</ref> w swoim dziele ''Die Minerale Schlesiens: mit 30 Zinkographien'' (1888). | ||
| + | |||
| + | |||
| + | __TOC__ | ||
Masa główna o wadze ponad 665 g i kilka mniejszych fragmentów znajdują się w [[Muzeum Mineralogiczne Instytutu Nauk Geologicznych UWr|Muzeum Mineralogicznym]] przy ulicy Kuźniczej 22 we Wrocławiu.<ref name="MuzUWr"></ref> | Masa główna o wadze ponad 665 g i kilka mniejszych fragmentów znajdują się w [[Muzeum Mineralogiczne Instytutu Nauk Geologicznych UWr|Muzeum Mineralogicznym]] przy ulicy Kuźniczej 22 we Wrocławiu.<ref name="MuzUWr"></ref> | ||
| Linia 55: | Linia 75: | ||
Meteoryt Piława Górna to najpopularniejszy typ meteorytu, '''[[Meteoryty/Klasyfikacja|chondryt zwyczajny H5]]''', blisko 15% spadków to meteoryty typu H5<ref>więcej o [http://www.woreczko.pl/meteorites/falls/f_Falls-classes.htm statystykach spadków] na stronach Jana Woreczko</ref>. Tego samego typu są jeszcze dwa polskie spadki [[Grzempach (Grzempy)|Grzempy]] i [[Pultusk (Pułtusk)|Pułtusk]]. | Meteoryt Piława Górna to najpopularniejszy typ meteorytu, '''[[Meteoryty/Klasyfikacja|chondryt zwyczajny H5]]''', blisko 15% spadków to meteoryty typu H5<ref>więcej o [http://www.woreczko.pl/meteorites/falls/f_Falls-classes.htm statystykach spadków] na stronach Jana Woreczko</ref>. Tego samego typu są jeszcze dwa polskie spadki [[Grzempach (Grzempy)|Grzempy]] i [[Pultusk (Pułtusk)|Pułtusk]]. | ||
| - | |||
| - | |||
=== Opis wg Pokrzywnickiego (1964) === | === Opis wg Pokrzywnickiego (1964) === | ||
| Linia 132: | Linia 150: | ||
współrzędne wg innych autorów | współrzędne wg innych autorów | ||
{{GEFrame-end}} | {{GEFrame-end}} | ||
| + | |||
| + | Według źródeł znaleziono dwa okazy. Na polach pomiędzy '''Kluczową''' (niem. ''Kleutsch'') a dworcem kolejowym w '''Piławie Górnej''' (niem. ''Gnadenfrei'') spadł duży odłamek (około 1 kg, wbił się na głębokość 1 stopy). Drugi fragment, ważący 1,5 funta (~750 g) spadł w odległości 3 km od pierwszego, w pobliżu pewnego domu w '''Kośminie''' (niem. ''Schobergrund'' – dawniej osobna wieś, obecnie dzielnica miasta Piława Górna). Znaleziono go na głębokości 6-8 cali (ok. 20 cm). | ||
Meteoryt spadł przy zachmurzonym niebie. | Meteoryt spadł przy zachmurzonym niebie. | ||
Słyszano trzy grzmoty, co pozwala przypuszczać, że spadły jeszcze dodatkowe kamienie. | Słyszano trzy grzmoty, co pozwala przypuszczać, że spadły jeszcze dodatkowe kamienie. | ||
| - | |||
| - | |||
| - | |||
| - | |||
| - | |||
| - | |||
<br clear="all"/> | <br clear="all"/> | ||
| Linia 175: | Linia 189: | ||
'''Piława Górna i okolice''' (fot. [[:Image:Gnadenfrei_(Kośmin_Wadi)_1.jpg|Wadi]] & [[:Image:Gnadenfrei_(Piława_Górna_Woreczko)_1.jpg|Jan Woreczko]]; 5 maja 2012 roku) | '''Piława Górna i okolice''' (fot. [[:Image:Gnadenfrei_(Kośmin_Wadi)_1.jpg|Wadi]] & [[:Image:Gnadenfrei_(Piława_Górna_Woreczko)_1.jpg|Jan Woreczko]]; 5 maja 2012 roku) | ||
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="3"> | <gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="3"> | ||
| - | File:Gnadenfrei_(Kluczowa)_1.jpg|Klasycystyczny pałac rodziny Rust w Kluczowej | + | File:Gnadenfrei_(Kluczowa)_1.jpg|Klasycystyczny pałac rodziny Rust w Kluczowej |
File:Gnadenfrei_(Kluczowa)_2.jpg|Fragment tablicy informacyjnej (fotomontaż) | File:Gnadenfrei_(Kluczowa)_2.jpg|Fragment tablicy informacyjnej (fotomontaż) | ||
| - | File:Gnadenfrei_(Kluczowa_Wadi)_3.jpg|Widok z Kluczowej w kierunku Piławy Górnej. Na te pola spadł większy okaz | + | File:Gnadenfrei_(Kluczowa_Wadi)_3.jpg|Widok z Kluczowej w kierunku Piławy Górnej. Na te pola spadł większy okaz |
| - | File:Gnadenfrei_(pola)_1.jpg|Pola przy drodze z Kluczowej do Piławy. Widok w kierunku Piławy (na północny-wschód) | + | File:Gnadenfrei_(pola)_1.jpg|Pola przy drodze z Kluczowej do Piławy. Widok w kierunku Piławy (na północny-wschód) |
| - | File:Gnadenfrei_(pola)_2.jpg|Pola przy drodze z Kluczowej do Piławy. Widok w kierunku Kluczowej (na wschód) | + | File:Gnadenfrei_(pola)_2.jpg|Pola przy drodze z Kluczowej do Piławy. Widok w kierunku Kluczowej (na wschód) |
| - | File:Gnadenfrei_(Piława_Górna_dworzec_kolejowy)_3.jpg|Dworzec kolejowy w Piławie Górnej | + | File:Gnadenfrei_(Piława_Górna_dworzec_kolejowy)_3.jpg|Dworzec kolejowy w Piławie Górnej |
File:Gnadenfrei_(Piława_Górna_dworzec_kolejowy)_2.jpg|Zaniedbany budynek dworca | File:Gnadenfrei_(Piława_Górna_dworzec_kolejowy)_2.jpg|Zaniedbany budynek dworca | ||
File:Gnadenfrei_(Kośmin_widok_na_wieś)_2.jpg|Widok od południa na dzielnicę (wieś) Kośmin | File:Gnadenfrei_(Kośmin_widok_na_wieś)_2.jpg|Widok od południa na dzielnicę (wieś) Kośmin | ||
| Linia 187: | Linia 201: | ||
Więcej → [[Gnadenfrei (Piława Górna)/Galerie]] | Więcej → [[Gnadenfrei (Piława Górna)/Galerie]] | ||
| + | |||
| + | <br clear="all"/> | ||
== [[Bibliografia]] == | == [[Bibliografia]] == | ||
Wersja z 15:50, 20 lut 2014
Trzy grzmoty – dwa okazy
| Gnadenfrei (Piława Górna) → | |
.jpg)
Masa główna ze zbiorów Muzeum Mineralogicznego Uniw. Wrocławskiego (fot. Antoni Stryjewski)
| |
| Spadek | |
| Lokalizacja | miejscowość Piława Górna (dawniej Gnadenfrei), woj. wrocławskie, Polska |
| Położenie[1] | 50°40'N, 16°46'E |
| Data | 17 maja 1879, 16:00 (sobota) |
| Charakterystyka | |
| Typ | H5 |
| Masa | 1750 g |
| Liczba okazów | dwa okazy |
| Meteoritical Bulletin Database | |
| Synonimy → | |
| wg NHM Cat: Pilawa Gorna, Schobergrund; inne: Pilawa Górna, Schöbergrund | |
Spadek meteorytów 17 maja 1879 roku (sobota) po godzinie 16 w miejscowości Gnadenfrei (dziś Piława Górna). Relację o tym wydarzeniu zawdzięczamy hrabiemu (Grafen) Pfeil, który na miejscu zjawił się już następnego dnia. Swoją relację opublikował w Schlesische Zeitung z 20 maja 1879 roku. Na miejsce spadku 24-25 maja przybyli z Wrocławia również Galle i Lasaulx w celu zebrania informacji i relacji świadków oraz zdobyciu materiału do badań. Byli oni świadomi, jak ważne jest zebranie informacji w jak najkrótszym czasie, gdy są one jeszcze świeże i nie zafałszowane.
Pierwsza informacja o spadku ukazała się już 20 maja 1879 roku w Schlesische Zeitung. Autorem krótkiej notatki był hrabia (Grafen) L. Pfeil z Gnadenfrei, brzmiała ona następująco:
Vermischtes.
* [Meteorolith.] Von Herrn Grafen L. Pfeil zu Gnadenfrei geht uns folgende Mittheilung zn: Als sich am 17. d., Nachmittags gegen 4 Uhr die Ghefrau des Schuhmachermeisters Neumann aus Ober-Peilau[2] I mit noch einer anderen Frau auf dem Felde befand, hörten beide Frauen ein Geräusch, wie von einer Infanteriesalve. Gleich darauf sahen sie, daß ein Gegenstand, etwa 40 Schritte vor ihnen, den gelockerten Boden aufwühlte. Sie gingen hin und gruben aus etwa einem Fuß Tiefe einen anderthalb Pfund schweren Meteorstein aus, der dort eingeschlagen war. – Der Stein ist im Innern von lichtgrauer Farbe, förnigem Bruch und trägt äußerlich deutlich die Schmelzrinde. Einige Stücke waren abgeschlagen, als ich den Stein zur Ansicht erhielt.
Streszczenie relacji Galle i Lasaulx (1879)
Znaleziono dwa okazy meteorytu. Pierwszy około 1 kg, na południe od Gnadenfrei w kierunku na Kleutsch (pol. Kluczowa), drugi mniejszy we wsi Schobergrund (pol. Kośmin) na północny-wschód. Świadkiem spadku pierwszego okazu była żona szewca z Ober-Pilau Pauline Neumann. Idąc drogą pomiędzy Ober-Pilau a Kluczową usłyszała ona przeraźliwy huk, jakby wystrzału armatniego podobny do ognia broni strzeleckiej. Pomyślała, że to myśliwi polujący w lesie na wschód od Kluczowej. Idąc dalej usłyszała po chwili silny szum i dzwonienie, odwracając się w prawo zobaczyła, jak coś spadło na pole i wzbiło glebę w powietrze. Wspólnie z pracującą na polu obok kobietą udały się w kierunku spadłego przedmiotu i znalazły zimny kamień pokryty czarną skorupą w niemal pionowym dole o głębokości 1 stopy (Fuss). Zabrały kamień ze sobą, później towarzysząca jej kobieta wspólnie z mężem odłupali kawałek kamienia. Następnego dnia o znalezisku dowiedział się od osób trzecich hrabia (niem. Grafen) Pfeil. Miejsce spadku 24 maja odwiedzili Galle i Lasaulx w towarzystwie hrabiego Pfeil i pani Naumann i stwierdzili, że otwór jeszcze dobrze widoczny. Był niemal pionowy może z lekkim odchyleniem wskazującym na kierunek wschodni. Udało się też odtworzyć drogę pani Neumann i stwierdzić, że od usłyszanego przez nią wtedy huku do momentu spadku meteorytu upłynęło około 70 sekund.
Również inni świadkowie zdarzenia robotnicy Thomas i Günther oraz żona i córka gospodarza Adam również słyszeli grzmoty, huki i brzęczenia towarzyszące spadkowi meteorytów. Według Thomasa od momenty grzmotu do szumu spadających kamieni upłynęła minuta. Część z nich opowiadała o trzech wyraźnych grzmotach, co według Gallego miało świadczyć, że spadło więcej kamieni. Sprzeczność zeznań świadków, które zebrał Galle pośród mieszkańców Kluczewa, Pilawy Górnej i Kośmina, nie pozwalała na precyzyjne i wiarygodne odtworzenie przebiegu spadku. Nie udało mu się ustalić kierunku skąd nadleciał meteoryt, ani dokładnej godziny kiedy to nastąpiło (według relacji świadków z Schobergrund było to o godzinie 16 minut 54).
Drugi okaz ważący około 1,5 funta znaleziono dopiero kilka godzin po spadku również w niemal pionowym otworze o głębokości 6-8 cali (Zoll). Znalazł go pracownik Gagsch na polu jęczmienia w pobliżu pierwszych domów sąsiedniej koloni Schobergrund (dzisiejszy Kośmin). Kamień został rozbity przez sąsiadów, którzy w swej niewiedzy dziwili się, jak mogą spadać z nieba kamienie. Część tych fragmentów udało się później odzyskać dzięki staraniom hrabiego Pfeil. Od Thomasa fragmenty meteorytu kupili również wysłannicy muzeum we Wrocławiu, Galle i Lasaulx. Gdy odwiedzili miejsce spadku 8 dni po zdarzeniu, 25 maja, otwór był jeszcze dobrze widoczny. Odległość pomiędzy punktami gdzie znaleziono okazy wynosiła około 3 km.
Okazy
Według relacji Galle i Lasaulx (1879) spadłe okazy zostały niestety rozbite przez znalazców i ciekawskich tubylców. Z pierwszego (większego) okazu udało się odzyskać jeden fragment o wadze 751,86 g i siedem mniejszych o łącznej wadze 130,86 g. Trzy z nich pasowały jeszcze do siebie. Z kształtu fragmentów wywnioskowano, że brakuje jeszcze około 150 g, co w sumie dawałoby wagę całego okazu na 1032 g. Według opisu Gallego i Lasaulx okaz przypominał okazy meteorytu Pułtusk. Cały pokryty był skorupą na której widać było faliste zacieki i regmaglipty (rys. 1, 2 i 3). Widoczne na nim liczne drobne pęknięcia powstały w wyniku spadku lub podczas rozbijania okazu.
Z drugiego (mniejszego) okazu udało się odzyskać dziesięć fragmentów o łącznej wadze tylko ok. 260,4 g (największe fragmenty ważyły 57,285 i 54,15 g, najmniejszy 3,54 g). Cztery kawałki pasowały do siebie i dawały kształt jak na rysunku 4. Próba rekonstrukcji pierwotnego kształtu (rys. 5) odpowiada opisowi znalazcy. Okaz miał kształt klina z eliptyczną podstawą, jego waga musiała wynosić niewiele ponad pół kilograma. Pokrywała go bardzo cienka skorupa. Skorupa na obu okazów była nieco różna. Drugi okaz znaleziono dopiero po kilku godzinach, leżał w wodzie i widać na nim było silne ślady utlenienia.
Mały fragment 29,78 g znajdował się w zbiorach Realschule (niemiecka szkoła ogólnokształcąca) w Dzierżoniowie (niem. Reichenbach). Kolejny był w posiadaniu inspektora Kühn z Pałacu w Kluczowej (za Galle, Lasaulx (1879): Ausserdem besitzt die Realschule zu Reichenbach ein Stück im Gewichte von 29,78 gr., ein weiteres Stück befindet sich im Besitz des Hrn. Inspectors Kühn auf dem Dominium Kleutsch.)
Szczegółowy opis okoliczności spadku i znalezienie okazów oraz ich charakterystyka i analizy znajduje się w publikacji Galle, Lasaulx (1879) (fragment).
Również meteoryt ten badał i opisał niemiecki mineralog Hermann Traube[3] w swoim dziele Die Minerale Schlesiens: mit 30 Zinkographien (1888).
Spis treści |
Masa główna o wadze ponad 665 g i kilka mniejszych fragmentów znajdują się w Muzeum Mineralogicznym przy ulicy Kuźniczej 22 we Wrocławiu.[4]
Zbiór waga fragmentów
(Koblitz MetBase)uwagi Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ. 597 g masa główna 665 g[4] Vienna, Naturhist. Mus. 87 g dwa fragmenty; fot. w Koblitz MetBase New York, Amer. Mus. Nat. Hist. 59 g Budapest, Nat. Mus. 52 g London, Nat. Hist. Mus. 40 g Chicago, Field Mus. Nat. Hist. 18.0 g Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ. 13.8 g (…)
W prywatnych kolekcjach są tylko małe fragmenty tego meteorytu.
Meteoryt Piława Górna to najpopularniejszy typ meteorytu, chondryt zwyczajny H5, blisko 15% spadków to meteoryty typu H5[5]. Tego samego typu są jeszcze dwa polskie spadki Grzempy i Pułtusk.
Opis wg Pokrzywnickiego (1964)
(za oryginałem)
| Pokrzywnicki (1964)
8. METEORYT PIŁAWA GÓRNA Synonimy: Gnadenfrei, Schobergrund W.m.s.: φ = 50°41' – λ = 16°46' Meteoryt ten spadł o godz. 16, 17 maja 1879 r. w Gnadenfrei, pow. Reichenbach, dzisiaj – Piława Górna, pow. Dzierżoniów, woj. wrocławskie. W pewnej chwili dał się słyszeć silny grzmot podobny do wystrzału armatniego, a następnie rodzaj gwizdu i "coś" na oczach będących w polu kobiet spadło na ziemię wyrzucając w górę ziemię. Odłam o wadze 1 kg wybił w miękkim gruncie pola ornego otwór o głębokości 30 cm (według źródeł – 1 stopy). Drugi odłam o wadze około 0,75 kg (według źródeł – 1,5 funta) znaleziony został na głębokości 6-8 cali. Opierając się na tym, że niektórzy słyszeli trzy grzmoty, przypuszczano, że spadł jeszcze jeden odłam, ale poszukiwania go nie dały wyników. Galle próbował obliczyć tor omawianego meteorytu, ale mu się to nie udało, ponieważ niebo było podczas spadku zachmurzone i miał zbyt mało danych. Meteoryt Piława Górna zaliczony został do brekcjowanych chondrytów kulkowych, bronzytowych (Ccb)b2[6]. Jego analiza chemiczna3 w procentach wagowych przedstawia się następująco: .jpg)
Meteoryt zawiera żelazo-nikiel, pirotyn (Fe8S9), troilit, chromit, enstatyt i oliwin. C. wł. od 3,644-3,785 (przy t = +16°C), f = 21,5, n = 12,5. .jpg)
| 
|
Inne źródła
Klein (1904)
1879 Mai 17 4h nachm. Gnadenfrei und Schöbergrund, Schles.
Berwerth (1903)
Gnadenfrei [Cc (4 p. 17. Mai 1879) 50°41'N,
16°46'O] (zwischen Reichenbach und Frankenstein) und Schobergrund, Preußisch-Schlesien, Deutschland.
- tłum.: między Landkreis Reichenbach (pol. powiat dzierżoniowski) a Landkreis Frankenstein (pol. powiat ząbkowicki).
Lokalizacja
(K) Kośmin, dzielnica Piławy Górnej, (*) Kluczowa, (O) Oberpeilau[2]
stacja kolejowa w Piławie Górnej
współrzędne wg innych autorów
* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki
Według źródeł znaleziono dwa okazy. Na polach pomiędzy Kluczową (niem. Kleutsch) a dworcem kolejowym w Piławie Górnej (niem. Gnadenfrei) spadł duży odłamek (około 1 kg, wbił się na głębokość 1 stopy). Drugi fragment, ważący 1,5 funta (~750 g) spadł w odległości 3 km od pierwszego, w pobliżu pewnego domu w Kośminie (niem. Schobergrund – dawniej osobna wieś, obecnie dzielnica miasta Piława Górna). Znaleziono go na głębokości 6-8 cali (ok. 20 cm).
Meteoryt spadł przy zachmurzonym niebie.
Słyszano trzy grzmoty, co pozwala przypuszczać, że spadły jeszcze dodatkowe kamienie.
Mapy
.jpg) Miejscowości Gnadenfrei, Mittel Peilau, Ober Peilau i Schobergrund (źródło: Mapy austro-węgierskie, 1880-1912) |
.jpg) Miesjcowości: Gnadenfrei, Obermittelpeilau, Oberpeilau[2], Schobergrund i Kleutsch. Fragment arkusza 5366 Gnadenfrei mapy Messtischblatt z 1937 roku (źródło: MAPSTER) |
Gnadenfrei (Piława Górna)/Galerie
Meteoryt Piława Górna (Gnadenfrei) ze zbiorów Muzeum Mineralogicznego Instytutu Nauk Geologicznych UWr[4] (dla portalu Wiki.Meteoritica.pl fot. Antoni Stryjewski)
_1.jpg) Masa główna o wadze 665 g |
_2.jpg) Skorupa obtopieniowa |
_3.jpg) Dobrze widoczne regmaglipty |
Wygląd okazów i ich obrazy mikroskopowe (litografie; źródło: Galle, Lasaulx (1879))
.jpg) Okaz z Gnadenfrei (fig. 1-3; ½ naturalnej wielkości), okaz z Schobergrund (fig. 4-5; ⅔ naturalnej wielkości) |
.jpg) Obrazy mikroskopowe; obraz z płytki cienkiej i pojedynczych chondr |
.jpg) Opis tablic |
Więcej → Gnadenfrei (Piława Górna)/Galerie
Piława Górna i okolice (fot. Wadi & Jan Woreczko; 5 maja 2012 roku)
_1.jpg) Klasycystyczny pałac rodziny Rust w Kluczowej |
_2.jpg) Fragment tablicy informacyjnej (fotomontaż) |
_3.jpg) Widok z Kluczowej w kierunku Piławy Górnej. Na te pola spadł większy okaz |
_1.jpg) Pola przy drodze z Kluczowej do Piławy. Widok w kierunku Piławy (na północny-wschód) |
_2.jpg) Pola przy drodze z Kluczowej do Piławy. Widok w kierunku Kluczowej (na wschód) |
_3.jpg) Dworzec kolejowy w Piławie Górnej |
_2.jpg) Zaniedbany budynek dworca |
_2.jpg) Widok od południa na dzielnicę (wieś) Kośmin |
.jpg) Widok z Kośmina na Piławę Górną |
Więcej → Gnadenfrei (Piława Górna)/Galerie
Bibliografia
- Berwerth Friedrich M., (1903), Verzeichnis der Meteoriten im k.k. naturhistorischen Hofmuseum, Ende Oktober 1902, Annalen des K.K. Naturhistorischen Hofmuseum, Bd. XVIII, Wien 1903, s. 1-90 (str. tytułowa).[13] Plik DjVu; plik PDF.
- Brezina Aristides, (1896), Die Meteoritensammlung des k.k. naturhistorischen Hofmuseums am 1. Mai 1895, Annalen des K.K. Naturhistorischen Hofmuseum. (Separatabdruck aus Band X, Heft 3 und 4.), Wien 1896.[14][15] Plik PDF.
- Galle Johann Gottfried, Lasaulx Arnold von, (1879), Bericht über den Meteorsteinfall bei Gnadenfrei am 17. Mai 1879, Monatsberichte der Königlichen Preussische Akademie des Wissenschaften zu Berlin, 1879, s. 750-772 (mit 2 Tafeln[16] und Analyse).[17] Plik DjVu.
- Galle Johann Gottfried, (1880), Mitteilungen über das seltene Ereigniss des am 17. Mai stattgehabten Meteorsteinfalles bei Gnadenfrei, Jahres-Bericht der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Cultur, …im Jahre 1879, Bd. 57[18], Breslau 1880, s. 166-169.[19] Plik sLib.
- Jahresbericht über die Fortschritte der reinen, pharmaceutischen und technischen Chemie, Physik, Mineralogie und Geologie, 1879, s. 1274-1275. Plik not available.
- Klein C., (1880), Mittheilungen über den Meteorsteinfall von Gnadenfrei in Schlesien, Neues Jahrbuch für Mineralogie, Geologie und Paläontologie, 1, 1880, s. 46-47. Plik not available.
- Klein Hermann Joseph, (1904), Jahrbuch der Astronomie und Geophysik. Enthaltend die wichtigsten Fortschritte auf den Gebieten der Astrophysik, Meteorologie und physikalischen Erdkunde, XIV. Jahrgang 1903, Eduard Heinrich Mayer, Leipzig 1904. Plik DjVu (str. tytułowa).
- Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.
- Kunisch H., (1883), Die Meteoriten unter besonderer Berücksichtigung der schlesischen, Vortrag, gehalten am 21. Jan. 1883 im Humboldt-Verein zu Breslau (Sep.), s. 6 u. 8.[20] (Na podstawie: Wülfing 1897).
- Kunisch H., (1883), Die Meteoriten unter Berücksichtigung der schlesischen (Vorträge gehalten am 21. Januar 1883 im Humboldt-Verein zu Breslau), Humboldt; Monatsschrift für die gesamten Naturwissenschaften, Volume jahrg. 2, 1883, ss. 8.[20][21]
- Kunisch H., (1884), Über ein Meteoriten-Fragment, gefunden in Ober-Peilau[2] bei Gnadenfrei 17 Mai 1879, Breslau 1884.
- Lasaulx Arnold von, (1880), Die mineralogische Beschaffenheit der Gnadenfreier Meteorite, Jahres-Bericht der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Cultur, …im Jahre 1879, Bd. 57, Breslau 1880, s. 169-170.[18] Plik DjVu.
.jpg)
- Pfeil L., (1879), Meteorolith, Schlesische Zeitung, nr 231, 20 maja 1879 roku, s. 8.[22]
- Pilski Andrzej S., (2001), Meteoryty w zbiorach polskich, Olsztyn 2001.[23]
- Pokrzywnicki Jerzy, (1955), O meteorytach naszych ziem zachodnich, Urania, 6, 1955, s. 165-172.[24] Plik DjvU.
- Pokrzywnicki Jerzy, (1956), Les météorites polonaises, Acta Geophys. Polon., vol. IV, nr 1, 1956, s. 21-32. Plik DjVuŹródło: Wiki.Meteoritica.pl.
- Pokrzywnicki Jerzy, (1964), I. Meteoryty Polski. II. Katalog meteorytów w zbiorach polskich, Studia Geologica Polonica, vol. XV, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1964, (s. 71-72).[25][26] Plik PDF.
- Prior George T., Hey Max H., (1953), Catalogue of Meteorites. With special reference to those represented in the collection of the British Museum (Natural History), Printed British Museum, 1953, (zbiory własne W&W) (wydanie z 1923 roku – plik iDjVu).
- +Traube Hermann, (1888), Die Minerale Schlesiens: mit 30 Zinkographien, J.U. Kern, Breslau 1888.
- Wülfing Ernst Anton von, (1897), Die Meteoriten in Sammlungen und ihre Literatur. Nebst einem versuch den tauschwert der meteoriten zu bestimmen (Meteorites in Collections and Their Literature. Including An Attempt To Determine The Exchange Value Of Meteorites), Verlag der H. Laupp'schen Buchhandlung, Tübingen 1897.[28][29][30] Plik GIF; plik Internet Archive; plik GoogleBooks.
Przypisy
Zobacz również
- Gnadenfrei (Piława Górna)/Galerie
- początkowy fragment publikacji Galle, Lasaulx (1879)
Linki zewnętrzne
- Meteoritical Bulletin Database (MBD) – meteoryt Gnadenfrei
- Encyclopedia of Meteorites (EoM) – meteoryt Gnadenfrei
- Muzeum Mineralogiczne Instytutu Nauk Geologicznych Uniwersytetu Wrocławskiego we Wrocławiu ● Sala Meteorytowa
- Meteoryt Piława Górna w kolekcjach polskich – katalog PTMet ● Wadi & Jan Woreczko Collection
- Polski Serwis Meteorytów (PSM) – meteoryt Pilawa Górna
- woreczko.pl – Obserwowane spadki meteorytów • Meteorite falls – sort by class
- Wikipedia – Kośmin (Piława Górna) ● meteoryt Pilawa Górna ● Piława Górna ● Piława Górna plan miasta
- forum astropolis.pl – Piława Górna
- Encyklopedia Sudecka – Kluczowa
 |
Co jeszcze na stronę? (What else to supplement?) (poszukać, uzupełnić …) |
- mapy
_1.jpg){kind=link}
_1.jpg){kind=link}
-Tafeln_irons_meteorites.jpg){kind=link}
