O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Z Wiki.Meteoritica.pl

Aktualna wersja na dzień 20:14, 2 sie 2024

Trzy grzmoty – dwa okazy

Gnadenfrei (Piława Górna) →
Masa główna ze zbiorów Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego (fot. Antoni Stryjewski)
Spadek
Lokalizacja	miejscowość Piława Górna (dawniej Gnadenfrei), woj. wrocławskie, Polska
Położenie[1]	50°40'N, 16°46'E
Data	17 maja 1879, 16:00 (sobota)
Charakterystyka
Typ	chondryt zwyczajny H5
Masa	1750 g
Liczba okazów	dwa okazy
Meteoritical Bulletin Database
Synonimy →
wg NHM Cat: Pilawa Gorna, Schobergrund; inne: Pilawa Górna, Schöbergrund

Spadek meteorytów 17 maja 1879 roku (sobota) po godzinie 16 w miejscowości Gnadenfrei (dziś Piława Górna). Pierwszą relację o tym wydarzeniu zawdzięczamy hrabiemu Pfeil, który na miejscu zjawił się już następnego dnia. Krótkie doniesienie opublikował w Schlesische Zeitung z 20 maja 1879 roku. Na miejsce spadku przybyli 24-25 maja również Galle i Lasaulx z Wrocławia w celu zebrania informacji i relacji świadków oraz zdobyciu materiału do badań. Byli oni świadomi, jak ważne jest zebranie informacji w jak najkrótszym czasie, gdy są one jeszcze świeże i nie zafałszowane.

Pierwsza informacja o spadku ukazała się 20 maja 1879 roku w Schlesische Zeitung. Autorem krótkiej notatki był hrabia (Grafen) L. Pfeil z Gnadenfrei, brzmiała ona następująco:

Vermischtes.

* [Meteorolith.] Von Herrn Grafen L. Pfeil zu Gnadenfrei geht uns folgende Mittheilung zn: Als sich am 17. d., Nachmittags gegen 4 Uhr die Ghefrau des Schuhmachermeisters Neumann aus Ober-Peilau^[2] I mit noch einer anderen Frau auf dem Felde befand, hörten beide Frauen ein Geräusch, wie von einer Infanteriesalve. Gleich darauf sahen sie, daß ein Gegenstand, etwa 40 Schritte^[3] vor ihnen, den gelockerten Boden aufwühlte. Sie gingen hin und gruben aus etwa einem Fuß Tiefe einen anderthalb Pfund schweren Meteorstein aus, der dort eingeschlagen war. – Der Stein ist im Innern von lichtgrauer Farbe, förnigem Bruch und trägt äußerlich deutlich die Schmelzrinde. Einige Stücke waren abgeschlagen, als ich den Stein zur Ansicht erhielt.

W artykule jest mowa tylko o pierwszym znalezisku.

Streszczenie relacji Galle i Lasaulx (1879)

Kilka dni po spadku na miejscu zjawili się również naukowcy z Wrocławia Johann Galle i Arnold von Lasaulx, którzy po wizycie opublikowali obszerny artykuł w Monatsberichte der Königlichen Preussische Akademie des Wissenschaften zu Berlin.

Mieszkańcy okolic Gnadenfrei znaleźli dwa okazy meteorytu. Pierwszy około 1 kg, na południe od Gnadenfrei (pol. Piława Górna) w kierunku na Kleutsch (pol. Kluczowa), drugi mniejszy we wsi Schobergrund (pol. Kośmin) na północny-wschód od Gnadenfrei. Świadkiem spadku pierwszego okazu była żona szewca z Ober-Pilau^[2] Pauline Neumann. Idąc drogą pomiędzy Ober-Pilau a Kluczową usłyszała ona przeraźliwy huk, jakby wystrzału armatniego podobny do ognia broni strzeleckiej. Pomyślała, że to myśliwi polujący w lesie na wschód od Kluczowej. Idąc dalej usłyszała po chwili silny szum i dzwonienie, odwracając się w prawo zobaczyła, jak coś spadło na pole i wzbiło glebę w powietrze. Wspólnie z pracującą na polu obok kobietą udały się w kierunku spadłego przedmiotu i znalazły zimny kamień pokryty czarną skorupą w niemal pionowym dole o głębokości 1 stopy (Fuss). Zabrały kamień ze sobą, później towarzysząca jej kobieta wspólnie z mężem odłupali kawałek kamienia. Następnego dnia o znalezisku dowiedział się od osób trzecich hrabia (niem. Grafen) Pfeil. Miejsce spadku odwiedzili 24 maja Galle i Lasaulx w towarzystwie hrabiego Pfeil i pani Naumann i stwierdzili, że otwór był jeszcze dobrze widoczny. Był on niemal pionowy może z lekkim odchyleniem wskazującym na kierunek wschodni. Udało się też odtworzyć drogę pani Neumann i stwierdzić, że od usłyszanego przez nią wtedy huku do momentu spadku meteorytu upłynęło około 70 sekund.

Również inni świadkowie zdarzenia robotnicy Thomas i Günther oraz żona i córka gospodarza Adam słyszeli grzmoty, huki i brzęczenia towarzyszące spadkowi meteorytów. Według Thomasa od momentu grzmotu do szumu spadających kamieni upłynęła minuta. Część z nich opowiadała również o trzech wyraźnych grzmotach, co według Gallego miało świadczyć, że spadło więcej kamieni. Niektórzy świadkowie twierdzili, że widzieli, jak w dwóch miejscach w okolicy wsi coś spadło na ziemię. Ale początkowo nic tam nie znaleziono. Sprzeczność zeznań świadków, które zebrał Galle pośród mieszkańców Kluczowej, Pilawy Górnej i Kośmina, nie pozwalała na precyzyjne i wiarygodne odtworzenie przebiegu spadku. Nie udało mu się ustalić dokładnego kierunku skąd nadleciał meteoryt, ani dokładnej godziny kiedy to nastąpiło (według relacji świadków z Schobergrund było to o godzinie 16 minut 54).

Drugi okaz ważący około 1,5 funta znaleziono dopiero kilka godzin po spadku również w niemal pionowym otworze o głębokości 6-8 cali (Zoll). Znalazł go pracownik Gagsch na polu jęczmienia w pobliżu pierwszych domów sąsiedniej kolonii Schobergrund (dzisiejszy Kośmin). Kamień został rozbity przez sąsiadów, którzy w swej niewiedzy dziwili się, jak mogą spadać z nieba kamienie. Część tych fragmentów udało się później odzyskać dzięki staraniom hrabiego Pfeil. Od Thomasa fragmenty meteorytu kupili również wysłannicy muzeum we Wrocławiu Galle i Lasaulx. Gdy odwiedzili miejsce spadku drugiego okazu 8 dni po zdarzeniu, 25 maja, otwór był jeszcze dobrze widoczny. Odległość pomiędzy punktami, gdzie znaleziono okazy wynosiła około 3 km. Analizując relację świadków (także spoza rejonu spadku) na temat towarzyszących spadkowi dźwięków oraz położenie okazów doszedł Galle do wniosku, że meteoryt nadleciał prawdopodobnie z kierunku SW-NE.

Okazy

Według relacji Galle i Lasaulx (1879) spadłe okazy zostały niestety rozbite przez znalazców i ciekawskich tubylców. Z pierwszego (większego) okazu udało się odzyskać jeden fragment o wadze 751,86 g i siedem mniejszych o łącznej wadze 130,86 g. Trzy z nich pasowały jeszcze do siebie. Z kształtu fragmentów wywnioskowano, że brakuje jeszcze około 150 g, co w sumie dawałoby wagę całego okazu na 1032 g. Według opisu Gallego i Lasaulx okaz przypominał okazy meteorytu Pułtusk. Cały pokryty był skorupą na której widać było faliste zacieki i regmaglipty (rys. 1, 2 i 3). Widoczne na nim liczne drobne pęknięcia powstały wg nich w wyniku spadku lub podczas rozbijania okazu.

Z drugiego (mniejszego) okazu udało się odzyskać dziesięć fragmentów o łącznej wadze tylko 260,4 g (największe fragmenty ważyły 57,285 i 54,15 g, najmniejszy 3,54 g). Cztery kawałki pasowały do siebie i dawały kształt jak na rysunku 4. Próba rekonstrukcji pierwotnego kształtu (rys. 5) odpowiada opisowi znalazcy. Okaz miał kształt klina z eliptyczną podstawą, jego waga musiała wynosić niewiele ponad pół kilograma. Pokrywała go bardzo cienka skorupa. Skorupa na obu okazów była nieco różna, drugi okaz znaleziono dopiero po kilku godzinach, leżał w wodzie i widać na nim było silne ślady utlenienia.

Mały fragment 29,78 g znajdował się w zbiorach Realschule (niemiecka szkoła ogólnokształcąca) w Dzierżoniowie (niem. Reichenbach). Kolejny był w posiadaniu inspektora Kühn z Pałacu w Kluczowej (za Galle, Lasaulx (1879): Ausserdem besitzt die Realschule zu Reichenbach ein Stück im Gewichte von 29,78 gr., ein weiteres Stück befindet sich im Besitz des Hrn. Inspectors Kühn auf dem Dominium Kleutsch.)

Szczegółowy opis okoliczności spadku i znalezienia okazów oraz ich charakterystyka i wyniki pierwszych analiz znajdują się w publikacji Galle, Lasaulx (1879) (fragment).

Meteoryt ten również badał i opisał niemiecki mineralog Hermann Traube^[4] w swoim dziele Die Minerale Schlesiens: mit 30 Zinkographien (1888).

Meteoryt Piława Górna to najpopularniejszy typ meteorytu, chondryt zwyczajny H5, blisko 15% spadków to meteoryty typu H5^[5]. Tego samego typu są jeszcze dwa polskie spadki Grzempy i Pułtusk.

Kolekcje

Masa główna o wadze ponad 665 g i kilka mniejszych fragmentów znajdują się w Muzeum Mineralogicznym przy ulicy Kuźniczej 22 we Wrocławiu.^[6]

Zbiór	waga fragmentów (Koblitz MetBase)	uwagi
Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.	597 g	masa główna 665,0 g (cs), 16,03 g (ep), 18,2 g (fp), 10,65 g (fp) (Pilski 2001)
Vienna, Naturhist. Mus.	87 g	dwa fragmenty: większy fragment ze skorupą waży 61,30 g (okaz Gnadenfrei), mniejszy też ze skorupą waży 25,92 g (okaz Schobergrund!); wg Brezina (1885, 1896) w zbiorze jeden fragment o wadze 62 g; wg Berwerth (1903) w zbiorze fragment 62 g (okaz Gnadenfrei) i 27 g (okaz Schobergrund); fotografie w Koblitz MetBase
New York, Amer. Mus. Nat. Hist.	59 g
Budapest, Nat. Mus.	52 g
London, Nat. Hist. Mus.	40 g
Chicago, Field Mus. Nat. Hist.	18,0 g	fragment z kolekcji Juliana Siemaszko
Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ.	13,8 g	wg Kleina (1904) w zbiorze fragment o wadze 13,5 g
(…)
Greifswald, Geol. Dept. Univ.	5,5 g	oraz dwie płytki cienkie z kolekcji Emila Cohena (Henning 2009)
Helsinki, Geol. Mus. Univ.	0,7 g	obecnie fragment ten (0,78 g) znajduje się w kolekcji Tomasza Jakubowskiego
Bartoschewitz Meteorite Lab., Gifhorn	–	fragment ze skorupą 0,26 g (Bartoschewitz catalog)

W polskich prywatnych kolekcjach są tylko małe fragmenty tego meteorytu.

Według Wülfinga (1897, s. 129) pod koniec XIX wieku w kolekcji wrocławskiej znajdowało się 791 g tego meteorytu. W sumie w zbiorach znajdowało się 1059 g. Największe zbiory:

Zbiór	waga fragmentów (Wülfing 1897)
Breslau	791
Wien, H. M.	89 g
London, B. M.	54 g
Budapest	51 g
v. Siemaszko	18 g
Berlin, G. i U.	12 i 14 g
(…)

Wülfing (1897, s. 412) szacował, że w zbiorach Breslau znajdowało się ~70% masy (więcej o sposobie opisu zasobności zbiorów, patrz → meteoryt Schellin (Skalin); Skąd w katalogu Priora 700 g w Berlinie?).

Opis wg Pokrzywnickiego (1964)

(za oryginałem)

Pokrzywnicki (1964) 8. METEORYT PIŁAWA GÓRNA Synonimy: Gnadenfrei, Schobergrund W.m.s.: φ = 50°41' – λ = 16°46' Meteoryt ten spadł o godz. 16, 17 maja 1879 r. w Gnadenfrei, pow. Reichenbach, dzisiaj – Piława Górna, pow. Dzierżoniów, woj. wrocławskie. W pewnej chwili dał się słyszeć silny grzmot podobny do wystrzału armatniego, a następnie rodzaj gwizdu i „coś” na oczach będących w polu kobiet spadło na ziemię wyrzucając w górę ziemię. Odłam o wadze 1 kg wybił w miękkim gruncie pola ornego otwór o głębokości 30 cm (według źródeł – 1 stopy). Drugi odłam o wadze około 0,75 kg (według źródeł – 1,5 funta) znaleziony został na głębokości 6-8 cali. Opierając się na tym, że niektórzy słyszeli trzy grzmoty, przypuszczano, że spadł jeszcze jeden odłam, ale poszukiwania go nie dały wyników. Galle próbował obliczyć tor omawianego meteorytu, ale mu się to nie udało, ponieważ niebo było podczas spadku zachmurzone i miał zbyt mało danych. Meteoryt Piława Górna zaliczony został do brekcjowanych chondrytów kulkowych, bronzytowych (Ccb)b2[7]. Jego analiza chemiczna3 w procentach wagowych przedstawia się następująco: Meteoryt zawiera żelazo-nikiel, pirotyn (Fe8S9), troilit, chromit, enstatyt i oliwin. C. wł. od 3,644-3,785 (przy t = +16°C), f = 21,5, n = 12,5. [8] Przypisy 1 Według Breziny (1895)[9] oraz Berwertha (1903). Według Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953): 50°40'N – 16°46'E. 2 Według Berwertha (o. c.), Breziny (o. c.) i innych. 3 Według Gallego i Lasaulx: Galle – Jahresber. Schles. Ges. f. Vaterl. Kultur, Bd. 37, s. 166-169, 1879 r.[10] oraz broszura – wyciąg z Monatsber. d. Akad. d. Wiss. zu Berlin, 31 Juli 1879.[11] V. Lasaulx – „Die mineralogische Beschaffenheit der Gnadenfreier Meteorite”. Ibidem, s. 169-170[12] oraz Liebig-Kopp. Jahresber. 1879, s. 1274-1275.[13] Galle & v. Lasaulx – „Bericht über den Meteoritenfall am 17 Mai 1879”. Mon. Ber. Berlin Akad., 1879, s. 750-771[11] oraz Wochenschr. f. Astr., Met. u. Geogr., 1880, s. 113-116.[14] Patrz również Pokrzywnicki (1955a)[15] i Wülfing (1897).

Hintze (1912)

Okoliczności spadku i znalezienia okazów według Hintze (1912) (wg relacji Pfeil, Galle i Lasaulx):

Der zweite schlesische Meteoritenfall ereignete sich am 17. Mai 1879 nachmittags gegen 4 Uhr bei Gnadenfrei. Obgleich erst am folgenden Tage Graf L. v. Pfeil in Gnadenfrei davon erfuhr, so ist dessen hohem wissenschaftlichem Interesse zu verdanken, daß noch die wesentlichsten Erkundigungen eingezogen und ein großer Teil des gefallenen Materials gerettet werden konnte. Auf die in der Schlesischen Zeitung vom 20. Mai^[16] gegebene erste Mitteilung des Grafen Pfeil nahmen auch die Breslauer Professoren, der berühmte Astronom Galle und der Mineraloge v. Lasaulx an Ort und Stelle die Nachforschungen auf, worüber beide in der Sitzung der naturwissenschaftlichen Sektion der Schlesischen Gesellschaft vom 28. Mai und dann durch Dermittelung Martin Webskys in der Sitzung der Berliner Akademie vom 31. Juli 1879 berichteten. Es wurden zwei Steine gefunden. Ein größerer, etwa ein Kilogramm schwerer, südlich von Gnadenfrei in der Richtung nach dem Dorfe Kleutsch zu, und ein etwas kleinerer nordöstlich im Dorfe Schobergrund. Das Niederfallen des größeren Steines wurde aus einer Entfernung von etwa 50 Meter wirklich beobachtet. Die Schuhmacherfrau Pauline Neumann aus Ober-Peilau wurde auf dem Felde östlich vom sogenannten Mittelberge bei leicht und größtenteils bewölktem Himmel plötzlich durch einen heftigen Knall wie von einem Kanonenschuß erschreckt, dem ein Knattern wie Kleingewehrfeuer folgte, sodaß die Frau im Walde östlich von Kleutsch Jäger vermutete. Im Weitergehen hörte sie kurz nachher ein starkes Summen oder Sausen und sah etwas mit dumpfem Schlage in den Acker fallen und den lockeren schwarzen Boden aufwerfen. Der mit schwarzer Rinde überzogene Stein wurde in dem etwa ein Fuß tiefen Loche gefunden. Leider wurde ein Stück davon abgeschlagen; aber dadurch gelangte die Nachricht von dem Falle an den Grafen Pfeil. Die Fundstelle des zweiten Steine war von der des ersten etwa drei Kilometer entfernt. Im Dorfe Schobergrund wußten mehrere Personen über erschreckende Donnerschläge und nachfolgendes Geknatter zu berichten. Jemand behauptete, nahe beim Dorfe an zwei Stellen etwas niederfallen gesehen zu haben; doch wurde zunächst nichts gefunden. Einige Zeit nachher bemerkte der Arbeiter Gagsch in seinem Acker ein Loch, senkrecht sechs bis acht Zoll tief, und darin einen etwa 1½ Pfund schweren Stein, der leider aber in viele Stücke zerschlagen wurde, „da eine Menge Leute davon haben” wollten. Einige der verschleppten Stücke wurden durch die Bemühungen des Grafen Pfeil wieder herbeigeschafft. Von dem großen Gnadenfreier Stein besitzt das Breslauer Mineralogische Museum außer kleinen Splittern noch das zum größten Teil mit Rinde umgebene Hauptstück im Gewichte von 665 Gramm, vom Schobergrunder Stein nur ein Bruchstück von 34 Gramm. Beide Stücke sind echte Chondrite. Die kurze Zeit, die der Schobergrunder Stein im feuchten Ackerboden lag, war hinreichend, die Schmelzrinde und das Innere rostfleckig zu färben. Die von v. Lasaulx^[12] ausgeführte Analyse ergab (wie beim Grünberger Stein) wesentlich Kieselsäure, Eisen und Magnesia, berechnet als die Silikate Enstatit und Olivin, nebst Nickeleisen, Magnetkies und etwas Chromeisen.

Zobacz początkowy fragment publikacji Galle, Lasaulx (1879).

Ciekawostka

W 2008 roku w Piławie Górnej, w kamieniołomach należących do Dolnośląskich Surowców Skalnych, prof. Adam Pieczka z AGH w Krakowie zidentyfikował nowy minerał piławit-(Y), piławit itrowy (ang. pilawite-(Y); Ca₂Y₂Al₄(SiO₄)₄O₂(OH)₂; numer IMA 2013-125). Nowy minerał w formie dwumilimetrowego ziarna, znaleziono w olbrzymiej żyle pegmatytu berylowo-niobowo-tantalowego! Holotyp^[17] okazu znajduje się w zbiorach Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego (Pieczka 2014).

Jest to pierwszy minerał, którego nazwa jest związana z polskim meteorytem. Drugim minerałem jest moraskoit (ang. moraskoite)^[18], odkryty w 2013 roku w meteorycie Morasko przez zespół naukowców pod kierunkiem prof. Łukasza Karwowskiego.

Inne źródła

Klein (1904)

1879 Mai 17

4h nachm.

Gnadenfrei und Schöbergrund, Schles.

Berwerth (1903)

Gnadenfrei [Cc (4 p. 17. Mai 1879) 50°41'N, 16°46'O] (zwischen Reichenbach und Frankenstein) und Schobergrund, Preußisch-Schlesien, Deutschland.

tłum.: między Landkreis Reichenbach (pol. powiat dzierżoniowski) a Landkreis Frankenstein (pol. powiat ząbkowicki).

Lokalizacja

Według źródeł znaleziono dwa okazy. Na polach pomiędzy Kluczową (niem. Kleutsch) a dworcem kolejowym w Piławie Górnej (niem. Gnadenfrei) spadł duży odłamek (około 1 kg, wbił się na głębokość 1 stopy). Drugi fragment, ważący 1,5 funta (~750 g) spadł w odległości 3 km od pierwszego, w pobliżu pewnego domu w Kośminie (niem. Schobergrund – dawniej osobna wieś, obecnie dzielnica miasta Piława Górna). Znaleziono go na głębokości 6-8 cali (ok. 20 cm).

W październiku 2016 roku z inicjatywy Geoparku Przedgórze Sudeckie w okolicach Piławy Górnej i Kośmina ustawiono dwie tablice upamiętniające spadek meteorytu. Ustawiono je w domniemanych miejscach spadku okazów (!?) (tablica 1: 50°40'06.01"N 16°46'04.08"E, tablica 2: 50°41'27.88"N 16°46'55.42"E).

Meteoryt spadł przy zachmurzonym niebie. Galle (1879) oceniał, że spadek miał miejsce w kierunku SW-NE.

Słyszano trzy grzmoty, co pozwala przypuszczać, że spadły jeszcze dodatkowe kamienie.

Mapy

Miejscowości Gnadenfrei, Mittel Peilau, Ober Peilau i Schobergrund (źródło: Mapy austro-węgierskie, 1880-1912)

Miejscowości Gnadenfrei, Kleutsch, Mittel-Peilau, Obr.-Peilau i Schobergrund. Fragment arkusza 474 Frankenstein mapy Karte des Deutschen Reiches z ok. 1891 roku (źródło: MAPSTER)

Miesjcowości: Gnadenfrei, Obermittelpeilau, Oberpeilau[2], Schobergrund i Kleutsch. Fragment arkusza 5366 Gnadenfrei mapy Messtischblatt z 1937 roku (źródło: MAPSTER)

Gnadenfrei (Piława Górna)/Galerie

Meteoryt Piława Górna (Gnadenfrei) ze zbiorów Muzeum Mineralogicznego UWr^[6] (dla portalu Wiki.Meteoritica.pl fot. Antoni Stryjewski)

Masa główna o wadze 665 g

Skorupa obtopieniowa

Dobrze widoczne regmaglipty

Zobacz → Muzeum Cyfrowe Uniwersytetu Wrocławskiego: Piława Górna (Gnadenfrei) meteoryt kamienny

Meteoryt Piława Górna (Gnadenfrei) (fot. Tomasz Jakubowski)

	Stare oznaczenia/etykiety	Skorupa obtopieniowa
Popielate wnętrze	Chondry	Wielkość okazu

Zbiory Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego (fot. Jan Woreczko)

Fragment meteorytu Gnadenfrei (Piława Górna)

Drugi mniejszy fragment meteorytu Gnadenfrei (Piława Górna) (oraz Forest City[19], Vyatka[20] i Boolka[21])

Etykiety do okazów: Gnadenfrei (Piława Górna), Orgueil[22]

Fragment meteorytu Gnadenfrei (Piława Górna) (61,30 g) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (fot. Tomasz Jakubowski)	Fragment meteorytu Gnadenfrei (Piława Górna) (25,92 g) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (fot. Tomasz Jakubowski)	Fragment ze skorupą (0,78 g) z kolekcji Tomasza Jakubowskiego. Fragment pochodzi z kolekcji Muzeum Historii Naturalnej w Helsinkach. Prawa etykieta z kolekcji Bernard Stürtz[23] (fot. Tomasz Jakubowski)
Fragment (0,32 g) z kolekcji Wadi & Jan Woreczko Collection. Wcześniej w kolekcji NEMS (New England Meteoritical Services)

Wygląd okazów i ich obrazy mikroskopowe (litografie; źródło: Galle, Lasaulx (1879))

Okaz z Gnadenfrei (fig. 1-3; ½ naturalnej wielkości), okaz z Schobergrund (fig. 4-5; ⅔ naturalnej wielkości)

Obrazy mikroskopowe; obraz z płytki cienkiej i pojedynczych chondr

Opis tablic

Więcej → Gnadenfrei (Piława Górna)/Galerie

Piława Górna i okolice (fot. Wadi & Jan Woreczko; 5 maja 2012 r.)

Klasycystyczny pałac rodziny Rust w Kluczowej	Fragment tablicy informacyjnej (fotomontaż)	Widok z Kluczowej w kierunku Piławy Górnej. Na te pola spadł większy okaz
Pola przy drodze z Kluczowej do Piławy. Widok w kierunku Piławy (na północny-wschód)	Pola przy drodze z Kluczowej do Piławy. Widok w kierunku Kluczowej (na wschód)	Dworzec kolejowy w Piławie Górnej
Zaniedbany budynek dworca	Widok od południa na dzielnicę (wieś) Kośmin	Widok z Kośmina na Piławę Górną

Dwie podobne tablice, upamiętniająca spadek meteorytu (w domniemanych miejscach spadku okazów (!?)), ustawiono podczas III Rajdu Geoturystycznego po Piławie Górnej w październiku 2016 roku (więcej szczegółów na portalu Geoparku Przedgórze Sudeckie i na Facebooku)

Tablica upamiętniająca spadek meteorytu (fot. Adam Bugaj; lipiec 2017 r.) (tablica wykonana w lekko „funeralnym stylu” 😀)[24]

Druga tablica w miejscowości Kośmin (fot. Szymon Kozłowski; sierpień 2024 r.)

Więcej → Gnadenfrei (Piława Górna)/Galerie

Bibliografia

• Brandstätter Franz, Ferrière Ludovic, Köberl Christian, (2013), Meteorites: Witnesses of the Origin of the Solar System (Meteoriten: Zeitzeugen der Entstehung des Sonnensystems), Edition Lammerhuber, 2013, ss. 272.^[25] ISBN 978-3901753435.

• Berwerth Friedrich M., (1903), Verzeichnis der Meteoriten im k.k. naturhistorischen Hofmuseum, Ende Oktober 1902, Annalen des K.K. Naturhistorischen Hofmuseum, Bd. XVIII, Wien 1903, s. 1-90, (s. 40) (str. tytułowa).^[26] Plik DjVu; plik PDF.

• Brezina Aristides, (1885), Die Meteoritensammlung des k. k. mineralogischen Hofkabinetes in Wien am 1. Mai 1885 (Mit vier Tafeln (Nr. II-V).), Jahrbuch der Kaiserlich-Königlichen Geologischen Reichsanstalt, 35, 1885, s. 151-276, (s. 241) (ilustracje).^[27][28] Plik DjVu.

• Brezina Aristides, (1895), Die Meteoritensammlung des k.k. naturhistorischen Hofmuseums am 1. Mai 1895, (Mit 2 Tafeln und 40 Abbildungen im Texte), Annalen des K.K. Naturhistorischen Hofmuseum, Wien 1895, s. 231-373. Plik DjVu.

• Brezina Aristides, (1896), Die Meteoritensammlung des k.k. naturhistorischen Hofmuseums am 1. Mai 1895, Annalen des K.K. Naturhistorischen Hofmuseum. (Separatabdruck aus Band X, Heft 3 und 4.), Wien 1896, (s. 305).^[29][30] Plik PDF.

• Galle Johann Gottfried, Lasaulx Arnold von, (1879), Bericht über den Meteorsteinfall bei Gnadenfrei am 17. Mai 1879, Monatsberichte der Königlichen Preussische Akademie des Wissenschaften zu Berlin, 1879, s. 750-772 (mit 2 Tafeln^[31] und Analyse).^[32] Plik DjVu.

• Galle Johann Gottfried, (1880), Mitteilungen über das seltene Ereigniss des am 17. Mai stattgehabten Meteorsteinfalles bei Gnadenfrei, Jahres-Bericht der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Cultur, …im Jahre 1879, Bd. 57^[33], Breslau 1880, s. 166-169.^[34] Plik sLib.

• Henning Karl-Heinz, (2009), Katalog der Meteoriten der Universität Greifswald und Beiträge zur Meteoritenkunde, Greifswalder Geowissenschaftliche Beiträge, Heft 14, 2009, ss. 146 (149 ilustracji). Zbiory własne W&W.

• Hintze Carl Adolf Ferdinand, (1912), Schlesien und die Meteoriten, Schlesien. Illustrierte Zeitschrift für die Pflege heimatlicher Kultur. Zeitschrift des Kunstgewerbevereins für Breslau u. die Provinz Schlesien, 6. Jahrgang 1912/1913, nr 1, 1 Oktober 1912, s. 9-12 (patrz → artykuł).^[35] Plik dsLib; plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• Jahresbericht über die Fortschritte der reinen, pharmaceutischen und technischen Chemie, Physik, Mineralogie und Geologie, 1879, s. 1274-1275. Plik not available.

• Klein Carl, (1880), Mittheilungen über den Meteorsteinfall von Gnadenfrei in Schlesien, Neues Jahrbuch für Mineralogie, Geologie und Paläontologie, 1, 1880, s. 46-47. Plik not available.

• Klein Carl, (1904), Die Meteoritensammlung der Königlichen Friedrich-Wilhelms-Universität zu Berlin am 21. Januar 1904, Sitzungsberichte der Königlich Preussischen Akademie der Wissenschaften zu Berlin, Jan-Juni 1904, s. 114-153, 978-983, (s. 124).^[36] Plik DjVu.

• Klein Hermann Joseph, (1904), Jahrbuch der Astronomie und Geophysik. Enthaltend die wichtigsten Fortschritte auf den Gebieten der Astrophysik, Meteorologie und physikalischen Erdkunde, XIV. Jahrgang 1903, Eduard Heinrich Mayer, Leipzig 1904. Plik DjVu (str. tytułowa).

• Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.

• Kunisch H., (1883), Die Meteoriten unter besonderer Berücksichtigung der schlesischen, Vortrag, gehalten am 21. Jan. 1883 im Humboldt-Verein zu Breslau (Sep.), s. 6 u. 8.^[37] (Na podstawie: Wülfing 1897).

• Kunisch H., (1883), Die Meteoriten unter Berücksichtigung der schlesischen (Vorträge gehalten am 21. Januar 1883 im Humboldt-Verein zu Breslau), Humboldt; Monatsschrift für die gesamten Naturwissenschaften, Volume jahrg. 2, 1883, ss. 8.^[37][38]

• Kunisch H., (1884), Über ein Meteoriten-Fragment, gefunden in Ober-Peilau^[2] bei Gnadenfrei 17 Mai 1879, Breslau 1884.

• Lasaulx Arnold von, (1880), Die mineralogische Beschaffenheit der Gnadenfreier Meteorite, Jahres-Bericht der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Cultur, …im Jahre 1879, Bd. 57, Breslau 1880, s. 169-170.^[33] Plik sLib.

Schlesische Zeitung, nr 231, 20 maja 1879

• Pfeil L., (1879), Meteorolith, Schlesische Zeitung, nr 231, 20 maja 1879 roku, s. 8.^[39] Skan.

• Pieczka Adam, Hawthorne Frank C., Cooper Mark A., Szełęg Eligiusz, Szuszkiewicz Adam, Turniak Krzysztof, Nejbert Krzysztof, Ilnicki Sławomir S., (2014), Pilawite, IMA 2013-125, CNMNC Newsletter No. 20, June 2014, page 551; Mineralogical Magazine, 78, 2014, s. 549-558. Plik PDF; plik doi.

• Pilski Andrzej S., (2001), Meteoryty w zbiorach polskich, Olsztyn 2001.^[40]

• Pokrzywnicki Jerzy, (1955), O meteorytach naszych ziem zachodnich, Urania, 6, 1955, s. 165-172.^[41] Plik DjvU.

• Pokrzywnicki Jerzy, (1956), Les météorites polonaises, Acta Geophys. Polon., vol. IV, nr 1, 1956, s. 21-32. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• Pokrzywnicki Jerzy, (1964), I. Meteoryty Polski. II. Katalog meteorytów w zbiorach polskich, Studia Geologica Polonica, vol. XV, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1964, (s. 71-72).^[42][43] Plik PDF.

• Prior George T., Hey Max H., (1953), Catalogue of Meteorites. With special reference to those represented in the collection of the British Museum (Natural History), Printed British Museum, 1953, (zbiory własne W&W) (wydanie z 1923 roku – plik iDjVu).

• +Traube Hermann, (1888), Die Minerale Schlesiens: mit 30 Zinkographien, J.U. Kern, Breslau 1888.

• Wochenschrift für Astronomie, Meteorologie und Geographie, 23, 1880, s. 113-116.^[44] Plik PDF.

• Woreczko Jan, (2014), Doniesienia z Wiki. Trzy grzmoty – dwa okazy, Meteoryt, 2, 2014, s. 24-25. Plik PDF; plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• Wülfing Ernst Anton von, (1897), Die Meteoriten in Sammlungen und ihre Literatur. Nebst einem versuch den tauschwert der meteoriten zu bestimmen (Meteorites in Collections and Their Literature. Including An Attempt To Determine The Exchange Value Of Meteorites), Verlag der H. Laupp'schen Buchhandlung, Tübingen 1897, (s. 128-129, 312, 412).^[45][46][47] Plik GIF; plik Internet Archive; plik GoogleBooks.

• Żbik Marek, (1987), Tajemnice kamieni z nieba, Nasza Księgarnia, Warszawa 1987, (s. 28, 93-94). ISBN 83-10-08742-x.

Przypisy

Zobacz również

• Gnadenfrei (Piława Górna)/Galerie
• początkowy fragment publikacji Galle, Lasaulx (1879)

• Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza  ●  Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu

• spadek Grüneberg (Wilkanówko)
• Świecie (pomnik)

Linki zewnętrzne

• Meteoritical Bulletin Database (MBD) – meteoryt Gnadenfrei
• Encyclopedia of Meteorites (EoM) – meteoryt Gnadenfrei

• Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (Natural History Museum Vienna; Vienna, Naturhist. Mus.) – Naturhistorisches Museum Wien  ●  Die Meteoritensammlung  ●  Mineralogy & Petrography  ●  [katalogi → Partsch (1843); Brezina (1885); Brezina (1895); Brezina (1896); Berwerth (1903)]
• Muzeum Historii Naturalnej w Nowym Jorku (American Museum of Natural History; New York, Amer. Mus. Nat. Hist.) – American Museum of Natural History, New York  ●  Planetary Impacts
• Muzeum Historii Naturalnej w Budapeszcie (Hungarian Natural History Museum, Budapest; Budapest, Nat. Mus.) – Magyar Természettudományi Múzeum Budapest  ●  Katalog Tokody (1951)  ●  Meteorites in the Carpatian Basin (english); Kárpát-medencei meteoritok (hungarian)  ●  [katalog → Ravasz (1969)]
• Muzeum Historii Naturalnej w Londynie (Natural History Museum London; London, Nat. Hist. Mus.) – Natural History Museum London  ●  [katalogi → Fletcher (1896); Prior (1953); Grady (2000)]
• Universität Greifswald, Fachbereich Geowissenschaften der Ernst-Moritz-Arndt-Universität (Greifswald, Geol. Dept. Univ.) – [katalog → Cohen (1901, 1905), Hoppe (1975), Henning (2009)]

• Meteoryt Piława Górna w kolekcjach polskich – katalog PTMet  ●  Wadi & Jan Woreczko Collection
• Polski Serwis Meteorytów (PSM) – meteoryt Pilawa Górna

• woreczko.pl – Obserwowane spadki meteorytów • Meteorite falls – sort by class  ●  Skorupa obtopieniowa (Fusion crust, fusion rind)

• YouTube – W Gabinecie Astronoma: Meteoryt Piława Górna (Gnadenfrei)

• Wikipedia – meteoryt Pilawa Górna
• Wikipedia – Kośmin (Piława Górna)  ●  Piława Górna (plan miasta)
• Wikipedia – Holotyp

• forum astropolis.pl – Piława Górna
• Encyklopedia Sudecka – Kluczowa
• Pałac w Kluczowej – Pałac Kluczowa  ●  Dominium Kleutsch
• Geopark Przedgórze Sudeckie – PIESZO-ROWEROWA ŚCIEŻKA GEOTURYSTYCZNA PO PIŁAWIE GÓRNEJ  ●  GEOSTANOWISKA (Geostanowisko GWNS 177)  ●  Punkt 12. MIEJSCA UPADKU FRAGMENTÓW METEORYTU "GNADENFREI" ("PIŁAWA GÓRNA")
• Facebook – III Rajd Geoturystyczny po Piławie Górnej (1 października 2016 r.)

• mindat.org – Pilawite-(Y)

Co jeszcze na stronę? (What else to supplement?) (poszukać, uzupełnić …)

• mapy