O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Z Wiki.Meteoritica.pl

Aktualna wersja na dzień 09:38, 27 lip 2024

Meteoryt w kształcie czaszki

Schellin (Skalin) →
Fragment (masa główna!) meteorytu o wadze 5 g ze zbiorów Museum für Naturkunde w Berlinie (dzięki uprzejmości Ansgara Greshake; fot. Carola Radke)
Spadek
Lokalizacja	Skalin, woj. zachodniopomorskie, Polska
Położenie[1]	53°20'N, 15°00'E
Data	11 kwietnia 1715, 16:00 (czwartek)
Uwagi	w zbiorach zachowało się kilkanaście gramów
Charakterystyka
Typ	chondryt zwyczajny L
Masa	~10 kg
Liczba okazów	2 okazy (ale są jeszcze doniesienia o spadku kamieni w Garz)
Meteoritical Bulletin Database
Synonimy →
wg NHM Cat: Garz, Skalen, Skalin, Skölen

Meteoryty Skalin spadły po południu, tak jak: Baszkówka, Grzempy, Piława Górna, Ratyń i Wilkanówko – coś w tym musi być!

11 kwietnia 1715 roku (czwartek) w pobliżu miejscowości Schellin (dziś Skalin) na południe od Stargardu Szczecińskiego około godz. 16, przy pięknej pogodzie po detonacjach spadły meteoryty. Bolid leciał z południowego wschodu na północny zachód. Spadkowi towarzyszyły efekty dźwiękowe słyszane w wielu okolicznych miejscowościach. Świadkowie opisywali je jako wystrzały armatnie, turkot wozu po bruku, szczęk i grzmot. Spadek jednego z kamieni był widziany przez pasterzy bydła i świń Paula Schultza i Martina Hamana na łące zwanej „Zare”. Kamień uderzając w ziemię wzbił wysoko piach. Obaj świadkowie natychmiast tam podbiegli i znaleźli kamień leżący na głębokości ¾ łokcia. Swym wyglądem przypominał on czaszkę ludzką, ale przy tej wielkości był wyjątkowo ciężki – ważył 15 funtów (ok. 7,5 kg). Drugi kamień po kilku minutach znalazł dzierżawca Cotell ze swoimi ludźmi pracującymi w polu. Kamień uderzył w ziemię z ogromną siłą w odległości zaledwie 6 włókien^[2] od nich. Ten okaz był wielkości gęsiego jaja (~2 kg)^[3]. W zbiorach osobliwości barona von Bredow znajdował się kamień, z opisu którego wynikało, że meteoryty spadły jeszcze w miejscowości Garz^[4] (dziś Gardziec).

Oba okazy miały wyjątkowo czarną skorupę, wnętrza jasne, błyszczące oraz „pachniały siarką”. Według współczesnej klasyfikacji, meteoryt Skalin to chondryt zwyczajny typu L (nie ma dokładniejszej klasyfikacji, zapewne ze względu na małą zachowaną ilość i wielką wartość; patrz Wülfing (1897)).

Kolekcje

Obecnie masa główna (pozostało około 5 g!) znajduje się w berlińskim Muzeum Historii Naturalnej.^[5]

Fragmenty meteorytu zachowały się tylko w kilku kolekcjach na świecie:

Zbiór	Grady (2000)	Koblitz MetBase
Museum für Naturkunde, Berlin[6]	5 g	5 g
Univ., Tübingen	4,5 g	4,3 g
Natural History Museum, Vien[7]	2 g	2 g
FMNH, Chicago	0,5 g	0,5 g (w kolekcji Warda[8] znajdował się fragment ~1 g)
NHM, London[6]	<1 g	—
(…)
NMNH-SI, Washington	—	według katalogu muzeum znajduje się w nim fragment meteorytu Schellin (0,072 g, nr katalogowy 6997 807, Inventory Collection; Brian Mason Collection), który nie jest wymieniany w innych katalogach!
Alan Mazur	—	<0,1 g; fragment pochodzący z nieistniejącej już kolekcji Terrego Schmidta z Tiara Observatory[9]

W polskich kolekcjach jeszcze do niedawna nie było jakichkolwiek fragmentów meteorytu Schellin, ale…

…w marcu 2020 roku kolekcjoner Alan Mazur z Lanckorony, pochwalił się na Facebooku, swoim najnowszym nabytkiem – małym fragmentem meteorytu Schellin!! W małej szklanej fiolce spowity w wacie znajduje się mały fragment meteorytu, a całość znajduje się w mocno zniszczonym kartonowym pudełeczku. Do okazu dołączona jest etykietka o treści:

Meteorite SCHELLIN
POLAND  1715
Prof. Terry E. Schmidt
Tiara Observatory^[9]

Czekamy na dalsze szczegóły dotyczące tego niesamowitego nabytku!

Skąd w katalogu Priora 700 g w Berlinie?

Pokrzywnicki (1964) w swym opracowaniu podaje za katalogiem Priora (Prior et al. 1953)^[6], że w zbiorach w Berlinie znajdował się fragment o wadze 700 g. Jest to prawdopodobnie błąd powielany przez innych autorów?! Według wiarygodnego katalogu Kleina (1904) w zbiorach berlińskich od zawsze znajdował się tylko mały fragment o wadze ok. 5 g (u Klein 1889, 5,5 g). Natomiast w katalogu Rose (1864) jest informacja o znajdującym się w Berlinie fragmencie o wadze 0,34 łuta^[10] co daje 5,1-5,95 g.

Prior w swoim katalogu (Prior et al. 1953)^[6] podaje, że w zbiorach w Berlinie znajdował się fragment(y) o wadze 700 g.^[11] Redakcja portalu skontaktowała się w tej sprawie z kustoszem zbiorów berlińskich Ansgarem Greshake, który kategorycznie zdementował tę informację, jednocześnie pisząc, że nie wiadomo skąd się wzięła taka ilość w katalogu Priora. Być może odpowiedź na to pytanie znajduje się w katalogu Wülfinga (1897).

Według Wülfinga (1897, s. 312) pod koniec XIX wieku w kolekcjach znajdowało się 348 gramów meteorytu Schellin:

Zbiór	masa fragmentów
Berlin, U.	5 g
v. Bredow[4]	341 g
London, B.M.	Spl.[12]
Tübingen	Spl.
Wien, H.M.*)	2 g

Nie licząc fragmentu u v. Bredow (więcej patrz dalej), w Berlinie znajdowało się około 70% całkowitej zachowanej masy meteorytu! Jeśli zajrzymy w katalogu Wülfinga do rozdziału Verzeichnis der Sammlungen na stronę 410, to w opisie kolekcji Berlin, U. znajdziemy prawdopodobne źródło błędu Priora!

W rozdziale tym Wülfing krótko opisuje każdą kolekcję (zbiór), źródło swoich informacji o niej i podaje łączną liczbę różnych meteorytów w danej kolekcji oraz ich sumaryczną wagę w kilogramach. Jeśli w danej kolekcji znajdował się znaczny procent zachowanej masy rzadkiego meteorytu, Wülfing podawał dodatkowo, jaki ułamek tego meteorytu w niej się znajduje. I tak, zgodnie ze swoim wykazem, podał, że meteorytu Schellin jest w Berlinie 0,7. Tzn. ok. 70% zachowanej masy! Zapewne Prior zasugerowany wagami kolekcji podawanymi przez Wülfinga w kilogramach wywnioskował, że w Berlinie jest jeszcze 0,7 (kg) == 700 g meteorytu Schellin.

Czy tak rzeczywiście było?

Czy spadły tylko dwa okazy?

Marek Żbik (1987) w swojej książce pisze o znalezieniu dwóch mniejszych fragmentów^[13] (wyróżnienia w tekście Redakcja):

(…) Później znaleziono jeszcze dwa fragmenty tego meteorytu. Były mniejsze, wielkości gęsiego jaja. Do dziś meteoryt ten jest wielką rzadkością i znajduje się jedynie w kilku muzealnych zbiorach.

Również u Kesselmeyera (1861, s. 419) znajdujemy informację, że:

(…) Unter donnerähnlichem Getöse 2 Steine von 15 ℔^[14] und 1 kleinerer, welche aufbewahrt worden.

W tekście Schmidta (1866), a za nim u Bolla (1866) znajdujemy zapis o wielu kamieniach:

(…) Revera historia: aus diesen Wolten find viele Steine von ziemlicher Größe gefallen, welche zu Schellin aufgehoben wurden. (…)

Ale być może jest to wymyślona (!) historia?

Opis wg Pokrzywnickiego (1964)

Pokrzywnicki (1964) 13. METEORYT SKALIN Synonimy: Schellin, Garz W.m.s.: φ = 53°20' – λ = 15°0'1 Meteoryt omawiany spadł w dniu 11 kwietnia 1715 r. o godz. 16 w Skalinie pow. Pyrzyce na Pomorzu Zachodnim, w odległości 1 mili na SW od Stargardu. Po detonacji spadły dwa odłamy: 1 - wagi około 7 kg i 2 - wielkości gęsiego jaja. Spadek miał miejsce przy jasnej pogodzie i towarzyszył mu hałas słyszany w wielu miejscowościach w promieniu kilku mil. Początkowo usłyszano trzy jakby wystrzały armatnie, następnie szczególnego rodzaju turkot, jak gdyby ciężko naładowany wóz toczył się szybko po bruku. Hałas ten biegł z SE ku NW. Z kolei spadły na pole meteoryty i zaryły się dość głęboko w ziemię. Pasterze pasący w tym czasie bydło widzieli, jak jeden odłam uderzył w ziemię, wyrzucając piasek wysoko w górę; wydobyli go z gleby, gdzie zarył się na 3/4 łokcia[15]. Odłam ten ważył 15 f i był wielkości czaszki ludzkiej, do której był nawet podobny z kształtu. W tym samym czasie dzierżawca Cotell znalazł drugi odłam który spadł z wielkim hałasem w odległości 6 łanów („Hufen”)2 od niego; ten właśnie odłam był wielkości gęsiego jaja. Odłam wydawał zapach siarki („schweflichten Geruch von Fisch”). Istnieje również wersja, że meteoryt spadł w dobrach Garz położonych o 4 mile od Stargardu3. Meteoryt Skalin zalicza się do odmiany żyłkowatych, pośrednich chondrytów (Cia)4[16]. Jego c. wł. wynosi 3,3-3,65. W 1897 r. rodzina v. Bredow z Wagenitz[4] posiadała rzekomo odłamek meteorytu o wadze 341 g, jednak próbka z tego odłamka przechowywanego pod etykietą „Schellin” zbadana przez Wülfinga okazała się pseudometeorytem. Co się stało z przechowywanym przez tę rodzinę odłamem o wadze 11,75 łutów[10] (z których 4,5 łuta otrzymał i prawdopodobnie zużył do badań Gilbert), nie wiadomo (patrz Wülfing 1897; Prior & Hey 1953). Odłam ten otrzymała rodzina v. Bredow ze zbioru jakiegoś „v. P.”, którego kolekcja została zdewastowana przez wojska francuskie w 1806 r. M.P. – 348; W.L. – 14; W.K. – 5.[17] Jednak M.P. powinna wynosić raczej około 703 g. Wartość meteorytu jest bardzo duża: jest on bardzo rzadki. O oznaczenie wartości nie pokusił się nawet Wülfing6. Przypisy 1 Według Berwertha (1903)[18] i Breziny (1895)[19]. według Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953):[20] 53°21'N, 15°3'E. 2 Hufe – włókno, łan[2]. 3 Według relacji pastora Grenzina (Ann. d. Phys., t. 71, s. 213-223, 1822). tam również komentarze i opis meteorytu przez Gilberta[21]. 4 Według (W)[22] i Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953). 5 Patrz przypis nr 3. 6 Dane o meteorycie Skalin – patrz także Pokrzywnicki (1955a[23], 1956).

Relacja Gilberta (1822a)

Fragmenty publikacji Gilberta (1822a) (tłum.: Andrzej Antypiuk; tekst niezredagowany).

Relacja pastora Granzina i historia okazu meteorytu Schellin w posiadaniu rodziny von Bredow, spisane przez Gilberta.

Gilbert (1822a) (plik DjVu

Źródło: Wiki.Meteoritica.pl

)

(…)
1. Opis kamienia, który spadł z powietrza wśród grzmotów. *)

W roku 1715 11 kwietnia ok. czwartej po południu przy jasnej pogodzie, bez oznak zachmurzenia powstał Gerummel (grzmot, hałas) w powietrzu, który gdy zagrzmiało był widoczny w bardzo wielu okolicznych miejscowościach w promieniu kilku mil. Początkowo słyszało się trzykrotnie, kolejne wybuchy podobne do wystrzałów armatnich. Z tego, w najniższej warstwie atmosfery powstał szczególnie mocny szczęk, jak gdyby mocno obciążony wóz wtoczył się na kamienna płytę. W Stargardzie niektórzy sądzili, że strzelano z tamtejszego garnizonu. Znowu inni uważali, że jest odgłos bębnów wojsk królewskich maszerujących do obozu w okolice Szczecina. Ci, którzy ten brzęk (Gerassel) trochę dokładniej obserwowali twierdzą, że nie można go porównać z żadnym z tych odgłosów ponieważ był on zupełnie nadzwyczajny i przechodził z południowego wschodu na północny zachód.

Najistotniejsze jest to, że wraz z Gerassel (pobrzękiwanie, szczęk, brzęk), który stosunkowo szybko przeszedł z powietrza spadały kamienie wbijając się głęboko w ziemię. Jeden z takich kamieni był widziany przez pasterzy, Paul Schultz pasterza bydła i Martin Haman pasterza świń (jeszcze żyjący) na łące nazywanej „Zare”, uderzył w ziemię wznosząc wysoko piach. Obaj świadkowie natychmiast tam podbiegli i znaleźli kamień leżący na głębokości ¾ Ell^[15] w ziemi. Miał on wagę 15 Pfund (ok. 7,5 kg), która nie odpowiadała jego wielkości, gdyż był podobny rozmiarami i wyglądem do czaszki zmarłego. Drugi kamień w przeciągu kilku minut znalazł dzierżawca Cotell ze swoimi ludźmi pracującymi w polu. Kamień uderzył w ziemię z ogromną siłą w odległości zaledwie 6 Hufen^[2] od nich. Ten był jednak wielkości gęsiego jaja.

Oba kamienie były jednakowej materii, wyjątkowo czarne, otoczone jakby proszkiem. Wewnątrz jasno błyszczące i jeszcze się tlące. Wydawały siarkowy zapach. Na polu tym nie znaleziono innych podobnych kamieni. Z upływem czasu ich wygląd się zmienił, pomimo iż dalej błyszczały metalicznie, to przebarwiły się na brązowo-czarne. Poświadcza to naoczny świadek, który chciałby tym samym o wszystkim poinformować

Schellin, 24 lipca 1733

Granzin Pastor

__________

*) Sama wiadomość nie ma nagłówków, z tyłu kokarda, które zawiera, ale tutaj jest inne ustalone przez strony.

Oryginalny tekst:^[24]

(…)
1. Beschreibung des Steins so auss der Lufft alss es gedonnert gefallen. *)

Anno 1715 d. 11ten April entstand um 4 Uhr Nachmittags bei hellem Wetter da nichts von Gewölk zu sehn war, ein Gerummel in der Lufft, als wenn es donnerte, welches an sehr vielen Orten auf etliche Meilen umher verspürt worden. Anfänglich hörte man dreimal nach einander einen starken Knall gleich den Canonschüssen. Darauf entstand in der untersten Lufft Gegend ein sonderlich stark Gerassel, als wenn ein beschlagner Wagen schnell auff einem Steinpflaster fortrollet. In Stargard haben einige vermeynet, dass von der daselbst liegenden Gvarnison, welche täglich excerciren musste, gefeuert worden. Wiederum haben andere vermeynet, weil von allen Orten die Königl. Trouppen nach dem bei Stettin aufgeschlagenem Lager marchiren musten, als ob Trommeln gerühret worden. Die Jenigen aber welche dieses Gerassel etwas genauer observiret, bezeugen, dass es mit keinem dergleichen Geprassel zu vergleichen, sondern ein gantz extraordinair Gerummel gewesen, welches aus SüdOsten nach NordWesten gegangen.

Das aller merkwürdigste ist dieses, dass unterwährendem Gerassel, welches gantz schleunig fortgegangen, auff hiesigen Felde Steine aus der Luft gefallen und tieff in die Erde geschlagen. Einen haben die beiden Vieh Hirten, als Paul Schultz der Kuh Hirt, and Martin Haman der Schwein Hirt (welcher noch am Leben) in einer Wiese, die Zare genannt, wahrgenommen, wie er in die Erde geschlagen, dass der Sand in die Höhe gefahren, worauff sie sofort hingegangen und das Loch gefunden, woraus sie den Stein, welcher ¾ Ell^[15] tieff in der Erden gelegen, gehoben. Er hatte am Gewicht 15 Pfund, welches mit der Grösse nicht accordiret, denn er war nur so gross wie ein mässiger Todten Kopff, dem er auch der Figur nach ziemlich ähnlich. Den zweyten Stein hatte in derselben minut der Arrhendator Cotell mit seinen Ackerleuten im Sommerfeld, woselbst zur Sommer Saat geackert wurde, gefunden, welcher etwan 6 Hufen^[2] breit von ihnen mit grossem Knall in die Erde geschlagen. Dieser war nur so gross wie ein Gänse Ey.

Beyde Steine waren von einerley materie, auswendif schwartz, als wenn sie von Pulver angelaufen, inwending aber weislicht und glimmend, als ob Metall bey ihnen befindlich und gaben einen schweflichten Geruch von sich; es sind auch dergleichen Steine nicht auff diesen Felde zu finden. Nach der Zeit hat sich der Stein in etwas verändert, indem das Jenige was gleichwie metall glimmete, nunmehr schwarzbraun geworden, wie der Augenschein ausweiset, welches alles hiemit ausf Begehren berichten wollen

Schellin d. 24ten Jul. 1733.

Gewicht, 12 Loth.     Granzin Pastor.

__________

*) Die Nachricht selbst hat keine Ueberschrift, hinten auf dem Bogen, der sie enthält, steht aber die hierher gesetzte von einer andern Hand.

2. Z listu Barona^[25] von Bredow.

Wagenitz 11 maja 1822^[4]

Na zawarte w niniejszym piśmie pytania pozwalam sobie odpowiedzieć tak dalece, na ile pozwala mi znajomość meteorytów. Kamień pochodzi z kolekcji pozostawionej przez Pana P** (Hrn von P**). W inwentarzu jego spuścizny, którą posiadam a chodzi o tytuł „Verzeichniss der Naturalien, Curiosorum und Instrumenten etc.,” na str. 159 pod numerem 2 widnieje „Kamień, który 11 kwietnia 1715 r w Gartz^[4] na Pomorzu spadł z powietrza podczas silnej burzy”.

Zbiór nie jest pełny, a nie wynika z niego, kiedy zmarł właściciel. Przypuszczam, że w roku 1770. Przed ok. 20 laty Pan K** kupił własność Pana P** i tym samym zbiór był przechowywany w starym budynku sądowym. Dom został splądrowany po wkroczeniu piechoty francuskiej w roku 1806, część zbioru zagrabiono a resztę zniszczono. Zniszczenia te widziałem podczas jednej z wizyt w tej posiadłości. W miejscu kolekcji leżały posłania ze słomy. Dopiero za zgodą spadkobiercy poprzednich właścicieli żyjących w Bawarii otrzymałem resztki i dodatkowo kilka papierów. Tam, gdzie leżał na pół przegniły stos słomy znalazłem jeszcze kilka dobrych rzeczy, a wśród nich ten oznaczony numerem 2 – kamień.

Jak Pan von P** wszedł w posiadanie kamienia, nie mogę z pewnością stwierdzić, lecz przypuszczam, że ten meteoryt już wcześniej należał do kolekcji pana Bartholda Gressel z Prenzlau; ponieważ kronika Beckmanna t. 3, str. 947^[26] opisuje na tablicy XX, odzwierciedlone okazy ze zbioru Gressela. Znajdują się tam w większości obiekty ze zbioru jak się wydaje kupionego przez Pana von P**, który tak szczęśliwie uratowałem. Tak więc zakochałem się w tym kamieniu z mojej małej kolekcji minerałów i cieszę się bardzo, mogąc się podzielić z Panem jego fragmentem. Znajduje się w niej jeszcze egzemplarz żelaza z Kamsdorf w Saksonii^[27], który z wyglądu nie wydaje się byle czym…

(…)

Oryginalny tekst:^[24]

2. Aus einem Schreiben des Freihrn von Bredow.

Wagenitz d. 11. Mai 1822.

Die in Ihrem Schreiben enthaltenen Fragen beehre ich mich durch nachstehendes, so weit es in Hinsicht des Meteorsteins mir jetzt möglich ist, zu beantworten. Der Stein rührt aus einer von einem Hrn von P** hinterlassenen Sammlung her. In dem Inventar seines Nachlasses, das ich besitze, heisst es unter dem Titel: „Verzeichniss der Naturalien, Curiosorum und Instrumenien etc,.“ auf Fol. 159. unter No. 2. B.: „Ein Stein, so am 11. April 1715 bei Gartz in Pommern in schwerem Gewitter aus der Luft gefallen.“

Das Inventar ist nicht mehr vollständig, und es geht daher aus demselben nicht hervor, wenn der Besitzer gestorben ist; ich vermuthe aber im J. 1770. Vor ungefähr zwanzig Jahren kaufte ein Hr. von K** das Gut P**, und mit demselben die Sammlung, die in dem Gerichtshause, einem alten Gebäude, aufbewahrt wurde. Als das französische Kriegsleer im J. 1806 hier eindrang, wurde das Haus geplündert, manches von der Sammlung mitgenommen, und das übrige zerschlagen und zerstreut. Bei einem Besuche auf diesem Gute sah ich die Zerstörung, Fuss hoch Lagerstroh lag in den Zimmern, wo die Sammlung gestanden hatte, und erst, nachdem ich von den Erben des vorigen Besitzers, die in Bayern lebten, den Ueberrest erstanden und zugleich einige Papiere, welche auf die Sammlung Bezug haben, erhalten hatte, und nun das halb verfaulte Stroh durchschütten liess, fand sich noch manche gute Sache, und unter diesen auch der mit No. 2. bezeichnete Stein.

Wie der Hr. von P** zu dem Stein gekommen sey, kann ich zwar nicht mit Gewissheit angeben, vermuthe aber, dass dieser Meteorstein schon früher zu der Sammlung des Hrn Barthold Gressel zu Prenzlau gehört habe; denn die in der Beckmann'schen Chronik Th.3. S.947. beschriebenen und auf Taf. XX. abgebildeten Alterthümer aus der Gressel'schen Sammlung, finden sich grösstentheils in dem, was ich aus der Sammlung des Hrn von P**, der jene gekauft zu haben scheint, so glücklich gewesen bin zu retten. Nun habe ich den Stein meiner kleinen MineralienSammlung einverleibt, und es freut mich sehr, dass ich im Stande gewesen bin, Ihnen ein Stück desselben mitzutheilen. Noch findet sich in ihr ein Stück gediegnes Eisen von Kamsdorf in Sachsen^[27], welches nichts von dem Ansehn eines Schmelzproduktes hat…

(…)

Okaz Barona von Bredow

Część obiektów z kolekcji Bartholda Gressel (Bekmann 1751)

Baron von Bredow opisując swój okaz meteorytu Schellin próbował odtworzyć jego losy i wcześniejszych właścicieli. Według niego okaz pierwotnie znajdował się w kolekcji Bartholda Gressel z Prenzlau^[28], następnie trafił do pana P**, od którego kolekcję odkupił pan K**.^[29]

Baron przeglądają posiadany przez siebie spis obiektów z kolekcji pana P** („Verzeichniss der Naturalien, Curiosorum und Instrumenten etc.,”) rozpoznał kilka z nich, jako obiekty należące wcześniej do Bartholda Gressel z Prenzlau, a wymienione w opisie (kronice) Bekmanna (1751, s. 947, tab. XX).

Pierwszym (?) właścicielem okazu był niejaki Barthold Gressel z Prenzlau. Z dużym prawdopodobieństwem można przyjąć, że chodzi o kronikarza miasta Prenzlau – Bartholomäus Gressel (*1701-†1765)?^[30]. By dowiedzieć się czegoś więcej o kolekcji Gressela należy zapewne dotrzeć do artykułu: Hinrichs Alfred, Sammlung Gressel-Prenzlau nach Bekmann?

Inne źródła

Etykiety dołączone do okazu ze zbiorów MHN w Berlinie.

Etykieta większa:

Schellin, Garz Stargard, Pommern Gefallen am 11. April 1715 5 gr Bredow ded. 1829

Próba odczytania etykiety mniejszej (oznaczenie [∼] – tekst nieczytelny):

[∼] Met. [∼] Schellin bei Stargard in Pommern. 1715 Apr. 11. 4h N. 91 Gran [∼] [∼] von Bredow, 9 März 1823. Gilbert An. 1822.[∼]2 6. S.213.[21] Sp.Ge.=3,5.[31] 91 Gran. 3 [∼∼] S.O–NW. [∼∼] Stein fall. [∼∼] Paul Schultz [∼∼] Martin Haman [∼∼] ; ¾ Ellen [∼∼] 15℔[14] [∼∼].

Na etykiecie „krótka historia” spadu większego okazu, m.in. nazwiska pasterzy, głębokość na jakiej znaleziono okaz, jego waga. Powołanie na Gilbert (1822a) i ciężar właściwy. Data spadku i prawdopodobnie data (9 marca 1823 roku) pozyskania fragmentu od von Bredow? Podana waga 91 gran odpowiada ok. 5,9 gramów, co zgadza się z wagą fragmentu w zbiorach w Berlinie.

Chladni (1826) (s. 257)

1715, 11 avril. Des Pierres non loin de Stargard, en Poméranie. Ann. de Gilbert, tom. LXXI, pag. 215.[21]

Kesselmeyer (1861) (s. 366, 419)

18

1715

11.

April

Schellin (nicht Garz), 1 M. W. von Stargard in Pommern. Sp.-Gew.: 3,50?[31]

Preussen

53°20'N.

15°0'O.

G.71.1822.213.[32] W. 1860.

365.

18

1175. 11. April

Schellin (nicht Garz), 1 M. W. von Stargard, in Pommern.

Deutschland

53°20'N. 15°0'O.

G. 71. 1822. 213.[32]

Unter donnerähnlichem Getöse 2 Steine von 15 ℔[14] und 1 kleinerer, welche aufbewahrt worden.

Buchner (1861)

Schellin (Garz), Pommern 1715, April 11. GA. 71, 213.[21] 75, 229.[33] PAErgb. 4, 422.[34] K. 3, 270.[35] Pa. 141.[36] Ha. 8[37]

Rozwinięcia skrótów → patrz Bibliografia/Buchner Otto

Greg (1861)

Year.	Day of month.	Locality.	Size or weight.	Direction.	Duration; rate; hour;	Remarks, &c.
1715.*	Apr. 11	Schellin, Pomerania	15 lbs. +½	…	2 P.M.	Stone-fall; Prussia.

Buchner (1863) (s. 5)

Schellin (weniger richtig Garz) bei Stargard in Pommern.

1715, April 11, 4 Uhr Nachmittag.

Nach einem Getöse, das von SO. nach NW. gehört wurde, fielen mehre Steine, einer von ca. 7½ K., der zweite kleiner. Der Fall wurde erst 1822 durch Gilbert bekannt. Es haben sich nur sehr wenige kleine Bruchstücke erhalten (in Berlin, Wien, London und den Privatsammlungen von v. Reichenbach und Krantz); auch soll ein Gutsbesitzer in Pommern ein Fragment besitzen. Das, welches Prof. Gilbert besass, scheint verloren zu sein.

Specifisches Gewicht: 3,5 Gilbert.^[31]

Sie sind aussen schwarz, »als wenn sie von Pulver angelauffen, inwendig aber weislicht und glimmend, als ob Metall bei ihnen befindlich und gaben einen schweflichten Geruch von sich.« Auf dem unebnen Bruch zeigt sich ein regelloses Gemenge von vielerlei verschieden abgesonderten Körpern, die wie eingeknetet zu sein scheinen in eine weisse, etwas ins Grauliche ziehende dichte erdige Masse. Diese ist weich, selbst zerreiblich; auch einige schwarzgraue Körner und kleine halbkugelige Vertiefungen, wo offenbar runde Körner ausgebrochen waren, sind bemerkbar. Durch die ganze Masse sind sehr viele rostfarbene Flecken verbreitet; wo sie angefeilt werden, zeigt sich metallisches Eisen. An mehren Stellen ragen kleine Eisenmassen über die Steinfläche hervor. Einzelne nicht verrostete Stellen sind röthlichgelb, wie Magnetkies; auch findet sich viel schwarzes Eisenoxyd (Magneteisen?).

Der Stein ist noch nicht analysirt worden.

Literatur: Gilbert Annalen 71, 213.^[21]

Boll (1863) (s. 285) i Boll (1866) (s. 76)

3. Meteorsteinfall bei Schellin in Pommern. – In dem Kirchenbuche des pommerschen Dorfes Mulkentin^[38] (im Saziger Kreise belegen,) steht folgende Notiz: „Im J. 1715 hörte man am 11. April einen starken Kanonenschuß, dem zwie andere folgten, dann chargirten mehrere Wolken gegen einander wie Schüsse, man hörte viele Trommeln ruhren und stießen die Wolken an einander, jagen aber endlich gegen Abend (Westen?) fort. Revera historia: aus diesen Wolken find viele Steine von ziemlicher Größe gefallen, welche zu Schellin (im Kreise Pyritz belegen) aufgehoben wurden.” (Baltische Studien J. XXI Heft 1 S. 218).^[39] – Eine Probe der damals gefallen Meteorsteine befindet sich in der großen Meteoritensammlung des Kaiserl. Hof-Mineraliencabinetes zu Wien.

E. Boll.

Boll opiera swój opis na Baltische Studien (rocznik XXI, zeszyt 1 ze strony 218)^[40], a ten pochodzi z rejestru parafii kościoła we wsi Małkocin (niem. Mulkenthin). Jeden z okazów trafił do muzeum w Wiedniu (meteoryt Schellin jest w wykazie Haidingera^[41] zbiorów Muzeum w Wiedniu, Boll (1863)). Obecnie znajduje się tam tylko fragment 2 gramy (Brezina)^[7].

O spadłych okazach i fragmencie ze zbioru rodu von Bredow – wg Wülfinga (1897), s. 311-312

(…) Ursprüngliches Gewicht: Zwei Steine. Der grössere 15 Pfund, der kleinere »wie ein Ganseei«; wenig erhalten. Im Jahr 1822 besass Freiherr v. Bredow auf Wagenitz ein Stück von 11¾ Lot^[10], von welchem Gilbert 4½ Lot erhielt; ausserdem mussen noch kleinere Stücke vorhanden gewesen sein, da nach gütiger Mitteilung von Freifrau v. Bredow auf Wagenitz bei Paulinenau, Provinz Brandenburg, das Gesamtgewicht des gegenwärtig (Juli 1896) in der Familie aufbewahrten materials 341 gr. beträgt.

Nachweisbares Gewicht: 348 gr. (…)

Berwerth (1903)

Schellin [Ci (4 p. 11. April 1715) 53°20’N, 15°0’O], Garz, Stargard, Pommern, Preußen, Deutschland.

Klein (1904)

1715 April 11

4h nachm.

Schellin, Stargard, Pommern

Patrz → Schellin/Źródła

Lokalizacja

Miejscowość Skalin (niem. Schellin), Prenzlau (72 km od Skalina), wsie Gardziec (niem. Garz) i Małkocin (niem. Mulkenthin).

Jeden okaz (7 kg) spadł w okolicy Skalina, drugi okaz, wielkości gęsiego jaja, spadł przy dzierżawcy Cotell, są doniesienia, że inne kamienie spadły również w dobrach Garz^[4] (lub Gartz – polska nazwa Gardziec)^[42]!

Hałas (bolid) biegł od SE do NW, co dobrze koresponduje z lokalizacją miejscowości Gardziec i Skalin. Niektóre źródła piszą o spadku wielu (!) kamieni (Boll 1866; Schmidt 1866).

Teren jest bardzo wdzięczny do poszukiwań.

Jest doniesienie, że w 1941 roku pod wsią Klępino niedaleko Stargardu spadł meteoryt.

Schellin/Mapy

Mapy okolic Skalina i wsi Gardziec (Garz, Gartz, Gaarz)

Wsie Schellin i Gartz. Fragment mapy Lubinusa z 1618 roku (źródło: pyritz.org)	Wsie Schlotenite (?) i Garz. Mapa z 1812 roku (źródło: Posselt-Landkarten)	Gaartz. Fragment arkusza 219 mapy Karte des Deutschen Reiches z ok. 1893 roku (źródło: MAPSTER)
Wieś Gaarz. Fragment arkusza 60 Soldin mapy Reymanna (źródło: Archiwum Map WIG)	Mapa z 1938 roku, wieś Mulkenthin (źródło: Archiwum Map WIG)

Patrz → Schellin/Mapy

Zobacz również mapę → Blaeu (1645 , Brandeburgum Marchionatus).

Galerie

Fragment (masa główna!) meteorytu Schellin o wadze 5 g ze zbiorów Museum für Naturkunde w Berlinie – (dzięki uprzejmości Ansgara Greshake; specjalnie dla Wiki.Meteoritica.pl, fot. Carola Radke)

Są to chyba jedyne dostępne zdjęcia meteorytu Schellin!

Mocno zwietrzały 5 gramowy fragment, największy wymiar 2,3 cm

Fragment (masa główna) i towarzysząca mu etykieta

Fragment pochodzi ze zbiorów rodziny von Bredow

Fragment meteorytu Schellin z kolekcji Alana Mazura[9] (fot. Alan Mazur)

Okolice spadku z 1715 roku (22 i 24 marca 2008 r.; fot. Hijos & Woreczko)

Nasza baza wypadowa na linii Skalin-Gardziec	Droga na Żalęcino	Droga na Skalin	Widok w kierunku Stargardu Szczecińskiego	Stara poniemiecka droga
Okoliczne pola	Okoliczne pola	Okoliczne pola	Okoliczne pola	Tzw. kupiskole na obrzeżach pól
Parowy na skraju pól	Parowy na skraju pól	Pobocze drogi, gdzie są wyrzucane kamienie z pól (śmieci też ;-()	Potencjalne obszary poszukiwań	Potencjalne obszary poszukiwań

Bibliografia

• Bekmann Johann Christoph (ed. Bernhard Ludwig Bekmann)^[43], (1751), Historische Beschreibung der Chur und Mark Brandenburg nach ihrem Ursprung, Einwohnern, Natürlichen Beschaffenheit, Gewässer, Landschaften, Stäten, Geistlichen Stiftern etc. Regenten, deren Staats)= und Religions=Handlungen, Wapen, Siegel und Münzen …, Berlin 1751, (s. 947). Plik DjVu; plik DjVu.

• Berwerth Friedrich M., (1903), Verzeichnis der Meteoriten im k.k. naturhistorischen Hofmuseum, Ende Oktober 1902, Annalen des K.K. Naturhistorischen Hofmuseum, Bd. XVIII, Wien 1903, s. 1-90 (str. tytułowa).^[44] Plik DjVu; plik PDF.

• Boguslawski Georg von, (1854a), Zehnter Nachtrag zu Chladni's Verzeichnisse der Feuermeteore und herabgefallenen Massen (Wien 1819) (Schluss von S. 155.), Annalen der Physik, IV, 90 uzupeł. (ergänzungsband), 1854, s. 353-456, (s. 422). Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• Boll Ernst, (1863), Meteorstein bei Meno in Meklenburg Strelitz gefallen, Archiv des Vereins der Freunde der Naturgeschichte in Meklenburg, 17. Jahr. (Bd. 17), Neubrandenburg 1863, s. 282-285 (s. 285).^[45][46] Plik DjVu.

• Boll Ernst, (1866), Meteorsteinfall bei Schellin in Pommern, Archiv des Vereins der Freunde der Naturgeschichte in Meklenburg, 20. Jahr. (Bd. 20), Neubrandenburg 1866, s. 76.^[45][47] Plik DjVu.

• Brezina Aristides, (1885), Die Meteoritensammlung des k. k. mineralogischen Hofkabinetes in Wien am 1. Mai 1885 (Mit vier Tafeln (Nr. II-V).), Jahrbuch der Kaiserlich-Königlichen Geologischen Reichsanstalt, 35, 1885, s. 151-276, (s. 235) (ilustracje).^[48][49] Plik DjVu.

• Brezina Aristides, (1895), Die Meteoritensammlung des k.k. naturhistorischen Hofmuseums am 1. Mai 1895, (Mit 2 Tafeln und 40 Abbildungen im Texte), Annalen des K.K. Naturhistorischen Hofmuseum, Wien 1895, s. 231-373. Plik DjVu.

• Brezina Aristides, (1896), Die Meteoritensammlung des k.k. naturhistorischen Hofmuseums am 1. Mai 1895, Annalen des K.K. Naturhistorischen Hofmuseum. (Separatabdruck aus Band X, Heft 3 und 4.), Wien 1896, (s. 298).^[50][51] Plik PDF.

• Buchner Otto, (1861), Versuch eines Quellenverzeichnisses zur Literatur über Meteoriten, w: Broenner Heinrich L., Abhandlungen, herausegeben von der Senckenburgischen naturforschenden gesellschaft, Bd. 3, Frankfurt a.M. 1859-1861, s. 455-482. Plik PDF; plik DjVu.

• Buchner Otto, (1863), Die Meteoriten in Sammlungen, ihre Geschichte, mineralogische und chemische Beschaffenheit, Leipzig 1863, ss. 202, (s. 5).^[52][53][54] Plik hPDF; plik DjVu.

• Chladni Ernst F.F., (1823), Neue Beiträge zur Kenntniss der Feuermeteore und der herabgefallenen Massen. (Dritte Lieferung), Annalen der Physik, 15, Bd. 75, 1823, s. 229-257. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• Chladni Ernst F.F., (1826), Nouveau Catalogue des chutes de pierres ou de fer; de poussières ou de substances molles, sèches ou humides, suivant l’ordre chronologique, Annales de chimie et de physique, 31, ser. 2, Paris 1826, s. 253-270, (s. 257).^[55] Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  ; plik hPDF.

• Fletcher Lazarus, (1896), An Introduction to the Study of Meteorites, with a List of the Meteorites Represented in the Collection, 5th ed., British Museum (Natural History) 1896, ss. 95, (s. 86).^[56] Plik iDjVu.

• Gilbert Ludwig Wilhelm, (1822a), Nachricht von einem noch unbekannten Meteorstein-Fall unweit Stargard in Pommern, am 11 April 1715; von Gilbert, Annalen der Physik 11, Bd. 71, 1822, s. 213-223 (Urkunde des Predigers Granzin), Leipzig bei Joh. Ambrosius Barth 1822. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• Gilbert Ludwig Wilhelm, (1822), Eine Berichtigung zu den Nachrichten von dem Meteorstein-Fall in Pommern aus dem J. 1715, Annalen der Physik, 12, Bd. 72, 1822, s. 328. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• Grady Monica M., (2000), Catalogue of Meteorites. 5th Ed., Natural History Museum, Cambridge University Press, London, UK, 2000. ISBN 978-0521663038. Plik NHM Data Portal; plik PDF.

• Greg R. Philips, Esq., F.G.S., (1861), A Catalogue of Meteorites and Fireballs, from A.D. 2 to A.D. 1860^[57], Report of the British Association for the Advancement of Science (B.A.A.S.), 30th Meeting (1860), London 1861, s. 48-120.^[58] Źródło: MeteoriteHistory.info; plik DjVu; plik PDF; wersja full-HTML (h) (str. tytułowa).

• Haidinger Wilhelm Ritter von, (1859), Die Meteoriten des k.k. Hof- Mineralien- Cabinetes am 7. Jänner 1859, chronologisch geordnet, Sitzungsberichte der mathematisch-naturwissenschaftliche Classe der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, 34, 1859, s. 21-26.^[59] Plik PDF.

• Harris Elijah Paddock, (1859), The Chemical Constitution and Chronological Arrangement of Meteorites, Göttingen 1859, ss. 132, (s. 8).^[60] Plik hPDF; plik PDF.

• Kämtz Ludwig Friedrich, (1836), Lehrbuch der Meteorologie. Dritter Band, Halle, 1836, (s. 270). O bolidach. Plik PDF.

• Kesselmeyer Paul August, (1861), Ueber den Ursprung der Meteorsteine. Tafel XII-XIV., w: Broenner Heinrich L., Abhandlungen, herausegeben von der Senckenburgischen naturforschenden gesellschaft, Bd. 3, Frankfurt a.M. 1859-1861, s. 313-454, (s. 366, 419). Plik PDF; plik DjVu.

• Klein Carl, (1904), Die Meteoritensammlung der Königlichen Friedrich-Wilhelms-Universität zu Berlin am 21. Januar 1904, Sitzungsberichte der Königlich Preussischen Akademie der Wissenschaften zu Berlin, Jan-Juni 1904, s. 114-153, 978-983, (s. 120).^[61] Plik DjVu.

• Klein Hermann Joseph, (1904), Jahrbuch der Astronomie und Geophysik. Enthaltend die wichtigsten Fortschritte auf den Gebieten der Astrophysik, Meteorologie und physikalischen Erdkunde, XIV. Jahrgang 1903, Eduard Heinrich Mayer, Leipzig 1904. Plik DjVu (str. tytułowa).

• Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.

• Lubinus Eilhardus (niem. Lübben Eilert), (1618), NOVA ILLUSTRISSIMI PRINCIPATUS POMERANIÆ DESCRIPTIO. Cum adjunctà Principum Genealogià et Principum veris et potiorum Urbium imaginibus et Nobilium Insignibus, Wielka Mapa Księstwa Pomorskiego, 1:235 000, 1618.^[62] Plik TIF.

• Partsch Paul, (1843), Die Meteoriten oder vom Himmel gefallenen Steine und Eisenmassen im k. k. Hof-Mineralien-Kabinette zu Wien, Wien 1843, ss. 166, (s. 141).^[63] Plik DjVu; plik PDF.

• Pokrzywnicki Jerzy, (1955), O meteorytach naszych ziem zachodnich, Urania, 6, 1955, s. 165-172.^[64] Plik DjvU.

• Pokrzywnicki Jerzy, (1956), Les météorites polonaises, Acta Geophys. Polon., vol. IV, nr 1, 1956, s. 21-32. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• Pokrzywnicki Jerzy, (1964), I. Meteoryty Polski. II. Katalog meteorytów w zbiorach polskich, Studia Geologica Polonica, vol. XV, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1964, (s. 107-108).^[65][66] Plik PDF.

• Prior George T., Hey Max H., (1953), Catalogue of Meteorites. With special reference to those represented in the collection of the British Museum (Natural History), Printed British Museum, 1953, (s. 337), (zbiory własne W&W) (wydanie z 1923 roku – plik iDjVu).

• Rose Gustav, (1864), Beschreibung und Eintheilung der Meteoriten auf Grund der Sammlung in mineralogischen Museum zu Berlin (Mit 4 Tafeln) (Description and classification of the meteorites based on the collection of the Mineralogical Museum in Berlin), Abhandlungen der Königlichen Akademie der Wissenschaften zu Berlin, Aus dem Jahre 1863, Berlin 1864, s. 23-161, (s. 155) (ilustracje).^[67] Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  ; plik DjVu.

• Schmidt Theodor, (1866), Ein Ausflug nach dem Saziger Kreise, Baltische Studien, Jahr XXI, heft 1, Stettin 1866, s. 197-224 (s. 218). Plik PDF.

• Wülfing Ernst Anton von, (1897), Die Meteoriten in Sammlungen und ihre Literatur. Nebst einem versuch den tauschwert der meteoriten zu bestimmen (Meteorites in Collections and Their Literature. Including An Attempt To Determine The Exchange Value Of Meteorites), Verlag der H. Laupp'schen Buchhandlung, Tübingen 1897, (s. 311-312, 404-405, 411).^[68][69][70] Plik GIF; plik Internet Archive; plik GoogleBooks.

• Żbik Marek, (1987), Tajemnice kamieni z nieba, Nasza Księgarnia, Warszawa 1987, (s. 21). ISBN 83-10-08742-x.

Przypisy

Zobacz również

• Schellin/Źródła, Schellin/Mapy
• meteoryt Klępino

• Dawne jednostki miar i wag

Linki zewnętrzne

• Meteoritical Bulletin Database (MBD) – meteoryt Schellin
• Encyclopedia of Meteorites (EoM) – meteoryt Schellin

• Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie (Museum für Naturkunde, Institut für Mineralogie und Petrographie, Humboldt-Universität zu Berlin; Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ.) – Museum für Naturkunde Berlin  ●  Meteorites  ●  [katalogi → Rose (1864); Klein (catalogues); Hoppe (1975); Schulze (1996)]
• Kolekcja mineralogiczna uniwersytetu w Tybindze (Institut für Mineralogie, Petrologie und Geochemie der Eberhard-Karls Universität; Tübingen, Min.-Petrogr. Inst.) – Geschichte der Mineralogischen Sammlung
• Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (Natural History Museum Vienna; Vienna, Naturhist. Mus.) – Naturhistorisches Museum Wien  ●  Die Meteoritensammlung  ●  Mineralogy & Petrography  ●  [katalogi → Partsch (1843); Brezina (1885); Brezina (1895); Brezina (1896); Berwerth (1903)]
• Muzeum Historii Naturalnej w Chicago (Field Museum of Natural History, Chicago; Chicago, Field Mus. Nat. Hist.) – The Field Museum  ●  Meteorites  ●  [katalogi → Farrington; Horback et al. (1965); Pritzker (2012)]
• Muzeum Historii Naturalnej w Londynie (Natural History Museum London; London, Nat. Hist. Mus.) – Natural History Museum London  ●  [katalogi → Fletcher (1896); Prior (1953); Grady (2000)]

• Meteoryt Skalin w kolekcjach polskich – brak!
• Polski Serwis Meteorytów – meteoryt Skalin

• Wikipedia – Gardziec (Garz, Gartz)  ●  Małkocin  ●  Prenzlau  ●  meteoryt Skalin
• Wikipedia – Niemieckie nazwy miejscowości w województwie zachodniopomorskim
• Wikipedia (DE) – Elle  ●  Hufe  ●  Pfund
• Wikipedia (DE) – Brederlow (Adelsgeschlecht)

• Historia Stargardu – Inhaltsverzeichnis
• Archiwa map: Pommern Landkarte – 1938 – Map of Pomerania  ●  Archiwum Map Zachodniej Polski  ●  Posselt-Landkarten  ●  Archiwum Map Wojskowego Instytutu Geograficznego  ●  Old Maps of Poland and Germany

Co jeszcze na stronę? (What else to supplement?) (poszukać, uzupełnić …)

• Małkocin (niem. Mulkenthin)
• Buchner (1861) - Ok!

• Hinrichs Alfred, Sammlung Gressel-Prenzlau nach Bekmann
• Verzeichniss der Naturalien, Curiosorum und Instrumenten etc.

• Zare – mapy (Messtischblatt – Topographische Karte 1:25 000)

2655 (Kublank)
2755 (Werben)	2756 (Kollin)
2855 (Pyritz)	2856 (Prillwitz)	2857 (Dolitz)