O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Z Wiki.Meteoritica.pl

Wersja z 18:14, 20 sie 2021

Strona w budowie (Site under construction) Jeszcze to chwilę potrwa (It will take a while)

Znaleziono tylko kilkaset małych fragmentów... czy aby na pewno?

Kaalijarv →
Znalezisko
Lokalizacja	Estonia
Położenie[1]	58°24'N, 22°40'E
Data	1937
Uwagi	meteoryty znajdowane są w okolicach grupy kraterów Kaalijärv
Charakterystyka
Typ	żelazny, oktaedryt gruboziarnisty Og, IAB-MG
Masa	~2,25 kg
Liczba okazów	setki małych zwietrzałych fragmentów
Meteoritical Bulletin Database
Synonimy →
wg NHM Cat: Kaali, Sall

Najpierw zidentyfikowano krateropodobne struktury, a dopiero później znaleziono setki małych, mocno zwietrzałych fragmentów meteorytów.

Największą strukturę krateropodobną (main crater) opisano już w XIX wieku. Przypisano jej wówczas pochodzenie wulkaniczne. Dopiero na początku XX wieku rozpoznano jej impaktowe pochodzenie i zidentyfikowano jeszcze kilka mniejszych kraterów.

Grupa kraterów uderzeniowych (Kaalijärv craters) znajduje się na wyspie Sarema w Estonii w pobliżu wsi Kaali. Największy z kraterów ma około 110 metrów średnicy, a wypełniające go jezioro nosi nazwę Kaalijärv. Głównemu kraterowi towarzyszy osiem mniejszych o średnicach od 13 do 39 metrów. Obecnie część z nich jest mocno zniszczona i słabo widoczna. Wiek grupy kraterów oceniany jest na około 4000±1000 lat. Powstały one w wyniku spadku meteoroidu żelaznego o początkowej masie około 1000 ton (szacuje się, że główny krater powstał w wyniku spadku fragmentu o wadze ok. 450 ton). W otoczeniu kraterów w latach 30. XX wieku znaleziono pierwsze małe fragmenty meteorytu żelaznego typu IAB-MG. Do końca XX wieku znaleziono setki małych fragmentów o łącznej wadze tylko ok. 2,25 kg!

Inżynier górniczy Ivan Reinwaldt jako pierwszy znalazł żelazo meteorytowe w kraterach Kaali latem 1937 i 1938 roku. W sumie znalazł 31 fragmentów meteorytów z kraterów 2 i 5 o łącznej masie około 100 g (Reinwald, 1939). W 1955 r. w kraterze nr 5 znaleziono za pomocą magnesów około 0,5 kg materiału magnetycznego, a jego czyszczenie i sortowanie dało 115 fragmentów, z których 51 ważyło ponad 1 g. Sześć fragmentów ważyło ponad pięć gramów: 8,62 g, 8,48 g, 7,25 g, 7,08 g, 7,06 g i 6,83 g. Całkowita waga fragmentów wynosiła 161,79 g. Liczba odłamków od 0,3 do 1 cm wynosiła 146,25 g. Znalezione fragmenty meteorytu mają chropowatą powierzchnię, nieregularny kształt i często ostre krawędzie. Ze względu na silną porowatość były poprzebijane pęknięciami i dlatego łatwo się rozkładały. Powierzchnie fragmentów meteorytów pokryto warstwą tlenku żelaza i wodorotlenku limonitu. W głównym kraterze nie znaleziono żadnego meteorytu (Aaloe, 1958).

Meteoryt Kaalijarv należy do najpopularniejszego typu meteorytów żelaznych IAB-MG i jest oktaedrytem gruboziarnistym (coarse octahedrites, Og).

Grupa kraterów Kaalijärv i meteoryt Kaalijarv są bardzo podobne do grupy kraterów Morasko i meteorytu Morasko. Obie grupy kraterów mają podobne wielkości, znajdują się na podobnym co do wielkości obszarze, ponadto są podobnego wieku. Również meteoryt Kaalijarv i Morasko są tego samego typu! Tak jak meteoryt i kratery Morasko są obiektem intensywnych badań, tak meteoryt Kaalijarv i towarzyszące mu kratery, posiadają bardzo bogatą literaturę naukową i ciągle są obiektem zainteresowania estońskich i zagranicznych badaczy. Również polscy naukowcy prowadzą badania tych struktur (Małgorzata Bronikowska, Anna Łosiak, Wojciech Stankowski, Grzegorz Uścinowicz).

Kolekcje

Analizując światowe zbiory meteorytów (Koblitz MetBase; Явнель et al. 1986), rzuca się w oczy, że znajdują się w nich tylko bardzo małe i mocno zwietrzałe fragmenty meteorytu Kaalijarv, których waga nie przekracza 30 gram. Do 2017 roku największy znaleziony fragment miał 28,2 g!

Meteoryt Kaalijarv w największych kolekcjach:

Zbiór	waga fragmentów (Koblitz MetBase)	uwagi
Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.	3,59 kg	największy fragment 28,2 g
Moscow, Acad. Sci.	88,5 g	największy fragment 22 g
Minsk, Geol. Mus.	15 g
London, Nat. Hist. Mus.	14,6 g
New York, Amer. Mus. Nat. Hist.	9 g
(…)

Nowe znaleziska

Czegka i Tiirmaa oszacowali, że przed rokiem 2017 w kraterze Kaali znaleziono łącznie ok. 3,5 kg materiału meteorytowego (Raukas 2004), którego największy fragment miał prawie 30 g. Ilość materiału wzrosła do 5,2 kg od 2019 roku. Większość materiałów znajduje się w Muzeum Przyrody w Tartu, a częściowo w Instytucie Geologii Politechniki w Tallinie.

Po 2017 roku dokonano szeregu nowych znalezisk. W ich wyniku znaleziono wiele nowych fragmentów meteorytu Kaalijarv w tym dwa największe okazy: 172,2 g (nazwany „Maria“) i 620,96 g (nazwany „Mateusz“), ich znalazcami byli Maria Hermann i Mateusz Szyszka. Prace poszukiwacze prowadzono w ramach badań zorganizowanych przez Uniwersytet w Tartu. Znalezione okazy i fragmenty zostały przekazane do zbiorów Uniwersytetu w Tartu (University of Tartu).

Tego samego typu (IAB-MG) i tej samej klasy strukturalnej (Og), co meteoryt Kaalijarv, są również inne popularne meteoryty żelazne, np.: Morasko, Campo del Cielo^[2], Canyon Diablo^[3], Magura oraz Odessa (iron)^[4].

Porównanie składu meteorytu Morasko z innymi meteorytami z grupy IAB-MG (Og) (źródło: Choi et al. 1995 i inne; zobacz również → Woźniak (2021, ASMP)):

Grupa meteorytów żelazny typu IAB-MG (Woźniak 2021)

Meteoryt/ /pierwiastek	Morasko	Campo del Cielo[2]	Canyon Diablo[3]	Magura	Odessa (iron)[4]	Kaalijarv‡
Ni [%]	6,85	7,13	7,01	6,48	7,19	7,53 i 7,55
Co [%]	0,454	0,437	0,466	0,462	0,471	0,481 i 0,47
Ga [ppm]	103,6	91	81,8	98,2	75,6	82,1 i 78,2
Ge [ppm]	496	392	327	483	283	311
Ir [ppm]	1,1	3,19	2,32	3,6	2,4	3,07 i 3,0
Pt [ppm]	9,7*	6,7	6,2	–	6,2	8 i <3,6
Cu [ppm]	158	136	152	142	130	165 i 153
Cr [ppm]	25	40	25	26	33	28 i 17
Au [ppm]	1,52	1,48	1,56	1,53	1,65	1,712 i 1,641
W [ppm]	1,74	1,32	1,11	1,80	1,27	1,0 i 0,87
As [ppm]	10,9	10,8	13,1	10,5	14,4	17 i 18

* wartości z pracy Pilski et al. (2013, MaPS);

** ppm (ang. parts per million) – części na milion;

† wyniki analiz innej próbki.

‡ źródło: Wasson et al. (2002)

Lokalizacja

Kratery Kaalijärv

krater	średnica/ /głębokość [m]	opis
Main	105-110/22	największy; stale wypełniony wodą
1	39
2	36	nakłada się na krater 8
3	33
4	20	zniszczony, słabo widoczny
5	13
6	26	zniszczony, słabo widoczny
7	15	zniszczony, słabo widoczny
8	27

Galerie

Grupa kraterów Kaalijärv

Pierwsze zidentyfikowane pozostałe kratery Kaalijärv (Reinvald 1933)

Rozmieszczenie kraterów Kaalijärv (Łosiak et al. 2016)

Współcześnie znalezione okazy (źródło: Geoscience collections of Estonia)

Okaz meteorytu Kaalijarv (172,2 g, nazwany „Maria“) ze zbiorów Uniwersytetu w Tartu (University of Tartu)

Okaz meteorytu Kaalijarv (620,96 g, nazwany „Mateusz“) ze zbiorów Uniwersytetu w Tartu (University of Tartu)

Wybrane ilustracje z publikacji Reinvald (1940)

Widok na krater nr 3	Widok na krater główny i kratery nr 1-6	Widok na krater główny i kratery nr 1 i 6
Poszukiwania w pobliżu krateru nr 2	Znajdowane fragmenty	Znajdowane fragmenty
Wewnętrzna budowa jednego z fragmentów znalezionego w pobliżu krateru nr 2

Wybrane ilustracje z publikacji Racki et al. (2018) opisującej historię odkrycia kraterów i ich badań (z oryginalnymi podpisami)

Fig. 3. A. Johann Wilhelm Ludwig von Luce (1750–1842), the German priest and scholar, engaged in propagation of Estonian language, who first described the Kaali lake crater in 1827 (https://utlib.ut.ee/eeva/index.php?lang=de&do=autor_pilt&aid=85&eid=37). B. Title page of his work on the Oesel Island, containing first account on the crateriform structure. C. The oldest location plan of the Kaalijärv crateriform structure published in an archaeological monograph of Kruse (1842, pl. 62), who probably introduced this name (as KaliJerw) to scientific literature (Wangenheim von Qualen, 1849, p. 36).	Fig. 4. First geological cross sections and schematic plan of the Kaalijärv crateriform structure, published by Wangenheim von Qualen (1849, pl. 5 in the Moscow edition; A) and Eichwald (1854, p. 8; B1), as a visualization of two opposing endogenic models, maartype volcanic and sinkhole, respectively (compare with later graphical elucidation of the crater as the meteorite impact site – Figs. 2B and 5C, D). In the hypothesized ground collapse, “A” means a funnel-like depression, “þ” – the layers of limestone at the lake are subsided, they are strongly bent and broken and they show the layers at the wall “a” from it downfallen position, almost as at “b” where “þ” means that there has been similar downwashing of clay layers between the limestone layers. It shows directly that there is a subterranean connection between the lake and the spring at Salla.	Fig. 7. Ivan A. Reinwald (A; https://www.geni.com/people/Ivan-Reinwald/6000000052529043831), inspector of the Mining Industry of Estonia, leading researcher of the Kaali crater field since 1927, and the principal impact characters documented by him: tilted dolomite strata in the upper part of the interior wall of the Kaali crater (cf. with Fig. 6), with Reinwald in the foreground (B); shattered meteoritic iron pieces from craters no. 2 and 5 (C), and Kaalijärv viewed from aeroplane of Estonian Air Defense in 1938 (D); from Fisher (1936, p. 298; B) and Reinwald (1940, C – compiled from figs. 10 and 14; D – fig. 5, cf. with Fig. 2A).
Fig. 2. View of the Kaali lake crater on the Estonian island of Oesel (A; photo courtesy of Reet Tiirmaa), and geological cross-section of the impact structure (after Tiirmaa, 1994, from Plado, 2012, fig. 8).

Bibliografia

• Aaloe Aasa O. (Аалоэ Ааза), Нестор Хелдур Эдуардович (Nestor Kheldur Eduardovich), (1963), Метеориты коллекции Института геологии Академии наук Эстонской ССР (The Meteorite Collection of the Institute of Geology, Academy of Sciences of the Estonian S.S.R.), Метеоритика (Доклады на расширенном пленуме комитета по метеоритам Академии наук Эстонской ССР), Sari: Eesti NSV Teaduste Akadeemia Geoloogia Instituudi uurimused XI, Eesti Teaduste Akadeemia Geoloogia Instituut, Tallinn 1963, s. 121-132.^[5]

• Buchwald Vagn Fabritius, (1975), Handbook of Iron Meteorites. Their History, Distribution, Composition, and Structure, University of California Press, Berkeley 1975, (s. 704). ISBN 0-520-02934-8.^[6] Pliki PDF.

• Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.

• Łosiak Anna, Wild Eva M., Geppert Wolf D., Huber Matthew S., Jõeleht Argo, Kriiska Aivar, Kulkov Alexander, Paavel Kristiina, Pirkovic Irena, Plado Jüri, Steier Peter, Välja Rudolf, Wilk Jakob, Wisniowski Tomek, Zanetti Michael, (2016), Dating a small impact crater: An age of Kaali crater (Estonia) based on charcoal emplaced within proximal ejecta, Meteoritics & Planetary Science, vol. 51(4), 2016, s. 681-695.^[7] Plik doi.

• Łosiak Anna, Jõeleht Argo, Plado Jüri, Szyszka Mateusz, Kirsimäe Kalle, Wild Eva M., Steier Peter, Belcher Claire, Jaźwa Aleksandra M., Helde E., (2020), Determining the age and possibility for an extraterrestrial impact formation mechanism of the Ilumetsä structures (Estonia), Meteoritics & Planetary Science, vol. 55(2), 2020, s. 274-293.^[8][7] Plik doi.

• +Martin Imre Andreas, (2019), Kaali raudmeteoriidi petrograafiline ja geokeemiline kirjeldus, Geoloogia osakonna bakalaureusetööd – Bachelor's theses, Tartu 2019, ss. 34.^[9] Plik PDF.

• Plado Jüri, (2012), Meteorite impact craters and possibly impact-related structures in Estonia, Meteoritics & Planetary Science, vol. 47(10), 2012, s. 1590-1605. Plik doi.

• +Plado Jüri, (2019), Meteoorist kraatrini, Argo 2019, ss. 176 (po estońsku). ISBN: 978-9949-607-82-2.

• +Racki Grzegorz, Viik Tõnu, Puura Väino, (2018), Julius Kaljuvee, Ivan Reinwald, and Estonian pioneering ideas on meteorite impacts and cosmic neocatastrophism in the early 20th century, Bulletin de la Société Géologique de France, 189(11), 2018, ss. 20. Plik doi.

• Reinvaldt (Reinwald) J.(Ivan) A., (1933)^[10], Kaali järv - The meteorite craters on the island of Ösel (Estonia), Tartu Ülikooli juures oleva Loodusuurijate Seltsi Aruanded, 39, Tartu 1933, s. 183-202. Plik PDF.

• Reinvald Ivan A., (1940)^[10], The Kaalijärv meteor craters (Estonia). Supplementary research of 1937: Discovery of meteoritic iron, Tartu Ülikooli juures oleva Loodusuurijate Seltsi Aruanded, 45, Tartu 1940, s. 81-99. Plik PDF.

• Stankowski Wojciech, Raukas Anto, Bluszcz Andrzej, Fedorowicz Stanisław, (2007), Luminescence dating of the Morasko (Poland), Kaali, Ilumetsa and Tsõõrikmäe (Estonia) meteorite craters, Geochronometria, 28, 2007, s. 25-29.^[8][11] Plik doi.

• Stankowski Wojciech, (2009), Nowe dane luminescencyjne wieku impaktów w Morasku oraz Kaali (The new luminescence data of the Morasko and Kaali impacts), Acta Soc. Metheor. Polon., 1, 2009, s. 123-128. Plik PDF; plik ASMP.

• Tiirmaa Reet (Тийрмаа Р.Т.), (1983), Каталог метеоритов коллекции Института геологии АН ЭССР на октября 1981 г. (The catalog of meteorites from the collection of the Geological Institute of the Estonian Academy of Sciences on October 1, 1981), Метеоритика (Meteoritika), vol. 42, 1983, s. 170-182.^[12]

• Tiirmaa Reet, (1994), Kolekcja meteorytów Instytutu Geologicznego Estońskiej Akademii Nauk, Meteoryt, 1, 1994, s. 6-10 (tłum. Michał Kosmulski).^[13] Plik PDF.

• Uścinowicz Grzegorz, (2014), Impact craters and the extraterrestrial matter in their surroundings: case of Morasko (Poland) and Kaali (Estonia), Baltica: The International Journal on Geosciences, 27(1), 2014, s. 25-32. Plik doi.

• Wasson John T., Kallemeyn Gregory W., (2002), The IAB iron-meteorite complex: A group, five subgroups, numerous grouplets, closely related, mainly formed by crystal segregation in rapidly cooling melts, Geochimica et Cosmochimica Acta, 66(13), 2002, s. 2445-2473. Plik doi; plik PDF.

• Явнель Александр Александрович, Иванов Андрей Валерьевич, Заславская Н.И. (Yavnel' A.A., Ivanov A.V., Zaslavskaya N.I.) (1986), Каталог метеоритов коллекций Советского Союза (Catalogue of meteorites of collections of the USSR), Ротапринт ГЕОХИ АН СССР, 1986, ss. 221.^[14][15] Zbiory własne W&W.^[16]

• Zhu M.-H., Bronikowska M., Łosiak A., (2016), The formation of Kaali crater, Estonia: insights from numerical modeling, 79^th Annual Meeting of The Meteoritical Society, Berlin, Germany, 2016.^[17] Abstract [#6325].

• Pełna literatura na temat, na portalu Geoscience collections of Estonia.

Przypisy

Zobacz również

• meteoryt Morasko, kratery Morasko

Linki zewnętrzne

• Meteoritical Bulletin Database (MBD) – meteoryt Kaalijarv
• Encyclopedia of Meteorites (EoM) – meteoryt Kaalijarv

• Meteoritical Bulletin Database (MBD) – meteoryt Kaalijärv [crater]

• Uniwersytet w Tartu, Estonia (University of Tartu, Estonia; Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.) – Tartu Ülikool, Eesti  ●  Tartu Ülikooli loodusmuuseum ja botaanikaaed – Natural History Museum and Botanical Garden  ●  Geoscience collections of Estonia (search meteorite)  ●  [katalogi → Levinson-Lessing (1897); Tiirmaa (1983); Tiirmaa (1994)]