PayPal-donate (Wiki).png
O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Borkut

Z Wiki.Meteoritica.pl

(Przekierowano z Borcut)
1
Borkut →
Spadek
Lokalizacja Kvasy, obwód zakarpacki, Ukraina
Położenie[1] 48°09'N, 24°17'E
Data 13 października 1852 r., 15:00 (środa)
Charakterystyka
Typ chondryt zwyczajny L5
Masa 7 kg
Liczba okazów 1 okaz
Meteoritical Bulletin Database
Synonimy →
w NHM Cat: Borcut, Marmaros, Marmoros; po rosyjsku: Боркут, po ukraińsku: Боркут; po węgiersku: Borkúti

Spadek meteorytu 13 października 1852 roku (środa) na Zakarpaciu w Ukrainie.


Spadek miał miejsce w okolicy wsi Borkut (dziś wieś nazwa się Kvasy). Według świadków spadku meteoryt zagrzebał się w ziemi na 2 metry[2] i był podobno jeszcze ciepły.

Według Török (1882b)

Kamień spadł w rejonie Marmarosz we wsi Borkut około godz. 3 po południu, po podwójnej detonacji, na podwórze Istvána Szedorek około 45 sążni[3] od brzegów Cisy (Tisza; dokładnie nad Czarną Cisą) i rozpadł się na dwa kawałki. Pogoda była pochmurna i padał deszcz. Szedorek przebywał na podwórzu i słysząc gromy przykucnął by uniknąć porażenia piorunem. Większy fragment ważył 7 funtów i 6¼ łuta, a mniejszy 7 łutów[4] (odpowiednio ~4030 g i ~120 g). József Pöschl, miejscowy inspektor lasów zebrał z innych miejsc jeszcze kilka fragmentów. Większy z nich wysłał następnie do swojego brata Károlya Pöschl, emerytowanego majora i kolekcjonera minerałów z Győr, mniejszy zachował dla siebie.

Według pierwszych opisów kamienia sporządzonych przez Franza Leydoldta (1856, 1857), okaz miał kształt czworobocznej piramidy 10 cali wysokiej i ważył 10 do 12 funtów (5,6-6,7 kg)[5] (i wg Kesselmeyera (1861) był w dwóch częściach).

Tak okaz opisywał Török (1882b):

«

(…) Cienki, czarny, pokryty skorupą powstałą na skutek odprysków, na której znać liczne zagłębienia w kształcie pęcherzyków przypominające kamyki żużlowe. Masa właściwa jest brązowo-szara, pokryta licznymi drobnymi kuleczkami o kształcie owalnym lub jajowatym, które spaja szary materiał łączący przyprószony niewielkimi oczkami niklowymi z metalowym połyskiem. Spojenia kulek są luźne, na skutek czego stosunkowo łatwo można je wydzielić z meteorytu. Cały kamień jest sypki. Wspomniane kuleczki są w pewnej mierze zbite, częściowo też wyżłobione, puste, w niektórych z nich można odnaleźć oczka o metalowym połysku. Owa budowa czyni ten meteoryt wyjątkowo słynnym. Ciężar gatunkowy 5,242[6]. Cząsteczki metalu stanowią 1/6 całości kamienia. (…)[7]

»


Zwraca uwagę duży ciężar właściwy meteorytu (5,242), gdyż średnia gęstość dla chondrytów zwyczajnych typu L wynosi 3,3-3,5 g/cm3 (bulk, grain density). Na fotografiach fragmentu meteorytu Borkut na portalu Meteorite-Times Magazine nie widać, by udział żelaza w jego składzie był tak duży.

Pełen opis spadku i badań meteorytu Borkut w: Török, Meteoryty imperium węgierskiego i Leydoldt (1856).


Kolekcje

Fragment o wadze 15 ½ łuta[4] (~270 g) przekazał do zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu, urzędnik dworu wiedeńskiego Berghoffer. Masa główna znajduje się w muzeum uniwersytetu w Tybindze w Niemczech.

Fragmenty meteorytu Borkut w największych kolekcjach:

Zbiór waga fragmentów
(Koblitz MetBase) 		uwagi
Tübingen, Min.-Petrogr. Inst. 2958 g
Budapest, Nat. Mus. 202 g
Vienna, Naturhist. Mus. 190 g fotografia w Koblitz MetBase (fragment bez skorupy)
Cambridge, Harvard Univ. 116 g
Chicago, Field Mus. Nat. Hist. 73,6 g
(…)

Brak w zbiorach polskich.

W katalogu online zbiorów muzeum w Waszyngtonie (NMNH) znajdują się zdjęcia płytek cienkich (thin section) tego rzadkiego meteorytu.


Meteoryt ten znalazł się w przygotowywanej przez Jerzego Pokrzywnickiego monografii polskich meteorytów o roboczym tytule Kosmolityka (Kosiński 2012).


Źródła

Kesselmeyer (1861) (s. 372, 438)

12. 1852 13. Oct. Borkut, 5 D. M. NO. von Szigeth, an der Schwarzen Theiss, Gespannachaft Marmaros. – Sp.-Gew.: 3,24[8] Ungarn 48°7'N. 24°17'O. B. 101. W. 1860.
610. 12 1852. 13. Oct. Borkut, 5 M. NO. von Szigeth, an der Schwarzen Theiss; Gespannachaft Marmaros. Ungarn 48°7'N
24°17'O. 		B. 101. Unter starkem Donner 1 nach Schwefel riechender Stein von etwa 12 ℔ in 2 Bruchstücken.


Buchner (1861)

Borkut, Ungarn, 1852, Oct. 13.

Wohler WAB. 17, 284.[9] Nurisany WAB. 20, 398.[10] Inst. 1855, 459.[11] IbM. 1857, 177.[12] Br 101, 182.[13] MCh. 923.[14] PA. 105, 441.[15] 111, 355, 369 (Abb.)[16]

Rozwinięcia skrótów → patrz Bibliografia/Buchner Otto


W katalogu Priora (1953) jest informacja o spadku

Borkut, Marmoros, Ruthenia, Czechoslovakia.
Fell 1852, Oct. 13, 3 p.m.
Synonym: Marmoros
(…).
Nie ma tu nieporozumienia z lokalizacją spadku. Za Wikipedią (EN) – Ruthenia (Ruś) tym łacińskim słowem określano w XIII wieku ziemie Rusi, w obrębie których leżało Zakarpacie. Wieś Borkut leży w obszarze historycznej krainy Marmarosz. Stąd też wzięły się synonimy.


Lokalizacja

Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
© Jan Woreczko & Wadi

(K) wieś Kvasy, (M) Syhot Marmaroski, (B) Burkut, (*) Borcut, Maramureș

współrzędne wg Kesselmeyera (1861)

* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki

Obecnie wieś Borkut nazywa się Kvasy (ros. Квасы, ukr. Кваси, węg. Tiszaborkút). Na mapie z 1876 roku wieś nazywała się Borkut kwasy (węgier. Borkút).

Za ukraińską Wikipedią: Кваси́ — село в Україні, Закарпатської області, Рахівського району. Розташоване по обидві сторони річки Чорна Тиса…. Nazwa wsi Kvasy pochodzi od frazy „kwaśna (kwaszona) woda” («квасна (кисла) вода»), tak zamieszkująca te tereny ludność huculska nazywała występujące tam wody mineralne. Inna nazwa wód mineralnych w języku Hucułów to Borkut («Буркут»), więc wieś ta była nazywana Borkut, Borkut kwasy.

W węgierskiej Wikipedii w opisie meteorytu Borkúti meteorit link błędnie kieruje na niewłaściwą miejscowość Borkút (na rumuńską wieś Borcut, Maramureș).


W odległości 39 km na południowy-wschód od Borkut leży miejscowość Burkut(?) (ros. Буркут, ukr. Буркут).


Mapy

Wieś Borkut kwasy. Fragment arkusza z13 cXXX mapy Spezialkarte 1:75000 z 1876 roku; układ współrzędnych Ferro[17] (źródło: MAPSTER)


Bibliografia

  • Buchner Otto, (1861), Versuch eines Quellenverzeichnisses zur Literatur über Meteoriten, w: Broenner Heinrich L., Abhandlungen, herausegeben von der Senckenburgischen naturforschenden gesellschaft, Bd. 3, Frankfurt a.M. 1859-1861, s. 455-482. Plik PDF; plik DjVu.
  • Kesselmeyer Paul August, (1861), Ueber den Ursprung der Meteorsteine. Tafel XII-XIV., w: Broenner Heinrich L., Abhandlungen, herausegeben von der Senckenburgischen naturforschenden gesellschaft, Bd. 3, Frankfurt a.M. 1859-1861, s. 313-454, (s. 372, 438). Plik PDF; plik DjVu.
  • Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.
  • Kosiński Janusz W., (2012), Program działań na rzecz polskiej meteorytyki i „Kosmolityka” Jerzego Pokrzywnickiego[18] (The programme of workings on the thing of the Polish meteoritics and monograph „Kosmolityka” by Jerzy Pokrzywnicki), Acta Soc. Metheor. Polon., 3, 2012, s. 39-47.[19] Plik ASMP.
  • Leydoldt Franz, (1856), Über den Meteorstein von Borkut, Sitzungsberichte der mathematisch-naturwissenschaftliche Classe der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, 20, 1856, s. 398-406.[20] Plik DjVu.
  • Leydoldt Franz, (1857), Über den Meteorstein von Borkut, Neues Jahrbuch für Mineralogie, Geognosie, Geologie und Petrefakten-Kunde, 1857, s. 177-179.[21] Plik hPDF.
  • Prior George T., Hey Max H., (1953), Catalogue of Meteorites. With special reference to those represented in the collection of the British Museum (Natural History), Printed British Museum, 1953, (zbiory własne W&W) (wydanie z 1923 roku – plik iDjVu).
  • Rammelsberg Karl Friedrich, (1860), Handbuch der Mineralchemie, Leipzig 1860, ss. 1038, (s. 923).[22] Plik DjVu; plik DjVu.
  • Reichenbach Karl Freiherr von, (1860), I. Meteoriten in Meteoriten. II. Meteoriten und Sternschnuppen, Annalen der Physik, 111, Bd. 187, 1860, s. 353-401, (s. 355, 369, plansza) (ilustracje).[23] Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    ; plik PDF; plik PDF.
  • Török József, (1882b), A Magyar Birodalom meteoritjei (II. rész), Természettudományi Közlöny, XIV (160), 1882, s. 497-514. Plik PDF.
  • Tschermak Gustaw, (1885, 1964), The Microscopic Properties of Meteorites, (tytuł oryg. Die mikroskopische Beschaffenheit der Meteoriten erläutert durch photographische Abbildungen, 1885; tłum. Wood John A, Wood K. Mathilde), Smithsonian Contributions to Astrophysics, Vol. 4, No 6, s. 137-239. Smithsonian Institution Press, Washington 1964. Plik aDs.
  • Wöhler Friedrich, (1855), Analyse der Meteorsteine von Mezö-Madaras in Siebenbürgen, Sitzungsberichte der mathematisch-naturwissenschaftliche Classe der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, 17, 1855, s. 284-287. Plik DjVu.


Przypisy

  1. ^ jeśli nie zaznaczono inaczej, podano współrzędne przyjęte w oficjalnej bazie meteorytów Meteoritical Bulletin Database
  2. ^ informacja wątpliwa, brak źródła
  3. ^ 1 sążeń to około 2 metry; patrz → Dawne jednostki miar i wag
  4. ^ a b 1 funt wagi (lb) = 32 łuty (niem. Lot, Loth; węg. lat); chodzi zapewne o funt austriacki (Österreich Pfund) równy ~0,56 kg; patrz → Dawne jednostki miar i wag
  5. ^ w tłumaczeniach z oryginalnych tekstów pisanych po węgiersku często mylone są łuty z uncjami, a 1 uncja = 2 łuty
  6. ^ taką wartość podaje Rammelsberg (1860)
  7. ^ tłum. z węgierskiego Piotr Antypiuk
  8. ^ ciężar właściwy (niem. spezifische Gewicht)
  9. ^ Wöhler (1855)
  10. ^ Leydoldt (1856)
  11. ^ L'Institut; Journal des academies et sociétés scientifiques de la France et de l'étranger
  12. ^ Leydoldt (1857)
  13. ^ Buchner (1859)
  14. ^ Rammelsberg (1860); wg Rammelsberga (za Leydoldt 1856) ciężar właściwy (niem. spezifische Gewicht) meteorytu Borkut to aż 5,242 g/cm3!?
  15. ^ Reichenbach (1858a, Annalen der Physik)
  16. ^ Reichenbach (1860, Annalen der Physik)
  17. ^ O.L.v.F., Ferro Meridian (östliche Länge v. Ferro) – historyczny układ współrzędnych geograficznych, w którym południk zero było liczony od najdalej wysuniętego punktu (najdalszy punkt znanego świata) na wyspie El Hierro (Ferro) w archipelagu Wysp Kanaryjskich. Aby otrzymać współrzędne we współczesnym układzie należy od wartości długości geograficznej odjąć wartość 17°40', szerokość geograficzna pozostaje bez zmian. Wikipedia (EN) – Ferro Meridian
  18. ^ publikacja te nigdy się nie ukazała, część jej rękopisu znajduje się w archiwum PAN
  19. ^ w przygotowywanej Kosmolityce Pokrzywnicki do meteorytów polskich zaliczał m.in.: Bielokrynitschie, Bjelaja Zerkov, Borkut, Brahin, Buschhof, Dolgovoli, Jodzie, Knyahinya, Lenarto, Lixna, Magura, Misshof, Nagy-Borové, Nerft, Novy-Projekt, Oczeretna, Okniny, Owrucz, Padvarninkai, Ruschany, Zaborzika, Zemaitkiemis i Zmenj oraz kilka niezidentyfikowanych doniesień
  20. ^ ilustracje
  21. ^ powołanie na: Leydoldt (1856, Sitzungsberichte der mathematisch-naturwissenschaftliche Classe der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften)
  22. ^ oraz późniejsze wydania/suplementy
  23. ^ patrz → meteoryt Lenarto; publikacja zawiera również dwie plansze z rysunkami obrazów mikroskopowych meteorytów

Zobacz również

Linki zewnętrzne

  • Meteoritical Bulletin Database (MBD) – meteoryt Borkut
  • Encyclopedia of Meteorites (EoM) – meteoryt Borkut


Ambox question orange.svg
 Co jeszcze na stronę? (What else to supplement?)
(poszukać, uzupełnić …)
  • Buchner (1861)
Źródło „http://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Borkut”
Osobiste