PayPal-donate (Wiki).png
O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Owrucz

Z Wiki.Meteoritica.pl

(Różnice między wersjami)
(→Inne źródła)
m
 
(Nie pokazano 65 wersji pomiędzy niniejszymi.)
Linia 1: Linia 1:
 +
{{VerifyLevel |level=1i}}
__NOTOC__
__NOTOC__
 +
== Spadek zweryfikowany przez Jerzego Pokrzywnickiego ==
{{InfoboxMeteorite
{{InfoboxMeteorite
  | nazwa = Owrucz
  | nazwa = Owrucz
  | klasa = Spadek
  | klasa = Spadek
 +
| mbclass = fall
  | metbull = 18062
  | metbull = 18062
  | lokalizacja = Ukraina
  | lokalizacja = Ukraina
  | położenie = 51°20'N, 28°50'E
  | położenie = 51°20'N, 28°50'E
-
  | data = 1775 r
+
  | data = 1775 r.<ref>według Pokrzywnickiego (1964) spadek meteorytu miał miejsce w 1770 roku zimą</ref>
-
  | typ = chondryt zwyczajny, OC
+
  | typ = chondryt zwyczajny OC
  | masa = ?
  | masa = ?
 +
| uwagi = data spadku niepewna; nie zachowały się również żadne fragmenty
  | liczba = ?
  | liczba = ?
-
  | synonimy = w NHM Cat: '''Obruteza''', '''Ovruch'''; po rosyjsku: Овруч
+
  | synonimy = w NHM Cat: '''Obruteza''', '''Ovruch'''; po rosyjsku: Овруч; po ukraińsku: Овруч
}}
}}
-
== Zweryfikowany przez Jerzego Pokrzywnickiego spadek ==
+
Spadek w 1775 (?) roku w&nbsp;[[Ukraina|Ukrainie]] (chondryt zwyczajny OC).
-
Spadek z 1775 (?) roku na Ukrainie (stone OC).
+
Według Jerzego Pokrzywnickiego (1964) spadek meteorytu Owrucz miał miejsce '''w&nbsp;1770 roku zimą'''! Figurujący w&nbsp;starym katalogu British Muzeum (Prior 1953) meteoryt ''Obruteza'' był błędną interpretacją, a&nbsp;źródłem doniesień o&nbsp;nim był spadek meteorytu [[Owrucz]]. Pokrzywnicki zweryfikował zapis u&nbsp;Priora (1953) i&nbsp;już w&nbsp;nowym katalogu (Grady 2000) nazwa ''Obruteza'' figuruje jako synonim meteorytu Owrucz, wskazał on również bardziej prawdopodobne miejsce spadku.
-
Według Pokrzywnickiego (1959) spadek meteorytu Owrucz miał miejsce w 1770 roku zimą!
 
-
Figurujący w starym katalogu British Muzeum<ref name="Prior">Prior (1953)</ref> meteoryt ''Obruteza'' był błędną interpretacją, a źródłem doniesień o meteorycie ''Obruteza'' był spadek meteorytu [[Owrucz]]. Pokrzywnicki zweryfikował zapis u Priora i już w nowym katalogu (Grady 2000) nazwa ''Obruteza'' figuruje jako synonim meteorytu Owrucz, wskazał również bardziej prawdopodobne miejsce spadku.
+
'''Nie zachowały się żadne fragmenty tego meteorytu.''' W opisie spadku meteorytu [[Bielokrynitschie]] zamieszczonym w czasopiśmie ''Wiek'' nr 30 z 1887 roku, spadek meteorytu Owrucz określono jako deszcz meteorytów – „''Opowiadają nawet o kamiennym deszczu, który spadł kiedyś w okolicach Owrucza''”.
-
==== Według Pokrzywnickiego (1959) ====
 
-
:O METEORYCIE OWRUCZ
+
=== Według Pokrzywnickiego (1964) ===
-
:W katalogu meteorytów British Museum z roku 1953<ref name="Prior"></ref> figuruje (s. 272) meteoryt ''Obruteza, Wolhynia Poland. Doubtful. Approx. 51°0'W, 26°0'E'', gdzie wspomniano o spadku w roku 1775 lub 1776 kilku kamieni, z których jeden był przez pewien czas przechowywany, lecz później zaginął. Podając powyższą wiadomość autor katalogu powołuje się na <span class="sparse">Stojkowicza</span> (por. notkę<sup>3</sup>), lecz jednocześnie zaznacza, że dowód meteorycznego pochodzenia tych kamieni nie jest pewny (''is not conclusive'').
+
{{PJQuote-begin |align=left |max-width=1000px |source=Pokrzywnicki (1964)}}
-
:Cóż to jest za tajemnicza Obruteza, którego nazwa plącze się w różnych źródłach od około 150 lat i która nie figuruje na żadnych mapach? Otóż mamy tu po prostu do czynienia ze zniekształconą nazwą miasta Owrucza. Sięgnijmy więc do źródeł i zobaczmy, co o tym spadku one nam mówią.
+
O METEORYCIE OWRUCZ
-
:Najstarszym, jak się zdaje, źródłem w tym przypadku jest treść listu Tadeusza <span class="sparse">Czackiego</span> do Karola <span class="sparse">Kortuma</span>, ogłoszonego w pracy tego ostatniego z roku 1805<sup>1</sup>. A więc sam list prawdopodobnie jest jeszcze dawniejszy. Kortum (1749-1808), członek Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, pierwszy zbierał informacje o meteorytach spadłych na ówczesnych ziemiach polskich i korespondował w tej sprawie z Czackim, wizytatorem szkół na obszarze guberni kijowskiej, wołyńskiej i podolskiej. Oto treść listu Czackiego do Korturna:
+
-
:''Dwa razy, ile wiemy, powietrzne kamienie w południowych prowincjach Polski spadły; jeden w Oleszkowcach o mil dwie od Owrucza, drugi we wsi Błocińce o milę od [[Biała Cerkiew|Białej Cerkwi]]<sup>2</sup>. W r. 1770 w zimie spadła w Okszkowcach masa płynna, która po niejakim czasie skamieniała. Widzący ją zapewniają, iż miała drobne ziarnka i podobna była kamieniowi pod Białą Cerkwią spadłemu. Jedna część tego kamienia odesłana do katedry Żytomierskiej zaginęła, druga przy kościele parafialnym w Wielednikach złożona, za wystawieniem nowej Świątyni, podobnemuż podpadła losowi. Niedbałość i lekceważenie zatraciły tę pamiątkę. Wszelkie starania o odzyskanie jakiegokolwiek ułomka były bezskuteczne. Stawieni przed komissyą ludzie wyznali, iż lud prosty obmywał ten kamień i teyże wodzie leczenie febry przypisywał. Obywatele i dawni posiadacze Wielednik zgodnie tę powieść twierdzili.''
+
-
:Nazwa ''Obruteza'' i rok spadku trafiły do literatury dzięki opisowi spadku przez profesora chemii w Charkowie <span class="sparse">Stojkowicza</span>, podanemu w języku niernieckim<sup>3</sup>. O spadku tym wspomina również <span class="sparse">Chladni</span><sup>4</sup> oraz <span class="sparse">Eichwald</span><sup>5</sup>, a opis zgodny z treścią tekstu <span class="sparse">Kortuma</span> podaje nadto <span class="sparse">Lewicki</span><sup>6</sup>. To jest, jak się zdaje wszystko, co się tyczy źródeł.
+
-
:W relacji Stojkowicza należy odnotować brak nazwy wsi, gdzie miał spaść meteoryt. Należy również zauważyć, że Stojkowicz uzyskał swe dane z ustnej informacji Czackiego dopiero w roku 1807. Podając ich treść Stojkowiczowi mógł Czacki datę spadku przekręcić, a mogła również nie dopisać pamięć zarówno jemu, jak i Stojkowiczowi. W każdym razie musimy się oprzeć co do daty spadku na najstarszym i najwiarygodniejszym źródle, tj. na danych Kortuma, i oznaczyć datę spadku na "Zima 1770 roku". Oczywiście informacje o spadku "płynnej masy" należy przypisać fantazji.
+
-
:Co się tyczy miejsca spadku, nasuwają się następujące uwagi: chcąc ustalić współrzędne spadku szukałem na mapach i w słownikach geograficznych w okolicach Owrucza wsi Oleszkowce, ale na próżno. Natomiast istniała na północowschód od Wielednik, około 20 wiorst na NNW od Owrucza, wieś Olejnicze vel Olenicze (przybliżone współrzędne: φ=51°29' i λ=28°38') parafii wielednickiej, co by się dobrze zgadzało z wiadomością, że meteoryt spadł o 2 mile od Owrucza i że dostał się m.in. do kościoła parafialnego w Wielednikach (położonych o około 25 km na zachód od Owrucza).
+
-
:Należy więc sądzić, że pamięć Czackiego zawiodła i że wieś Olenicze pomieszał z Oleszkowcami w powiecie krzemienieckim (gmina Bazalia, parafii Wiśniowiec) lub ze wsią o takiejże nazwie w powiecie płoskirowskim nad rzeką Smotryczem W każdym razie nazwa meteorytu Owrucz nie jest właściwa, bo miejsce spadku leżało dość daleko od tego miasta. Ponieważ jednak prawdziwa nazwa wsi, gdzie meteoryt spadł nie jest zupełnie pewna, zachowuję dla niego nazwę Owrucz.
+
-
:Okazy tego meteorytu należy uważać za zaginione, niemniej jeśli wierzyć Czackiemu, a raczej osobom, które oglądały meteoryt i uznać je za kompetentne do stwierdzenia jego podobieństwa do meteorytu Biała Cerkiew, to moglibyśmy przyjąć, że był to meteoryt kamienny, chondryt, możliwe że szary chondryt (Cg), ponieważ zwykle kolor przede wszystkim uderza w oczy i mógł być cechą podobieństwa jego do meteorytu [[Biała Cerkiew]]. Zresztą istnieją różne odmiany szarych chondrytów. Chociaż meteoryt ten figuruje jako wątpliwy (pod nazwą ''Obruteza'') we wspomnianym katalogu British Museum, to jednak sam fakt spadku nie wydaje się wątpliwy.
+
-
:Sądzę, że niniejsza krótka notatka sprostuje nazwę meteorytu i wyjaśni wreszcie zarówno kwestię miejsca jak i czasu jego spadku oraz spowoduje odpowiednie sprostowanie w katalogach meteorytów świata<sup>7</sup>.
+
-
::<sup>1</sup> <span class="sparse">Kortum</span>, Karol. ''Uwagi nad kamieniami meteorycznymi z przyłączonym opisem kamienia, który spaśdź miał na Ukrainie pod Bialocerkwią w.r. 1797.'' Nowy Pam. Warsz. XVIII (1805), ss. 336-354. Praca ta jest jedną z dwóch pierwszych prac autorów polskich o meteorytach. Druga z nich jest pracą Stanisława <span class="sparse">Jundziłła</span>, profesora Uniwersytetu Wileńskiego, pt. ''Kamienie meteoryczne'', Dz. Wileński, 1805, nr 2, ss. 23-48 oraz nr 3, ss. 1-14.
+
W katalogu meteorytów British Museum z roku 1953<ref name="Prior">Prior (1953)</ref> figuruje (s.&nbsp;272) meteoryt ''Obruteza, Wolhynia Poland. Doubtful. Approx. 51°0'W, 26°0'E'', gdzie wspomniano o&nbsp;spadku w&nbsp;roku 1775 lub 1776 kilku kamieni, z&nbsp;których jeden był przez pewien czas przechowywany, lecz później zaginął. Podając powyższą wiadomość autor katalogu powołuje się na {{Sparse-b}}Stojkowicza{{Sparse-e}} (por. notkę<sup>3</sup>), lecz jednocześnie zaznacza, że dowód meteorycznego pochodzenia tych kamieni nie jest pewny (''is not conclusive'').
-
::<sup>2</sup> O tym meteorycie por. ''Acta Geophys. Pol.'', VII, I (1959).
+
Cóż to jest za tajemnicza Obruteza, którego nazwa plącze się w&nbsp;różnych źródłach od około 150&nbsp;lat i&nbsp;która nie figuruje na żadnych mapach? Otóż mamy tu po prostu do czynienia ze zniekształconą nazwą miasta Owrucza. Sięgnijmy więc do źródeł i&nbsp;zobaczmy, co o&nbsp;tym spadku one nam mówią.
-
::<sup>3</sup> ''In der Nähe von Obruteza in Pohlen. Im Jahre 1775 oder 1776 fielen in der Nähe von Obruteza in Volhinien einige Steine aur der Luft. Einer derselben wurde in der Kirche aufgehangen, und der abergläubisehe Pöbel schrieb ihm heilende Kräfte gegen das Fieber zu. Aus diesem Grunde nahm jederman etwas von diesem Steine za Pulver gerieben; in der Folge stürzte die Kirche zusammen und mit ging auch der Stein verloren.''
+
Najstarszym, jak się zdaje, źródłem w tym przypadku jest treść listu Tadeusza {{Sparse-b}}Czackiego{{Sparse-e}} do Karola {{Sparse-b}}Kortuma{{Sparse-e}}, ogłoszonego w&nbsp;pracy tego ostatniego z&nbsp;roku 1805<sup>1</sup>. A&nbsp;więc sam list prawdopodobnie jest jeszcze dawniejszy. Kortum (1749-1808), członek Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, pierwszy zbierał informacje o&nbsp;meteorytach spadłych na ówczesnych ziemiach polskich i&nbsp;korespondował w&nbsp;tej sprawie z&nbsp;Czackim, wizytatorem szkół na obszarze guberni kijowskiej, wołyńskiej i&nbsp;podolskiej. Oto treść listu Czackiego do Kortuma:
-
::Diese Geschichte habe ich aus dem Munde Sr. Excellenz des Herrn Geheimen Raths Tschatzky in Charkow, der sie mir am 3 Februar 1807 erzählt hat. St. (Ann. d. Pysic., 1809, 31, s. 306-307 - arykuł Stojkowicza, prof. chemii Uniw. Charkowskiego).
+
[[Image:Pokrzywnicki_(AGeophP_XII_3_1964).djvu|left|thumb|Meteoryt Owrucz (Pokrzywnicki&nbsp;1964)]]
-
::<sup>4</sup> ''Ann. d. Phys.'', 20, s. 250 (1815).
+
''Dwa razy, ile wiemy, powietrzne kamienie w&nbsp;południowych prowincjach Polski spadły; jeden w&nbsp;Oleszkowcach o&nbsp;mil dwie<ref>zapewne chodzi o&nbsp;milę rosyjską = 7&nbsp;wiorst = około 7,5&nbsp;km</ref> od Owrucza, drugi we wsi Błocińce o&nbsp;milę od [[Biała Cerkiew|Białej Cerkwi]]<sup>2</sup>. W&nbsp;r.&nbsp;1770 w&nbsp;zimie spadła w&nbsp;Oleszkowcach masa płynna, która po niejakim czasie skamieniała. Widzący ją zapewniają, iż miała drobne ziarnka i&nbsp;podobna była kamieniowi pod Białą Cerkwią spadłemu. Jedna część tego kamienia odesłana do katedry Żytomierskiej zaginęła, druga przy kościele parafialnym w&nbsp;Wielednikach złożona, za wystawieniem nowej Świątyni, podobnemuż podpadła losowi. Niedbałość i&nbsp;lekceważenie zatraciły tę pamiątkę. Wszelkie starania o&nbsp;odzyskanie jakiegokolwiek ułomka były bezskuteczne. Stawieni przed komissyą ludzie wyznali, iż lud prosty obmywał ten kamień i teyże wodzie leczenie febry przypisywał. Obywatele i&nbsp;dawni posiadacze Wielednik zgodnie tę powieść twierdzili.''
-
::<sup>5</sup> ''Ein Verzeichnis von Meteoritenfallen in Russland''. Ermans Archiv fur Wissensch. Kunde Russlands, 5, s. 176 (1847). <span class="sparse">Eichwald</span> powołując się na <span class="sparse">Czackiego</span> podaje rok spadku 1775 lub 1776.
+
Nazwa ''Obruteza'' i rok spadku trafiły do literatury dzięki opisowi spadku przez profesora chemii w&nbsp;Charkowie {{Sparse-b}}Stojkowicza{{Sparse-e}}, podanemu w&nbsp;języku niemieckim<sup>3</sup>. O&nbsp;spadku tym wspomina również {{Sparse-b}}Chladni{{Sparse-e}}<sup>4</sup> oraz {{Sparse-b}}Eichwald{{Sparse-e}}<sup>5</sup>, a&nbsp;opis zgodny z&nbsp;treścią tekstu {{Sparse-b}}Kortuma{{Sparse-e}} podaje nadto {{Sparse-b}}Lewicki{{Sparse-e}}<sup>6</sup>. To jest, jak się zdaje wszystko, co się tyczy źródeł.
-
::<sup>6</sup> <span class="sparse">Lewicki</span> O. ''Aerolity upawszije w Owruckom i Wasilkowskom ujezdach w konce proszłago stoletija.'' Kijewskaja starina, 61 (1898). Dział: ''Dokumienty, izwiestija i zamietki'', s. 3.
+
W relacji Stojkowicza należy odnotować brak nazwy wsi, gdzie miał spaść meteoryt. Należy również zauważyć, że Stojkowicz uzyskał swe dane z&nbsp;ustnej informacji Czackiego dopiero w&nbsp;roku 1807. Podając ich treść Stojkowiczowi mógł Czacki datę spadku przekręcić, a&nbsp;mogła również nie dopisać pamięć zarówno jemu, jak i&nbsp;Stojkowiczowi. W&nbsp;każdym razie musimy się oprzeć co do daty spadku na najstarszym i&nbsp;najwiarygodniejszym źródle, tj. na danych Kortuma, i&nbsp;oznaczyć datę spadku na „Zima 1770&nbsp;roku”. Oczywiście informacje o&nbsp;spadku „płynnej masy” należy przypisać fantazji.
-
::<sup>7</sup> <span class="sparse">Pokrzywnicki</span> J. ''On the old missing meteorite of the district of Owrucz.'' Bull. de la Soc. des Amies des Sc. et Lettres de Poznań, série B, XIV (1958), s. 419-421.
+
Co się tyczy miejsca spadku, nasuwają się następujące uwagi: chcąc ustalić współrzędne spadku szukałem na mapach i&nbsp;w&nbsp;słownikach geograficznych w&nbsp;okolicach Owrucza wsi Oleszkowce, ale na próżno. Natomiast istniała na północowschód od Wielednik, około 20&nbsp;wiorst<ref>1 wiorsta to około 1070&nbsp;metrów; Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wiorsta Wiorsta]</ref> na NNW od Owrucza, wieś Olejnicze vel Olenicze (przybliżone współrzędne: φ=51°29' i&nbsp;λ=28°38') parafii wielednickiej, co by się dobrze zgadzało z&nbsp;wiadomością, że meteoryt spadł o&nbsp;2&nbsp;mile od Owrucza i&nbsp;że dostał się m.in. do kościoła parafialnego w&nbsp;Wielednikach (położonych o&nbsp;około 25&nbsp;km na zachód od Owrucza).
 +
Należy więc sądzić, że pamięć Czackiego zawiodła i&nbsp;że wieś Olenicze pomieszał z Oleszkowcami w&nbsp;powiecie krzemienieckim (gmina Bazalia, parafii Wiśniowiec) lub ze wsią o&nbsp;takiejże nazwie w&nbsp;powiecie płoskirowskim nad rzeką Smotryczem W&nbsp;każdym razie nazwa meteorytu Owrucz nie jest właściwa, bo miejsce spadku leżało dość daleko od tego miasta. Ponieważ jednak prawdziwa nazwa wsi, gdzie meteoryt spadł nie jest zupełnie pewna, zachowuję dla niego nazwę Owrucz.
-
=== Inne źródła ===
+
Okazy tego meteorytu należy uważać za zaginione, niemniej jeśli wierzyć Czackiemu, a&nbsp;raczej osobom, które oglądały meteoryt i&nbsp;uznać je za kompetentne do stwierdzenia jego podobieństwa do meteorytu [[Biała Cerkiew]], to moglibyśmy przyjąć, że był to meteoryt kamienny, chondryt, możliwe że szary chondryt (Cg), ponieważ zwykle kolor przede wszystkim uderza w&nbsp;oczy i&nbsp;mógł być cechą podobieństwa jego do meteorytu [[Biała Cerkiew]]. Zresztą istnieją różne odmiany szarych chondrytów. Chociaż meteoryt ten figuruje jako wątpliwy (pod nazwą ''Obruteza'') we wspomnianym katalogu British Museum, to jednak sam fakt spadku nie wydaje się wątpliwy.
-
;Stoikowitz (1809)
+
Sądzę, że niniejsza krótka notatka sprostuje nazwę meteorytu i&nbsp;wyjaśni wreszcie zarówno kwestię miejsca jak i&nbsp;czasu jego spadku oraz spowoduje odpowiednie sprostowanie w&nbsp;katalogach meteorytów świata<sup>7</sup>.
-
:B. ''In der Nähe von Oburteza in Polen.''
+
{{Footnote-line}}
-
:Im Jahre 1775 oder 1776 fielen in der Nähe von Oburteza in Volhinien einige Steine aus der Luft. Einer derselben wurde in der Kirche aufgehangen, und der abergläubische Pöbel schrieb ihm heilende Kräfte gegen das Fieber zu. Aus diesem Grunde nahm jedermann etwas von diesem Steine, zu Pulver gerieben; in der Folge sturzte die Kirche zusammen, und mit ihr ging auch der Steine verloren&nbsp;*).
+
:<sup>1</sup> {{sparse-b}}Kortum{{sparse-e}}, Karol. ''Uwagi nad kamieniami meteorycznymi z&nbsp;przyłączonym opisem kamienia, który spaśdź miał na Ukrainie pod Bialocerkwią w.r.&nbsp;1797.'' Nowy Pam. Warsz. XVIII (1805), ss.&nbsp;336-354.<ref>Kortum (1805)</ref> Praca ta jest jedną z dwóch pierwszych prac autorów polskich o&nbsp;meteorytach.<ref>Karol Kortum publikował już wcześniej (w&nbsp;1804 roku) swoje prace o&nbsp;meteorytach w&nbsp;niemieckim ''[[Magazin für den neuesten Zustand der Naturkunde/Artykuły|Magazin für den neuesten Zustand der Naturkunde]]''</ref> Druga z&nbsp;nich jest pracą Stanisława {{sparse-b}}Jundziłła{{sparse-e}}, profesora Uniwersytetu Wileńskiego, pt.&nbsp;''Kamienie meteoryczne'', Dz.&nbsp;Wileński, 1805, nr&nbsp;2, ss.&nbsp;23-48 oraz nr&nbsp;3, ss.&nbsp;1-14.<ref>Jundziłł (1805)</ref>
-
:: *) Diese Geschichte habe ich aus dem Munde Sr. Excellenz, des Herrn geheimen Raths <span class="sparse">Tsehatzky</span> in Charkow, der lie mir am 3. Februar 1807 erzählt hat.  ''St.''
+
-
:tłum.: ''B. W pobliżu Owrucza w Polsce.''
+
:<sup>2</sup> O tym meteorycie por. ''Acta Geophys. Pol.'', VII, I (1959).<ref>artykuł o&nbsp;meteorycie [[Biała Cerkiew]]</ref>
-
:''W 1775 lub 1776 było w pobliżu Owrucza (Oburteza) na Wołyniu kilka kamieni z powietrza. Jeden z nich został zawieszony w kościele, a zabobonny lud wierzył w jego uzdrawiającą moc w gorączce. Z tego powodu, każdy co miał coś z tego kamienia, przetarł go do proszku, przez to zepsuli razem z kościołem, a wraz z tym poszedł kamień na stracenie&nbsp;*).''
+
-
:: ''*) Tą historię znam z ust Jego Ekscelencji Pana Tajnej Rady Tsehatzky w Charkowie, który mi ją 3 lutego 1807 roku powiedział.''
+
 +
:<sup>3</sup> ''In der Nähe von Obruteza in Pohlen. Im Jahre 1775 oder 1776 fielen in der Nähe von Obruteza in Volhinien einige Steine aur der Luft. Einer derselben wurde in der Kirche aufgehangen, und der abergläubisehe Pöbel schrieb ihm heilende Kräfte gegen das Fieber zu. Aus diesem Grunde nahm jederman etwas von diesem Steine za Pulver gerieben; in der Folge stürzte die Kirche zusammen und mit ging auch der Stein verloren.''
 +
:Diese Geschichte habe ich aus dem Munde Sr. Excellenz des Herrn Geheimen Raths Tschatzky<ref name="Czacki"></ref> in Charkow, der sie mir am 3 Februar 1807 erzählt hat. St. (Ann. d.&nbsp;Pysic., 1809, 31, s.&nbsp;306-307 – arykuł Stojkowicza, prof. chemii Uniw. Charkowskiego).<ref name="Stoikowitz 1809">Stoikowitz (1809)</ref>
-
;W katalogu Prior (1953)
+
:<sup>4</sup> ''Ann. d.&nbsp;Phys.'', 20, s.&nbsp;250 (1815).<ref name="Chladni 1815a">Chladni (1815a)</ref>
-
:{|class="wikitable-MET-cite" style="width:480px"
+
:<sup>5</sup> ''Ein Verzeichnis von Meteoritenfallen in Russland''. Ermans Archiv fur Wissensch. Kunde Russlands, 5, s.&nbsp;176 (1847). {{sparse-b}}Eichwald{{sparse-e}} powołując się na {{sparse-b}}Czackiego{{sparse-e}} podaje rok spadku 1775 lub 1776.<ref>Eichwald (1847)</ref>
 +
 
 +
:<sup>6</sup> {{sparse-b}}Lewicki{{sparse-e}} O. ''Aerolity upawszije w&nbsp;Owruckom i&nbsp;Wasilkowskom ujezdach w konce proszłago stoletija.'' Kijewskaja starina, 61 (1898). Dział: ''Dokumienty, izwiestija i zamietki'', s.&nbsp;3.<ref>Левицький (1898)</ref>
 +
 
 +
:<sup>7</sup> {{sparse-b}}Pokrzywnicki{{sparse-e}} J. ''On the old missing meteorite of the district of Owrucz.'' Bull. de la Soc. des Amies des Sc. et Lettres de Poznań, série B, XIV (1958), s.&nbsp;419-421.<ref>Pokrzywnicki (1958)</ref>
 +
{{PJQuote-end}}
 +
 
 +
 
 +
{{Pokrzywnicki (Kosmolityka) |name=Owrucz}}
 +
 
 +
<br clear="all"/>
 +
 
 +
== Źródła ==
 +
 
 +
Opis spadku wg '''Kortuma (1805)'''
 +
{{AQuote-begin |max-width=800px}}
 +
{{Wielokropek}} W R. 1770. w zimie spadła w ''Oleszkowcach'' massa płynna, która po nieiakim czasie skamieniała. Widzący ią zapewniaią, iż miała drobne ziarnka, i&nbsp;podobną była kamieniowi pod [[Bjelaja Zerkov|Białą Cerkwią]] spadłemu. Jedna część tego kamienia odesłana do katedry ''Zytomierskiey'', zaginęła, druga przy kościele parafiialnym w&nbsp;''Wielednikach'' złożona za wystawieniem nowey Świątyni, podobnemuż podpadła losowi. Niedbałość i&nbsp;lekceważenie zatraciły tę pamiątkę: wszelkie starania o&nbsp;odzyskanie iakiegokolwiek ułomku, były bezskuteczne. Stawieni przed komissyą ludzie wyznali, iż lud prosty obmywał ten kamień i&nbsp;teyże wodzie leczenie febry przypisował: obywatele i&nbsp;dawni posiadacze ''Wielednik'', zgodnie tę powieść twierdzili.&nbsp;,&nbsp;{{Wielokropek}}
 +
{{AQuote-end}}
 +
 
 +
 
 +
'''Stoikowitz (1809)''' (plik {{Djvu|Stoikowitz_1809_(AnP_1_31).djvu|DjVu}})
 +
{{AQuote-begin |max-width=800px}}
 +
B. ''In der Nähe von Oburteza in Polen.''
 +
 
 +
Im Jahre 1775 oder 1776 fielen in der Nähe von Oburteza in Volhinien einige Steine aus der Luft. Einer derselben wurde in der Kirche aufgehangen, und der abergläubische Pöbel schrieb ihm heilende Kräfte gegen das Fieber zu. Aus diesem Grunde nahm jedermann etwas von diesem Steine, zu Pulver gerieben; in der Folge sturzte die Kirche zusammen, und mit ihr ging auch der Steine verloren&nbsp;*).
 +
 
 +
:<nowiki>*</nowiki>) Diese Geschichte habe ich aus dem Munde Sr. Excellenz, des Herrn geheimen Raths {{sparse-b}}Tsehatzky{{sparse-e}}<ref name="Czacki">chodzi o Tadeusza Czackiego</ref> in Charkow, der lie mir am 3. Februar 1807 erzählt hat.  ''St.''
 +
{{AQuote-end}}
 +
::Tłumaczenie: ''B. W pobliżu Owrucza w Polsce.''
 +
::''W 1775 lub 1776 było w pobliżu Owrucza (Oburteza) na Wołyniu kilka kamieni z&nbsp;powietrza. Jeden z&nbsp;nich został zawieszony w&nbsp;kościele, a&nbsp;zabobonny lud wierzył w&nbsp;jego uzdrawiającą moc w&nbsp;gorączce. Z&nbsp;tego powodu, każdy co miał coś z&nbsp;tego kamienia, przetarł go do proszku, przez to zepsuli razem z&nbsp;kościołem, a&nbsp;wraz z&nbsp;tym poszedł kamień na stracenie&nbsp;*).''
 +
::: ''*) Tą historię znam z&nbsp;ust Jego Ekscelencji Pana Tajnej Rady Tsehatzky<ref name="Czacki"></ref> w&nbsp;Charkowie, który mi ją 3&nbsp;lutego 1807 roku powiedział.''
 +
 
 +
 
 +
'''Chladni (1815a)''' (s. 250)
 +
:{| style="width:800px"
 +
|[[Grafika:Owrucz_(Chladni_1815).jpg|200px|thumb|left|Chladni (1815a), s.&nbsp;250]]
 +
|}
 +
 
 +
 
 +
'''Chladni (1819)''' (s. 255)
 +
:{| style="width:800px"
 +
|[[Grafika:Owrucz_(Chladni_1819).jpg|200px|thumb|left|Chladni (1819), s.&nbsp;255]]
 +
|}
 +
 
 +
 
 +
'''Eichwald (1847)''' (s. 176)
 +
{{AQuote-begin |max-width=800px}}
 +
In den Jahren 177ö oder 1776 fielen einige Meteorsteine in dei Stadt {{Sparse-b}}Owrutsch{{Sparse-e}} im Wolynschen Gouvernement, woselbst, nach dem Zeugnisse des Geheimerath {{Sparse-b}}Tschadskji{{Sparse-e}}, einer derselben in der Kirche aufbewahrt wurde. Diese Kirche ist später eingestürzt und dabei auch jener Stein verloren
 +
worden.
 +
{{AQuote-end}}
 +
 
 +
 
 +
'''Greg (1861)'''
 +
:{| {{Old sources |max-width=}}
 +
! Year. !! Day of month. !! Locality. !! Size or weight. !! Direction. !! Duration; rate; hour; !! Remarks, &c.
 +
|-
 +
| 1775.* || ? || Obruteza, Russia || {{Kropek}} || {{Kropek}} || {{Kropek}} || Stone-fall. in Volhynia.
 +
|}
 +
 
 +
 
 +
'''Kesselmeyer (1861)''' (s. 372, 421)
 +
:{| {{Old sources}}
 +
| 3. || 1775<br />(1776) || – || – || {{sparse-b}}Obruteza{{sparse-e}} (Owrutsch, Owrucz?). || Gouv.&nbsp;Volhynien || 51°23'N.<br />? || 28°40'O.<br />? || G.31.1809.306.<ref>powołanie na Stoikowitz (1809) (wg klucza: '''G'''ilbert, Bd.&nbsp;'''31''', rok '''1809''', s.&nbsp;'''306''')</ref>
 +
|}
 +
:{| {{Old sources}}
 +
| '''399.''' || 3 || 1775. – –<br />(1776) || {{sparse-b}}Obruteza{{sparse-e}} (Owrutsch, Owrucz?). Gouv.&nbsp;Volhynien || Russland || 51°23'N.<br />28°40'O.<br />?&nbsp;? || C.&nbsp;255.<ref name="Chladni 1819">Chaldni (1819)</ref> || Einige Steine, deren einer in einer Kirche aufbewahrt ward.
 +
|}
 +
 
 +
 
 +
'''Buchner (1861)
 +
:{| {{Old sources}}
 +
|{{sparse-b}}Obruteza{{sparse-e}}, Volhynien 1775 oder 1776.<br />
 +
'''GA. 31''', 306.<ref name="Stoikowitz 1809"></ref> '''50''', 250.<ref name="Chladni 1815a"></ref> '''CFM'''. 255.<ref name="Chladni 1819"></ref>
 +
|}
 +
:Rozwinięcia skrótów → patrz [[Bibliografia/Buchner Otto]]
 +
 
 +
 
 +
'''Левицький (1898)''' (tłumaczenie opisu Kortuma)
 +
:{| style="width:800px"
 +
|[[Grafika:Owrucz_(Lewicki_1898).jpg|200px|thumb|left|Левицький (1898), s.&nbsp;3-4]]
 +
|}
 +
 
 +
 
 +
'''Prior (1953)'''
 +
:{| {{Old sources |max-width=480px}}
|'''*Obruteza''', Volhynia, Poland, &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;''Doubtful.''
|'''*Obruteza''', Volhynia, Poland, &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;''Doubtful.''
:Fell 1775 or 1776. &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;Approx. 51°0'N., 26°0'E.
:Fell 1775 or 1776. &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;Approx. 51°0'N., 26°0'E.
-
:Several stones fell, and one was preserved for a time but later lost <br>(—,&nbsp;Stoikovitz, Ann. Physik (Gilbert), 1809, vol. 31, p. 306); the evidence for the meteoritic nature of these stones is not conclusive.
+
:Several stones fell, and one was preserved for a time but later lost <br>(—,&nbsp;Stoikovitz, Ann. Physik (Gilbert), 1809, vol. 31, p. 306); the evidence for&nbsp;the meteoritic nature of these stones is not conclusive.
|}
|}
-
;W katalogu Grady (2000)
+
'''Grady (2000)'''
-
 
+
:{| {{Old sources |max-width=480px}}
-
:{|class="wikitable-MET-cite" style="width:480px"
+
|'''Owrucz'''  &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;51°20'&nbsp;N, 28°50'&nbsp;E
-
|'''Owrucz'''  &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;51°20' N, 28°50' E
+
:Zhytomyr Province, Ukraine
:Zhytomyr Province, Ukraine
:Fall 1775
:Fall 1775
:Stone, possibly a chondrite
:Stone, possibly a chondrite
:''Synonym(s):'' Obruteza, Ovruch
:''Synonym(s):'' Obruteza, Ovruch
-
:Several stones fell, and one was preserved for a time but later lost. The actual place of the fall was probably Olenicze, 20 verst NNW of Ovruch, aprox. <br>51°29'N, 28°38'E, A. Stoikovitz (1809); J. Pokrzywnicki (1958)
+
:Several stones fell, and one was preserved for a&nbsp;time but later lost. The actual place of the fall was probably Olenicze, 20 verst NNW of Ovruch, aprox. <br>51°29'N, 28°38'E, A.&nbsp;Stoikovitz (1809); J.&nbsp;Pokrzywnicki (1958)
|}
|}
-
=== Lokalizacja ===
+
== Lokalizacja ==
-
<div class="GooglePlace">
+
{{GEFrame-begin}}
-
<div class="GooglePlaceMap">
+
{{GEMap
-
<googlemap lat="51.333" lon="28.8333" zoom="11" width="400" height="300" type="map" controls="medium" scale="yes" units="meters" selector="yes">
+
| htmlFileMap = wiki-Owrucz.htm
-
http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Poland_newIcons.kml
+
| kml1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Ukraine-MM.kml
-
http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Ukraine.kml
+
| kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Owrucz-fit.kml
-
</googlemap>
+
| lat = 51.333
-
</div>
+
| lon = 28.8333
-
</div>
+
| zoom = 9
 +
| type = roadmap
 +
}}
 +
{{GEIcon-PointRed}}
 +
(O) Olejnicze, (W) Weledniki
 +
{{GEIcon-Coord}}
 +
współrzędne wsi Olejnicze vel Olenicze wg Pokrzywnickiego (1964); i&nbsp;wg innych autorów
 +
{{GEFrame-end}}
 +
 
 +
'''Weledniki''' (ukr. ''Нові, Старі Велідники''), '''Olejnicze''' (ukr. ''Оленичі''), '''Owrucz''' (ros./ukr. ''Овруч'').
<br clear="all"/>
<br clear="all"/>
-
=== [[Mapy]] ===
+
=== Mapy ===
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3">
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3">
-
File:Owrucz_(Mapy_austro-wegierskie_46-51).jpg|Miejscowość '''Owrucz''' (źródło: Mapy austro-węgierskie, 1880-1912)
+
File:Owrucz_(Mapy_austro-wegierskie_46-51).jpg|Miejscowości/wsie '''Olejnicze''', '''Owrucz''', '''Wieledniki''' (źródło: Mapy austro-węgierskie, 1880-1912)
</gallery>
</gallery>
Linia 107: Linia 193:
== [[Bibliografia]] ==
== [[Bibliografia]] ==
-
* Grady Monica M., (2000), '''Catalogue of Meteorites. 5th Ed.''' Cambridge University Press, Natural History Museum London, UK, 2000. ISBN 978-0521663038.
+
* {{Buchner (1861)}}
-
* Prior George T., (1953), '''Catalogue of Meteorites. With special reference to those represented in the collection of the British Museum (Natural History).''' printed British Museum, 1953. Plik [http://www.archive.org/details/catalogueofmeteo00brituoft PDF ]
+
* {{Chladni (1815a) |page=250}}
-
* Pokrzywnicki Jerzy, (1958), '''On the old missing meteorite of the district of [[Owrucz]].''' ''Bull. Soc. Amis. Sci. Lettr. de Poznań'', Sér. B, Livr. XIV, Poznań 1958, s. 419-421.
+
* {{Chladni (1819 Wien) |page=255}}
-
* Pokrzywnicki Jerzy, (1964), '''O meteorycie [[Owrucz]].''' ''Acta Geophys. Polon.'', vol. XII, nr 3, 1964, s. 179-180. Plik {{Djvu|Pokrzywnicki_(AGeophP_XII_1964).djvu|DjVu}}
+
* {{Eichwald (1847) |page=176}}
-
* +Stoikowitz, (1809), '''Nachrichten von mehreren russischen Luftsteinen, besonders von denen, dle am 1. Octob. 1787 im Gouvernement von Charkow<ref>chodzi o meteoryt '''[http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=12291 Kharkov]''' - spadek, chondryt zwyczajny L6, TKW ~1500 g</ref> herabgefallen find.''' ''Ann. d. Phys.'', 31, 1809, s. 305-322. Tam też o meteorycie [[Owrucz|Owrucz (Obruteza)]]. W tym tomie ''Ann. d. Phys.'' relacja ze spadku i wyniki analiz meteorytu [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=23713 Stannern] (tam również tablice z rysunkami okazów!). Plik {{Djvu|Stoikowitz_1809_(AnP_1_31).djvu|DjVu}}
+
* {{Grady (2000)}}
-
== Przypisy ==
+
* {{Greg (1861)}}
-
<references />
+
* {{Kesselmeyer (1861) |page=372, 421}}
 +
 
 +
* {{Koblitz MetBase}}
 +
 
 +
* {{Kortum (1805) |page=348-349}}
 +
 
 +
* {{Kosiński (2012, Kosmolityka)}}
 +
 
 +
* Левицький Орест Іванович (Levytsky Orest Ivanovych), (1898), '''Аэролиты, упавшие в&nbsp;[[Owrucz|Овруцком]] и&nbsp;Васильковском уезде в&nbsp;конце прошлого столетия (''Aerolites which fell in Ovruch and Vasilki district at the end of the last century'')''', ''Киевская старина'', cz. ''Документы, извъстія и замътки'', nr&nbsp;4, 1898, s. 3-4.<ref>oryginalny tytuł: „Аэролиты, упавшіе въ Овруцкомъ и&nbsp;Васильковскомъ уѣздахъ въ концѣ прошлого столѣтія”</ref><ref>tam tłumaczenie relacji Karola Kortuma</ref> Plik [http://iht.univ.kiev.ua/library/kievskaya-starina/all-volumes PDF].
 +
 
 +
* {{Prior (1953)}}
 +
 
 +
* Pokrzywnicki Jerzy, (1958), '''On the old missing meteorite of the district of [[Owrucz]]''', ''Bull. Soc. Amis. Sci. Lettr. de Poznań'', Sér. B, Livr. XIV, Poznań 1958, s.&nbsp;419-421.
 +
 
 +
* Pokrzywnicki Jerzy, (1964), '''O meteorycie [[Owrucz]]''', ''Acta Geophys. Polon.'', vol. XII, nr 3, 1964, s. 179-180. Plik {{Djvu|Pokrzywnicki_(AGeophP_XII_3_1964).djvu|DjVu}}.
 +
 
 +
* {{Stoikowitz (1809) |page=306-307}}
 +
 
 +
{{Koblitz References |1=Several stones fell, and one was preserved for a time but later lost; the actual place of the fall was probably Olenicze, 20 versts NNW of Ovruch, approx. 51°29'N, 28°38'E, A.Stoikovitz, Ann. Phys., 1809, 31, p.306, J.Pokrzywnicki, Bull. Soc. Amis Sci. Lettr. Poznan, 1958, 14, (ser. B), p.419, A.L.Graham et al., Cat. Met., 1985, p.275.}}
 +
{{Przypisy}}
== Zobacz również ==
== Zobacz również ==
-
* meteoryt [[Bjelaja Zerkov]]
+
* meteoryty: [[Bielokrynitschie]], [[Bjelaja Zerkov]]
 +
 
 +
* [[Dawne jednostki miar i wag]]
== Linki zewnętrzne ==
== Linki zewnętrzne ==
-
* '''Meteoritical Bulletin Database ([http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php MBD])''' - meteoryt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=18062 Owrucz]
+
* '''Meteoritical Bulletin Database ([http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php MBD])''' – meteoryt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=18062 Owrucz]
-
* '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' - meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=18062 Owrucz]
+
* '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' – meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=18062 Owrucz]
 +
 
 +
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Owrucz Owrucz]
-
* Wikipedia - [http://pl.wikipedia.org/wiki/Owrucz Owrucz]
+
* Portal www.ovruch.info – [http://www.ovruch.info/aerolytyi-upavshie-v-ovrutskom-y-vasylkovskom-uezdah/ Аэролиты, упавшіе в Овруцком и Васильковском уездах]
[[Category:Poza granicami Polski]]
[[Category:Poza granicami Polski]]
[[Category:Ukraina]]
[[Category:Ukraina]]
 +
[[Category:Bolidy historyczne]]
 +
[[Category:Zaginione]]

Aktualna wersja na dzień 08:36, 12 kwi 2022

1i

Spadek zweryfikowany przez Jerzego Pokrzywnickiego

Owrucz →
Spadek
Lokalizacja Ukraina
Położenie[1] 51°20'N, 28°50'E
Data 1775 r.[2]
Uwagi data spadku niepewna; nie zachowały się również żadne fragmenty
Charakterystyka
Typ chondryt zwyczajny OC
Masa  ?
Liczba okazów  ?
Meteoritical Bulletin Database
Synonimy →
w NHM Cat: Obruteza, Ovruch; po rosyjsku: Овруч; po ukraińsku: Овруч

Spadek w 1775 (?) roku w Ukrainie (chondryt zwyczajny OC).

Według Jerzego Pokrzywnickiego (1964) spadek meteorytu Owrucz miał miejsce w 1770 roku zimą! Figurujący w starym katalogu British Muzeum (Prior 1953) meteoryt Obruteza był błędną interpretacją, a źródłem doniesień o nim był spadek meteorytu Owrucz. Pokrzywnicki zweryfikował zapis u Priora (1953) i już w nowym katalogu (Grady 2000) nazwa Obruteza figuruje jako synonim meteorytu Owrucz, wskazał on również bardziej prawdopodobne miejsce spadku.


Nie zachowały się żadne fragmenty tego meteorytu. W opisie spadku meteorytu Bielokrynitschie zamieszczonym w czasopiśmie Wiek nr 30 z 1887 roku, spadek meteorytu Owrucz określono jako deszcz meteorytów – „Opowiadają nawet o kamiennym deszczu, który spadł kiedyś w okolicach Owrucza”.


Według Pokrzywnickiego (1964)

«
Pokrzywnicki (1964)

O METEORYCIE OWRUCZ

W katalogu meteorytów British Museum z roku 1953[3] figuruje (s. 272) meteoryt Obruteza, Wolhynia Poland. Doubtful. Approx. 51°0'W, 26°0'E, gdzie wspomniano o spadku w roku 1775 lub 1776 kilku kamieni, z których jeden był przez pewien czas przechowywany, lecz później zaginął. Podając powyższą wiadomość autor katalogu powołuje się na Stojkowicza (por. notkę3), lecz jednocześnie zaznacza, że dowód meteorycznego pochodzenia tych kamieni nie jest pewny (is not conclusive).

Cóż to jest za tajemnicza Obruteza, którego nazwa plącze się w różnych źródłach od około 150 lat i która nie figuruje na żadnych mapach? Otóż mamy tu po prostu do czynienia ze zniekształconą nazwą miasta Owrucza. Sięgnijmy więc do źródeł i zobaczmy, co o tym spadku one nam mówią.

Najstarszym, jak się zdaje, źródłem w tym przypadku jest treść listu Tadeusza Czackiego do Karola Kortuma, ogłoszonego w pracy tego ostatniego z roku 18051. A więc sam list prawdopodobnie jest jeszcze dawniejszy. Kortum (1749-1808), członek Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, pierwszy zbierał informacje o meteorytach spadłych na ówczesnych ziemiach polskich i korespondował w tej sprawie z Czackim, wizytatorem szkół na obszarze guberni kijowskiej, wołyńskiej i podolskiej. Oto treść listu Czackiego do Kortuma:

Meteoryt Owrucz (Pokrzywnicki 1964)

Dwa razy, ile wiemy, powietrzne kamienie w południowych prowincjach Polski spadły; jeden w Oleszkowcach o mil dwie[4] od Owrucza, drugi we wsi Błocińce o milę od Białej Cerkwi2. W r. 1770 w zimie spadła w Oleszkowcach masa płynna, która po niejakim czasie skamieniała. Widzący ją zapewniają, iż miała drobne ziarnka i podobna była kamieniowi pod Białą Cerkwią spadłemu. Jedna część tego kamienia odesłana do katedry Żytomierskiej zaginęła, druga przy kościele parafialnym w Wielednikach złożona, za wystawieniem nowej Świątyni, podobnemuż podpadła losowi. Niedbałość i lekceważenie zatraciły tę pamiątkę. Wszelkie starania o odzyskanie jakiegokolwiek ułomka były bezskuteczne. Stawieni przed komissyą ludzie wyznali, iż lud prosty obmywał ten kamień i teyże wodzie leczenie febry przypisywał. Obywatele i dawni posiadacze Wielednik zgodnie tę powieść twierdzili.

Nazwa Obruteza i rok spadku trafiły do literatury dzięki opisowi spadku przez profesora chemii w Charkowie Stojkowicza, podanemu w języku niemieckim3. O spadku tym wspomina również Chladni4 oraz Eichwald5, a opis zgodny z treścią tekstu Kortuma podaje nadto Lewicki6. To jest, jak się zdaje wszystko, co się tyczy źródeł.

W relacji Stojkowicza należy odnotować brak nazwy wsi, gdzie miał spaść meteoryt. Należy również zauważyć, że Stojkowicz uzyskał swe dane z ustnej informacji Czackiego dopiero w roku 1807. Podając ich treść Stojkowiczowi mógł Czacki datę spadku przekręcić, a mogła również nie dopisać pamięć zarówno jemu, jak i Stojkowiczowi. W każdym razie musimy się oprzeć co do daty spadku na najstarszym i najwiarygodniejszym źródle, tj. na danych Kortuma, i oznaczyć datę spadku na „Zima 1770 roku”. Oczywiście informacje o spadku „płynnej masy” należy przypisać fantazji.

Co się tyczy miejsca spadku, nasuwają się następujące uwagi: chcąc ustalić współrzędne spadku szukałem na mapach i w słownikach geograficznych w okolicach Owrucza wsi Oleszkowce, ale na próżno. Natomiast istniała na północowschód od Wielednik, około 20 wiorst[5] na NNW od Owrucza, wieś Olejnicze vel Olenicze (przybliżone współrzędne: φ=51°29' i λ=28°38') parafii wielednickiej, co by się dobrze zgadzało z wiadomością, że meteoryt spadł o 2 mile od Owrucza i że dostał się m.in. do kościoła parafialnego w Wielednikach (położonych o około 25 km na zachód od Owrucza).

Należy więc sądzić, że pamięć Czackiego zawiodła i że wieś Olenicze pomieszał z Oleszkowcami w powiecie krzemienieckim (gmina Bazalia, parafii Wiśniowiec) lub ze wsią o takiejże nazwie w powiecie płoskirowskim nad rzeką Smotryczem W każdym razie nazwa meteorytu Owrucz nie jest właściwa, bo miejsce spadku leżało dość daleko od tego miasta. Ponieważ jednak prawdziwa nazwa wsi, gdzie meteoryt spadł nie jest zupełnie pewna, zachowuję dla niego nazwę Owrucz.

Okazy tego meteorytu należy uważać za zaginione, niemniej jeśli wierzyć Czackiemu, a raczej osobom, które oglądały meteoryt i uznać je za kompetentne do stwierdzenia jego podobieństwa do meteorytu Biała Cerkiew, to moglibyśmy przyjąć, że był to meteoryt kamienny, chondryt, możliwe że szary chondryt (Cg), ponieważ zwykle kolor przede wszystkim uderza w oczy i mógł być cechą podobieństwa jego do meteorytu Biała Cerkiew. Zresztą istnieją różne odmiany szarych chondrytów. Chociaż meteoryt ten figuruje jako wątpliwy (pod nazwą Obruteza) we wspomnianym katalogu British Museum, to jednak sam fakt spadku nie wydaje się wątpliwy.

Sądzę, że niniejsza krótka notatka sprostuje nazwę meteorytu i wyjaśni wreszcie zarówno kwestię miejsca jak i czasu jego spadku oraz spowoduje odpowiednie sprostowanie w katalogach meteorytów świata7.

__________

1 Kortum, Karol. Uwagi nad kamieniami meteorycznymi z przyłączonym opisem kamienia, który spaśdź miał na Ukrainie pod Bialocerkwią w.r. 1797. Nowy Pam. Warsz. XVIII (1805), ss. 336-354.[6] Praca ta jest jedną z dwóch pierwszych prac autorów polskich o meteorytach.[7] Druga z nich jest pracą Stanisława Jundziłła, profesora Uniwersytetu Wileńskiego, pt. Kamienie meteoryczne, Dz. Wileński, 1805, nr 2, ss. 23-48 oraz nr 3, ss. 1-14.[8]
2 O tym meteorycie por. Acta Geophys. Pol., VII, I (1959).[9]
3 In der Nähe von Obruteza in Pohlen. Im Jahre 1775 oder 1776 fielen in der Nähe von Obruteza in Volhinien einige Steine aur der Luft. Einer derselben wurde in der Kirche aufgehangen, und der abergläubisehe Pöbel schrieb ihm heilende Kräfte gegen das Fieber zu. Aus diesem Grunde nahm jederman etwas von diesem Steine za Pulver gerieben; in der Folge stürzte die Kirche zusammen und mit ging auch der Stein verloren.
Diese Geschichte habe ich aus dem Munde Sr. Excellenz des Herrn Geheimen Raths Tschatzky[10] in Charkow, der sie mir am 3 Februar 1807 erzählt hat. St. (Ann. d. Pysic., 1809, 31, s. 306-307 – arykuł Stojkowicza, prof. chemii Uniw. Charkowskiego).[11]
4 Ann. d. Phys., 20, s. 250 (1815).[12]
5 Ein Verzeichnis von Meteoritenfallen in Russland. Ermans Archiv fur Wissensch. Kunde Russlands, 5, s. 176 (1847). Eichwald powołując się na Czackiego podaje rok spadku 1775 lub 1776.[13]
6 Lewicki O. Aerolity upawszije w Owruckom i Wasilkowskom ujezdach w konce proszłago stoletija. Kijewskaja starina, 61 (1898). Dział: Dokumienty, izwiestija i zamietki, s. 3.[14]
7 Pokrzywnicki J. On the old missing meteorite of the district of Owrucz. Bull. de la Soc. des Amies des Sc. et Lettres de Poznań, série B, XIV (1958), s. 419-421.[15]

»


Meteoryt ten znalazł się w przygotowywanej przez Jerzego Pokrzywnickiego monografii polskich meteorytów o roboczym tytule Kosmolityka (Kosiński 2012).


Źródła

Opis spadku wg Kortuma (1805)

«

(…) W R. 1770. w zimie spadła w Oleszkowcach massa płynna, która po nieiakim czasie skamieniała. Widzący ią zapewniaią, iż miała drobne ziarnka, i podobną była kamieniowi pod Białą Cerkwią spadłemu. Jedna część tego kamienia odesłana do katedry Zytomierskiey, zaginęła, druga przy kościele parafiialnym w Wielednikach złożona za wystawieniem nowey Świątyni, podobnemuż podpadła losowi. Niedbałość i lekceważenie zatraciły tę pamiątkę: wszelkie starania o odzyskanie iakiegokolwiek ułomku, były bezskuteczne. Stawieni przed komissyą ludzie wyznali, iż lud prosty obmywał ten kamień i teyże wodzie leczenie febry przypisował: obywatele i dawni posiadacze Wielednik, zgodnie tę powieść twierdzili. , (…)

»


Stoikowitz (1809) (plik DjVu
Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
)
«

B. In der Nähe von Oburteza in Polen.

Im Jahre 1775 oder 1776 fielen in der Nähe von Oburteza in Volhinien einige Steine aus der Luft. Einer derselben wurde in der Kirche aufgehangen, und der abergläubische Pöbel schrieb ihm heilende Kräfte gegen das Fieber zu. Aus diesem Grunde nahm jedermann etwas von diesem Steine, zu Pulver gerieben; in der Folge sturzte die Kirche zusammen, und mit ihr ging auch der Steine verloren *).

*) Diese Geschichte habe ich aus dem Munde Sr. Excellenz, des Herrn geheimen Raths Tsehatzky[10] in Charkow, der lie mir am 3. Februar 1807 erzählt hat. St.
»
Tłumaczenie: B. W pobliżu Owrucza w Polsce.
W 1775 lub 1776 było w pobliżu Owrucza (Oburteza) na Wołyniu kilka kamieni z powietrza. Jeden z nich został zawieszony w kościele, a zabobonny lud wierzył w jego uzdrawiającą moc w gorączce. Z tego powodu, każdy co miał coś z tego kamienia, przetarł go do proszku, przez to zepsuli razem z kościołem, a wraz z tym poszedł kamień na stracenie *).
*) Tą historię znam z ust Jego Ekscelencji Pana Tajnej Rady Tsehatzky[10] w Charkowie, który mi ją 3 lutego 1807 roku powiedział.


Chladni (1815a) (s. 250)

Chladni (1815a), s. 250


Chladni (1819) (s. 255)

Chladni (1819), s. 255


Eichwald (1847) (s. 176)

«

In den Jahren 177ö oder 1776 fielen einige Meteorsteine in dei Stadt Owrutsch im Wolynschen Gouvernement, woselbst, nach dem Zeugnisse des Geheimerath Tschadskji, einer derselben in der Kirche aufbewahrt wurde. Diese Kirche ist später eingestürzt und dabei auch jener Stein verloren worden.

»


Greg (1861)

Year. Day of month. Locality. Size or weight. Direction. Duration; rate; hour; Remarks, &c.
1775.*  ? Obruteza, Russia … … … Stone-fall. in Volhynia.


Kesselmeyer (1861) (s. 372, 421)

3. 1775
(1776) 		– – Obruteza (Owrutsch, Owrucz?). Gouv. Volhynien 51°23'N.
? 		28°40'O.
? 		G.31.1809.306.[16]
399. 3 1775. – –
(1776) 		Obruteza (Owrutsch, Owrucz?). Gouv. Volhynien Russland 51°23'N.
28°40'O.
? ? 		C. 255.[17] Einige Steine, deren einer in einer Kirche aufbewahrt ward.


Buchner (1861)

Obruteza, Volhynien 1775 oder 1776.

GA. 31, 306.[11] 50, 250.[12] CFM. 255.[17]

Rozwinięcia skrótów → patrz Bibliografia/Buchner Otto


Левицький (1898) (tłumaczenie opisu Kortuma)

Левицький (1898), s. 3-4


Prior (1953)

*Obruteza, Volhynia, Poland,      Doubtful.
Fell 1775 or 1776.      Approx. 51°0'N., 26°0'E.
Several stones fell, and one was preserved for a time but later lost
(—, Stoikovitz, Ann. Physik (Gilbert), 1809, vol. 31, p. 306); the evidence for the meteoritic nature of these stones is not conclusive.


Grady (2000)

Owrucz          51°20' N, 28°50' E
Zhytomyr Province, Ukraine
Fall 1775
Stone, possibly a chondrite
Synonym(s): Obruteza, Ovruch
Several stones fell, and one was preserved for a time but later lost. The actual place of the fall was probably Olenicze, 20 verst NNW of Ovruch, aprox.
51°29'N, 28°38'E, A. Stoikovitz (1809); J. Pokrzywnicki (1958)

Lokalizacja

Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
© Jan Woreczko & Wadi

(O) Olejnicze, (W) Weledniki

współrzędne wsi Olejnicze vel Olenicze wg Pokrzywnickiego (1964); i wg innych autorów

* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki

Weledniki (ukr. Нові, Старі Велідники), Olejnicze (ukr. Оленичі), Owrucz (ros./ukr. Овруч).


Mapy

Miejscowości/wsie Olejnicze, Owrucz, Wieledniki (źródło: Mapy austro-węgierskie, 1880-1912)


Bibliografia

  • Buchner Otto, (1861), Versuch eines Quellenverzeichnisses zur Literatur über Meteoriten, w: Broenner Heinrich L., Abhandlungen, herausegeben von der Senckenburgischen naturforschenden gesellschaft, Bd. 3, Frankfurt a.M. 1859-1861, s. 455-482. Plik PDF; plik DjVu.
  • Chladni Ernst F.F., (1815a), Neues Verzeichniss der herabgefallenen Stein- und Eisenmassen, in chronologischer Ordnung, Annalen der Physik, 20, Bd. 50, 1815, s. 225-256, (s. 250). Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    ; plik GIF.
  • Chladni Ernst F.F., (1819), Ueber Feuer-Meteore, und über die mit denselben herabgefallenen Massen (O ognistych meteorach i o masach spadających z nimi) (Nebst zehn Steindrucktafeln und deren Erklärung von Carl von Schreibers), Wien 1819, ss. 434, (s. 255).[18][19] Plik PDF[20]; plik GoogleBooks; plik doi.
  • Eichwald Carl Eduard von, (1847), Ein Verzeichniss von Meteorsteinfällen in Russland, Archiv für wissenschaftliche Kunde von Russland (red. von A. Erman), vol. 5, 1847, s. 176-184, (s. 176).[21] Plik hPDF.
  • Greg R. Philips, Esq., F.G.S., (1861), A Catalogue of Meteorites and Fireballs, from A.D. 2 to A.D. 1860[22], Report of the British Association for the Advancement of Science (B.A.A.S.), 30th Meeting (1860), London 1861, s. 48-120.[23] Źródło: MeteoriteHistory.info; plik DjVu; plik PDF; wersja full-HTML (h) (str. tytułowa).
  • Kesselmeyer Paul August, (1861), Ueber den Ursprung der Meteorsteine. Tafel XII-XIV., w: Broenner Heinrich L., Abhandlungen, herausegeben von der Senckenburgischen naturforschenden gesellschaft, Bd. 3, Frankfurt a.M. 1859-1861, s. 313-454, (s. 372, 421). Plik PDF; plik DjVu.
  • Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.
  • Kortum Karol Ludwik, (1805), Uwagi nad kamieniami meteorycznemi, z przyłączonym opisem kamienia, który spaśdź miał na Ukrainie pod Białocerkwią. w Roku 1797, Nowy Pamiętnik Warszawski, seria nowa, tom 18, nr 54, 1805, s. 336–354, (s. 348-349).[24] Plik eLib.
  • Kosiński Janusz W., (2012), Program działań na rzecz polskiej meteorytyki i „Kosmolityka” Jerzego Pokrzywnickiego[25] (The programme of workings on the thing of the Polish meteoritics and monograph „Kosmolityka” by Jerzy Pokrzywnicki), Acta Soc. Metheor. Polon., 3, 2012, s. 39-47.[26] Plik ASMP.
  • Левицький Орест Іванович (Levytsky Orest Ivanovych), (1898), Аэролиты, упавшие в Овруцком и Васильковском уезде в конце прошлого столетия (Aerolites which fell in Ovruch and Vasilki district at the end of the last century), Киевская старина, cz. Документы, извъстія и замътки, nr 4, 1898, s. 3-4.[27][28] Plik PDF.
  • Prior George T., Hey Max H., (1953), Catalogue of Meteorites. With special reference to those represented in the collection of the British Museum (Natural History), Printed British Museum, 1953, (zbiory własne W&W) (wydanie z 1923 roku – plik iDjVu).
  • Pokrzywnicki Jerzy, (1958), On the old missing meteorite of the district of Owrucz, Bull. Soc. Amis. Sci. Lettr. de Poznań, Sér. B, Livr. XIV, Poznań 1958, s. 419-421.
  • Pokrzywnicki Jerzy, (1964), O meteorycie Owrucz, Acta Geophys. Polon., vol. XII, nr 3, 1964, s. 179-180. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Stoikowitz A. (Стойкович Афанасий Иванович), (1809), Nachrichten von mehreren russischen Luftsteinen, besonders von denen, dle am 1. Octob. 1787 im Gouvernement von Charkow herabgefallen find, Annalen der Physik, 1, Bd. 31, 1809, s. 305-322, (s. 306-307).[29][30][31] Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .


Przypisy

  1. ^ jeśli nie zaznaczono inaczej, podano współrzędne przyjęte w oficjalnej bazie meteorytów Meteoritical Bulletin Database
  2. ^ według Pokrzywnickiego (1964) spadek meteorytu miał miejsce w 1770 roku zimą
  3. ^ Prior (1953)
  4. ^ zapewne chodzi o milę rosyjską = 7 wiorst = około 7,5 km
  5. ^ 1 wiorsta to około 1070 metrów; Wikipedia – Wiorsta
  6. ^ Kortum (1805)
  7. ^ Karol Kortum publikował już wcześniej (w 1804 roku) swoje prace o meteorytach w niemieckim Magazin für den neuesten Zustand der Naturkunde
  8. ^ Jundziłł (1805)
  9. ^ artykuł o meteorycie Biała Cerkiew
  10. ^ a b c chodzi o Tadeusza Czackiego
  11. ^ a b Stoikowitz (1809)
  12. ^ a b Chladni (1815a)
  13. ^ Eichwald (1847)
  14. ^ Левицький (1898)
  15. ^ Pokrzywnicki (1958)
  16. ^ powołanie na Stoikowitz (1809) (wg klucza: Gilbert, Bd. 31, rok 1809, s. 306)
  17. ^ a b Chaldni (1819)
  18. ^ zawiera dodatek (katalog kolekcji w Wiedniu): Schreibers Karl Franz von, Anhang. Verzeichniss der Sammlung von Meteor-Massen, welche sich im k. k. Hof-Mineralien-Cabinette in Wien befindet. Vom Director von Schreibers, s. 425-434
  19. ^ cytowane w tytule 10 tablic (zehn Steindrucktafeln) to powołanie na: Schreibers Karl Franz von, (1820), Beyträge zur Geschichte und Kenntriss meteorischer…
  20. ^ na kopii egzemplarza z biblioteki Harvard University na końcu znajdują się odręczne notatki nieznanego autora!?
  21. ^ zestawienie i krótki opis spadków meteorytów kamiennych oraz znaleziska meteorytów żelaznych na terenie Rosji do 1847 roku; m.in. meteoryty: Bialystok (Białystok), Kikino, Kuleschovka, Lixna, Owrucz, Slobodka, Timochin, Zaborzika; patrz również → Эйхвальд (1845)
  22. ^ patrz → kategoria Bolidy historyczne
  23. ^ oraz suplementy: Supplement No. II., (B.A.A.S.), 37th Meeting (1867), s. 414-430, źródło: MeteoriteHistory.info; plik DjVu; Supplement No. III., (B.A.A.S.), 39th Meeting (1869), s. 282-284, źródło: MeteoriteHistory.info; plik DjVu
  24. ^ według Zofii Gąsiorowskiej (1955) jest to najstarsza polska praca naukowa z zakresu meteorytyki; Gąsiorowska (1955) obszernie analizuje również kwestię prawdziwej daty spadku meteorytu Bjelaja Zerkov w oparciu liczne źródła
  25. ^ publikacja te nigdy się nie ukazała, część jej rękopisu znajduje się w archiwum PAN
  26. ^ w przygotowywanej Kosmolityce Pokrzywnicki do meteorytów polskich zaliczał m.in.: Bielokrynitschie, Bjelaja Zerkov, Borkut, Brahin, Buschhof, Dolgovoli, Jodzie, Knyahinya, Lenarto, Lixna, Magura, Misshof, Nagy-Borové, Nerft, Novy-Projekt, Oczeretna, Okniny, Owrucz, Padvarninkai, Ruschany, Zaborzika, Zemaitkiemis i Zmenj oraz kilka niezidentyfikowanych doniesień
  27. ^ oryginalny tytuł: „Аэролиты, упавшіе въ Овруцкомъ и Васильковскомъ уѣздахъ въ концѣ прошлого столѣтія”
  28. ^ tam tłumaczenie relacji Karola Kortuma
  29. ^ spadek meteorytu Kharkov (Жигайловка) 12 października 1787 roku w Ukrainie; chondryt zwyczajny L6, TKW ~1500 g
  30. ^ w tym tomie Ann. d. Phys. relacja ze spadku i wyniki analiz meteorytu Stannern (tam również tablice z rysunkami okazów!)
  31. ^ patrz → Stoikowitz (1807)

Zobacz również

Linki zewnętrzne

  • Meteoritical Bulletin Database (MBD) – meteoryt Owrucz
  • Encyclopedia of Meteorites (EoM) – meteoryt Owrucz
Źródło „http://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Owrucz”
Osobiste