PayPal-donate (Wiki).png
O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Pillistfer

Z Wiki.Meteoritica.pl

(Różnice między wersjami)
(→Znaleziono TYLKO POŁOWĘ spadłych okazów!)
Linia 21: Linia 21:
Spadek deszczu meteorytów w południe 8 sierpnia 1863 roku<ref name="data">tj. 27 lipca 1863 roku wg kalendarza juliańskiego (''starego stylu'')</ref> (sobota) w&nbsp;[[Estonia|Estonii]] (chondryt enstatytowy EL6).
Spadek deszczu meteorytów w południe 8 sierpnia 1863 roku<ref name="data">tj. 27 lipca 1863 roku wg kalendarza juliańskiego (''starego stylu'')</ref> (sobota) w&nbsp;[[Estonia|Estonii]] (chondryt enstatytowy EL6).
-
Po detonacjach spadł deszcz kamieni (relacje mówią o ośmiu spadłych kamieniach). Znaleziono '''cztery okazy''': w&nbsp;'''Aukoma''' (14&nbsp;kg), w&nbsp;'''Kurla''' (7,5&nbsp;kg), w&nbsp;'''Wahhe''' (1,5&nbsp;kg) i&nbsp;w&nbsp;'''Sawiauk''' (0,25&nbsp;kg). Okaz, który spadł w&nbsp;Kurla przebił dach budynku gospodarczego. Spadł na dach stodoły, połamał dachówki i&nbsp;belki stropu, następnie zarył się w&nbsp;ziemi (klepisku) (wg&nbsp;terminologii kolekcjonerskiej, jest to tzw. [[:Category:Hammer|''hammer'']]).
+
Po detonacjach spadł deszcz kamieni (relacje mówią o ośmiu spadłych kamieniach). Znaleziono '''cztery okazy''': w&nbsp;'''Aukoma''' (14&nbsp;kg)<ref name="Aukoma mass">wg danych muzeum w&nbsp;Tartu zachowany fragment ważył 10,741&nbsp;kg</ref>, w&nbsp;'''Kurla''' (7,5&nbsp;kg<ref name="Kurla mass">okaz Kurla, ważący początkowo około 7,5&nbsp;kg, został pocięty; zachowana połowa okazu ważyła około 4&nbsp;kg (wg danych muzeum w&nbsp;Tartu 3950&nbsp;g); '''[[#Skradziony okaz|okaz ten skradziono]]''', ale część z niego później odzyskano</ref>), w&nbsp;'''Wahhe''' (1,5&nbsp;kg) i&nbsp;w&nbsp;'''Sawiauk''' (0,25&nbsp;kg). Okaz, który spadł w&nbsp;Kurla przebił dach budynku gospodarczego. Spadł na dach stodoły, połamał dachówki i&nbsp;belki stropu, następnie zarył się w&nbsp;ziemi (klepisku) (wg&nbsp;terminologii kolekcjonerskiej, jest to tzw. [[:Category:Hammer|''hammer'']]).
Linia 36: Linia 36:
Spadek okazów obserwowano w wielu miejscach leżących na kierunku NNW-SSE odległych od siebie maksymalnie o&nbsp;11-12&nbsp;wiorst. Widziano&nbsp;(!) spadek kamieni w&nbsp;punktach: '''Kurla''', '''Aukoma''', '''Pöllenikko''', '''Wahhe''', '''Takki''', '''Wolmarshof''' (2&nbsp;kamienie) i&nbsp;'''Unnakfer''' (''Könno'') (patrz → [[:Image:Pillistfer_maps_(Grewingk_1864).jpg|mapa]]). Znaleziono (Rose 1863; Grewingk  1864) tylko cztery okazy w:&nbsp;Kurla, Aukoma, Wahhe i&nbsp;Sawiauk<ref>w relacji Rose (1863) jest mowa tylko o&nbsp;trzech znalezionych okazach</ref>:
Spadek okazów obserwowano w wielu miejscach leżących na kierunku NNW-SSE odległych od siebie maksymalnie o&nbsp;11-12&nbsp;wiorst. Widziano&nbsp;(!) spadek kamieni w&nbsp;punktach: '''Kurla''', '''Aukoma''', '''Pöllenikko''', '''Wahhe''', '''Takki''', '''Wolmarshof''' (2&nbsp;kamienie) i&nbsp;'''Unnakfer''' (''Könno'') (patrz → [[:Image:Pillistfer_maps_(Grewingk_1864).jpg|mapa]]). Znaleziono (Rose 1863; Grewingk  1864) tylko cztery okazy w:&nbsp;Kurla, Aukoma, Wahhe i&nbsp;Sawiauk<ref>w relacji Rose (1863) jest mowa tylko o&nbsp;trzech znalezionych okazach</ref>:
* [[:Image:Pillistfer_main_mass_(Grewingk_1864).jpg|Okaz z '''Aukoma''']] (est. ''Aukamäe'') – największy ze znalezionych ważył 28,77&nbsp;funta (pierwotnie 30 funtów); spadał pod kątem 75° z&nbsp;kierunku NW na SE; zarył się kilkanaście cali w&nbsp;torf i&nbsp;glinę. Świadkami spadku byli ''Andres Pak'' i&nbsp;''Hans Matzi'', którzy słyszeli odgłosy związane ze spadkiem: wielokrotne grzmoty i&nbsp;syczący jak grzechotka dźwięk. Na niebie widać było czarną smugę wskazującą kierunek lotu. Przy upadku odczuli wstrząs. Początkowo obawiali się podejść do dziury w&nbsp;ziemi, ale cztery godziny później ''Andres'' wraz z&nbsp;siostrą zbliżyli się do otworu w&nbsp;torfie i&nbsp;glinie, na którego dnie leżał meteoryt. Meteoryt był tak wbity, że mieli problem z&nbsp;jego wydobyciem.
* [[:Image:Pillistfer_main_mass_(Grewingk_1864).jpg|Okaz z '''Aukoma''']] (est. ''Aukamäe'') – największy ze znalezionych ważył 28,77&nbsp;funta (pierwotnie 30 funtów); spadał pod kątem 75° z&nbsp;kierunku NW na SE; zarył się kilkanaście cali w&nbsp;torf i&nbsp;glinę. Świadkami spadku byli ''Andres Pak'' i&nbsp;''Hans Matzi'', którzy słyszeli odgłosy związane ze spadkiem: wielokrotne grzmoty i&nbsp;syczący jak grzechotka dźwięk. Na niebie widać było czarną smugę wskazującą kierunek lotu. Przy upadku odczuli wstrząs. Początkowo obawiali się podejść do dziury w&nbsp;ziemi, ale cztery godziny później ''Andres'' wraz z&nbsp;siostrą zbliżyli się do otworu w&nbsp;torfie i&nbsp;glinie, na którego dnie leżał meteoryt. Meteoryt był tak wbity, że mieli problem z&nbsp;jego wydobyciem.
-
* Okaz z '''Kurla''' – ważył 16,79 funta. Świadkami spadku byli pracujący w&nbsp;polu bracia ''Johann'' (''Juhan'') i&nbsp;''Andreas'' (''Andres'') ''Steinbergid'', którzy słyszeli ten sam odgłos co przy upadku okazu Aukoma. Widzieli oni czarny obiekt, który spadł na dach stodoły. Ludzie w&nbsp;stodole również słyszeli hałas, przerazili się i&nbsp;z&nbsp;niej uciekli bojąc się ognia, gdyż widzieli „dym” [[:Image:Pillistfer_Kurla_hammer_(Grewingk_1864).jpg|w&nbsp;dziurze w&nbsp;dachu]]. Meteoryt odnaleziono następnego dnia. Według Krinova (1948) okaz znajduje się w&nbsp;zbiorach uniwersytetu w&nbsp;Tartu.<ref name="Kurla">wg Koblitz MetBase okaz z&nbsp;Kurla znajduje się w&nbsp;Tallinnie</ref>
+
* Okaz z '''Kurla''' – ważył 16,79 funta.<ref name="Kurla mass"></ref> Świadkami spadku byli pracujący w&nbsp;polu bracia ''Johann'' (''Juhan'') i&nbsp;''Andreas'' (''Andres'') ''Steinbergid'', którzy słyszeli ten sam odgłos co przy upadku okazu Aukoma. Widzieli oni czarny obiekt, który spadł na dach stodoły. Ludzie w&nbsp;stodole również słyszeli hałas, przerazili się i&nbsp;z&nbsp;niej uciekli bojąc się ognia, gdyż widzieli „dym” [[:Image:Pillistfer_Kurla_hammer_(Grewingk_1864).jpg|w&nbsp;dziurze w&nbsp;dachu]]. Meteoryt odnaleziono następnego dnia. Według Krinova (1948) okaz znajduje się w&nbsp;zbiorach uniwersytetu w&nbsp;Tartu.<ref name="Kurla">wg Koblitz MetBase okaz z&nbsp;Kurla znajduje się w&nbsp;Tallinnie</ref>
* [[:Image:Pillistfer_Taf2_(Grewingk_1864).jpg|Okaz z '''Wahhe''']] – ważył 3,626 funta (być może nawet 4&nbsp;funty); zarył się kilkanaście cali w&nbsp;wierzchniej warstwie gleby. ''Katherine'' (''Trina'') ''Kipper'' pracująca przy sianie usłyszała straszny hałas i&nbsp;przerażona uciekła do domu, słysząc inne kamienie i&nbsp;myśląc, że spada niebo. Okaz znaleziono trzy dni później.
* [[:Image:Pillistfer_Taf2_(Grewingk_1864).jpg|Okaz z '''Wahhe''']] – ważył 3,626 funta (być może nawet 4&nbsp;funty); zarył się kilkanaście cali w&nbsp;wierzchniej warstwie gleby. ''Katherine'' (''Trina'') ''Kipper'' pracująca przy sianie usłyszała straszny hałas i&nbsp;przerażona uciekła do domu, słysząc inne kamienie i&nbsp;myśląc, że spada niebo. Okaz znaleziono trzy dni później.
* Okaz z '''Sawiauk''' (est. ''Saviaugu'') ('''Wolmarshof''') – siedmiu pracujących w&nbsp;polu chłopów słyszało odgłosy, jak huk ognia armatniego, dwa dobiegające od północy i&nbsp;trzeci od zachodu. Później zobaczyli chmurę dymu i&nbsp;spadające z&nbsp;niej dwa obiekty. Znaleziono tylko jeden z&nbsp;nich.
* Okaz z '''Sawiauk''' (est. ''Saviaugu'') ('''Wolmarshof''') – siedmiu pracujących w&nbsp;polu chłopów słyszało odgłosy, jak huk ognia armatniego, dwa dobiegające od północy i&nbsp;trzeci od zachodu. Później zobaczyli chmurę dymu i&nbsp;spadające z&nbsp;niej dwa obiekty. Znaleziono tylko jeden z&nbsp;nich.
Linia 56: Linia 56:
Pełen opis okoliczności spadku i wyniki badań meteorytu znajdują się w&nbsp;pracy Grewingka (Grewingk et&nbsp;al. 1864, s.&nbsp;36-41, 57-65). Tam też znajduje się schematyczna [[:Image:Pillistfer_maps_(Grewingk_1864).jpg|mapa]] rejonu spadku. W&nbsp;publikacji Grewingka opisano również inne meteoryty: [[Nerft]], [[Buschhof]] oraz jedyny w&nbsp;historii przypadek spadku [[Tektyty|tektytu]] '''[[Igast]]''', sklasyfikowanego później jako pseudometeoryt!
Pełen opis okoliczności spadku i wyniki badań meteorytu znajdują się w&nbsp;pracy Grewingka (Grewingk et&nbsp;al. 1864, s.&nbsp;36-41, 57-65). Tam też znajduje się schematyczna [[:Image:Pillistfer_maps_(Grewingk_1864).jpg|mapa]] rejonu spadku. W&nbsp;publikacji Grewingka opisano również inne meteoryty: [[Nerft]], [[Buschhof]] oraz jedyny w&nbsp;historii przypadek spadku [[Tektyty|tektytu]] '''[[Igast]]''', sklasyfikowanego później jako pseudometeoryt!
 +
 +
Szczegółowy opis okoliczności spadku czterech znalezionych okazów znajduje się również na portalu [http://histrodamus.ee/index.php?event=Show_event&event_id=1441&layer=60&lang=eng#1441 HISTRODAMUS].
 +
Okoliczności spadku według Krinova (1948; portal meteorite.narod.ru):
Okoliczności spadku według Krinova (1948; portal meteorite.narod.ru):
Linia 67: Linia 70:
Nie znaleziono informacji o ewentualnych późniejszych znaleziskach okazów z&nbsp;tego spadku.
Nie znaleziono informacji o ewentualnych późniejszych znaleziskach okazów z&nbsp;tego spadku.
 +
<br clear="all"/>
 +
 +
Nieco ponad dwa miesiące wcześniej, 2 czerwca 1863 roku, w&nbsp;sąsiedniej [[Łotwa|Łotwie]] spadł meteoryt [[Buschhof]]. Stało się to w&nbsp;odległości około 250&nbsp;km, idealnie na południe od punktu spadku Pillistfer – różnica szerokości geograficznych pomiędzy tymi spadkami wynosi tylko kilka minut łuku! Natomiast kilka lat wcześniej, 17&nbsp;maja 1855 roku, w&nbsp;oddalonej o&nbsp;ok. 96&nbsp;km od Pillistfer wsi Iigaste spadł pseudometeoryt [[Igast]], który wielu uważa za jedyny udokumentowany spadek [[Tektyt|tektytu]].
 +
 +
<br clear="all"/>
 +
 +
== Kolekcje ==
Okazy i fragmenty meteorytu Pillistfer w&nbsp;największych kolekcjach:
Okazy i fragmenty meteorytu Pillistfer w&nbsp;największych kolekcjach:
Linia 72: Linia 82:
! Zbiór !! waga okazów<br />(Koblitz MetBase) !! uwagi
! Zbiór !! waga okazów<br />(Koblitz MetBase) !! uwagi
|-
|-
-
| Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci. || 10,6&nbsp;kg<ref>wg Grewingk (1864) w kwietniu 1864 roku w&nbsp;kolekcji Gabinetu Mineralogicznego Uniwersytetu w&nbsp;Tartu (Dorpat) znajdowało się 8475&nbsp;g fragmentów (trzy meteoryty, ''drei Meteorite'')</ref> || m.in. okaz z&nbsp;Kurla 7,5&nbsp;kg<ref name="Kurla"></ref>
+
| Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci. || 10,6&nbsp;kg<ref>wg Grewingk (1864) w kwietniu 1864 roku w&nbsp;kolekcji Gabinetu Mineralogicznego Uniwersytetu w&nbsp;Tartu (Dorpat) znajdowało się 8475&nbsp;g fragmentów (trzy meteoryty, ''drei Meteorite'')</ref> || m.in. okaz z&nbsp;Kurla<ref name="Kurla mass"></ref><ref name="Kurla"></ref>
|-
|-
| Vienna, Naturhist. Mus. || 1726&nbsp;g ||
| Vienna, Naturhist. Mus. || 1726&nbsp;g ||
Linia 90: Linia 100:
| Савиаугу || 3946
| Савиаугу || 3946
|-
|-
-
| Аукамяэ || 10557
+
| Аукамяэ || 10557<ref name="Aukoma mass"></ref>
|-
|-
-
| Курла<ref>zapewne błędnie przestawiono w&nbsp;katalogu nazwy okazów z&nbsp;Kurla i&nbsp;Sawiauk?</ref> || 158
+
| Курла<ref>zapewne błędnie przestawiono w&nbsp;katalogu nazwy okazów z&nbsp;Kurla i&nbsp;Sawiauk?</ref><ref name="Kurla mass"></ref> || 158
|}
|}
W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.
W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.
 +
<br clear="all"/>
-
Nieco ponad dwa miesiące wcześniej, 2 czerwca 1863 roku, w&nbsp;sąsiedniej [[Łotwa|Łotwie]] spadł meteoryt [[Buschhof]]. Stało się to w&nbsp;odległości około 250&nbsp;km, idealnie na południe od punktu spadku Pillistfer – różnica szerokości geograficznych pomiędzy tymi spadkami wynosi tylko kilka minut łuku! Natomiast kilka lat wcześniej, 17&nbsp;maja 1855 roku, w&nbsp;oddalonej o&nbsp;ok. 96&nbsp;km od Pillistfer wsi Iigaste spadł pseudometeoryt [[Igast]], który wielu uważa za jedyny udokumentowany spadek [[Tektyt|tektytu]].
+
=== Skradziony okaz ===
 +
 
 +
'''W połowie 1995 roku skradziono z muzeum w Tartu okaz Kurla!''' O fakcie kradzieży informował pracownik muzeum Tőnu Pani na specjalnej stronie '''[http://math.ut.ee/kurla/index.html Meteorite stolen!]'''. Kilka lat później amerykański dealer meteorytów Blaine Reed oferował do sprzedaży płytki meteorytu Pillistfer, które pochodziły od innego dealera z USA, któryż to twierdził, że oferowane przez niego fragmenty pochodziły z oficjalnej wymiany z muzeum w Tartu. Znany kolekcjoner Martin Horejsi był jednym z nabywców tego rzadkiego meteorytu. Z wyjaśnień, jakie udało mu się uzyskać od sprzedawcy (nieujawnionego), prawdopodobnie fragmenty, którymi handlowano, pochodziły ze skradzionego okazu. Całą tę historię opisał Martin Horejsi w artykule [http://www.meteorite-times.com/Back_Links/2006/April/Accretion_Desk.htm „Pillistfer, Estonia: Are There Skeletons In Its Closet?”] (co można przetłumaczyć „Czy masz w swojej szafie trupa?”). Według autora artykułu skradziony okaz (fragment) wrócił do zbiorów muzeum.
 +
 
 +
O tej kradzieży był również wątek na [http://www.meteorite-list-archives.com/ Meteorite Mailing List]. Krótka wymiana opinii miała miejsce pomiędzy Tőnu Pani i E.P. Grondine [http://www.meteorite-list-archives.com/1999/nov/msg00512.html 3 listopada 1999 roku]:
 +
{{BQuote-begin |max-width=640px}}
 +
'''''Subject: Theft'''''
 +
 
 +
''Tőnu Pani <***@ut.ee> wrote:''
 +
 
 +
Hallo,<br />
 +
I'm Tőnu Pani from the University of Tartu, Estonia. Why do you think, they can't sell these stolen meteorites?<br />
 +
Four years ago the Pilistvere-Kurla (Pillistfer) meteorite (E6) was stolen from our museum. This year I saw a big slice from the stolen part, belonging to a respectable private collection. What to do?
 +
 
 +
Tőnu Pani
 +
 
 +
 
 +
''From: "E.P. Grondine" <***@yahoo.com>''
 +
 
 +
Hello Tonu -<br />
 +
That you saw and recognized your stolen meteorite just proves my point. There is no market for stolen meteorites, just as there is no market for stolen major works of art. The art works are recognized and their return is demanded, and the purchaser looses his money.<br />
 +
Demand the return of the slice. The slice owner will also want to get his money back, so he will probably help you find who sold it to him. From there, work your way up the chain.
 +
 
 +
EP
 +
{{BQuote-end}}
 +
 
 +
Kradzieże (i zaginięcia) okazów meteorytów, a nieraz całych kolekcji, zdarzają się na całe szczęście stosunkowo rzadko.
<br clear="all"/>
<br clear="all"/>
Linia 162: Linia 199:
File:Pillistfer_Taf2_(Grewingk_1864).jpg|Okazy: ('''1''') Wahhe – rysunki w&nbsp;skali 1:2,5 ('''&gamma;''' w&nbsp;skali naturalnej), przekrój okazu Aukoma ('''3''') oraz plan sytuacyjny spadku okazu Kurla ('''2''') i&nbsp;uszkodzenie deski ('''b'''). Na rysunku '''4''' meteoryt [[Buschhof]] ('''&alpha;''') i&nbsp;jego przekrój ('''&beta;''')
File:Pillistfer_Taf2_(Grewingk_1864).jpg|Okazy: ('''1''') Wahhe – rysunki w&nbsp;skali 1:2,5 ('''&gamma;''' w&nbsp;skali naturalnej), przekrój okazu Aukoma ('''3''') oraz plan sytuacyjny spadku okazu Kurla ('''2''') i&nbsp;uszkodzenie deski ('''b'''). Na rysunku '''4''' meteoryt [[Buschhof]] ('''&alpha;''') i&nbsp;jego przekrój ('''&beta;''')
File:Pillistfer_Kurla_hammer_(Grewingk_1864).jpg|Kierunek i tor (rykoszet) spadku okazu Kurla oraz&nbsp;wyrządzone przez niego szkody
File:Pillistfer_Kurla_hammer_(Grewingk_1864).jpg|Kierunek i tor (rykoszet) spadku okazu Kurla oraz&nbsp;wyrządzone przez niego szkody
 +
</gallery>
 +
 +
 +
Okaz Kurla (źródło: Tőnu Pani)
 +
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3">
 +
File:Pillistfer_Kurla_(Pani).jpg|Obecny wygląd okazu Kurla<ref name="Kurla mass"></ref>
</gallery>
</gallery>
Linia 223: Linia 266:
* {{TartuUniv}} {{SeparatorBull}} [http://www.ut.ee/BGGM/pilistvere.html fotografie okazu]
* {{TartuUniv}} {{SeparatorBull}} [http://www.ut.ee/BGGM/pilistvere.html fotografie okazu]
* Meteoryt Pillistfer w kolekcjach polskich – [http://www.ptmet.org.pl/kat-mkc-el.htm#pillistfer katalog PTMet] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Pillistfer.htm Wadi & Jan Woreczko Collection]
* Meteoryt Pillistfer w kolekcjach polskich – [http://www.ptmet.org.pl/kat-mkc-el.htm#pillistfer katalog PTMet] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Pillistfer.htm Wadi & Jan Woreczko Collection]
 +
 +
* portal HISTRODAMUS – [http://histrodamus.ee/index.php?event=Show_event&event_id=1441&layer=60&lang=eng#1441 Meteorite shower of Pilistvere]
 +
* portal Kume Külaselts – [http://www.kume.ee/?q=node/26 Pilistvere meteoriidisadu - Kurla meteoriit]
 +
 +
* Meteorite Times Magazine – Martin Horejsi, [http://www.meteorite-times.com/Back_Links/2006/April/Accretion_Desk.htm „Pillistfer, Estonia: Are There Skeletons In Its Closet?”]
 +
* Tőnu Pani – '''[http://math.ut.ee/kurla/index.html Meteorite stolen!]'''
* Wikipedia (EN) – [http://en.wikipedia.org/wiki/Pilistvere Pilistvere]
* Wikipedia (EN) – [http://en.wikipedia.org/wiki/Pilistvere Pilistvere]
Linia 231: Linia 280:
* mapa miejscowości
* mapa miejscowości
-
* <del>lepszej jakości reprodukcje</del>
 
* ''Rigasche Zeitung'' [http://www.periodika.lv/periodika2-viewer/view/index-dev.html?lang=en#panel:pp|issue:/p_003_rzei1863s01n184|article:DIVL39|query:Meteorite|issueType:P]
* ''Rigasche Zeitung'' [http://www.periodika.lv/periodika2-viewer/view/index-dev.html?lang=en#panel:pp|issue:/p_003_rzei1863s01n184|article:DIVL39|query:Meteorite|issueType:P]

Wersja z 13:10, 9 lip 2015

0i

Znaleziono TYLKO POŁOWĘ spadłych okazów!

Pillistfer →
Pillistfer main mass (Grewingk 1864).jpg
Okaz, który spadł w Aukoma (14 kg; masa główna) (źródło: Grewingk 1864)
Spadek
Lokalizacja Estonia
Położenie[1] 58°40'N, 25°44'E
Data 8 sierpnia 1863 r.[2], 12:30 (sobota)
Charakterystyka
Typ chondryt enstatytowy EL6
Masa 23,25 kg (cztery okazy)
Liczba okazów widziano spadek wielu kamieni, ale znaleziono tylko 4 okazy (deszcz meteorytów?)
Cechy hammer
Meteoritical Bulletin Database
Synonimy →
w NHM Cat: Aukoma, Kurla, Pilistvere, Pillistvere, Sawiauk, Wahhe; po rosyjsku: Пилиствере; po estońsku: Pilistvere meteoriit

Spadek deszczu meteorytów w południe 8 sierpnia 1863 roku[2] (sobota) w Estonii (chondryt enstatytowy EL6).

Po detonacjach spadł deszcz kamieni (relacje mówią o ośmiu spadłych kamieniach). Znaleziono cztery okazy: w Aukoma (14 kg)[3], w Kurla (7,5 kg[4]), w Wahhe (1,5 kg) i w Sawiauk (0,25 kg). Okaz, który spadł w Kurla przebił dach budynku gospodarczego. Spadł na dach stodoły, połamał dachówki i belki stropu, następnie zarył się w ziemi (klepisku) (wg terminologii kolekcjonerskiej, jest to tzw. hammer).


Już 17 czerwca w gazecie Das Inland pojawiła się pierwsza wzmianka o spadku (gazeta Rigasche Zeitung powtórzyła tę informację 22 czerwca). Dr C. Grewingk informował o znalezieniu dwóch kamieni w Kurla i Aukoma oraz o obserwacji spadku dwóch meteorytów w Moor Awoting 85 wiorst na południe (Das Inland, nr 31).

Jedną z pierwszych publikacji o spadku był artykuł Rose (1863; opisał w nim również spadek meteorytu Buschhof). Okoliczności towarzyszące spadkowi:

«

(…) Der zweite Fall ist noch interessanter und grossartiger. Er ereignete sich am 8. Aug. d. J. Mittags 12½ Uhr beim Pastorat Pillistfer im Fellin'schen Kreise Nord-Livlands an folgende acht in einer Richtung von ungefähr NNW. nach SSO. auf einander folgenden Punkten, deren äusserste in gerader Richtung 11 bis 12 Werst von einander entfernt sind: Kurla-Krug, Heuschlag des Aukoma-Gesindes, Budstube Pöllenikko, Gesinde Takki, Hofsfeld des Gutes Wolmarshof (2 Steine), Dorf Unnakfer. Die beiden erstgenannten Punkte gehören zum Gute Cabbal, die übrigen zu Wolmarshof. Drei der gefallenen Steine sind bisher gefunden, der Aukoma-Stein, der Kurla-Stein und der Wahhe-Stein; man hat aber Hoffnung noch mehrere zu finden. Der fall ereignete sich bei unfreundlichem Wetter, NNW.-Wind und einer Temperatur von 8° bis 10° R.[5]; ebenfalls mit einer Detonation, die mehr oder weniger stark in einem Umkreise von ungefähr 17 Werst im Halbmesser gehört wurde; eine Feuererscheinung wurde wie bei dem vorigen nicht wahrgenommen. (…)

»


Spadek miał miejsce przy niepogodzie i niskiej, jak na sierpień, temperaturze oraz przy wietrze z kierunku NNW. Detonacje towarzyszące „ognistemu” bolidowi były słyszane w promieniu 17 wiorst (około 18 km).

Spadek okazów obserwowano w wielu miejscach leżących na kierunku NNW-SSE odległych od siebie maksymalnie o 11-12 wiorst. Widziano (!) spadek kamieni w punktach: Kurla, Aukoma, Pöllenikko, Wahhe, Takki, Wolmarshof (2 kamienie) i Unnakfer (Könno) (patrz → mapa). Znaleziono (Rose 1863; Grewingk 1864) tylko cztery okazy w: Kurla, Aukoma, Wahhe i Sawiauk[6]:

  • Okaz z Aukoma (est. Aukamäe) – największy ze znalezionych ważył 28,77 funta (pierwotnie 30 funtów); spadał pod kątem 75° z kierunku NW na SE; zarył się kilkanaście cali w torf i glinę. Świadkami spadku byli Andres Pak i Hans Matzi, którzy słyszeli odgłosy związane ze spadkiem: wielokrotne grzmoty i syczący jak grzechotka dźwięk. Na niebie widać było czarną smugę wskazującą kierunek lotu. Przy upadku odczuli wstrząs. Początkowo obawiali się podejść do dziury w ziemi, ale cztery godziny później Andres wraz z siostrą zbliżyli się do otworu w torfie i glinie, na którego dnie leżał meteoryt. Meteoryt był tak wbity, że mieli problem z jego wydobyciem.
  • Okaz z Kurla – ważył 16,79 funta.[4] Świadkami spadku byli pracujący w polu bracia Johann (Juhan) i Andreas (Andres) Steinbergid, którzy słyszeli ten sam odgłos co przy upadku okazu Aukoma. Widzieli oni czarny obiekt, który spadł na dach stodoły. Ludzie w stodole również słyszeli hałas, przerazili się i z niej uciekli bojąc się ognia, gdyż widzieli „dym” w dziurze w dachu. Meteoryt odnaleziono następnego dnia. Według Krinova (1948) okaz znajduje się w zbiorach uniwersytetu w Tartu.[7]
  • Okaz z Wahhe – ważył 3,626 funta (być może nawet 4 funty); zarył się kilkanaście cali w wierzchniej warstwie gleby. Katherine (Trina) Kipper pracująca przy sianie usłyszała straszny hałas i przerażona uciekła do domu, słysząc inne kamienie i myśląc, że spada niebo. Okaz znaleziono trzy dni później.
  • Okaz z Sawiauk (est. Saviaugu) (Wolmarshof) – siedmiu pracujących w polu chłopów słyszało odgłosy, jak huk ognia armatniego, dwa dobiegające od północy i trzeci od zachodu. Później zobaczyli chmurę dymu i spadające z niej dwa obiekty. Znaleziono tylko jeden z nich.

Obserwacje spadków z których nie znaleziono meteorytów:

  • Spadek w Takki obserwowała Magdalena (Madli) Sein. Widziała ona czarny przedmiot poruszający się z północy na południe, który spadł w kartoflisko wydając odgłos podobny do klapsa („…mit klatschendem Tone (Mats) auf ein Kartoffelfeld fallen”). Podjęte poszukiwania kamienia nie przyniosły jednak skutku („Alles Suchen nach dem Stein war vergebens.”).
  • Spadek w Pöllenikko, którego świadkiem była Marie (Mari) Ilwes miał podobny przebieg, jak ten obserwowany w Takki. Czarny obiekt poruszający się z NW na SE pod kątem około 35°, również wydał przy upadku odgłos podobny do klapsa, klaskania (klatschenden Tone). Nie udało się go odszukać, przypuszczano, że upadając na duży granitowy głaz, których było tam pełno, odbił się i wylądował w innym, odległym miejscu („Das sorgfältigste Suchen nach dem Meteoriten blieb erfolglos und ist es leicht möglich, dass er, auf eines der zahlreich umherliegenden granitischen Geschiebe stossend, abprallte und auf diese Weise mehr oder weniger weit vom ersten Auffallpunkt entfernt und versteckt zu liegen kam.”).
  • Ostatnia, ósma obserwacja pochodzi z okolic wsi Könno niedaleko Unnakfer. Świadkiem spadku była Eva Tamm, która słyszała detonacje z kierunku NNW. Najpierw wysoko w powietrzu usłyszano huk i potrójne dudnienie, które przeszło w gwizd i syczenie zakończone odgłosem podobnym do klaskania, które towarzyszyło spadkowi meteorytu („Zuerst vernahm sie einen dreifachen Knall und eines trommelartigen Lärm hoch in der Luft, darauf ein Pfeifen und Zischen, das immer niedriger sank und mit einem klatschenden Ton (Mats), d. i. dem Auf- und Einschlagen eines Meteoriten endete.”). Meteoryt spadł w miękkie torfowisko (bagno) zostawiając w nim otwór (krater?). Staranne sondowanie terenu żelaznym prętem, nie dało rezultatów („Der weiche moorartige Boden liess kein Loch wahrnehmen und wurde, ungeachtet vorsichtigen Sondirens mit einer Eisenstange, kein Meteorit gefunden.”). Meteoryt przepadł.


W innym fragmencie artykułu Rose (1863) jest mowa o zaobserwowaniu tego samego dnia (8 sierpnia) spadku dwóch meteorytów, którym nie towarzyszył żaden dźwięk, w rejonie o nazwie Awoting-Moor na północ od miejscowości Ermes (około 80 km od najdalej wysuniętego punktu spadku meteorytu Pillistfer; patrz → mapa). Doniesienie to dotarło do Dorpat (obecnie Tartu) jeszcze przed informacją o spadku meteorytów pod Pillistfer.

«

(…) Zwölf Meilen weiter sudlich von dem südlichsten Punkte, dem Dorfe Unnakfer, wo die augeführten Meteorstein gefallen sind, hat man ebenfalls an dem 8. Aug. Mittags 1 Uhr beim Schlosse Ermes[8] noch zwei Meteoriten bemerkt. Der Besitzer des Gutes Ermes, Eduard v. Walter und dessen Bruder Hermann, beobachteten nämlich, wie zwei Meteorite ohne Geräusch in den Awoting-Moor fielen, der 6 Werst vom Hofe belegen ist. Diese Nachricht traf in Dorpat ein, bevor daselbst der Pillistfer'sche Fall bekannt geworden war. Genauere Mittheilungen sind noch nicht eingegangen. (…)

»


Być może obserwatorzy z Ermes widzieli meteoryty spadające pod Pillistfer, a tylko im się zdawało, że spadły one (bezgłośnie!) niedaleko, w miejscu o nazwie Awoting-Moor?


Pełen opis okoliczności spadku i wyniki badań meteorytu znajdują się w pracy Grewingka (Grewingk et al. 1864, s. 36-41, 57-65). Tam też znajduje się schematyczna mapa rejonu spadku. W publikacji Grewingka opisano również inne meteoryty: Nerft, Buschhof oraz jedyny w historii przypadek spadku tektytu Igast, sklasyfikowanego później jako pseudometeoryt!

Szczegółowy opis okoliczności spadku czterech znalezionych okazów znajduje się również na portalu HISTRODAMUS.


Okoliczności spadku według Krinova (1948; portal meteorite.narod.ru):

«

Пилиствере

После падения метеорита Пилиствере (ныне территория Эстонской ССР), сяучившегося 8 августа 1863 г., при котором выпало восемь камней, было найдено только четыре камня. Из них один, весом в „17 фунтов”, упал на постоялый двор и попал на крышу сарая. Пробив черепицу крыши, ребро балки в накате и нижнюю крышу над свиным хлевом в сарае, он углубился в землю. Метеорит этот хранится в Тартуском университете [powołanie na Siemaszko (1891)].

»


Nie znaleziono informacji o ewentualnych późniejszych znaleziskach okazów z tego spadku.


Nieco ponad dwa miesiące wcześniej, 2 czerwca 1863 roku, w sąsiedniej Łotwie spadł meteoryt Buschhof. Stało się to w odległości około 250 km, idealnie na południe od punktu spadku Pillistfer – różnica szerokości geograficznych pomiędzy tymi spadkami wynosi tylko kilka minut łuku! Natomiast kilka lat wcześniej, 17 maja 1855 roku, w oddalonej o ok. 96 km od Pillistfer wsi Iigaste spadł pseudometeoryt Igast, który wielu uważa za jedyny udokumentowany spadek tektytu.


Kolekcje

Okazy i fragmenty meteorytu Pillistfer w największych kolekcjach:

Zbiór waga okazów
(Koblitz MetBase) 		uwagi
Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci. 10,6 kg[9] m.in. okaz z Kurla[4][7]
Vienna, Naturhist. Mus. 1726 g
Moscow, Acad. Sci. 1216 g
London, Nat. Hist. Mus. 336 g
(…)
Warsaw, Geol. Inst., Polish Acad. Sci.[10] 39 g 36,02 g (fc) (Pilski 2001)

Według Tiirmaa (1983) w zbiorach Estońskiej Akademii Nauk znajdowały się trzy okazy (индивидуальный экземпляр) meteorytu:

Okaz waga (g)
Савиаугу 3946
Аукамяэ 10557[3]
Курла[11][4] 158

W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.


Skradziony okaz

W połowie 1995 roku skradziono z muzeum w Tartu okaz Kurla! O fakcie kradzieży informował pracownik muzeum Tőnu Pani na specjalnej stronie Meteorite stolen!. Kilka lat później amerykański dealer meteorytów Blaine Reed oferował do sprzedaży płytki meteorytu Pillistfer, które pochodziły od innego dealera z USA, któryż to twierdził, że oferowane przez niego fragmenty pochodziły z oficjalnej wymiany z muzeum w Tartu. Znany kolekcjoner Martin Horejsi był jednym z nabywców tego rzadkiego meteorytu. Z wyjaśnień, jakie udało mu się uzyskać od sprzedawcy (nieujawnionego), prawdopodobnie fragmenty, którymi handlowano, pochodziły ze skradzionego okazu. Całą tę historię opisał Martin Horejsi w artykule „Pillistfer, Estonia: Are There Skeletons In Its Closet?” (co można przetłumaczyć „Czy masz w swojej szafie trupa?”). Według autora artykułu skradziony okaz (fragment) wrócił do zbiorów muzeum.

O tej kradzieży był również wątek na Meteorite Mailing List. Krótka wymiana opinii miała miejsce pomiędzy Tőnu Pani i E.P. Grondine 3 listopada 1999 roku:

«

Subject: Theft

Tőnu Pani <***@ut.ee> wrote:

Hallo,
I'm Tőnu Pani from the University of Tartu, Estonia. Why do you think, they can't sell these stolen meteorites?
Four years ago the Pilistvere-Kurla (Pillistfer) meteorite (E6) was stolen from our museum. This year I saw a big slice from the stolen part, belonging to a respectable private collection. What to do?

Tőnu Pani


From: "E.P. Grondine" <***@yahoo.com>

Hello Tonu -
That you saw and recognized your stolen meteorite just proves my point. There is no market for stolen meteorites, just as there is no market for stolen major works of art. The art works are recognized and their return is demanded, and the purchaser looses his money.
Demand the return of the slice. The slice owner will also want to get his money back, so he will probably help you find who sold it to him. From there, work your way up the chain.

EP

»


Kradzieże (i zaginięcia) okazów meteorytów, a nieraz całych kolekcji, zdarzają się na całe szczęście stosunkowo rzadko.


Źródła

Grewingk (1863, Das Inland) (s. [8])

Plik:Pillistfer (Grewingk 1863 Das Inland).jpg
Grewingk (1863), s. [8]


Rigasche Zeitung (1863) (s. 1)

Plik:Pillistfer (Rigasche Zeitung 1863).jpg
Rigasche Zeitung (1863), s. 1


Lokalizacja

Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
© Jan Woreczko & Wadi

(P) Pilistvere, (A) Arussaare, (K) Kurla, (S) Saviaugu, (U) Unnakfer

Punkty dotyczące spadku w Awoting-Moor ((E) Ermes)

* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki

Pillistfer (obecnie Pilistvere), Ermes (obecnie Ērģeme).

Oznakowano również punkty dotyczące doniesienia o spadku meteorytów w rejonie Awoting-Moor (Rose 1863).


Mapa lokalizacji spadku meteorytów Pillistfer (oraz Buschhof) z publikacji Grewingk et al. (1864)

Według relacji Rose (1863), Grewingk (1864) i Krinov (1948) spadło osiem kamieni, ale odnaleziono tylko cztery! Bolid leciał z kierunku NW, a największe okazy znaleziono na początku elipsy. Można przypuszczać, że okazy których nie znaleziono, spadłe dalej na południowy-wschód, mogły mieć masy większe od największego okazu znalezionego w Aukoma, więc ponad 14 kg?!


Zaznaczone lokalizacje: Aukoma (est. Aukamäe), Kurla, Pillistfer (obecnie Pilistvere), Pöllenikko, Sawiauk (obecnie Saviaugu), Takki, Unnakfer (obecnie Unakvere), Wahhe, Wolmarshof. W tych punktach widziano spadające kamienie (strzałki wskazują kierunek spadku).

Współrzędne na mapie są w starym układzie odniesienia Ferro[12].


Mapy

Galeria

Wygląd okazów znalezionych w poszczególnych lokalizacjach (źródło: Grewingk et al. 1864)

Okazy: (1) Aukoma – 14 kg, (2) Kurla – 7,5 kg i najmniejszy (3) Sawiauk – 0,25 kg (wszystkie rysunki w tej samej skali 1:2,5). Na planszy również (4) wygląd meteorytu Igast w skali 1:1

Okazy: (1) Wahhe – rysunki w skali 1:2,5 (γ w skali naturalnej), przekrój okazu Aukoma (3) oraz plan sytuacyjny spadku okazu Kurla (2) i uszkodzenie deski (b). Na rysunku 4 meteoryt Buschhof (α) i jego przekrój (β)

Kierunek i tor (rykoszet) spadku okazu Kurla oraz wyrządzone przez niego szkody


Okaz Kurla (źródło: Tőnu Pani)

Obecny wygląd okazu Kurla[4]

Bibliografia

  • Buchner Otto, (1864), Die Meteoriten in Sammlungen, Annalen der Physik, 122, Bd. 198, 1864, s. 317-331, (s. 323-326).[13] Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    ; plik DjVu.
  • Grewingk Constantin C.A. von, (1863), Vorläufige Notiz, Das Inland, nr 31 (5/17 sierpnia 1863[14]), s. [8]. Plik DjVu; plik JPG.
  • Grewingk Constantin C.A. von, (1863), Das mineralogische Cabinet der Kaiserlichen Universität Dorpat, Dorpat 1863, ss. 116 (s. 85-96), (s. 85-88).[15] Plik hPDF.
  • Grewingk Constantin C.A. von, Schmidt Carl E.H., (1864), Ueber die Meteoriten-Fälle von Pillistfer, Buschhof und Igast in Liv- und Kurland (Mit zwei Tafeln und einer Karte.[16]), Archiv für die Naturkunde Liv-, Ehst- und Kurlands, Erste Serie, Dritter Band, Dorpat 1864, s. 421-556.[17][18] Plik PDF; plik DjVu.
  • Heis Eduard, (1864), Meteorsteinfall, American Journal of Science and Arts, 1864, s. 100-101. Plik DjVu.
  • Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.
  • Кринов Евгений Л., (1940b), Дополнение к списку метеоритов СССР, Природа, 12, 1940, s. 55-56, (s. 56).[19] Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Кринов Евгений Л. (Krinov Yevgeny L.), (1948), Метеориты, Академиа Наук СССР, Научно-популярная сериа, Издательство Академии Наук СССР, 1948, ss. 336, (s. 225).
  • Neumayer Georg, (1871), Der Meteorit von Krähenberg, Jahresbericht der Pollichia, eines naturwissenschaftlichen Vereins der Rheinpfalz, XXVIII/XXIX, 1971, s. 143-170.[20][21] Plik DjVu.
  • Niessl Gustav von, (1888), Ueber die Bahnen der Meteoriten von Pillistfer am 8. August 1863 und Krähenberg am 5. Mai 1869, Verhandlungen des Naturforschenden Vereines in Brünn, 27, 1888, s. 265-274.[20] Plik not available.
  • Pilski Andrzej S., (2001), Meteoryty w zbiorach polskich, Olsztyn 2001.[22]
  • Rigasche Zeitung, (1863), nr 184 (10/22 sierpnia 1863[14]), s. 1.[23] Plik DjVu; plik JPG.
  • Rose Gustav, (1863), Ueber zwei neue Meteoritenfälle, Annalen der Physik, 120, Bd. 196, 1863, s. 619-623[24]. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Siemaszko Julian Iwanowicz (Симашко Юлиан Иванович), (1891), Каталогъ коллекции метеоритов'ь (Catalogue de la Collection de Météorites de Julion de Siemaschko (Saint Petersbourg, Russie), S.Petersburg 1891 (С. ПЕТЕРБУРГЪ (по июль 1891 г.)), ss. 64.[25][26][27] Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    , (str. tytułowa).
  • Wochenschrift für Astronomie, Meteorologie und Geographie, (1864), Meteorsteinfall, nr 13, 1864, s. 100-101. Plik DjVu.
  • Woreczko Jan, (2013), Doniesienia z Wiki. Znaleziono tylko POŁOWĘ spadłych okazów?!, Meteoryt, 4, 2013, s. 20–21. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .


Przypisy

  1. ^ jeśli nie zaznaczono inaczej, podano współrzędne przyjęte w oficjalnej bazie meteorytów Meteoritical Bulletin Database
  2. ^ a b tj. 27 lipca 1863 roku wg kalendarza juliańskiego (starego stylu)
  3. ^ a b wg danych muzeum w Tartu zachowany fragment ważył 10,741 kg
  4. ^ a b c d e okaz Kurla, ważący początkowo około 7,5 kg, został pocięty; zachowana połowa okazu ważyła około 4 kg (wg danych muzeum w Tartu 3950 g); okaz ten skradziono, ale część z niego później odzyskano
  5. ^ chodzi o używaną wówczas skalę Réaumura; temperatura zamarzania wody wynosi 0 stopni Réaumura, a 1°C = 0,8°R; Wikipedia – Skala Réaumura; patrz → Dawne jednostki miar i wag
  6. ^ w relacji Rose (1863) jest mowa tylko o trzech znalezionych okazach
  7. ^ a b wg Koblitz MetBase okaz z Kurla znajduje się w Tallinnie
  8. ^ wieś Ermes – obecnie Ērģeme
  9. ^ wg Grewingk (1864) w kwietniu 1864 roku w kolekcji Gabinetu Mineralogicznego Uniwersytetu w Tartu (Dorpat) znajdowało się 8475 g fragmentów (trzy meteoryty, drei Meteorite)
  10. ^ fragment ten oraz f 1,15 g znajdują się w zbiorach Muzeum Geologicznego PAN w Krakowie (Łaptaś 1998; Pilski 2001)
  11. ^ zapewne błędnie przestawiono w katalogu nazwy okazów z Kurla i Sawiauk?
  12. ^ O.L.v.F., Ferro Meridian (östliche Länge v. Ferro) – historyczny układ współrzędnych geograficznych, w którym południk zero było liczony od najdalej wysuniętego punktu (najdalszy punkt znanego świata) na wyspie El Hierro (Ferro) w archipelagu Wysp Kanaryjskich. Aby otrzymać współrzędne we współczesnym układzie należy od wartości długości geograficznej odjąć wartość 17°40', szerokość geograficzna pozostaje bez zmian. Wikipedia (EN) – Ferro Meridian
  13. ^ m.in. meteoryty Buschhof i Pillistfer
  14. ^ a b data według starego stylu/nowego stylu
  15. ^ meteoryty w zbiorach Uniwersytetu Cesarskiego w Tartu (Dorpat); m.in.: Bialystok (Białystok), Buschhof, Lixna, Pillistfer, Timochin
  16. ^ (dwie plansze i jedna mapa) mapy lokalizacji znalezisk okazów meteorytów Pillistfer i Buschhof; na planszach rysunki okazów meteorytów Pillistfer, Buschhof i Igast
  17. ^ artykuł ukazał się również w 1864 roku w formie osobnej publikacji: Grewingk Constantin von, Schmidt Carl, (1864), Ueber die Meteoritenfälle von Pillistfer, Buschhof und Igast in Liv- und Kurland (Mit zwei Tafeln und einer Karte.), Dorpat 1864, ss. 140. Plik hPDF; zbiory własne W&W
  18. ^ publikacja zawiera również krótką notatkę opisującą spadek meteorytu Nerft; Meteorsteinfall von Nerft in Kurland. 1864 April 12. (März 31.) bei Sonnenauigang (4 U. 45 M.), s. 554
  19. ^ krótkie informacje o meteorytach: Bialystok (Białystok), Buschhof, Dolgovoli, Jodzie, Lixna, Misshof, Nerft, Okniny, Padvarninkai, Pillistfer, Ruschany, Tennasilm, Zabrodje, Zemaitkiemis, Zmenj
  20. ^ a b spadek meteorytu Krähenberg 5 maja 1869 roku w Niemczech; chondryt zwyczajny LL5, TKW 16,5 kg
  21. ^ plansza z rysunkiem meteorytu Krähenberg
  22. ^ bardziej aktualna internetowa wersja katalogu znajduje się na stronach Polskiego Towarzystwa Meteorytowego – katalog PTMet; tam objaśnienie stosowanych skrótów (cs – complete specimen, hs – half specimen, ep – end piece, fc – fragment with crust, f – fragment, sc – slice with crust, s – slice, …); więcej → woreczko.pl – Oznaczenia okazów – skróty
  23. ^ autorem informacji był C. Grewingk
  24. ^ zawiera opis spadku meteorytów Buschhof i Pillistfer
  25. ^ kopię katalogu dla portalu Wiki.Meteoritica.pl udostępniła dr Jadwiga Biała
  26. ^ katalog kolekcji Siemaszki miał kilka wcześniejszych wydań: 1881 (ss. 3), 1882 i 1885 (ss. 7), 1886 (ss. 16, po francusku; Siemachko Julien, Catalogue de la Collection de Météorites de Julien de Siemachko (Saint-Petersbourg, Russie), Paris Janvier 1886 (oraz suppl. wydany po 1889 r.), str. tytułowa); katalog z 1891 roku jest najobszerniejszy (ss. 64)
  27. ^ kolekcję Siemaszki kupił amerykański kolekcjoner H.A. Ward do zbiorów Ward-Coonley Collection, trafiła ona później do Field Museum w Chicago
  28. ^ oraz późniejsze wydania; najnowsze: Tiirmaa Reet, (1996), Catalogue of meteorites in the Estonian collection, Eesti TA Geoloogia Instituut, Tallinn 1996, ss. 32
  29. ^ Tiirmaa Reet, Catalogue of the meteoritic collection of the Institute of Geology Acad. Sci. of the Estonian S.S.R.; główna część kolekcji znajduje się w Instytucie Geologii w Tallinnie, a kilkadziesiąt najbardziej interesujących okazów jest wystawionych w Muzeum Geologicznym w Tartu (Tiirmaa 1983)

Zobacz również

Linki zewnętrzne


Ambox question orange.svg
 Co jeszcze na stronę? (What else to supplement?)
(poszukać, uzupełnić …)
  • mapa miejscowości
  • Rigasche Zeitung [1]
Źródło „http://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Pillistfer”
Osobiste