PayPal-donate (Wiki).png
O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)


Sulechów

Z Wiki.Meteoritica.pl

(Różnice między wersjami)
(Bibliografia)
m
 
(Nie pokazano 118 wersji pomiędzy niniejszymi.)
Linia 1: Linia 1:
__NOTOC__
__NOTOC__
-
Pokrzywnicki w swym katalogu (1964) wymienia meteoryt [[Sulechów]] znaleziony w zbiorach Zakładu Mineralogii i Petrografii Uniwersytetu Wrocławskiego i sugeruje, że jest to efekt spadku (doniesienia) [[Zielona Góra 1845]].
+
{{VerifyLevel |level=0i}}
 +
== Heksaedryt czy oktaedryt, spadek czy znalezisko? Same pytania ==
 +
Niezidentyfikowany kilkudziesięciogramowy fragment meteorytu żelaznego ze [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|zbiorów Uniwersytetu Wrocławskiego]].
-
== Opis ==
+
Pokrzywnicki w swym katalogu (1964) wymienia '''meteoryt [[Sulechów]]''' znaleziony w zbiorach Zakładu Mineralogii i Petrografii [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Uniwersytetu Wrocławskiego]] i sugeruje, że jest to efekt spadku (doniesienia) '''[[Zielona Góra 1845]]'''. Pierwotnie miał on 37,95 g i rozmiary 52×17×20 mm (Buchwald 1975), obecnie fragment waży ~28 g (Pokrzywnicki 1964).
-
Meteoryt ten nie figuruje w żadnym z katalogów meteorytów i został odnaleziony przez Jerzego Pokrzywnickiego w zbiorach Zakładu Mineralogii i Petrografii Uniwersytetu Wrocławskiego. Po wykonaniu badań oraz przejrzeniu zapisów archiwalnych i bibliotecznych, Pokrzywnicki doszedł do wniosku, że jest to fragment meteorytu, który spadł [[Zielona Góra 1845|20 stycznia 1845 r.]] między godz. 5:30 i 6 rano w okolicach Sulechowa. Nie ustalono do dzisiaj kto znalazł meteoryt i dostarczył go do Wrocławia (można go tam oglądać w Muzeum Mineralogicznym). Według Pokrzywnickiego Sulechów to meteoryt żelazny, typu heksaedryt.
+
'''''{{sparse-b}}UWAGA!{{sparse-e}}''''' Meteoryt [[Przełazy]] ma synonim „[[Sulechow]]”.
-
'''UWAGA!''' Meteoryt [[Przełazy]] ma synonim [[Seeläsgen (Przełazy)|"Sulechow"]]
+
== Jednak fragment [[Seeläsgen (Przełazy)|Przełazów]] ==
-
=== wg Pokrzywnickiego ===
+
Meteoryt ten (a w zasadzie fragment meteorytu) nie figuruje w żadnym z katalogów meteorytów i został odnaleziony przez [[Bibliografia/Pokrzywnicki Jerzy|Jerzego Pokrzywnickiego]] w zbiorach Zakładu Mineralogii i Petrografii [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Uniwersytetu Wrocławskiego]]. Po wykonaniu badań oraz przejrzeniu zapisów archiwalnych i bibliotecznych, Pokrzywnicki doszedł do wniosku, że jest to prawdopodobnie fragment meteorytu, który spadł [[Zielona Góra 1845|20 stycznia 1845 r.]] między godz. 5:30 i 6 rano w okolicach Sulechowa. Nie ustalono do dzisiaj kto znalazł meteoryt i dostarczył go do Wrocławia (można go tam oglądać w [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznym]]). Według Pokrzywnickiego Sulechów to meteoryt żelazny, typu heksaedryt. W monografii meteorytów żelaznych Buchwalda (1975) '''''Handbook of Iron Meteorites''''' w opisie i analizach tego fragmentu (w sekcji zatytułowanej ''Seeläsgen (Sulechow fragment), Poland'') znajdujemy sugestie, że jest to jednak fragment meteorytu [[Seeläsgen (Przełazy)]]. Zamieszczone tam wyniki analiz chemicznych wskazują na duże podobieństwo składu do meteorytu [[Przełazy]]. Również analiza mikro- i makrostruktury pozwala przypuszczać, że jest to '''oktaedryt gruboziarnisty''' (''coarse octahedrite''), a nie jak sugeruje Pokrzywnicki (1959, 1964), hekseadryt. Fragment meteorytu był odcięty od większej bryły posiadającej regmaglipty, a napis na {{Txt2Img|MMUWr_I-xx-Sulechów.jpg|etykiecie}} ''„Meteoreisen 38 g Schwer{{Kropek}} gefallen{{Kropek}} 20/I. 48{{Kropek}} bei Züllichau”'', wskazuje na miejscowość Züllichau, w której mieszkał kowal Jähnsch, który to odkupił od miejscowego rolnika masę meteorytu [[Przełazy]].
-
;Opis meteorytu Sulechów wg Pokrzywnickiego (1964):
+
Podjął się również Buchwald (1975) próby wyjaśnienia tajemniczego oznaczenia '''R.13''' na załączonej do okazu kartce. Pisze on, iż nie byłby zaskoczony, gdyby mały fragment meteorytu [[Przełazy]] znalazł się w&nbsp;zbiorach wrocławskich, gdyż wiadomo, że przez jakiś czas masa główna tego meteorytu była w&nbsp;posiadaniu dr Schneidera z&nbsp;Wrocławia<ref name="Schneider">prawdopodobnie chodzi o&nbsp;Wilhelma Gottlieba Schneidera, znanego wrocławskiego entomologa, botanika i&nbsp;mykologa</ref>, który ciął i&nbsp;rozdysponowywał ten meteoryt. Więc jest również prawdopodobne, że próbka oznaczona '''R.13''' była częścią kolekcji zagorzałego kolekcjonera Karla von Reichenbacha<ref>patrz → [[Bibliografia/Reichenbach Karl Freiherr von]]</ref>, który nabył znaczną część meteorytu [[Seeläsgen]]. Część jego zbioru meteorytów znajduje się obecnie w&nbsp;Tybindze, gdzie jest również największy zachowany fragment meteorytu [[Przełazy]]<ref>największe zachowane fragmenty meteorytu [[Seeläsgen (Przełazy)]] znajdują się w:&nbsp;Tybindze (9,95&nbsp;kg narożnik i&nbsp;3,20&nbsp;kg płyta), Londynie (9,83&nbsp;kg) i&nbsp;Wiedniu (6,8&nbsp;kg) (Buchwald 1975); więcej w&nbsp;opisie meteorytu [[Seeläsgen (Przełazy)]]</ref>.
-
:(...)
+
'''Za Buchwaldem (1975)''':
-
:14. METEORYT SULECHÓW
+
{{BQuote-begin |max-width=640px}}
 +
{{Wielokropek}} That a small fragment of the Seeläsgen meteorite is preserved in the Breslau collection is not surprising, since the whole mass was for a while in the possession of Dr.&nbsp;Schneider of Breslau<ref name="Schneider"></ref>; and Schneider was busy cutting and distributing it. There is also a&nbsp;chance that the sample marked R.13 was once part of Reichenbach’s collection and came to Breslau by exchange (1788-1869) was an ardent collector, living at the castle Reisenberg am Cobenzl near Vienna; and he purchased a great part of the Seeläsgen meteorite. These specimens are now in Tübingen and constitute the largest amount of Seeläsgen material of place.&nbsp;{{Wielokropek}}
 +
{{BQuote-end}}
-
[[Grafika:Sulechów_tabl_X_fig_1_(Pokrzywnicki_1964).jpg|200px|thumb|'''Tabl. X, Fig. 1''' Meteoryt Sulechów. Ogólny widok odłamka, × 1,6 (''Sulechów Meteorite. × 1.6'')]]
+
W swych dociekaniach Pokrzywnicki (1959, 1964) bardzo pragnął by meteoryt Sulechów był nieznanym wcześniej meteorytem i&nbsp;efektem [[Zielona Góra 1845|spadku z 1845 roku]]. Przeprowadzane przez niego wywody ilustrowane licznymi przykładami, są jednak bardzo karkołomne (stronnicze?) i&nbsp;dobrane pod kątem udowodnienia raczej błędnej tezy. Badania Buchwalda (1975) wskazują jednoznacznie, że '''jest to najprawdopodobniej fragment meteorytu [[Seeläsgen (Przełazy)]]'''.
-
[[Grafika:Sulechów_tabl_X_fig_2_(Pokrzywnicki_1964).jpg|200px|thumb|'''Tabl. X, Fig. 2''' Meteoryt Sulechów. Widok powierzchni szlifu trawionej nitralem 20 sek. × 1,5 (''Sulechów Meteorite, etched surface. × 1.5'')]]
+
-
:Meteoryt ten nie figuruje w żadnym z katalogów meteorytów i w literaturze meteorytycznej nie jest cytowany. Historia jego przedstawia się następująco. Badając 13-14 czerwca 1954 r. zbiory przechowywane w Zakładzie Mineralogii i Petrografii Uniwersytetu Wrocławskiego (ul. Cybulskiego 30) natknąłem się na wycinek żelaznego meteorytu wagi 37,95 g(oznaczony był nalepką R 13) i wymiarów 52 × 17 mm, przy którym (w pudełku) znajdowała się kartka z następującym napisem: "Meteoreisen 38 g Schwer... gefallen... 20/I. 48... bei Züllichau"<ref>''Züllichau'' - niemiecka nazwa miejscowości [http://pl.wikipedia.org/wiki/Sulech%C3%B3w Sulechów]</ref>. Środkowa część kartki (jedno lub parę słów) przez tarcie ostrych kantów okazu została zatarta. Nadto w pudełku znajdowała się kartka w języku polskim następującej treści: "R. 13. Żelazo meteoryczne Fe. Ukł. reg. Łupl. (dalej niewyraźnie, o ile można wyczytać: ||(100), tj. heksaedryczna). Tw. 4,5"; ([[:Grafika:Sulechów_tabl_X_(Pokrzywnicki_1964).jpg|tabl. X]], [[:Grafika:Sulechów_tabl_X_fig_1_(Pokrzywnicki_1964).jpg|fig. 1]], [[:Grafika:Sulechów_tabl_X_fig_2_(Pokrzywnicki_1964).jpg|2]]). Kartka w języku niemieckim wyglądała na bardzo starą.
 
-
:Okaz ten zwrócił moją uwagę, ponieważ nic mi nie było wiadomo o jakimś spadku meteorytu żelaznego pod Sulechowem (miejscowość ta leży około 17 km na NNE od Zielonej Góry). Znany mi był tylko spadek z 22 III 1841 r. chondrytu niedaleko Zielonej Góry, figurującego w katalogach pod nazwą [[Grüneberg]] i znalezisko sprzed 1847 r. meteorytu żelaznego, oktaedrytu odmiany Ogg, a więc bardzo grubostrukturalnego, w Przełazach pow. Świebodzin (w katalogach figuruje pod nazwą [[Seeläsgen]]). Okaz ten ważył około 102 kg i został odkryty w Sulechowie<sup>1</sup>.
+
=== Opis wg Pokrzywnickiego (1964) ===
-
:Oczywiście okaz ten jako żelazny nie mógł być okazem meteorytu Wilkanówko ("[[Grüneberg]]"). Należało jedna zbadać, czy nie nastąpiła omyłka w napisie i czy odłamek nie jest przypadkiem odłamkiem meteorytu Przełazy ("[[Seeläsgen]]"). Po zbadaniu go w Warszawie, oszlifowaniu i przetrawieniu, okazał on strukturę heksaedrytu tzw. "normalnego" (H) z licznymi polami nader regularnych rabdytów na całej powierzchni i liniami Neumanna kilku systemów ([[:Grafika:Sulechów_tabl_X_(Pokrzywnicki_1964).jpg|tabl. X]], [[:Grafika:Sulechów_tabl_X_fig_3_(Pokrzywnicki_1964).jpg|fig. 3]], [[:Grafika:Sulechów_tabl_X_fig_4_(Pokrzywnicki_1964).jpg|4]]). Niektóre linie biegną przez cały okaz zakrzywiając się na krawędziach ([[:Grafika:Sulechów_tabl_X_(Pokrzywnicki_1964).jpg|tabl. X]], [[:Grafika:Sulechów_tabl_X_fig_2_(Pokrzywnicki_1964).jpg|fig. 2]]), inne w niektórych miejscach łączą się w węzły. Grubsze rozdwojenia niektórych linii wykazują strukturę mikrogranularną. Okaz zawiera również liczne wrostki prawdopodobnie szrajbersytu, na co wskazują ich kształty oraz brak rabdytów w ich sąsiedztwie ([[:Grafika:Sulechów_tabl_XII_(Pokrzywnicki_1964).jpg|tabl. XII]], fig. 1-4). Piezoglipty<ref>regmaglipty</ref> okazu ([[:Grafika:Sulechów_tabl_X_(Pokrzywnicki_1964).jpg|tabl. X]], [[:Grafika:Sulechów_tabl_X_fig_1_(Pokrzywnicki_1964).jpg|fig. 1]]) wydają się drobne, jakby "barankowe". Jeśli przyjąć zgodnie z Krinovem (''o. c.''), że wymiary piezogliptów są na ogół proporcjonalne w stosunku 1:10 do wymiarów okazu, na którym występują, moglibyśmy sądzić, że meteoryt Sulechów nie był duży<sup>2</sup>. Otoczka wydaje się świeża bez naleciałości rdzy, gdy natomiast powierzchnia met. "[[Seeläsgen]]" pokryta czarnobrązową otoczką związków żelaza świadczyła o tym, że meteoryt przeleżał w ziemi dłuższy czas<sup>3</sup>.
+
{{PJQuote-begin |align=left |max-width=1000px |source=Pokrzywnicki (1964)}}
 +
14. METEORYT SULECHÓW
-
[[Grafika:Sulechów_tabl_X_fig_3_(Pokrzywnicki_1964).jpg|200px|thumb|'''Tabl. X, Fig. 3''' Meteoryt Sulechów. Powierzchnia trawiona kwasem azotowym. Rabdyty i linie. × 32 i 50 (''Sulechów Meteorite, etched surface. Neumann Lines and rhabdites visible. × 32 and 50'')]]
+
[[Grafika:Sulechów_tabl_X_fig_1_(Pokrzywnicki_1964).jpg|200px|thumb|'''Tabl.&nbsp;X, Fig.&nbsp;1''' Meteoryt Sulechów. Ogólny widok odłamka, ×&nbsp;1,6 (''Sulechów Meteorite. ×&nbsp;1.6'')]]
-
[[Grafika:Sulechów_tabl_X_fig_4_(Pokrzywnicki_1964).jpg|200px|thumb|'''Tabl. X, Fig. 4''' j.w.]]
+
[[Grafika:Sulechów_tabl_X_fig_2_(Pokrzywnicki_1964).jpg|200px|thumb|'''Tabl. X,&nbsp;Fig.&nbsp;2''' Meteoryt Sulechów. Widok powierzchni szlifu trawionej nitralem<ref name="nitral">powinno być ''nitalem''; patrz → woreczko.pl – [http://www.woreczko.pl/meteorites/features/glossary-Etching.htm Trawienie meteorytów żelaznych (''etching iron meteorites'')]</ref> 20&nbsp;sek. ×&nbsp;1,5 (''Sulechów Meteorite, etched surface. ×&nbsp;1.5'')]]
-
:Z powyższych względów sięgnąłem do źródeł archiwalnych i bibliotecznych i w Annalen d. Physic u. Chemie z 1854 r. znalazłem ślad, którego szukałem<sup>4</sup>. Zawarta w tym wydawnictwie wzmianka pióra astronoma wrocławskiego Jerzego Bogusławskiego, pochodzącego od aptekarza prawdopodobnie z Zielonej Góry, Weimanna, zawiera informację, że w poniedziałek 20 stycznia 1845 r. między godz 5.30 i 6 rano liczni mieszkańcy udający się na cotygodniowy jarmark ujrzeli na niebie "ogniste zjawisko" ("Feuerscheinung"), po spadku którego dał się słyszeć wystrzał. Wskazywało to na możliwość spadku meteorytu. Bardzo jasne oświetlenie zostało zauważone w mieszkaniu przez jednego z gospodarzy wsi Zawady położonej między Zieloną Górą a Sulechowem. Ognisty ogon ciągnął się z NW na SE, kierunek spadku był więc normalnym kierunkiem spadku większości meteorytów, tj. z kierunku zbliżonego do antapeksu<ref>chodzi o antyapeks</ref>.
+
-
:Pozostaje niewyjaśnione, czy i ewentualnie przez kogo został znaleziony spadły meteoryt i kto dostarczył jego okaz do Wrocławia? Być może, jest to zasługa aptekarza Weimanna z Zielonej Góry, znanego jako "gorliwego miłośnika przyrody", od którego również pochodzą dane na temat meteorytu [[Wilkanówko]]. Okaz może pochodzić za zbiorów Schles. Gesell. f. Vaterl. Kultur, które posiadało m.in. szereg meteorytów znalezionych na Śląsku<sup>5</sup>. W każdym razie meteorytu naszego nie wynienia Wülfing (''o. c.''); nie wspomina on ponadto o zbiorze meteorytów wzmiankowanego towarzystwa, który - jak widać - uszedł jego uwadze.
+
Meteoryt ten nie figuruje w żadnym z katalogów meteorytów i&nbsp;w&nbsp;literaturze meteorytycznej nie jest cytowany. Historia jego przedstawia się następująco. Badając 13-14 czerwca 1954&nbsp;r. zbiory przechowywane w&nbsp;[[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Zakładzie Mineralogii i&nbsp;Petrografii Uniwersytetu Wrocławskiego]] (ul. Cybulskiego&nbsp;30) natknąłem się na wycinek żelaznego meteorytu wagi 37,95&nbsp;g (oznaczony był nalepką R&nbsp;13) i&nbsp;wymiarów 52&nbsp;×&nbsp;17&nbsp;mm, przy którym (w pudełku) znajdowała się {{Txt2Img|MMUWr_I-xx-Sulechów.jpg|kartka}} z&nbsp;następującym napisem: „Meteoreisen 38&nbsp;g Schwer{{Kropek}} gefallen{{Kropek}} 20/I.&nbsp;48{{Kropek}} bei Züllichau”<ref>''Züllichau'' – niemiecka nazwa miejscowości [http://pl.wikipedia.org/wiki/Sulech%C3%B3w Sulechów]</ref>. Środkowa część kartki (jedno lub parę słów) przez tarcie ostrych kantów okazu została zatarta. Nadto w&nbsp;pudełku znajdowała się kartka w języku polskim następującej treści: „R.&nbsp;13. Żelazo meteoryczne Fe. Ukł. reg. Łupl. (dalej niewyraźnie, o&nbsp;ile można wyczytać: ||(100), tj. heksaedryczna). Tw.&nbsp;4,5”; ({{Txt2Img|Sulechów_tabl_X_(Pokrzywnicki_1964).jpg|tabl.&nbsp;X}}, {{Txt2Img|Sulechów_tabl_X_fig_1_(Pokrzywnicki_1964).jpg|fig.&nbsp;1}}, {{Txt2Img|Sulechów_tabl_X_fig_2_(Pokrzywnicki_1964).jpg|2}}). Kartka w języku niemieckim wyglądała na bardzo starą.
-
:Analiza chemiczna meteorytu wykonana w 1957 r. w Warszawie przez inż. Stanisława Rossoła dała następujące wyniki (w procentach wagowych): Fe - 92,30, Ni - 6,60, Co - 0,51, P - 0,22, S - 0,01, Cu - 0,12, C - 0,025 ''w sumie'' 99,785
+
Okaz ten zwrócił moją uwagę, ponieważ nic mi nie było wiadomo o&nbsp;jakimś spadku meteorytu żelaznego pod Sulechowem (miejscowość ta leży około 17&nbsp;km na NNE od Zielonej Góry). Znany mi był tylko spadek z&nbsp;22&nbsp;III 1841&nbsp;r. chondrytu niedaleko Zielonej Góry, figurującego w&nbsp;katalogach pod nazwą [[Grüneberg]] i&nbsp;znalezisko sprzed 1847&nbsp;r. meteorytu żelaznego, oktaedrytu odmiany Ogg, a&nbsp;więc bardzo grubostrukturalnego, w&nbsp;Przełazach pow. Świebodzin (w&nbsp;katalogach figuruje pod nazwą [[Seeläsgen]])<ref>współcześnie meteoryt [[Seeläsgen (Przełazy)]] jest klasyfikowany jako oktaedryt gruboziarnisty (Og, ''coarse octahedrite'') i&nbsp;należy do typu IAB-MG (''main group'')</ref>. Okaz ten ważył około 102&nbsp;kg i&nbsp;został odkryty w&nbsp;Sulechowie<sup>1</sup>.
-
:Ponadto mgr Walenczak z Zakładu Geochemii Uniwersytetu Warszawskiego dokonał analizy spektrograficznej. Do tego celu użyto próbki 0,2 g z partii przypowierzchniowej, z bardzo drobnym śladem otoczki. Dała ona wynik Ni - 6,3 ± 0,35%. Nadto znaleziono Mn, Cr, Cu, Al, Mg i Mo w ilościach śladowych.
+
Oczywiście okaz ten jako żelazny nie mógł być okazem meteorytu Wilkanówko („[[Grüneberg]]”). Należało jedna zbadać, czy nie nastąpiła omyłka w&nbsp;napisie i&nbsp;czy odłamek nie jest przypadkiem odłamkiem meteorytu Przełazy („[[Seeläsgen]]”). Po zbadaniu go w&nbsp;Warszawie, oszlifowaniu i&nbsp;przetrawieniu, okazał on strukturę heksaedrytu tzw. „normalnego”&nbsp;(H)<ref>{{!Typy meteorytów u Pokrzywnickiego}}</ref> z&nbsp;licznymi polami nader regularnych rabdytów na całej powierzchni i&nbsp;liniami Neumanna<ref>Neumann (1850)</ref> kilku systemów ({{Txt2Img|Sulechów_tabl_X_(Pokrzywnicki_1964).jpg|tabl.&nbsp;X}}, {{Txt2Img|Sulechów_tabl_X_fig_3_(Pokrzywnicki_1964).jpg|fig.&nbsp;3}}, {{Txt2Img|Sulechów_tabl_X_fig_4_(Pokrzywnicki_1964).jpg|4}}). Niektóre linie biegną przez cały okaz zakrzywiając się na krawędziach ({{Txt2Img|Sulechów_tabl_X_(Pokrzywnicki_1964).jpg|tabl.&nbsp;X}}, {{Txt2Img|Sulechów_tabl_X_fig_2_(Pokrzywnicki_1964).jpg|fig.&nbsp;2}}), inne w&nbsp;niektórych miejscach łączą się w węzły. Grubsze rozdwojenia niektórych linii wykazują strukturę mikrogranularną. Okaz zawiera również liczne wrostki prawdopodobnie szrajbersytu, na co wskazują ich kształty oraz brak rabdytów w ich sąsiedztwie ({{Txt2Img|Sulechów_tabl_XII_(Pokrzywnicki_1964).jpg|tabl.&nbsp;XII}}, fig.&nbsp;1-4). Piezoglipty<ref>regmaglipty</ref> okazu ({{Txt2Img|Sulechów_tabl_X_(Pokrzywnicki_1964).jpg|tabl.&nbsp;X}}, {{Txt2Img|Sulechów_tabl_X_fig_1_(Pokrzywnicki_1964).jpg|fig.&nbsp;1}}) wydają się drobne, jakby „barankowe”. Jeśli przyjąć zgodnie z Krinovem (''o.&nbsp;c.''), że wymiary piezogliptów są na ogół proporcjonalne w stosunku 1:10 do wymiarów okazu, na którym występują, moglibyśmy sądzić, że meteoryt Sulechów nie był duży<sup>2</sup>. Otoczka wydaje się świeża bez naleciałości rdzy, gdy natomiast powierzchnia met. „[[Seeläsgen]]” pokryta czarnobrązową otoczką związków żelaza świadczyła o&nbsp;tym, że meteoryt przeleżał w ziemi dłuższy czas<sup>3</sup>.
-
:Wprawdzie heksaedryty wykazują na ogół w swym składzie nieco niższy procent niklu, jednak znane są także wyjątki; np. heksaedryt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=5350 Chihuahua City] (Hb) zawiera 6,96 lub 6,91 Ni, met. Buther Iron zaliczany do heksaedrytów [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=5387 Coahuila] (H) wykazał 6,62% Ni, zaś met. [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=5387 Fort Duncan] (H) - 6,66% Ni. Wreszcie heksaedryt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=5404 Colomera] (H) wykazał nawet 7,16% Ni. Odwrotnie, niektóre oktaedryty wykazują procent niklu niższy od podanego, np. met. [[Przełazy]] (Ogg) - 5,3% Ni (analiza Duflosa) lub 6,228% Ni (analiza Rammelsberga)<sup>6</sup>. Jeszcze niższe zawartości niklu znajdujemy np. w met. [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=16996 Norquín] (Om-Og) - 4,52%, [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=18838 Pittsburg] (Ogg) - 5,89%, Dull Hill (Og)<ref>chodzi zapewne o któryś z meteorytów żelaznych [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=7738 Duel Hill (1854)] lub [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=7739 Duel Hill (1873)]</ref> - 5,17% itd.
+
[[Grafika:Sulechów_tabl_X_fig_3_(Pokrzywnicki_1964).jpg|200px|thumb|'''Tabl.&nbsp;X, Fig.&nbsp;3''' Meteoryt Sulechów. Powierzchnia trawiona kwasem azotowym. Rabdyty i&nbsp;linie. ×&nbsp;32 i 50 (''Sulechów Meteorite, etched surface. Neumann Lines and rhabdites visible. ×&nbsp;32 and 50'')]]
 +
[[Grafika:Sulechów_tabl_X_fig_4_(Pokrzywnicki_1964).jpg|200px|thumb|'''Tabl.&nbsp;X, Fig.&nbsp;4''' j.w.]]
-
:Większą zawartość niklu w naszym meteorycie można - być może - tłumaczyć dużą ilością wrostków szrajbersytu, w tym rabdytów. Wiemy z analiz szrajbersytu, że zawartość w nim niklu jest znacznie wyższa niż w kamacycie, dochodząc w niektórych przypadkach do 42%. Gdyby nawet odrzucić ten krańcowy wynik, można uważać, że zwykle skład szrajbersytu wynosi 50-70% Fe, 16-35% Ni i około 15,5-16% P. Jak widać również na zdjęciach ([[:Grafika:Sulechów_tabl_X_(Pokrzywnicki_1964).jpg|tabl. X]], [[:Grafika:Sulechów_tabl_X_fig_3_(Pokrzywnicki_1964).jpg|fig. 3]], [[:Grafika:Sulechów_tabl_X_fig_4_(Pokrzywnicki_1964).jpg|4]]), rabdyty są bardzo liczne w naszym meteorycie. W systemie Fe-Ni-P (Fe<sub>3</sub>P-Ni<sub>3</sub>P) rabdyty reprezentują najwyższą (31,71%) zawartość Ni. Wynika stąd wniosek, że wyższa niż w czystym kamacycie zawartość Ni w met. Sulechów może być wynikiem m.in. wielkiej ilości wrostków fosforków o dużej zawartości Ni. Należy nadto zauważyć, że nasz okaz wykazuje znacznie niższą zawartość C niż met. [[Przełazy]] (C - 0,52 według analizy Rammelsberga).
+
Z powyższych względów sięgnąłem do źródeł archiwalnych i bibliotecznych i&nbsp;w&nbsp;Annalen d.&nbsp;Physic u.&nbsp;Chemie z&nbsp;1854&nbsp;r. znalazłem ślad, którego szukałem<sup>4</sup>. Zawarta w&nbsp;tym wydawnictwie wzmianka pióra astronoma wrocławskiego Jerzego Bogusławskiego, pochodzącego od aptekarza prawdopodobnie z&nbsp;Zielonej Góry, Weimanna, zawiera informację, że w&nbsp;poniedziałek 20&nbsp;stycznia 1845&nbsp;r. między godz 5.30 i&nbsp;6 rano liczni mieszkańcy udający się na cotygodniowy jarmark ujrzeli na niebie „ogniste zjawisko” („Feuerscheinung”), po spadku którego dał się słyszeć wystrzał. Wskazywało to na możliwość spadku meteorytu. Bardzo jasne oświetlenie zostało zauważone w mieszkaniu przez jednego z&nbsp;gospodarzy wsi Zawady położonej między Zieloną Górą a&nbsp;Sulechowem. Ognisty ogon ciągnął się z&nbsp;NW na SE, kierunek spadku był więc normalnym kierunkiem spadku większości meteorytów, tj. z&nbsp;kierunku zbliżonego do antapeksu<ref>chodzi o&nbsp;antyapeks</ref>.
-
:C. wł. met. Sulechów wynosi 7,33 (met. [[Przełazy]] - 7,63-7,71). Ten niski ciężar właściwy może wynikać z obecności otoczki opalenizny. Dla porównania przytoczę kilka przykładów c. . heksaedrytów: [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=23744 Summit] (Hb) - 6,95, [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=4894 Auburn] (H) - 7,05, Union<ref>pewnie chodzi o meteoryt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=24122 Union County]</ref> (H) - 7,5. Jak widzimy, met. Sulechów pod względem c. wł. znajduje się na średniej pozycji między wymienionymi. Inne heksaedryty odznaczają się wyższymi c. wł.: od 7,647 (śr.) - [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=18021 Opawa] do 7,98 - [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=18000 Okano]<sup>7</sup>.
+
Pozostaje niewyjaśnione, czy i ewentualnie przez kogo został znaleziony spadły meteoryt i&nbsp;kto dostarczył jego okaz do Wrocławia? Być może, jest to zasługa aptekarza Weimanna z&nbsp;Zielonej Góry, znanego jako „gorliwego miłośnika przyrody”, od którego również pochodzą dane na temat meteorytu [[Wilkanówko]]. Okaz może pochodzić za zbiorów Schles. Gesell. f.&nbsp;Vaterl. Kultur, które posiadało m.in. szereg meteorytów znalezionych na Śląsku<sup>5</sup>. W&nbsp;każdym razie meteorytu naszego nie wynienia Wülfing (''o.&nbsp;c.''); nie wspomina on ponadto o&nbsp;zbiorze meteorytów wzmiankowanego towarzystwa, który – jak widać – uszedł jego uwadze.
-
:Z powyższych danych możemy wnioskować, że meteoryt nie jest odłamkiem meteorytu [[Przełazy]], lecz nieznanym dotychczas w literaturze heksaedrytem, który spadł w okolicy Sulechowa (przypuszczalnie w m.s.: φ = 52°05' - λ = 15°38') z "kuli ognistej" 20 I 1845 r. między godz 5.30 i 6 rano. Przy tym założeniu dtę "48" na kartce należy uznać za nieścisłą, jeżeli miała oznaczać rok spadku, a nie np. rok znalezienia. Być może, że przy wypisywaniu "metryczki" z jakiejś notatki źle odczytano cyfrę "5" biorąc ją za "8".
 
-
:Odłamek opisywany po pobraniu materiału do analiz waży obecnie około 28 g i wypożyczony z Wrocławia znajduje się obecnie w zbiorze meteorytów Zakł. Nauk Geologicznych PAN w Warszawie<sup>8</sup>.
+
[[Grafika:Sulechów_(sklad).jpg|480px|center]]
-
:Co się tyczy drogi, jaką trafił nasz odłamek do zbiorów Uniwersytetu we Wrocławiu, to wypowiedziane wyżej przypuszczenie, że mógł pochodzić ze zbiorów Schles. Gesell. f. Vaterl. Kultur podważa fakt, że nie znalazłem żadnej wzmianki o nim w publikacjach tego towarzystwa<sup>9</sup> ani w jakichkolwiek innych źródłach<sup>10</sup>. Zwraca natomiast na siebie uwagę znaleziona w pudełku z meteorytem kartka pisana po polsku<sup>11</sup>. Pudełko z odłamkiem mogło być dostarczone do Uniwersytetu przez Niemców w czasie wojny albo po wojnie przez któregoś z naukowców polskich z jakiegoś małego prowincjonalnego lub prywatnego zbioru<sup>12</sup>.
 
-
::P r z y p i s y
+
Ponadto mgr Walenczak z Zakładu Geochemii Uniwersytetu Warszawskiego dokonał analizy spektrograficznej. Do tego celu użyto próbki 0,2&nbsp;g z&nbsp;partii przypowierzchniowej, z&nbsp;bardzo drobnym śladem otoczki. Dała ona wynik Ni – 6,3&nbsp;±&nbsp;0,35%. Nadto znaleziono Mn, Cr, Cu, Al, Mg i&nbsp;Mo w&nbsp;ilościach śladowych.
-
::<sup>1</sup> Odłamek tego meteorytu znajduje się również w zbiorach we Wrocławiu. Ma on nalepkę oznaczoną "M44<sup>I</sup>", gdy nalepka na naszym okazie Sulechów była zupełnie inna (R 13).
+
Wprawdzie heksaedryty wykazują na ogół w swym składzie nieco niższy procent niklu<ref>zawartość ~6% niklu może występować tak u&nbsp;heksaedrytów, jak i&nbsp;oktaedrytów gruboziarnistych i&nbsp;bardzo gruboziarnistych; patrz → woreczko.pl – [http://www.woreczko.pl/meteorites/features/glossary-Widmanstatten.htm Figury, struktury Widmanstättena (''Widmanstätten pattern; Widmanstatten'')]</ref>, jednak znane są także wyjątki; np. heksaedryt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=5350 Chihuahua City] (Hb) zawiera 6,96 lub 6,91&nbsp;Ni, met. Buther Iron zaliczany do heksaedrytów [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=5387 Coahuila] (H) wykazał 6,62%&nbsp;Ni, zaś met. [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=5387 Fort Duncan] (H) – 6,66%&nbsp;Ni. Wreszcie heksaedryt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=5404 Colomera] (H) wykazał nawet 7,16%&nbsp;Ni. Odwrotnie, niektóre oktaedryty wykazują procent niklu niższy od podanego, np. met. [[Przełazy]] (Ogg) – 5,3%&nbsp;Ni (analiza Duflosa) lub 6,228%&nbsp;Ni (analiza Rammelsberga)<sup>6</sup>. Jeszcze niższe zawartości niklu znajdujemy np. w&nbsp;met. [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=16996 Norquín] (Om-Og) – 4,52%, [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=18838 Pittsburg] (Ogg) – 5,89%, Dull Hill (Og)<ref>chodzi zapewne o&nbsp;któryś z&nbsp;meteorytów żelaznych [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=7738 Duel Hill (1854)] lub [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=7739 Duel Hill (1873)]</ref> – 5,17% itd.
-
::<sup>2</sup> Oczywiście wobec niewielkich rozmiarów naszego okazu wniosek ten nie może być uznany za pewny.
+
Większą zawartość niklu w naszym meteorycie można – być może – tłumaczyć dużą ilością wrostków szrajbersytu, w&nbsp;tym rabdytów. Wiemy z&nbsp;analiz szrajbersytu, że zawartość w&nbsp;nim niklu jest znacznie wyższa niż w&nbsp;kamacycie, dochodząc w niektórych przypadkach do 42%. Gdyby nawet odrzucić ten krańcowy wynik, można uważać, że zwykle skład szrajbersytu wynosi 50-70%&nbsp;Fe, 16-35%&nbsp;Ni i&nbsp;około 15,5-16%&nbsp;P. Jak widać również na zdjęciach ({{Txt2Img|Sulechów_tabl_X_(Pokrzywnicki_1964).jpg|tabl.&nbsp;X}}, {{Txt2Img|Sulechów_tabl_X_fig_3_(Pokrzywnicki_1964).jpg|fig. 3}}, {{Txt2Img|Sulechów_tabl_X_fig_4_(Pokrzywnicki_1964).jpg|4}}), rabdyty są bardzo liczne w&nbsp;naszym meteorycie. W&nbsp;systemie Fe-Ni-P (Fe<sub>3</sub>P-Ni<sub>3</sub>P) rabdyty reprezentują najwyższą (31,71%) zawartość Ni. Wynika stąd wniosek, że wyższa niż w czystym kamacycie zawartość Ni w&nbsp;met. Sulechów może być wynikiem m.in. wielkiej ilości wrostków fosforków o&nbsp;dużej zawartości Ni. Należy nadto zauważyć, że nasz okaz wykazuje znacznie niższą zawartość C niż met. [[Przełazy]] (C&nbsp;-&nbsp;0,52 według analizy Rammelsberga).
-
::<sup>3</sup> Przy tym we Wrocławiu znajduje się odłamek tego meteorytu wagi 277,6 g oraz drobne fragmenty. Zresztą meteoryt ten opisywany był oddzielnie (np. w Ann. d. Phys.) i był dobrze znany naukowcom we Wrocławiu. Był on znaleziskiem, a nasza kartka mówi o spadku ("gefallen").
+
C.&nbsp;wł. met. Sulechów wynosi 7,33 (met. [[Przełazy]] – 7,63-7,71). Ten niski ciężar właściwy może wynikać z obecności otoczki opalenizny. Dla porównania przytoczę kilka przykładów c.&nbsp;wł. heksaedrytów: [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=23744 Summit] (Hb) – 6,95, [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=4894 Auburn] (H) – 7,05, Union<ref>zapewne chodzi o&nbsp;meteoryt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=24122 Union County]</ref> (H) – 7,5. Jak widzimy, met. Sulechów pod względem c.&nbsp;wł. znajduje się na średniej pozycji między wymienionymi. Inne heksaedryty odznaczają się wyższymi c.&nbsp;wł.: od 7,647 (śr.) – [[Opava|Opawa]] do 7,98 – [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=18000 Okano]<sup>7</sup>.
-
::<sup>4</sup> "1845 Jan. 20 zwischen 5. 1/2 und 6 Uhr Morg. Grosse Feuerkugel und muthmasslicher Meteorsteinfall bei Grüneberg in Schlesien. Hr. Apotheker Weimann daselbst (ein eifriger Naturforscher, welchen wir auch die interessanten Notizen über den Grüneberger Meteorstein von 1841 22 März verdanken) schreibt hierüber d.d. jan. 22.:
+
Z powyższych danych możemy wnioskować, że meteoryt nie jest odłamkiem meteorytu [[Przełazy]]<ref>wg Buchwalda (1975) jest to fragment meteorytu [[Przełazy]]</ref>, lecz nieznanym dotychczas w&nbsp;literaturze heksaedrytem<ref>wg Buchwalda (1975) jest to oktaedryt gruboziarnisty</ref>, który spadł w&nbsp;okolicy Sulechowa (przypuszczalnie w&nbsp;m.s.: φ&nbsp;=&nbsp;52°05' – λ&nbsp;=&nbsp;15°38') z&nbsp;„kuli ognistej” 20&nbsp;I 1845&nbsp;r. między godz 5.30 i&nbsp;6 rano. Przy tym założeniu datę „48” na kartce należy uznać za nieścisłą, jeżeli miała oznaczać rok spadku, a&nbsp;nie np. rok znalezienia. Być może, że przy wypisywaniu „metryczki” z&nbsp;jakiejś notatki źle odczytano cyfrę „5” biorąc ją za „8”.
-
::"Am letzten Montage (Jan. 20) zwischen 5.1/2 und 6 Uhr ist von mehreren Landbewohnern, welche zum hiesigen Wochenmarkt unterwegs waren, eine Feueurerscheinung am Himmel, die nach einem Knalle begleitet war, beobachtet worden, die auf einen Meteorsteinfall schliessen lässt. Die augenblickliche, sehr helle Erleuchtung ist von einem Bewohner des Dorfes Sawade (zwischen Grüneberg und Züllichau) slebst in seiner Stube beobachtet worden. Der feurige Schweif zog von Nordwest nach Osten".
+
-
::"Verzeichniss von Feuerkugeln, Meteoriten und meteorähnlichen Massen von 1835 bis 1850 (incl.) Annalen der Physic und Chemie, Erganzungsband IV, S. 106, Leipzig 1854".
+
Odłamek opisywany po pobraniu materiału do analiz waży obecnie około 28&nbsp;g i&nbsp;wypożyczony z&nbsp;Wrocławia znajduje się obecnie w&nbsp;zbiorze meteorytów Zakł. Nauk Geologicznych PAN w&nbsp;Warszawie<sup>8</sup>.<ref name="MinMuz">obecnie okaz znajduje się w&nbsp;zbiorach [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego UWr]]</ref>
-
::<sup>5</sup> Referat prof. Göpperta (Jber. Schles. Gesell. f. Vaterl. Kult., 1852, s. 38-39). Towarzystwo to posiadało np. odłamki meteorytu [[Grüneberg (Wilkanówko)]] i [[Seeläsgen (Przełazy)]] - patrz Bresl. Ztg. 1841, No. 174 i Ann. d. Phys. 1854, Ergb. IV, s. 388.
+
Co się tyczy drogi, jaką trafił nasz odłamek do zbiorów Uniwersytetu we Wrocławiu, to wypowiedziane wyżej przypuszczenie, że mógł pochodzić ze zbiorów Schles. Gesell. f.&nbsp;Vaterl. Kultur podważa fakt, że nie znalazłem żadnej wzmianki o&nbsp;nim w&nbsp;publikacjach tego towarzystwa<sup>9</sup> ani w&nbsp;jakichkolwiek innych źródłach<sup>10</sup>. Zwraca natomiast na siebie uwagę znaleziona w&nbsp;pudełku z&nbsp;meteorytem kartka pisana po polsku<sup>11</sup>. Pudełko z&nbsp;odłamkiem mogło być dostarczone do Uniwersytetu przez Niemców w&nbsp;czasie wojny albo po wojnie przez któregoś z&nbsp;naukowców polskich z&nbsp;jakiegoś małego prowincjonalnego lub prywatnego zbioru<sup>12</sup>.
-
::<sup>6</sup> Prawie identyczny wynik dała analiza M. Diakonovej (6,23). Jednak użyty do analizy odłamek został oczyszczony z domieszek troilitu, szrajbersytu i innych (patrz Meteoritika, vyp. XVI, 1958, s. 179-180).
+
:{{sparse-b}}Przypisy{{sparse-e}}
-
::<sup>7</sup> Bliższe dane o c. . syderytów - patrz Pokrzywnicki (1958a).
+
:<sup>1</sup> Odłamek tego meteorytu znajduje się również w&nbsp;zbiorach we Wrocławiu. {{Txt2Img|Schwiebus_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_4.jpg|Ma on nalepkę oznaczoną „M44<sup>I</sup>”}}, gdy nalepka na naszym okazie Sulechów była zupełnie inna (R&nbsp;13).
-
::<sup>8</sup> Został on zaopatrzony w nalepkę z nazwą meteorytu, jak również przywrócono pierwotny numer "R 13" zniszczony podczas badań.
+
:<sup>2</sup> Oczywiście wobec niewielkich rozmiarów naszego okazu wniosek ten nie może być uznany za pewny.
-
::<sup>9</sup> Übersicht der Arbeiten d. Schles. Gesell. f. Vaterl. Kultur oraz Jahres-Bericht tego towarzystwa za lata 1840-1872. Zresztą zbadane roczniki zawierają luki w pewnych numeracjach.
+
:<sup>3</sup> Przy tym we Wrocławiu znajduje się {{Txt2Img|Seelasgen_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_2.jpg|odłamek tego meteorytu wagi 277,6&nbsp;g}} oraz drobne fragmenty. Zresztą meteoryt ten opisywany był oddzielnie (np. w&nbsp;Ann. d.&nbsp;Phys.) i&nbsp;był dobrze znany naukowcom we Wrocławiu. Był on znaleziskiem, a&nbsp;nasza kartka mówi o&nbsp;spadku („gefallen”).
-
::<sup>10</sup> Np. Annalen d. Physic.
+
:<sup>4</sup> „1845 Jan. 20 zwischen 5.&nbsp;1/2 und 6 Uhr Morg. Grosse Feuerkugel und muthmasslicher Meteorsteinfall bei Grüneberg in Schlesien. Hr. Apotheker Weimann daselbst (ein eifriger Naturforscher, welchen wir auch die interessanten Notizen über den Grüneberger Meteorstein von 1841 22&nbsp;März verdanken) schreibt hierüber d.d. jan.&nbsp;22.:
 +
:„Am letzten Montage (Jan.&nbsp;20) zwischen 5.1/2 und&nbsp;6 Uhr ist von mehreren Landbewohnern, welche zum hiesigen Wochenmarkt unterwegs waren, eine Feuererscheinung am Himmel, die nach einem Knalle begleitet war, beobachtet worden, die auf einen Meteorsteinfall schliessen lässt. Die augenblickliche, sehr helle Erleuchtung ist von einem Bewohner des Dorfes Sawade (zwischen Grüneberg und Züllichau) slebst in seiner Stube beobachtet worden. Der feurige Schweif zog von Nordwest nach Osten”.<ref>tłum.: ''W&nbsp;ostatni poniedziałek (20&nbsp;stycznia) między godziną 5.1/2 i&nbsp;6 mieszkańcy lokalnych wsi w&nbsp;drodze na cotygodniowy targ, byli świadkami ognistego zjawiska na niebie, któremu towarzyszył huk i&nbsp;bliski spadek meteorytu. Mieszkaniec wsi Sawade (między Zieloną Górą i&nbsp;Sulechowem) zaobserwował ze swojego domu bardzo jasne światło. Ognisty ogon przemieszczał się z&nbsp;północnego zachodu na wschód.''</ref>
-
::<sup>11</sup> Treść tej kartki nasuwa przypuszczenie, że meteoryt dostał się z rąk niemieckich do rąk jakiegoś fizyka czy metalurga Polaka, który poddał go badaniom na łupliwość, znajdując w nim łupliwość regularną i twardość 4,5 (prawdopodobnie w skali Mohsa), nadto znajdując kartkę uszkodzoną, on sam lub ktoś inny zabezpieczył ją od dalszego tarcia ostrokrawędzistego odłamka płytką szklaną ściśle dopasowaną do pudełka. Być może, do swoich badań zużył on część meteorytu pozostawiając tylko jego wycinek.
+
:„Verzeichniss von Feuerkugeln, Meteoriten und meteorähnlichen Massen von 1835 bis 1850 (incl.) Annalen der Physic und Chemie, Erganzungsband IV, S.&nbsp;106, Leipzig 1854”<ref>fragment z&nbsp;{{Djvu|Boguslawski_1854a_(AnP_90-uzup).djvu|Boguslawskiego (1854)}}; cytat Pokrzywnickiego nie jest dokładny, oryginalne brzmienie jest w&nbsp;opisie doniesienia [[Zielona Góra 1845]]</ref>.
-
::<sup>12</sup> Literatura uzupełniająca: J.Pokrzywnicki - "The Sulechów Meteorite". Bull. Acad. Polon. Sci., Sér. Sci. chim., géol. et géogr., vol. VII, No. 1, 1959.
+
:<sup>5</sup> Referat prof. Göpperta (Jber. Schles. Gesell. f.&nbsp;Vaterl. Kult., 1852, s.&nbsp;38-39). Towarzystwo to posiadało np. odłamki meteorytu [[Grüneberg (Wilkanówko)]] i&nbsp;[[Seeläsgen (Przełazy)]] – patrz Bresl. Ztg. 1841, No.&nbsp;174<ref>patrz [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma|''Breslauer Zeitung'' nr&nbsp;174 z&nbsp;1841&nbsp;roku]]</ref> i&nbsp;Ann. d.&nbsp;Phys. 1854, Ergb.&nbsp;IV, s.&nbsp;388<ref>w&nbsp;artykule {{Djvu|Boguslawski_1854a_(AnP_90-uzup).djvu|Boguslawskiego (1854)}}</ref>.
-
:: T a b l i c e:
+
:<sup>6</sup> Prawie identyczny wynik dała analiza M.&nbsp;Diakonovej (6,23). Jednak użyty do analizy odłamek został oczyszczony z domieszek troilitu, szrajbersytu i&nbsp;innych (patrz Meteoritika, vyp.&nbsp;XVI, 1958, s.&nbsp;179-180)<ref>Дьяконова (1958)</ref>.
-
:: [[:Grafika:Sulechów_tabl_X_(Pokrzywnicki_1964).jpg|Tablica X]].
+
-
:: [[:Grafika:Sulechów_tabl_XI_(Pokrzywnicki_1964).jpg|Tablica XI]].
+
-
:: [[:Grafika:Sulechów_tabl_XII_(Pokrzywnicki_1964).jpg|Tablica XII]].
+
-
=== Galeria ===
+
:<sup>7</sup> Bliższe dane o&nbsp;c.&nbsp;wł. syderytów – patrz Pokrzywnicki (1958a).<ref>Pokrzywnicki (1958)</ref>
-
<gallery caption="Tablice z pracy Pokrzywnickiego" widths="200px" heights="280px" perrow="4">
+
:<sup>8</sup> Został on zaopatrzony w&nbsp;nalepkę z&nbsp;nazwą meteorytu, jak również przywrócono pierwotny numer „R&nbsp;13” zniszczony podczas badań.
-
File:Sulechów_tabl_X_(Pokrzywnicki_1964).jpg|'''Tablica (''Plate'') X'''<br>'''Fig. 1''' Meteoryt Sulechów. Ogólny widok odłamka, × 1,6 (''Sulechów Meteorite. × 1.6'')<br>'''Fig. 2''' Meteoryt Sulechów. Widok powierzchni szlifu trawionej nitralem 20 sek. × 1,5 (''Sulechów Meteorite, etched surface. × 1.5'')<br>'''Fig. 3, 4''' Meteoryt Sulechów. Powierzchnia trawiona kwasem azotowym. Rabdyty i linie. × 32 i 50 (''Sulechów Meteorite, etched surface. Neumann Lines and rhabdites visible. × 32 and 50'')<br>(''fot. J. Kalinowski'')
+
 
-
File:Sulechów_tabl_XI_(Pokrzywnicki_1964).jpg|'''Tablica (''Plate'') XI'''<br>'''Fig. 1''' Meteoryt Sulechów. Powierzchnia trawiona 10% nitalem przez 30 sek. Wrostek o skomplikowanej budowie. × 15 (''Sulechów Meteorite, etched surface. Inclusion of complicated structure visible. × 15'')<br>'''Fig. 2''' Meteoryt Sulechów. Część wrostka z fig. 1. × 50. (''Sulechów Meteorite, part of inclusion from Fig. 1. × 50'')<br>(''fot. J. Burchart'')
+
:<sup>9</sup> Übersicht der Arbeiten d.&nbsp;Schles. Gesell. f.&nbsp;Vaterl. Kultur oraz Jahres-Bericht tego towarzystwa za lata 1840-1872.<ref>patrz → [[{{!J-BSchlesKultur}}/Artykuły]]</ref> Zresztą zbadane roczniki zawierają luki w&nbsp;pewnych numeracjach.
-
File:Sulechów_tabl_XII_(Pokrzywnicki_1964).jpg|'''Tablica (''Plate'') XII'''<br>'''Fig. 1-4''' Meteoryt Sulechów. Wrostki prawdopodobnie szrajbersytu. Płytka trawiona nadsiarczanem amonu przez 30 sek. × ok. 50 (''fot. J. Burchart'') (''Sulechów Meteorite, etched plate. Inclusion probably of schreibersite × c. 50'' (''phot. J. Burchart''))
+
 
 +
:<sup>10</sup> Np. Annalen d.&nbsp;Physic.
 +
 
 +
:<sup>11</sup> Treść tej kartki nasuwa przypuszczenie, że meteoryt dostał się z&nbsp;rąk niemieckich do rąk jakiegoś fizyka czy metalurga Polaka, który poddał go badaniom na łupliwość, znajdując w&nbsp;nim łupliwość regularną i&nbsp;twardość 4,5 (prawdopodobnie w&nbsp;skali Mohsa), nadto znajdując kartkę uszkodzoną, on sam lub ktoś inny zabezpieczył ją od dalszego tarcia ostrokrawędzistego odłamka płytką szklaną ściśle dopasowaną do pudełka. Być może, do swoich badań zużył on część meteorytu pozostawiając tylko jego wycinek.
 +
 
 +
:<sup>12</sup> Literatura uzupełniająca: J.Pokrzywnicki – „The Sulechów Meteorite”. Bull. Acad. Polon. Sci., Sér. Sci. chim., géol. et&nbsp;géogr., vol.&nbsp;VII, No.&nbsp;1, 1959.<ref>Pokrzywnicki (1959)</ref>
 +
 
 +
:{{sparse-b}}Tablice{{sparse-e}}:
 +
:{{Txt2Img|Sulechów_tabl_X_(Pokrzywnicki_1964).jpg|Tablica X}}.
 +
:{{Txt2Img|Sulechów_tabl_XI_(Pokrzywnicki_1964).jpg|Tablica XI}}.
 +
:{{Txt2Img|Sulechów_tabl_XII_(Pokrzywnicki_1964).jpg|Tablica XII}}.
 +
{{PJQuote-end}}
 +
 
 +
== Lokalizacja ==
 +
 
 +
{{GEFrame-begin}}
 +
{{GEMap
 +
| htmlFileMap = wiki-Sulechow.htm
 +
| kml1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Poland_newIcons.kml
 +
| kml2 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Sulechow.kml
 +
| lat = 52.011
 +
| lon = 15.588
 +
| zoom = 10
 +
| type = roadmap
 +
}}
 +
{{GEIcon-PointRed}}
 +
(S) Sulechów, (Z) wieś Zawada
 +
{{GEFrame-end}}
 +
 
 +
Pomiędzy '''Zieloną Górą''' (niem. '''''Grünberg''''') a&nbsp;'''Sulechowem''' (niem.&nbsp;'''''Züllichau''''') znajduje się wieś&nbsp;'''Zawada''' (niem.&nbsp;'''''Sawade'''''<ref>do 1936 roku wieś nosiła nazwę ''Sawade'', między 1936-1945 ''Eichwaldau'', a&nbsp;po 1945 ''Zawada''</ref>).
 +
 
 +
<br clear="all"/>
 +
 
 +
=== Mapy ===
 +
 
 +
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3">
 +
File:Sulechów_(KDR100_346_Gruenberg_i._Schles._ca1893).jpg|Wieś '''Sawade''' (na mapie są również miejscowości ''Heinrichau'' i&nbsp;''Wittgenau'', gdzie spadł meteoryt '''[[Grüneberg (Wilkanówko)|Wilkanówko]]'''). Fragment arkusza 346 mapy ''Karte des Deutschen Reiches'' z&nbsp;ok. 1893 roku (źródło:&nbsp;MAPSTER)
</gallery>
</gallery>
-
=== Lokalizacja ===
+
<br clear="all"/>
-
<div style="float: left; margin-right: 12px; border: 1px solid black">
+
 
-
<googlemap lat="52.033330" lon="20.935830" zoom="14" width="400" height="300" type="map" controls="medium" scale="yes" units="meters" selector="yes">
+
== Galerie ==
-
http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Poland_newIcons.kml
+
 
-
http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Sulechow.kml
+
Tablice z pracy Pokrzywnickiego (1964)
-
</googlemap>
+
<gallery caption="" widths="200px" heights="290px" perrow="3">
-
</div>
+
File:Sulechów_tabl_X_(Pokrzywnicki_1964).jpg|'''Tablica (''Plate'') X'''<br>'''Fig. 1''' Meteoryt Sulechów. Ogólny widok odłamka, ×&nbsp;1,6 (''Sulechów Meteorite. ×&nbsp;1.6'')<br>'''Fig. 2''' Meteoryt Sulechów. Widok powierzchni szlifu trawionej nitralem<ref name="nitral"></ref> 20 sek. ×&nbsp;1,5 (''Sulechów Meteorite, etched surface. ×&nbsp;1.5'')<br>'''Fig. 3, 4''' Meteoryt Sulechów. Powierzchnia trawiona kwasem azotowym. Rabdyty i&nbsp;linie. ×&nbsp;32 i&nbsp;50 (''Sulechów Meteorite, etched surface. Neumann Lines and rhabdites visible. ×&nbsp;32 and&nbsp;50'')<br>(''fot. J.&nbsp;Kalinowski'')
 +
File:Sulechów_tabl_XI_(Pokrzywnicki_1964).jpg|'''Tablica (''Plate'') XI'''<br>'''Fig.&nbsp;1''' Meteoryt Sulechów. Powierzchnia trawiona 10% nitalem przez 30&nbsp;sek. Wrostek o&nbsp;skomplikowanej budowie. ×&nbsp;15 (''Sulechów Meteorite, etched surface. Inclusion of complicated structure visible. ×&nbsp;15'')<br>'''Fig. 2''' Meteoryt Sulechów. Część wrostka z&nbsp;fig.&nbsp;1. ×&nbsp;50. (''Sulechów Meteorite, part of inclusion from Fig.&nbsp;1. ×&nbsp;50'')<br>(''fot. J.&nbsp;Burchart'')
 +
File:Sulechów_tabl_XII_(Pokrzywnicki_1964).jpg|'''Tablica (''Plate'') XII'''<br>'''Fig. 1-4''' Meteoryt Sulechów. Wrostki prawdopodobnie szrajbersytu. Płytka trawiona nadsiarczanem amonu przez 30&nbsp;sek. ×&nbsp;ok.&nbsp;50 (''fot. J.&nbsp;Burchart'') (''Sulechów Meteorite, etched plate. Inclusion probably of schreibersite ×&nbsp;c.&nbsp;50'' (''phot. J.&nbsp;Burchart''))
 +
</gallery>
 +
 
 +
 
 +
'''Meteoryt Sulechów ze zbiorów [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]]''' (fotografie dla {{SITENAME}} &nbsp;{{Txt2Img|Antoni_Stryjewski_(Muz_Min_Wroclaw).jpg|Antoni&nbsp;Stryjewski}}; stan: ''kwiecień 2011 r.'')
 +
<gallery caption="" widths="200px" heights="140px" perrow="2">
 +
File:Sulechów_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_1.jpg|Lekko zwietrzała trawiona powierzchnia przekroju
 +
File:Sulechów_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_2.jpg|Regmaglipty
 +
File:Sulechów_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_4.jpg|Skorupa obtopieniowa
 +
File:Sulechów_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|Okaleczenia okazu po pobieraniu próbek. Okaz waży obecnie około 28&nbsp;g. Widać fragment nalepki, o&nbsp;której pisze Pokrzywnicki
 +
File:MMUWr_I-xx-Sulechów.jpg|Etykieta z napisem: „''Meteoreisen 38&nbsp;g Schwer{{Kropek}} gefallen{{Kropek}} 20/I. 48{{Kropek}} bei Züllichau''”
 +
</gallery>
 +
 
 +
 
 +
Zbiory [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]] (fot.&nbsp;Jan Woreczko)
 +
<gallery caption="" widths="200px" heights="140px" perrow="3">
 +
File:Seelasgen_(Muz_Min_Wroclaw).jpg|Płytka meteorytu '''[[Seeläsgen (Przełazy)]]''' (oraz '''[[Morasko]]''' i&nbsp;'''[[Sulechów]]''')
 +
</gallery>
 +
 
 +
<br clear="all"/>
== [[Bibliografia]] ==
== [[Bibliografia]] ==
-
* Pokrzywnicki Jerzy, (1959), '''The [[Sulechów]] Meteorite.''' ''Bull. Acad. Polon. Sci.'', Sér. Sci. chim., géol., géogr., vol. VII, nr 1, Warszawa 1959, s. 57-62.
+
* {{Boguslawski (1854)}}
-
* Pokrzywnicki Jerzy, (1964), '''I. Meteoryty Polski. II. Katalog meteorytów w zbiorach polskich.''' ''Studia Geologica Polonica'', vol. XV, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1964, s. 109-112.
+
* +Buchwald Vagn Fabritius, (1967), '''Study of six iron meteorites. Babb's Mill, Föllinge, Indian Valley, Netschaevo, Scottsville and [[Seeläsgen]]''', ''Analecta Geologica'', nr&nbsp;2, 1967, Mineralogisk Museum, Kobenhavn.
-
== Przypisy ==
+
* {{Buchwald (1975)|page=1098-1099}} Plik {{Djvu|Buchwald_(1094-1099).djvu|DjVu}}.
-
<references />
+
* Дьяконова М.И. (Diakonova M.I.), (1958), '''Содержание никеля в некоторых образцах железных метеоритов коллекции АН СССР''', ''Метеоритика'' (''Meteoritika''), vol.&nbsp;XVI, 1958, s.&nbsp;179-180.
 +
 
 +
* {{Neumann (1850)}}
 +
 
 +
* Pokrzywnicki Jerzy, (1958), '''O ciężarze właściwym meteorytów''', ''Acta Geophys. Polon.'', vol.&nbsp;VI, nr&nbsp;2, 1958, s.&nbsp;127-152. Plik {{Djvu|Pokrzywnicki_(AGeophP_VI_2_1958).djvu|DjVu}}.
 +
 
 +
* Pokrzywnicki Jerzy, (1959), '''The [[Sulechów]] Meteorite''', ''Bull. Acad. Pol. Sci.'', ''Sér. Sci. Chim. Géol. Géogr.'', vol. 7, nr 1 1959, s. 57-62. Plik {{Djvu|Sulechów_(Pokrzywnicki_1959).djvu|DjVu}}.
 +
 
 +
* {{Pokrzywnicki (1964)|page=109-112)}}
 +
 
 +
* Schneider Wilhelm Gottlieb, (1848), '''Ueber das Meteoreisen von [[Seeläsgen (Przełazy)|Seeläsgen]] bei Schwiebus''', ''Annalen der Physik'', 74, Bd. 150, 1848, s. 57-61. Plik {{Djvu|Schneider_1848_(AnP_74_150).djvu|DjVu}}.
 +
 
 +
* {{Wülfing (1897)}}
 +
 
 +
{{Przypisy}}
== Zobacz również ==
== Zobacz również ==
-
* meteoryt [[Sulechów]] wiązany jest przez Pokrzywnickiego z doniesieniem [[Zielona Góra 1845]]
+
* meteoryt [[Sulechów]] wiązany był przez Pokrzywnickiego z doniesieniem [[Zielona Góra 1845]]
 +
* meteoryt [[Seeläsgen (Przełazy)]]
== Linki zewnętrzne ==
== Linki zewnętrzne ==
-
* Polski Serwis Meteorytów - meteoryt [http://jba1.republika.pl/defsul.htm Sulechów]
+
* Polski Serwis Meteorytów meteoryt [http://www.ptmet.org.pl/old/psm/defsul.htm Sulechów]
 +
 
 +
* woreczko.pl – o składzie heksaedrytów i oktaedrytów: [http://www.woreczko.pl/meteorites/features/glossary-Widmanstatten.htm Figury, struktury Widmanstättena (''Widmanstätten pattern; Widmanstatten'')] {{SeparatorBull}} minerały w meteorytach: [http://www.woreczko.pl/meteorites/features/glossary-Minerals.htm Minerały w&nbsp;meteorytach • ''Meteorite minerals''] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/features/glossary-Etching.htm Trawienie meteorytów żelaznych (''etching iron meteorites'')]
 +
 
 +
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Sulechów Sulechów] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Zawada_(powiat_zielonogórski) Zawada (powiat zielonogórski)]
 +
 
-
=== Co jeszcze na stronie? ===
+
{{Co jeszcze na stronę}}
-
* współczesne zdjęcie meteorytu Sulechów
+
* czy potwierdzono później, że to heksaedryt?
-
* gdzie znajduje się obecnie?
+
* mapy z tamtego okresu
-
* czy potwierdzono później czy to heksaedryt?
+
[[Kategoria:Doniesienia]]
[[Kategoria:Doniesienia]]

Aktualna wersja na dzień 20:25, 7 kwi 2024

0i

Heksaedryt czy oktaedryt, spadek czy znalezisko? Same pytania

Niezidentyfikowany kilkudziesięciogramowy fragment meteorytu żelaznego ze zbiorów Uniwersytetu Wrocławskiego.

Pokrzywnicki w swym katalogu (1964) wymienia meteoryt Sulechów znaleziony w zbiorach Zakładu Mineralogii i Petrografii Uniwersytetu Wrocławskiego i sugeruje, że jest to efekt spadku (doniesienia) Zielona Góra 1845. Pierwotnie miał on 37,95 g i rozmiary 52×17×20 mm (Buchwald 1975), obecnie fragment waży ~28 g (Pokrzywnicki 1964).

UWAGA! Meteoryt Przełazy ma synonim „Sulechow”.

Jednak fragment Przełazów

Meteoryt ten (a w zasadzie fragment meteorytu) nie figuruje w żadnym z katalogów meteorytów i został odnaleziony przez Jerzego Pokrzywnickiego w zbiorach Zakładu Mineralogii i Petrografii Uniwersytetu Wrocławskiego. Po wykonaniu badań oraz przejrzeniu zapisów archiwalnych i bibliotecznych, Pokrzywnicki doszedł do wniosku, że jest to prawdopodobnie fragment meteorytu, który spadł 20 stycznia 1845 r. między godz. 5:30 i 6 rano w okolicach Sulechowa. Nie ustalono do dzisiaj kto znalazł meteoryt i dostarczył go do Wrocławia (można go tam oglądać w Muzeum Mineralogicznym). Według Pokrzywnickiego Sulechów to meteoryt żelazny, typu heksaedryt. W monografii meteorytów żelaznych Buchwalda (1975) Handbook of Iron Meteorites w opisie i analizach tego fragmentu (w sekcji zatytułowanej Seeläsgen (Sulechow fragment), Poland) znajdujemy sugestie, że jest to jednak fragment meteorytu Seeläsgen (Przełazy). Zamieszczone tam wyniki analiz chemicznych wskazują na duże podobieństwo składu do meteorytu Przełazy. Również analiza mikro- i makrostruktury pozwala przypuszczać, że jest to oktaedryt gruboziarnisty (coarse octahedrite), a nie jak sugeruje Pokrzywnicki (1959, 1964), hekseadryt. Fragment meteorytu był odcięty od większej bryły posiadającej regmaglipty, a napis na etykiecie „Meteoreisen 38 g Schwer gefallen 20/I. 48 bei Züllichau”, wskazuje na miejscowość Züllichau, w której mieszkał kowal Jähnsch, który to odkupił od miejscowego rolnika masę meteorytu Przełazy.

Podjął się również Buchwald (1975) próby wyjaśnienia tajemniczego oznaczenia R.13 na załączonej do okazu kartce. Pisze on, iż nie byłby zaskoczony, gdyby mały fragment meteorytu Przełazy znalazł się w zbiorach wrocławskich, gdyż wiadomo, że przez jakiś czas masa główna tego meteorytu była w posiadaniu dr Schneidera z Wrocławia[1], który ciął i rozdysponowywał ten meteoryt. Więc jest również prawdopodobne, że próbka oznaczona R.13 była częścią kolekcji zagorzałego kolekcjonera Karla von Reichenbacha[2], który nabył znaczną część meteorytu Seeläsgen. Część jego zbioru meteorytów znajduje się obecnie w Tybindze, gdzie jest również największy zachowany fragment meteorytu Przełazy[3].

Za Buchwaldem (1975):

«

(…) That a small fragment of the Seeläsgen meteorite is preserved in the Breslau collection is not surprising, since the whole mass was for a while in the possession of Dr. Schneider of Breslau[1]; and Schneider was busy cutting and distributing it. There is also a chance that the sample marked R.13 was once part of Reichenbach’s collection and came to Breslau by exchange (1788-1869) was an ardent collector, living at the castle Reisenberg am Cobenzl near Vienna; and he purchased a great part of the Seeläsgen meteorite. These specimens are now in Tübingen and constitute the largest amount of Seeläsgen material of place. (…)

»


W swych dociekaniach Pokrzywnicki (1959, 1964) bardzo pragnął by meteoryt Sulechów był nieznanym wcześniej meteorytem i efektem spadku z 1845 roku. Przeprowadzane przez niego wywody ilustrowane licznymi przykładami, są jednak bardzo karkołomne (stronnicze?) i dobrane pod kątem udowodnienia raczej błędnej tezy. Badania Buchwalda (1975) wskazują jednoznacznie, że jest to najprawdopodobniej fragment meteorytu Seeläsgen (Przełazy).


Opis wg Pokrzywnickiego (1964)

«
Pokrzywnicki (1964)

14. METEORYT SULECHÓW

Tabl. X, Fig. 1 Meteoryt Sulechów. Ogólny widok odłamka, × 1,6 (Sulechów Meteorite. × 1.6)
Tabl. X, Fig. 2 Meteoryt Sulechów. Widok powierzchni szlifu trawionej nitralem[4] 20 sek. × 1,5 (Sulechów Meteorite, etched surface. × 1.5)

Meteoryt ten nie figuruje w żadnym z katalogów meteorytów i w literaturze meteorytycznej nie jest cytowany. Historia jego przedstawia się następująco. Badając 13-14 czerwca 1954 r. zbiory przechowywane w Zakładzie Mineralogii i Petrografii Uniwersytetu Wrocławskiego (ul. Cybulskiego 30) natknąłem się na wycinek żelaznego meteorytu wagi 37,95 g (oznaczony był nalepką R 13) i wymiarów 52 × 17 mm, przy którym (w pudełku) znajdowała się kartka z następującym napisem: „Meteoreisen 38 g Schwer gefallen 20/I. 48 bei Züllichau”[5]. Środkowa część kartki (jedno lub parę słów) przez tarcie ostrych kantów okazu została zatarta. Nadto w pudełku znajdowała się kartka w języku polskim następującej treści: „R. 13. Żelazo meteoryczne Fe. Ukł. reg. Łupl. (dalej niewyraźnie, o ile można wyczytać: ||(100), tj. heksaedryczna). Tw. 4,5”; (tabl. X, fig. 1, 2). Kartka w języku niemieckim wyglądała na bardzo starą.

Okaz ten zwrócił moją uwagę, ponieważ nic mi nie było wiadomo o jakimś spadku meteorytu żelaznego pod Sulechowem (miejscowość ta leży około 17 km na NNE od Zielonej Góry). Znany mi był tylko spadek z 22 III 1841 r. chondrytu niedaleko Zielonej Góry, figurującego w katalogach pod nazwą Grüneberg i znalezisko sprzed 1847 r. meteorytu żelaznego, oktaedrytu odmiany Ogg, a więc bardzo grubostrukturalnego, w Przełazach pow. Świebodzin (w katalogach figuruje pod nazwą Seeläsgen)[6]. Okaz ten ważył około 102 kg i został odkryty w Sulechowie1.

Oczywiście okaz ten jako żelazny nie mógł być okazem meteorytu Wilkanówko („Grüneberg”). Należało jedna zbadać, czy nie nastąpiła omyłka w napisie i czy odłamek nie jest przypadkiem odłamkiem meteorytu Przełazy („Seeläsgen”). Po zbadaniu go w Warszawie, oszlifowaniu i przetrawieniu, okazał on strukturę heksaedrytu tzw. „normalnego” (H)[7] z licznymi polami nader regularnych rabdytów na całej powierzchni i liniami Neumanna[8] kilku systemów (tabl. X, fig. 3, 4). Niektóre linie biegną przez cały okaz zakrzywiając się na krawędziach (tabl. X, fig. 2), inne w niektórych miejscach łączą się w węzły. Grubsze rozdwojenia niektórych linii wykazują strukturę mikrogranularną. Okaz zawiera również liczne wrostki prawdopodobnie szrajbersytu, na co wskazują ich kształty oraz brak rabdytów w ich sąsiedztwie (tabl. XII, fig. 1-4). Piezoglipty[9] okazu (tabl. X, fig. 1) wydają się drobne, jakby „barankowe”. Jeśli przyjąć zgodnie z Krinovem (o. c.), że wymiary piezogliptów są na ogół proporcjonalne w stosunku 1:10 do wymiarów okazu, na którym występują, moglibyśmy sądzić, że meteoryt Sulechów nie był duży2. Otoczka wydaje się świeża bez naleciałości rdzy, gdy natomiast powierzchnia met. „Seeläsgen” pokryta czarnobrązową otoczką związków żelaza świadczyła o tym, że meteoryt przeleżał w ziemi dłuższy czas3.

Tabl. X, Fig. 3 Meteoryt Sulechów. Powierzchnia trawiona kwasem azotowym. Rabdyty i linie. × 32 i 50 (Sulechów Meteorite, etched surface. Neumann Lines and rhabdites visible. × 32 and 50)
Tabl. X, Fig. 4 j.w.

Z powyższych względów sięgnąłem do źródeł archiwalnych i bibliotecznych i w Annalen d. Physic u. Chemie z 1854 r. znalazłem ślad, którego szukałem4. Zawarta w tym wydawnictwie wzmianka pióra astronoma wrocławskiego Jerzego Bogusławskiego, pochodzącego od aptekarza prawdopodobnie z Zielonej Góry, Weimanna, zawiera informację, że w poniedziałek 20 stycznia 1845 r. między godz 5.30 i 6 rano liczni mieszkańcy udający się na cotygodniowy jarmark ujrzeli na niebie „ogniste zjawisko” („Feuerscheinung”), po spadku którego dał się słyszeć wystrzał. Wskazywało to na możliwość spadku meteorytu. Bardzo jasne oświetlenie zostało zauważone w mieszkaniu przez jednego z gospodarzy wsi Zawady położonej między Zieloną Górą a Sulechowem. Ognisty ogon ciągnął się z NW na SE, kierunek spadku był więc normalnym kierunkiem spadku większości meteorytów, tj. z kierunku zbliżonego do antapeksu[10].

Pozostaje niewyjaśnione, czy i ewentualnie przez kogo został znaleziony spadły meteoryt i kto dostarczył jego okaz do Wrocławia? Być może, jest to zasługa aptekarza Weimanna z Zielonej Góry, znanego jako „gorliwego miłośnika przyrody”, od którego również pochodzą dane na temat meteorytu Wilkanówko. Okaz może pochodzić za zbiorów Schles. Gesell. f. Vaterl. Kultur, które posiadało m.in. szereg meteorytów znalezionych na Śląsku5. W każdym razie meteorytu naszego nie wynienia Wülfing (o. c.); nie wspomina on ponadto o zbiorze meteorytów wzmiankowanego towarzystwa, który – jak widać – uszedł jego uwadze.


Sulechów (sklad).jpg


Ponadto mgr Walenczak z Zakładu Geochemii Uniwersytetu Warszawskiego dokonał analizy spektrograficznej. Do tego celu użyto próbki 0,2 g z partii przypowierzchniowej, z bardzo drobnym śladem otoczki. Dała ona wynik Ni – 6,3 ± 0,35%. Nadto znaleziono Mn, Cr, Cu, Al, Mg i Mo w ilościach śladowych.

Wprawdzie heksaedryty wykazują na ogół w swym składzie nieco niższy procent niklu[11], jednak znane są także wyjątki; np. heksaedryt Chihuahua City (Hb) zawiera 6,96 lub 6,91 Ni, met. Buther Iron zaliczany do heksaedrytów Coahuila (H) wykazał 6,62% Ni, zaś met. Fort Duncan (H) – 6,66% Ni. Wreszcie heksaedryt Colomera (H) wykazał nawet 7,16% Ni. Odwrotnie, niektóre oktaedryty wykazują procent niklu niższy od podanego, np. met. Przełazy (Ogg) – 5,3% Ni (analiza Duflosa) lub 6,228% Ni (analiza Rammelsberga)6. Jeszcze niższe zawartości niklu znajdujemy np. w met. Norquín (Om-Og) – 4,52%, Pittsburg (Ogg) – 5,89%, Dull Hill (Og)[12] – 5,17% itd.

Większą zawartość niklu w naszym meteorycie można – być może – tłumaczyć dużą ilością wrostków szrajbersytu, w tym rabdytów. Wiemy z analiz szrajbersytu, że zawartość w nim niklu jest znacznie wyższa niż w kamacycie, dochodząc w niektórych przypadkach do 42%. Gdyby nawet odrzucić ten krańcowy wynik, można uważać, że zwykle skład szrajbersytu wynosi 50-70% Fe, 16-35% Ni i około 15,5-16% P. Jak widać również na zdjęciach (tabl. X, fig. 3, 4), rabdyty są bardzo liczne w naszym meteorycie. W systemie Fe-Ni-P (Fe3P-Ni3P) rabdyty reprezentują najwyższą (31,71%) zawartość Ni. Wynika stąd wniosek, że wyższa niż w czystym kamacycie zawartość Ni w met. Sulechów może być wynikiem m.in. wielkiej ilości wrostków fosforków o dużej zawartości Ni. Należy nadto zauważyć, że nasz okaz wykazuje znacznie niższą zawartość C niż met. Przełazy (C - 0,52 według analizy Rammelsberga).

C. wł. met. Sulechów wynosi 7,33 (met. Przełazy – 7,63-7,71). Ten niski ciężar właściwy może wynikać z obecności otoczki opalenizny. Dla porównania przytoczę kilka przykładów c. wł. heksaedrytów: Summit (Hb) – 6,95, Auburn (H) – 7,05, Union[13] (H) – 7,5. Jak widzimy, met. Sulechów pod względem c. wł. znajduje się na średniej pozycji między wymienionymi. Inne heksaedryty odznaczają się wyższymi c. wł.: od 7,647 (śr.) – Opawa do 7,98 – Okano7.

Z powyższych danych możemy wnioskować, że meteoryt nie jest odłamkiem meteorytu Przełazy[14], lecz nieznanym dotychczas w literaturze heksaedrytem[15], który spadł w okolicy Sulechowa (przypuszczalnie w m.s.: φ = 52°05' – λ = 15°38') z „kuli ognistej” 20 I 1845 r. między godz 5.30 i 6 rano. Przy tym założeniu datę „48” na kartce należy uznać za nieścisłą, jeżeli miała oznaczać rok spadku, a nie np. rok znalezienia. Być może, że przy wypisywaniu „metryczki” z jakiejś notatki źle odczytano cyfrę „5” biorąc ją za „8”.

Odłamek opisywany po pobraniu materiału do analiz waży obecnie około 28 g i wypożyczony z Wrocławia znajduje się obecnie w zbiorze meteorytów Zakł. Nauk Geologicznych PAN w Warszawie8.[16]

Co się tyczy drogi, jaką trafił nasz odłamek do zbiorów Uniwersytetu we Wrocławiu, to wypowiedziane wyżej przypuszczenie, że mógł pochodzić ze zbiorów Schles. Gesell. f. Vaterl. Kultur podważa fakt, że nie znalazłem żadnej wzmianki o nim w publikacjach tego towarzystwa9 ani w jakichkolwiek innych źródłach10. Zwraca natomiast na siebie uwagę znaleziona w pudełku z meteorytem kartka pisana po polsku11. Pudełko z odłamkiem mogło być dostarczone do Uniwersytetu przez Niemców w czasie wojny albo po wojnie przez któregoś z naukowców polskich z jakiegoś małego prowincjonalnego lub prywatnego zbioru12.

Przypisy
1 Odłamek tego meteorytu znajduje się również w zbiorach we Wrocławiu. Ma on nalepkę oznaczoną „M44I, gdy nalepka na naszym okazie Sulechów była zupełnie inna (R 13).
2 Oczywiście wobec niewielkich rozmiarów naszego okazu wniosek ten nie może być uznany za pewny.
3 Przy tym we Wrocławiu znajduje się odłamek tego meteorytu wagi 277,6 g oraz drobne fragmenty. Zresztą meteoryt ten opisywany był oddzielnie (np. w Ann. d. Phys.) i był dobrze znany naukowcom we Wrocławiu. Był on znaleziskiem, a nasza kartka mówi o spadku („gefallen”).
4 „1845 Jan. 20 zwischen 5. 1/2 und 6 Uhr Morg. Grosse Feuerkugel und muthmasslicher Meteorsteinfall bei Grüneberg in Schlesien. Hr. Apotheker Weimann daselbst (ein eifriger Naturforscher, welchen wir auch die interessanten Notizen über den Grüneberger Meteorstein von 1841 22 März verdanken) schreibt hierüber d.d. jan. 22.:
„Am letzten Montage (Jan. 20) zwischen 5.1/2 und 6 Uhr ist von mehreren Landbewohnern, welche zum hiesigen Wochenmarkt unterwegs waren, eine Feuererscheinung am Himmel, die nach einem Knalle begleitet war, beobachtet worden, die auf einen Meteorsteinfall schliessen lässt. Die augenblickliche, sehr helle Erleuchtung ist von einem Bewohner des Dorfes Sawade (zwischen Grüneberg und Züllichau) slebst in seiner Stube beobachtet worden. Der feurige Schweif zog von Nordwest nach Osten”.[17]
„Verzeichniss von Feuerkugeln, Meteoriten und meteorähnlichen Massen von 1835 bis 1850 (incl.) Annalen der Physic und Chemie, Erganzungsband IV, S. 106, Leipzig 1854”[18].
5 Referat prof. Göpperta (Jber. Schles. Gesell. f. Vaterl. Kult., 1852, s. 38-39). Towarzystwo to posiadało np. odłamki meteorytu Grüneberg (Wilkanówko)Seeläsgen (Przełazy) – patrz Bresl. Ztg. 1841, No. 174[19] i Ann. d. Phys. 1854, Ergb. IV, s. 388[20].
6 Prawie identyczny wynik dała analiza M. Diakonovej (6,23). Jednak użyty do analizy odłamek został oczyszczony z domieszek troilitu, szrajbersytu i innych (patrz Meteoritika, vyp. XVI, 1958, s. 179-180)[21].
7 Bliższe dane o c. wł. syderytów – patrz Pokrzywnicki (1958a).[22]
8 Został on zaopatrzony w nalepkę z nazwą meteorytu, jak również przywrócono pierwotny numer „R 13” zniszczony podczas badań.
9 Übersicht der Arbeiten d. Schles. Gesell. f. Vaterl. Kultur oraz Jahres-Bericht tego towarzystwa za lata 1840-1872.[23] Zresztą zbadane roczniki zawierają luki w pewnych numeracjach.
10 Np. Annalen d. Physic.
11 Treść tej kartki nasuwa przypuszczenie, że meteoryt dostał się z rąk niemieckich do rąk jakiegoś fizyka czy metalurga Polaka, który poddał go badaniom na łupliwość, znajdując w nim łupliwość regularną i twardość 4,5 (prawdopodobnie w skali Mohsa), nadto znajdując kartkę uszkodzoną, on sam lub ktoś inny zabezpieczył ją od dalszego tarcia ostrokrawędzistego odłamka płytką szklaną ściśle dopasowaną do pudełka. Być może, do swoich badań zużył on część meteorytu pozostawiając tylko jego wycinek.
12 Literatura uzupełniająca: J.Pokrzywnicki – „The Sulechów Meteorite”. Bull. Acad. Polon. Sci., Sér. Sci. chim., géol. et géogr., vol. VII, No. 1, 1959.[24]
Tablice:
Tablica X.
Tablica XI.
Tablica XII.

»


Lokalizacja

Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
© Jan Woreczko & Wadi

(S) Sulechów, (Z) wieś Zawada

* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki

Pomiędzy Zieloną Górą (niem. Grünberg) a Sulechowem (niem. Züllichau) znajduje się wieś Zawada (niem. Sawade[25]).


Mapy


Galerie

Tablice z pracy Pokrzywnickiego (1964)


Meteoryt Sulechów ze zbiorów Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego (fotografie dla Wiki.Meteoritica.pl  Antoni Stryjewski; stan: kwiecień 2011 r.)


Zbiory Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego (fot. Jan Woreczko)


Bibliografia

  • Boguslawski Georg von, (1854), Zehnter Nachtrag zu Chladni's Verzeichnisse der Feuermeteore und herabgefallenen Massen (Wien 1819), Annalen der Physik, IV, 90 uzupeł. (ergänzungsband), 1854, s. 1-155. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • +Buchwald Vagn Fabritius, (1967), Study of six iron meteorites. Babb's Mill, Föllinge, Indian Valley, Netschaevo, Scottsville and Seeläsgen, Analecta Geologica, nr 2, 1967, Mineralogisk Museum, Kobenhavn.
  • Buchwald Vagn Fabritius, (1975), Handbook of Iron Meteorites. Their History, Distribution, Composition, and Structure, University of California Press, Berkeley 1975, (s. 1098-1099). ISBN 0-520-02934-8.[26] Pliki PDF. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Дьяконова М.И. (Diakonova M.I.), (1958), Содержание никеля в некоторых образцах железных метеоритов коллекции АН СССР, Метеоритика (Meteoritika), vol. XVI, 1958, s. 179-180.
  • Neumann Johann Georg[27], (1850), Ueber die kristallinische Struktur des Meteoreisens von Braunau, (Mit einer lithographirten Tafel), Naturwissenschaftliche Abhandlungen, Dritter Band in zwei abtheilungen, Wien 1850, s. 45-56.[28] Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    ; plik PDF.
  • Pokrzywnicki Jerzy, (1958), O ciężarze właściwym meteorytów, Acta Geophys. Polon., vol. VI, nr 2, 1958, s. 127-152. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Pokrzywnicki Jerzy, (1959), The Sulechów Meteorite, Bull. Acad. Pol. Sci., Sér. Sci. Chim. Géol. Géogr., vol. 7, nr 1 1959, s. 57-62. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Schneider Wilhelm Gottlieb, (1848), Ueber das Meteoreisen von Seeläsgen bei Schwiebus, Annalen der Physik, 74, Bd. 150, 1848, s. 57-61. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Wülfing Ernst Anton von, (1897), Die Meteoriten in Sammlungen und ihre Literatur. Nebst einem versuch den tauschwert der meteoriten zu bestimmen (Meteorites in Collections and Their Literature. Including An Attempt To Determine The Exchange Value Of Meteorites), Verlag der H. Laupp'schen Buchhandlung, Tübingen 1897.[31][32][33] Plik GIF; plik Internet Archive; plik GoogleBooks.

Przypisy

  1. ^ a b prawdopodobnie chodzi o Wilhelma Gottlieba Schneidera, znanego wrocławskiego entomologa, botanika i mykologa
  2. ^ patrz → Bibliografia/Reichenbach Karl Freiherr von
  3. ^ największe zachowane fragmenty meteorytu Seeläsgen (Przełazy) znajdują się w: Tybindze (9,95 kg narożnik i 3,20 kg płyta), Londynie (9,83 kg) i Wiedniu (6,8 kg) (Buchwald 1975); więcej w opisie meteorytu Seeläsgen (Przełazy)
  4. ^ a b powinno być nitalem; patrz → woreczko.pl – Trawienie meteorytów żelaznych (etching iron meteorites)
  5. ^ Züllichau – niemiecka nazwa miejscowości Sulechów
  6. ^ współcześnie meteoryt Seeläsgen (Przełazy) jest klasyfikowany jako oktaedryt gruboziarnisty (Og, coarse octahedrite) i należy do typu IAB-MG (main group)
  7. ^ patrz → Oznaczenia typów meteorytów u Pokrzywnickiego
  8. ^ Neumann (1850)
  9. ^ regmaglipty
  10. ^ chodzi o antyapeks
  11. ^ zawartość ~6% niklu może występować tak u heksaedrytów, jak i oktaedrytów gruboziarnistych i bardzo gruboziarnistych; patrz → woreczko.pl – Figury, struktury Widmanstättena (Widmanstätten pattern; Widmanstatten)
  12. ^ chodzi zapewne o któryś z meteorytów żelaznych Duel Hill (1854) lub Duel Hill (1873)
  13. ^ zapewne chodzi o meteoryt Union County
  14. ^ wg Buchwalda (1975) jest to fragment meteorytu Przełazy
  15. ^ wg Buchwalda (1975) jest to oktaedryt gruboziarnisty
  16. ^ obecnie okaz znajduje się w zbiorach Muzeum Mineralogicznego UWr
  17. ^ tłum.: W ostatni poniedziałek (20 stycznia) między godziną 5.1/2 i 6 mieszkańcy lokalnych wsi w drodze na cotygodniowy targ, byli świadkami ognistego zjawiska na niebie, któremu towarzyszył huk i bliski spadek meteorytu. Mieszkaniec wsi Sawade (między Zieloną Górą i Sulechowem) zaobserwował ze swojego domu bardzo jasne światło. Ognisty ogon przemieszczał się z północnego zachodu na wschód.
  18. ^ fragment z Boguslawskiego (1854)
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    ; cytat Pokrzywnickiego nie jest dokładny, oryginalne brzmienie jest w opisie doniesienia Zielona Góra 1845
  19. ^ patrz Breslauer Zeitung nr 174 z 1841 roku
  20. ^ w artykule Boguslawskiego (1854)
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  21. ^ Дьяконова (1958)
  22. ^ Pokrzywnicki (1958)
  23. ^ patrz → Jahres-Bericht der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Kultur/Artykuły
  24. ^ Pokrzywnicki (1959)
  25. ^ do 1936 roku wieś nosiła nazwę Sawade, między 1936-1945 Eichwaldau, a po 1945 Zawada
  26. ^ trzytomowe opracowanie (ponad 1400 stron), „biblia” meteorytów żelaznych (patrz → Woźniak (2021, ASMP)), znajduje się w zbiorach W&W
  27. ^ Johann Georg Neumann (1813-1882) – całe życie pracował jako urzędnik, ale przejawiał wielkie zainteresowanie naukami przyrodniczymi; odkrywca „linii Neumanna” w heksaedrycie Braunau; samo pojęcie linie Neumanna pojawiło się w literaturze po raz pierwszy u Breziny (1885, s. 199), jako „Neumann'schen Figuren” (określenie „figury” nie przyjęło się) (Spencer 1930, Mineralogical Magazine); syn Karla Augusta Neumanna; zajmował się również bryłami żelaza znalezionymi przez ojca w 1844 roku w miejscowości Choceň (niem. Chotzen) (ale okazało się, że to nie meteoryty (Neumann, Neumann 1857)) (Biała 2017)
  28. ^ o „liniach Neumanna” zaobserwowanych po raz pierwszy w meteorycie Braunau właśnie przez Johanna Georga Neumanna; niestety często błędnie przypisuje się ich odkrycie innemu znanemu niemieckiemu krystalografowi Franzowi Ernstowi Neumannowi (1798-1895)
  29. ^ pierwsze i jak na razie jedyne, tak kompleksowe opracowanie na temat polskich meteorytów; warto jednak zaznaczyć, że Jerzy Pokrzywnicki niewątpliwie obficie korzystał z wcześniejszego bibliograficznego opracowania autorstwa Zofii Gąsiorowskiej (1966, maszynopis jej pracy powstał przed 1964 rokiem), ale nigdzie w jego publikacjach nie pojawia się jej nazwisko!? (Kosiński 2014)
  30. ^ patrz → Pokrzywnicki (1964)/Kolekcje
  31. ^ katalog Wülfinga jest najbardziej kompletnym katalogiem zbiorów światowych z końca XIX wieku (patrz również → Wülfing (1894)); autor podaje również jaka część wybranych meteorytów (ich main mass) znajduje się w danej kolekcji; z wymienionych u niego kolekcji (s. 408-429) tylko jedna kolekcja – Breslau (Mineralogisches Museum der K. Universität) – znajduje się dziś w Polsce; wymienia on jeszcze wiele kolekcji prywatnych, np. kolekcję Juliana Siemaszko, von Bredow, F. Krantz, H. A. Ward.
    Jest u Wülfinga jeszcze kolekcja – Danzig (Westpreussisches Provinzial-Museum; mitgeteilt durch Herrn Direktor Professor Dr. H. Conwentz) – znajdowały się w niej 3 meteoryty: Pultusk 99 g, Krasnojarsk 287 g oraz 63 g fragment meteorytu Schwetz (Świecie)
  32. ^ meteoryty polskie w kolekcjach wg Wülfinga (1897)
  33. ^ jeszcze wcześniejszy katalog kolekcji meteorytów wydał w 1863 roku Buchner (1863); patrz również → Światowe kolekcje meteorytów

Zobacz również

Linki zewnętrzne

  • Polski Serwis Meteorytów – meteoryt Sulechów


  • czy potwierdzono później, że to heksaedryt?
  • mapy z tamtego okresu
Osobiste