Kratery Morasko

	Morasko [crater] →
	Rezerwat Morasko, widok z góry na pole kraterów (fot. Marek Ostrowski); Widać „dziury” w drzewach w miejscu kraterów 1, 3, 5 i 7
	Krater impaktowy (impact crater)
Lokalizacja	wieś Morasko na północ od Poznania, Polska
Położenie	52°29'N, 16°54'E
Uwagi	w ich okolicy znajdowane są meteoryty żelazne Morasko
	Charakterystyka
Wiek	ich powstanie datowane jest na <10000 lat temu
Średnica	największy krater ma ok. 100 m
Cechy	siedem (9?) kraterów
	Meteoritical Bulletin Database
	Synonimy →
	Nordheim

Z Wiki.Meteoritica.pl

(Różnice między wersjami)

Skocz do: nawigacji, wyszukiwania

Aktualna wersja na dzień 00:04, 1 gru 2024

1

Grupa kraterów (zagłębień) podejrzewanych o meteorytowe pochodzenie

Obiekty sklasyfikowane w Meteoritical Bulletin Database jako kratery impaktowe (Impact crater).

Około 12 km na północ od centrum Poznania, a około 600 metrów na północny-wschód od szczytu Góry Moraskiej (153,8 m n.p.m.)^[3], na terenie Rezerwatu „Meteoryt Morasko” znajduje się 7 (9?) zagłębień terenu, uważanych za kratery meteorytowe. Większość zagłębień leży w obrębie lasu dębowo-grabowego na obszarze moreny Moraskiej ciągnącej się na odcinku 6 km od wsi Jelonek na zachodzie do Nowej Wsi Górnej^[4] na wschodzie. Morenę budują iły poznańskie, gliny zwałowe, piaski i żwiry.

Za Witoldem Szczucińskim (Szczuciński et al. 2024): Krater uderzeniowe Morasko należą do około 200 rozpoznanych i udokumentowanych struktur uderzeniowych na Ziemi (Hodge 1994). Najprawdopodobniej powstały one w środkowym holocenie w wyniku uderzenia meteorytu żelaznego, którego spadek utworzył co najmniej siedem kraterów uderzeniowych i liczne fragmenty meteorytu rozrzucone na obszarze kilku kilometrów kwadratowych. Kratery te powstały na zboczach moreny spiętrzonej (push moraine), ostatecznie ukształtowanej około 18-19 tysięcy lat temu, podczas ostatniej fazy wycofywania się lodowca poznańsko-frankfurckiego okresu najnowszej lodowacenia (lodowacenia wischelańskiego, Weichselian Glaciation). Współczesny krajobraz tego obszaru ma skomplikowane pochodzenie z głównymi formami glacjalnymi nakładającymi się na struktury uderzeniowe. Kratery te to okrągłe zagłębienia w kształcie misy o różnych asymetrii przekroju poprzecznego, wynikających z oddziaływania procesu uderzenia i pierwotnej topografii przeduderzeniowej form glacjalnych i postglacjalnych. Średnice kraterów wahają się od około 30 do 100 metrów. Procesy związane z uderzeniem i ich skutki były niedawno przedmiotem licznych badań, obejmujących szczegółowe badania morfologiczne i geologiczne, numeryczne modelowanie uderzenia oraz poszukiwanie wskaźników wpływu środowiskowego uderzenia. Choć niektóre kwestie pozostają jeszcze nierozstrzygnięte, to spadek meteorytu Morasko jest prawdopodobnie jednym z najlepiej zbadanych małośrednich uderzeń na świecie.

Obiekty te (kratery) wiązane są z meteorytem Morasko.

Szczegółowy opis „kraterów”, patrz → Galerie.

Historia „odkrycia”

Hipotezę, że zagłębienia na północ od Poznania są pochodzenia meteorytowego, jako pierwszy zaproponował w 1957 roku Jerzy Pokrzywnicki (Pokrzywnicki 1957, Urania; 1961; 1964 oraz Życie Warszawy i Trybuna Ludu z 1961 roku).

Pokrzywnicki (1957, Urania):

(…) Zasługuje na uwagę, że w lesie Morasko znajdują się dwa duże wgłębienia eliptyczne, jedno na oko o średnicy 20 metrów i drugie, sądząc z mapy, średnicy 75—90 metrów, o głębokości rzędu kilku (a może i więcej) metrów. Nie są to jak się zdaje dzieła rąk ludzkich, ponieważ miejscowa ludność uważa, że istnieją one „od niepamiętnych czasów”. O ile nie są to oczka lodowcowe, to w związku z sąsiednimi znaleziskami meteorytów nasuwa się hipoteza ich meteorytowego pochodzenia, albowiem kras w tej okolicy jest mało prawdopodobny. Dalsze badania i poszukiwania są więc konieczne i będą prowadzone. (…)

Jerzy Pokrzywnicki na przełomie lat 50. i 60. XX wieku wielokrotnie odwiedzał rejon Góry Moraskiej. Swoją hipotezą zainteresował również wiele osób z uniwersytetów w Poznaniu i Warszawie oraz wojsko (saperzy i lotnictwo). W swoich publikacjach na temat kraterów Morasko korzystał z dostępnych wówczas wyników badań tego rejonu oraz sam przeprowadzał wiele obserwacji i zlecał badania. Jako ciekawostkę można podać fakt, że 1 października 1957 roku Pokrzywnicki odwiedził rejon kraterów w towarzystwie uczonych z UAM: prof. Bogumiła Krygowskiego, prof. Józefa Witkowskiego i magistra Wojciecha Stankowskiego (obecnie profesora UAM, badacza kraterów Morasko) w celu wstępnej weryfikacji swojej hipotezy (Pokrzywnicki 1964).

Hipotezy za i przeciw meteorytowemu pochodzeniu – jakie tezy takie dowody!

Funkcjonują dwie teorie (hipotezy) wyjaśniające pochodzenie zagłębień na Górze Moraskiej. Według geomorfologów są to polodowcowe wytopiska lub kociołki eworsyjne (efekt działania wirów wodnych). Natomiast według zwolenników teorii pochodzenia kosmicznego, są to kratery wybuchowe/uderzeniowe powstałe w wyniku spadku meteorytu Morasko.

Prowadzone od początku lat 60. XX wieku badania naukowe nie dały jednak jednoznacznej odpowiedzi (patrz → Bibliografia). Różne grupy badaczy, w zależności od przyjętych początkowych założeń (zakładających pochodzenie polodowcowe lub kosmiczne), publikują wyniki badań potwierdzające założone tezy! Naukowcy poszukujący dowodów działalności lodowca, znajdują ślady potwierdzające genezę wytopiskową. Badacze poszukujący dowodów na spadek meteorytów, znajdują je. Po ponad 50 latach badań, żadna z tych teorii nie zdołała znacząco przychylić szali na swoją korzyść.

Rozpoczęty w 2013 roku „Projekt Morasko” prowadzony na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, ma za ambitny cel, dokonać jednoznacznej identyfikacji genezy „kraterów” Morasko. Projekt jest w trakcie realizacji (patrz → Projekty badawcze, granty). Nazwa projektu „Skutki impaktu meteorytowego w nieskonsolidowane osady – przykład deszczu meteorytów żelaznych »Morasko«, Polska” zawiera w sobie silną tezę o genezie kosmicznej! Lecz dobór uczestników grantu – specjaliści: od impaktów, procesów sedymentacji, glacjologii i zmian środowiskowych – daje nadzieję na silne uprawdopodobnienie kosmicznego pochodzenia kraterów.

„Projekt Morasko”

Po kilkudziesięciu latach badań i stawianiu wielu hipotez, pojawiła się szansa na wyjaśnienie natury obiektów „Kratery Morasko”. Narodowe Centrum Nauki przyznało w 2013 roku grant na projekt „Skutki impaktu meteorytowego w nieskonsolidowane osady – przykład deszczu meteorytów żelaznych »Morasko«, Polska” (finansowany przez NCN grant numer: 2013/09/B/ST10/01666).

Strona projektu „Projekt Morasko”.

W skład interdyscyplinarnego zespołu powołanego do realizacji projektu, którego kierownikiem jest dr Witold Szczuciński z UAM, wchodzi wielu naukowców z uznanych ośrodków zagranicznych. Postawione cele są bardzo ambitne, jak można przeczytać na stronie projektu:

(…) Celem niniejszego projektu badawczego jest poszerzenie wykonanych dotąd badań terenowych i laboratoryjnych, jak również wykonanie modelowania numerycznego w celu zrekonstruowania impaktu meteorytu Morasko i określenia jego fizycznych oraz środowiskowych konsekwencji. W ramach tego celu poszczególne zadania badawcze obejmują precyzyjne określenie wieku upadku, ocenę ilości, rozmieszczenia oraz właściwości osadów wyrzuconych z kraterów, określenie trajektorii upadku meteorytu oraz ilości uwolnionej energii podczas eksplozji, określenie warunków ciśnienia/temperatury podczas impaktu, identyfikacja sedymentologicznych i geochemicznych cech dokumentujących impakt w osadach jeziornych oraz torfach, ocena środowiskowych skutków impaktu i ich trwałości, oraz udoskonalenie istniejących modeli numerycznych dla impaktów w nieskonsolidowane osady.
(…)

Badania uzupełnia modelowanie impaktu, które zostanie wykonane z zastosowaniem modelu iSALE. Model pozwoli oszacować kierunek upadku meteorytu, ilość uwolnionej energii, temperaturę i ciśnienie podczas formowania krateru i rozkład wyrzuconych osadów.

Najbardziej interesujące będą zapewne wyniki modelowania impaktu, które to pozwolą rozstrzygnąć kwestię, która z rozpatrywanych dwóch konkurencyjnych hipotez genezy tych zagłębień: glacjalna czy uderzeniowa, jest prawdziwa?! W skład zespołu wchodzi światowej klasy specjalistka dr Natalia Artemieva zajmująca się numerycznym modelowaniem impaktów, więc należy spodziewać się mocnych dowodów na poparcie jednej z hipotez.

Są już pierwsze ważne ustalenia (podstrona Aktualności portalu „Projekt Morasko”):

13.11.2014 odbyły się warsztaty naszej grupy badawczej, na których prezentowaliśmy pierwsze wyniki. Cały czas prowadzone są badania terenowe oraz intensywne prace nad modelowaniem numerycznym. Wiemy już, że w pobliskich jeziorach zachowały się ślady spadku deszczu meteorytów żelaznych. Przez ostatnie kilka miesięcy udało nam się także wyznaczyć rozmiary ciała macierzystego, którego rozpad w atmosferze utworzył znajdujące się na Morasku kratery, a także oszacować prędkość meteorytów w chwili uderzenia.

Pole kraterów Morasko (powyżej) i jeden z modeli (Bronikowska et al. 2015)

Badania i analizy trwają. Z najbardziej oczekiwanych i najistotniejszych wyników wiemy już (z dostępnych doniesień konferencyjnych; Bronikowska et al. 2015), że:

początkowa masa meteoroidu była nie mniejsza niż 500 ton i nie większa niż 1100 ton (co odpowiada kuli żelaznej o średnicy odpowiednio 4,9 i 6,4 metra)^[5];
- dla zakresu mas 500-800 ton meteoroid wszedł w atmosferę z prędkością 16-18 km/s pod kątem 33-48 stopni;
- dla zakresu mas 800-1100 ton meteoroid wszedł w atmosferę z prędkością 15,6-17,8 km/s pod kątem 30-34 stopni;
prędkość z jaką dotarły do powierzchni ziemi fragmenty (szczątki) meteoroidu wahała się w zakresie 1,5-7 km/s; przy tych prędkościach powinno się obserwować ślady metamorfizmu szokowego;
w wyniku spadku powstało prawdopodobnie więcej kraterów niż dziś obserwujemy, ale mniejsze z nich uległy z czasem zatarciu (erozji);
zdarzenie miało miejsce ok. 5000-5300 lat temu;
bolid nadleciał z kierunku NE na SW.

Czekamy zatem na końcowe wyniki i publikacje (patrz → Bibliografia/Projekty badawcze, granty).

Kolejna część najnowszych wyników w publikacji Włodarski et al. (2017).

Rezerwat „Meteoryt Morasko”

Mapa projektowanego rezerwatu (Stecki 1973)

Na zaadoptowanej z pracy Dzięczkowskiego (Dzięczkowski et al., Przyroda Polski Zachodniej, 1971) mapie planowanego rezerwatu, Stecki (1973) zaznaczył miejsce znalezienia okazu Coblinera.

Okoliczności znaleziska opisano u Dzięczkowskiego: „W 1914 r. w czasie kopania rowów strzeleckich na skraju lasu i pól uprawnych (widoczna do dzisiaj część okopu znajduje się w lesie przy północno-wschodniej granicy projektowanego rezerwatu), niemiecki sierżant dr Cobliner wydobył z głębokości około pół metra pod powierzchnią meteoryt.”

Patrz → Archiwum Zygmunta Pniewskiego

Źródła

Morasko (Pokrzywnicki 1964)

Lokalizacja

Rezerwat „Meteoryt Morasko”

Rozmieszczenie kraterów

* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki

U Hodge (1994)^[6] jest jeszcze jeden krater, tu oznaczony jako nr 9, na północny wschód.

Zagłębienia bezodpływowe Góry Moraskiej – hipsometria, skala 1:1000, izohipsa co 1 metr (wg Warchoł 1965)

Mapy

Fragment mapy topograficznej z 1888 r. z niektórymi nieistniejącymi już utworami grupy kraterów Morasko (utwory A, B i 11)	Fragment arkusza 301 mapy Karte des Deutschen Reiches z ok. 1893 roku (źródło: MAPSTER)
Struktury A i 11; struktura B słabo widoczna. Tu niemiecka nazwa miejscowości Morasko → Nordheim oraz Moraska Góra (Wzgórze Morasko) → Grünheide‎! Fragment arkusza Posen Nord mapy Messtischblatt z 1916 r. północnej części Poznania (źródło: MAPSTER)	Północny rejon Poznania: Chojnica–Piontkowo/Pawlowoce–Owinsk. Fragmenty arkuszy Posen Nord mapy Messtischblatt północnej części Poznania (mozaika) (źródło: MAPSTER)

Na części starych niemieckich map pojawia się jeszcze nazwa Morawsko.

Fragment mapy topograficznej (źródło: GeoPortal)	Mapa kraterów (Pokrzywnicki 1964) Fig. 4 Położenie kraterków nr 1-8 (grube kropki) i miejsca znalezienia odłamów meteorytu (gwiazdki) w Morasku (Localization of “craters” (thick dots) and of meteorite finds (asterisks) at Morasko)	Rozmieszczenie kraterów wg Classena (1980); wyróżnia on jeszcze kilka dodatkowych „krateropodobnych” form
Morasko, plan kraterków 1–7 (wg W. Mroza i M. Piekutowskiego, listopad 1962 r.)	Topografia fragmentu terenu i miejsce znalezienia 7,5 kg okazu meteorytu (źródło: Stankowski et al. 2002)	Szczuciński et al. (2024): Fig. 32.3 DEM of recent topography of Morasko craters (upper panel) and reconstructed pre-impact topography (lower panel). The contour intervals are 5 m. White lines mark the rims of impact craters. The labels of craters follow those used in earlier studies (Pokrzywnicki, 1964; Karczewski, 1976; Stankowski, 2008). Data from Włodarski et al. (2017)

Numeryczny model terenu (skaner LIDAR). Zaznaczone kratery 1-7 i 9 (źródło: GeoPortal) (plik hiRes)

Patrz → Morasko/In situ

Galerie

Kratery i inne struktury

Dane kraterów Morasko (na podstawie stron Krzysztofa Kamińskiego „Meteoryt Morasko” i Hodge (1994))
krater	średnica/ /głębokość [m]	położenie (współ. geogr.)	opis
1	85-95 / 11,5	52°29'25"N 16°53'48"E	największy; stale wypełniony wodą, której poziom ulega sezonowym zmianom w granicach 1,8-2,5 m; jako jedyny z kraterów jest otoczony wałem ziemi o zmiennej wysokości; największy wał (ok. 7 m) jest od strony południowo-wschodniej, natomiast od strony północno-zachodniej okalający wał całkowicie się wypłaszcza
2	18-24 / 3	52°29'26"N 16°53'51"E	najmniejszy z kraterów; nie ma w nim wody, jest zawsze suchy
3	63 / 2,2	52°29'23"N 16°53'52"E	drugi co do wielkości krater, jego wnętrze stale wypełnia woda; według Hodge ma on 5 m głębokości
4	35 / 2,3	52°29'21"N 16°53'48"E	jego wnętrze stale wypełnia woda; wg Hodge ma on 4,5 m głębokości
5	30-40 / 2,1	52°29'22"N 16°53'44"E	najpłytszy z kraterów; w jego wnętrzu zalega warstwa torfu; sezonowo stoi w nim woda; wg Hodge ma on tylko 0,9 m głębokości
6	22-24 / 2,2	52°29'26"N 16°53'53"E	czasami wypełnia go woda
7	30-57 / 12	52°29'27"N 16°53'39"E	najgłębszy z kraterów; ma najbardziej eliptyczny kształt; jego wnętrze wypełnia torf; sezonowo stoi w nim woda; wg Hodge ma tylko 4,9 m głębokości
8	15-20 / ?	52°29'10"N 16°55'07"E	położony poza rezerwatem; sezonowo stoi w nim woda
9	? / ?	52°29'37"N 16°54'22"E	położony poza rezerwatem; jest wymieniony również u Hodge'a, gdzie podaje on średnicę 35 m i 4,5 m głębokości

Fotografie kraterów i struktur krateropodobnych (stan marzec 2011; fot. Wadi & Jan Woreczko)

Kratery 1-4

Morasko, plan kraterków 1–7 (wg W. Mroza i M. Piekutowskiego, listopad 1962 r.)

Kratery nr 1-4

Przekroje kraterów nr 1-4

Krater 1 (mapa)

Widok na krater z punktu widokowego (SE wał)	Krater 1 – panorama	Widok od południa na krater	Widok od zachodu	Widok na zachodnią część wału
Widok na południowy wał	Wadi na zachodnim skraju jeziorka	Widok z poziomu wody od strony południowej	Widok z poziomu wody od strony południowej	Kanał do odprowadzenia wody na NW brzegu

Krater 2 (mapa)

Krater nr 2, co pokazuje patykami Wadi. Widok od strony SW

Widok na wał południowy

Widok na wał północny

Widok krateru od strony wschodniej

Widok na najwyższą część południową

Krater 3 (mapa)

Krater nr 3. Widok z zachodu, Wadi pokazuje III

Widok na krater w kierunku NNE

Widok w kierunku wschodnim

Widok krateru z północnego zachodu

Brzeg wewnętrznego jeziorka

Krater 4 (mapa)

Krater nr 4, widok ze ścierzki turystycznej od wschodu

Widok od południowego zachodu na cały krater

Widok od południa

Widok od południowego wschodu

Krater 5

Morasko, plan i przekroje kraterku nr 5

Wadi pokazuje IIIIi. Gdyby nie stojąca w nim woda byłby trudny do zlokalizowania

Krater nie ma wyraźnych wałów, jest bardzo płytki

Widok od SE. O istnieniu zagłębienia terenu świadczy stojąca w nim woda

Widok od NE. Torf i zarośla maskują krater

Krater 6

Morasko, plan i przekroje kraterku nr 6

Widok na krater nr 6 od strony SW

Widok od strony zachodniej

Ogólny widok krateru od strony południowej

Krater 7

Morasko, plan i przekroje kraterku nr 7	Krater 7	Krater 7	Krater 7	Krater 7
Krater 7	Krater 7	Krater 7	Krater 7	Krater 7
Krater 7

Krater 8

Morasko, plan i przekroje kraterku nr 8

Widok z drogi od strony wsi Morasko

Wadi pokazuje VIII, widok od północy

Część od strony pól

Widok w kierunku SSW

Krater 9

Krater 9	Krater 9	Krater 9	Krater 9	Krater 9
Krater 9	Krater 9

Struktury A, B i 11

Dane struktur Morasko
struktura	średnica/ /głębokość [m]	położenie (współ. geogr.)	opis
A	? / ?	52°29'24"N 16°54'09"E	struktura widoczna na starych mapach, obecnie zatarta i trudna do zlokalizowania
B	? / ?	52°29'34"N 16°53'50"E	struktura widoczna na starych mapach, obecnie zatarta i trudna do zlokalizowania
11	? / ?	52°29'19"N 16°54'07"E	struktura widoczna na starych mapach, obecnie zatarta i trudna do zlokalizowania

Struktura A – niewidoczna

Struktura B. Widok w kierunku NE

Struktura B. Widok w kierunku zachodnim

Struktura 11. Widok w kierunku wschodnim

Struktura 11. Widok w kierunku zachodnim

YouTube – Kratery meteorytowe w Rezerwacie Przyrody Meteoryt…

YouTube – prof. Andrzej Muszyński "Meteoryt Morasko…

Bibliografia

Wybrane pozycje bibliograficzne poświęcone meteorytom i kraterom Morasko.

Bartoschewitz Rainer, (2001), Morasko – największy znany obszar rozrzutu na świecie?, Meteoryt, 4, 2001, s. 20. Plik PDF.

Bartoschewitz Rainer, Spettel Bernhard, (2001), Tabarz – A Fragment of the Morasko Strewn Field?, Meteoritics & Planetary Science, vol. 36(S9), 2001, A15-A16. Plik doi.

Bartoschewitz Rainer, (2002), The Largest Known Meteorite Strewnfield?, Meteorite, 8(2), 2002, s. 20.

Bartosz Zofia, Muszyński Andrzej, (2013), Mineralogia wybranych próbek z otoczenia meteorytów w rezerwacie „Meteoryt Morasko” (Mineralogy of samples from the vicinity of finds of meteorite Morasko), Acta Soc. Metheor. Polon., 4, 2013, s. 131 (streszczenie referatu, Łowicz 2012). Plik ASMP.

Borowiak Teresa, Hurnik Bogusława, (1976), Chemical and crystallographic investigations on the meteorite „Morasko”, w: H. Hurnik, Meteorite Morasko and the region of its fall, Seria Astronomia, 2, UAM Poznań 1976, s. 39-44. Plik DjVu
Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
.

Bland Philip A., Artemieva Natalya A., (2006), The rate of small impacts on Earth, Meteoritics & Planetary Science, vol. 41(4), 2006, s. 607–631 (abstrakt). Plik doi; plik aDs.

Brachaniec Tomasz, Broszkiewicz Adam, Górski Piotr, (2012), The Morasko Meteorite and its Impact Craters, Meteorite, 18(3), 2012, s. 41-43.

Brachaniec Tomasz, (2014), Shock structures in the Morasko meteorite - preliminary SEM data, Contemporary Trends in Geoscience, 3(1), 2014, s. 1-4. Plik doi.

Bronikowska Małgorzata, Artemieva Natalia A., Wünnemann Kai, (2017), Reconstruction of the Morasko meteoroid impact—Insight from numerical modeling, Meteoritics & Planetary Science, vol. 52(8), 2017, s. 1704-1721 (abstrakt). Plik doi.

Bronikowska Małgorzata, (2018), Kierunek przylotu oraz parametry fizyczne meteoroidu Morasko wraz z ich implikacjami dla elipsy rozrzutu – wnioski z badań numerycznych (The direction of impact and dynamic parameters of the Morasko meteoroid together with their implications for the strewn ellipse – insight from numerical modeling), Acta Soc. Metheor. Polon., 9, 2018, s. 17-29. Plik ASMP.

Bronikowska Małgorzata, (2018), Jak powstały Kratery Morasko? Rewizja istniejących poglądów dotyczących genezy zagłębień w rezerwacie pod Poznaniem (How the Morasko craters were formed? The revision of existing opinions regarding the formation of depressions in the reserved area near Poznan), Acta Soc. Metheor. Polon., 9, 2018, s. 30-41. Plik ASMP.

Buchwald Vagn Fabritius, (1975), Handbook of Iron Meteorites. Their History, Distribution, Composition, and Structure, University of California Press, Berkeley 1975, (s. 836-838, 397). ISBN 0-520-02934-8.^[7] Pliki PDF. Plik DjVu
Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
.

Cervelle Bernard, Gasperin Madeleine, Jeanrot R., Sandrea André, (1974), Contribution à l'étude du fer météoritique de Morasko (Pologne), Bulletin de Minéralogie, 97(1), 1974, s. 40-47. Plik PDF.

Choi Byeon-Gak, Ouyang Xinwei, Wasson John T., (1995) Classification and origin of IAB and IIICD iron meteorites, Geochimica et Cosmochimica Acta, 59(3), 1995, s. 593-612, 1995. Plik doi.

Choiński Adam, Ptak Mariusz, (2017), Batymetria jezior meteorytowych w rezerwacie „Meteoryt Morasko” (Bathymetry of crater lakes in the “Meteoryt Morasko” reserve), Acta Soc. Metheor. Polon., 8, 2017, s. 23-29. Plik ASMP.

Choiński Adam, Muszyński Andrzej, Ptak Mariusz, Słowik Marcin, (2019), Reconstruction of the primary bottom of a unique crater lake in the “Meteoryt Morasko Reserve” (Poland), Bulletin of Geography. Physical Geography Series, 17, 2019, s. 5-16. Plik doi.

Chróst Leszek, Ciesielski Mirosław, Miazga Lucjan, (1993), Nowe znalezisko meteorytu Morasko, Meteoryt, 3, 1993, s. 11-13. Tam opis i lokalizacja nowych znalezisk meteorytów w 1992 roku. Plik PDF.

Cimała Marcin, (1999), Wyprawa do Moraska, Meteoryt, 2, 1999, s. 18-19. Plik PDF.

Classen Johannes Robert, (1978), The meteorite craters of Morasko in Poland, Meteoritics, vol. 13(2), 1978, s. 245-255. Plik doi; plik aDs.

Classen Johannes Robert, (1980), Kratery meteorytowe w Morasku, Urania, 12, 1980, s. 361-372.^[8] Plik DjvU.

Classen Johannes Robert, (1985), Die Meteoritenkrater von Morasko in der VR Polen, Zeitschrift für Geologische Wissenschaften, 13(6), 1985, s. 703-713. Plik aDs

Classen Johannes Robert, (1987), Die Meteoritenkrater von Morasko in der VR Polen, Veröffentl. der Sternwarte Pulnitz, 17, 1987, ss. 16.

Czajka Wiesław, (2004), Analiza geomorfologiczna okolic rezerwatu „Meteoryt Morasko” w oparciu o model powierzchni terenu, materiały, III Konferencja Meteorytowa, 25-26 kwietnia, Poznań 2004, s. 9-14. Plik PDF.

Czajka Wiesław, (astroblemy.pl), Obraz hipotetycznej trajektorii Tabarz-Przełazy-Morasko-Jankowo Dolne na geodezyjnej powierzchni odniesienia (The picture of the hypothetic trajectory Tabarz-Przełazy-Morasko-Jankowo Dolne on the Earth's ellipsoid), astroblemy.pl. Plik PDF.

Czajka Wiesław, (2015), Mechanizm tworzenia się zagłębień bezodpływowych na morenie moraskiej, tak zwanych „kraterów meteorytowych”, Meteoryt, 1, 2015, s. 20-25. Plik PDF.

Czajka Wiesław, (2015), Skąd nadleciały meteoryty moraskie?, Meteoryt, 2, 2015, s. 8-12. Plik PDF.

Czajka Wiesław, (2015), Wybrane zagadnienia porównawcze spadków Campo del Cielo i Morasko, Meteoryt, 4, 2015, s. 3-9.^[9] Plik PDF.

Czajka Wiesław, (2016), Rubryka „Z Trybuny Ludu”. Komentarz do noty prasowej „Kratery kosmiczne w okolicach Poznania” z 1961 r., Meteoryt, 1, 2016, s. 16-17. Plik PDF.

Czegka Wolfgang, (1996), Uwagi na temat pola kraterów Morasko i niektórych jego zniszczonych utworów morfologicznych, Meteoryt, 3, 1996, s. 18-19. Plik PDF.

Czegka Wolfgang, (1996), Das holozäne Meteoritenkraterfeld von Morasko bei Posen (Polen). Die jungquartaren Meteoritenkrater Mittel- und Nordostmitteleuropas, Aufschluss, 47, 1996, s. 265-185.

Czegka Wolfgang, (1996), Remarks on the Morasko Crater Field and Some of Its Lost Morphological Features, Meteoritics & Planetary Science, vol. 31(S4), 1996, s. A34. Plik doi; plik aDs.

+Dąbrowski Adam, Karaczun Konstanty, (1961), Szczegółowe badania magnetyczne przeprowadzone w okolicy leśniczówki Morasko k. Poznania w związku z poszukiwaniami odłamków meteorytu w latach 1958-1961, dokumentacja geofizyczna, PIG, Warszawa 1961.^[10] Link NrCBDG 88223.

Derdowski Rafał, (2000), Budowa geologiczna północnej części rezerwatu „Meteoryt Morasko” oraz charakterystyka mineralogiczna mikrometeorytów i szlak znajdowanych na tym obszarze, praca magisterska, Instytut Geologii UAM, promotorzy: A. Muszyński, W. Stankowski, 2000.

Dominik Bogna, (1972), Wstępne wyniki mineralogicznych badań meteorytu Morasko, Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Naukowych PAN Oddział Kraków, 16/1, 1972, s. 244-246.

Dominik Bogna, (1973), Polimineralne nodule w meteorycie Morasko, Komitet Nauk Mineralogicznych PAN, XVII/1, 1973, s. 251-153.

Dominik Bogna, Manecki Andrzej, Pawłowski Krzysztof P., (1974), Microscopic and X-ray investigations of 2H- and 3R-graphite from the Morasko iron meteorite, Mineralogia Polonica, 5, 1974, s. 79–88. Plik PDF.

Dominik Bogna, (1974), Mineralogical and chemical study of coarse octahedrite Morasko, Ph.D. thesis (dysertacja), Faculté de Géologie, Académie des Mines et Métallurgie, Cracovie, Pologne, 1974, ss. 166.

Dominik Bogna, (1974), Sferyczne formy mineralne w meteorycie Morasko, Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Naukowych PAN Oddział Kraków, 17/1, 1975, s. 251-253.

Dominik Bogna, (1975), Problem of whitlockite and merrilite from Morasko meteorite, Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Naukowych PAN Oddział Kraków, 18/1, 1975, s. 234-236.

Dominik Bogna, (1975), Efekty deformacji minerałów w meteorycie Morasko, Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Naukowych PAN Oddział Kraków, 18/2, 1975, s. 542-543.

Dominik Bogna, (1976), Mineralogical and chemical study of coarse octahedrite Morasko (Poland), Prace Mineralogiczne, nr 47, Komisja Nauk Mineralogicznych PAN, Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wyd. Polskiej Akademii Nauk, Wrocław 1976. s. 7-53.

Dominik Bogna, (1976), Problem mervillitu i whitlockitu na przykładzie meteorytu Morasko, Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Naukowych PAN Oddział Kraków, 19/2, 1975, s. 441-442.

Dominik Bogna, (1977), Shock and thermal transformations in meteorites from the Morasko crater field, Meteoritics, vol. 12(3), 1977, s. 207-208. Plik doi; plik aDs.

Domżał Robert, (2004), Otwieracz kamieni, portal wielkopolskie.naszemiasto.pl. Link artykuł.

Donten Mateusz L., (2001), Meteoryt Morasko pod skaningowym mikroskopem elektronowym, Meteoryt, 2, 2001, s. 22-24. Plik PDF.

Duczmal-Czernikiewicz Agata, Muszyński Andrzej, (2015), Mineralogia drobnoziarnistych utworów z krateru meteorytu Morasko (Mineralogy of fine-grained sediments from the Morasko Meteorite crater), Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego, 464, 2015, s. 17-23. Plik doi.

Duczmal-Czernikiewicz Agata, Michalska Danuta, (2018), Mineralogy and microstructure of the Morasko meteorite crust, Planetary and Space Science, vol. 164, 2018, s. 44-53. Plik doi.

Duczmal-Czernikiewicz Agata, Choiński Adam, Ptak Mariusz, Muszyński Andrzej, (2018), Mineralogy and deformation structures in components of clastic sediments from the Morasko meteorite lake (Poland), Bulletin of Geography. Physical Geography Series, 15(1), 2018, s. 91-100. Plik doi.

Duczmal-Czernikiewicz Agata, Muszyński Andrzej, Runka Tomasz, Gołębiewska Bożena, Michalska Danuta, Karwowski Łukasz, (2019), Zastosowanie metod instrumentalnych w badaniach meteorytu Morasko, Przegląd Geol., 67(3), 2019, s. 156-158, 208. Plik doi.

Dworzyńska Magdalena, Muszyński Andrzej, (2012), Micrometeorites: part of the Morasko iron meteorite shower, Mineralogia Special Papers, vol. 40, 2012, s. 15-16. Plik PDF. Materiały 19^th Meeting of the Petrology Group of the Mineralogical Society of Poland, Obrzycko, 19-21^th October 2012.

Dworzyńska Magdalena, Muszyński Andrzej, (2012), Co mówią wyniki badań mikrometeorytów z rezerwatu „Meteoryt Morasko”, Acta Soc. Metheor. Polon., 3, 2012, s. 155-156 (streszczenie referatu). Plik ASMP.

+Dworzyńska Magdalena, Muszyński Andrzej, (2013), Micrometeorites: a component of the Morasko iron shower, (w druku).

Dziel Tomasz, (2006), Mössbauerowskie badania meteorytów Marlow i Morasko, praca magisterska, Wydział Fizyki Politechniki Warszawskiej; promotor: Jolanta Gałązka-Friedman, 2006, ss. 46.^[11]

Dzięczkowski Andrzej, (1968), Projekt rezerwatu tzw. Kraterów meteorytowych w Morasku koło Poznania, Urania, 12, 1968, s. 345-348. Plik DjvU.

Dzięczkowski Andrzej, Pniewski Zygmunt, (1971), Osobliwości geologiczno-florystyczne na Górze Moraskiej, Ziemia, 1, 1971, s. 128-141.^[12] Plik PDF.

Dzięczkowski Andrzej, Pniewski Zygmunt, (1971), Projekt rezerwatu geologiczno-florystycznego na Górze Moraskiej pod Poznaniem, Przyroda Polski Zachodniej, 9(1-4), Poznań 1971, s. 32-47. Plik DjVu
Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
.

Dzięczkowski Andrzej, Korpikiewicz Honorata, (1979), Zagadka meteorytu Morasko, KAW, Poznań 1979.

Dziurdzi Agnieszka, (2008), Mineralogiczne badania osadów wokół meteorytów na terenie rezerwatu „Meteoryt Morasko”, praca magisterska, Instytut Geol. UAM 2008.

Dziurdzi Agnieszka, (2011), Mineralogiczne badania osadów wokół meteorytów na terenie rezerwatu „Meteoryt Morasko”, Acta Soc. Metheor. Polon., 2, 2011, s. 179 (streszczenie referatu, Wrocław 2008). Plik PDF; plik ASMP.

Fedorowicz Stanisław, Stankowski Wojciech T.J., (2016), Dating the Morasko meteorite fall by natural thermoluminescence of the fusion crust, Geologos, 22(3), 2016, s. 251-258. Plik doi.

Gregorczyk Michał, (2001), Szukanie meteorytów Morasko, Meteoryt, 4, 2001, s. 21-23. Plik PDF.

Grossman Jeffrey N., Zipfel Jutta, (2001), The Meteoritical Bulletin, No. 85, 2001 September, Meteoritics & Planetary Science, vol. 36(S9), 2001, A293-A322 (A314). Plik doi; plik PDF.

Grzegolec Urszula, Muszyński Andrzej, (2013), Minerały akcesoryczne w meteorycie Morasko (Acessory minerals of meteorite Morasko), Acta Soc. Metheor. Polon., 4, 2013, s. 132-133 (streszczenie referatu, Łowicz 2012). Plik ASMP.

Gurdziel Agnieszka, (2003), Wtórne fazy mineralne powstałe w wyniku wietrzenia meteorytów, praca magisterska, wykonana pod kierunkiem prof. dr hab. Łukasza Karwowskiego na Wydziale Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego, Sosnowiec 2003. Plik praca magisterska.

Gurdziel Agnieszka, Karwowski Łukasz, (2007), Wtórne przemiany w meteorycie Morasko, materiały, III Seminarium Meteorytowe, 21-22 kwietnia, Olsztyn 2005, 2007, s. 24-29.

Gurdziel Agnieszka, Karwowski Łukasz, (2008), Porównanie wietrzenia meteorytów Pułtusk i Morasko, streszczenie referatu, V Konferencja Meteorytowa, Wrocław 2008, s. 36-37.

Gurdziel Agnieszka, Karwowski Łukasz, (2009), Wietrzenie meteorytów na przykładzie Moraska i Pułtuska, Acta Soc. Metheor. Polon., 1, 2009, s. 28-34. Plik ASMP.

Gurdziel Agnieszka, Karwowski Łukasz, (2011), Porównanie wietrzenia meteorytów Pułtusk i Morasko, Acta Soc. Metheor. Polon., 2, 2011, s. 182-183 (streszczenie referatu, Wrocław 2008). Plik PDF; plik ASMP.

Gurdziel Agnieszka, Karwowski Łukasz, (2011), Wtórne zmiany w obrębie fosforków i węglików w meteorycie Morasko (The Secondary Changes of Phosphides and Carbides in Morasko Meteorite), Acta Soc. Metheor. Polon., 2, 2011, s. 25-33. Plik PDF; plik ASMP.

+Gurdziel Agnieszka, Karwowski Łukasz, Pilski Andrzej S., Muszyński Andrzej, Kryza Ryszard, (2013), Weathering of iron meteorites: the Morasko IAB-MG and twin meteorites, (w druku).

Gurdziel Agnieszka, (2015), Wietrzenie w meteorycie Nantan (porównanie wybranych wtórnych faz mineralnych z meteorytów Nantan i Morasko) (Weathering in the Nantan meteorite (comparison of selected secondary mineral phases of the Nantan and Morasko meteorites)), Acta Soc. Metheor. Polon., 6, 2015, s. 42-52.^[13] Plik ASMP.

Gurdziel Agnieszka, Karwowski Łukasz, (2016), Reevesyt i jarosyt – nowe wtórne fazy w meteorycie Morasko (Reevesite and jarosite – the new secondary phases in Morasko meteorite), Acta Soc. Metheor. Polon., 7, 2016, s. 27-35. Plik ASMP.

+Hodge Paul, (1994), Meteorite craters and impact structures of the Earh, Cambridge University Press, 1994, ISBN 0-521-12604-5.

Hurnik Bogusława, Hurnik Hieronim, (1986), Kratery Morasko, Problemy, 12, 1986, s. 16-21. Plik DjVu
Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
.

Hurnik Hieronim, (1976), Meteorite „Morasko” and the region of the fall of the meteorite, w: H. Hurnik, Meteorite Morasko and the region of its fall, Seria Astronomia, 2, UAM Poznań 1976, s. 3-6. Plik DjVu
Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
.

Hurnik Hieronim, Korpikiewicz Honorata, Kuźmiński Henryk, (1976), Distribution of the meteoritic and meteor dust in the region of the fall of the meteorite „Morasko”, w: H. Hurnik, Meteorite Morasko and the region of its fall, Seria Astronomia, 2, UAM Poznań 1976, s. 27-37. Plik DjVu
Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
.

Idzikowski Bogdan, Kováč Josef, Diko Pavel, Stankowski Wojciech, Muszyński Andrzej, (2010), Crystalline Structure, Stoichiometry and Magnetic Properties of the Morasko Meteorite, Acta Physica Polonica A, 118(5), 2010, s. 1071-1073. Plik doi, plik PDF.

Idzikowski Bogdan, Śniadecki Zbigniew, Kováč Jozef, Diko Pavel, Grenèche Jean Marc, Stankowski Wojciech, Muszyński Andrzej, (2012), Magnetic investigation of chemical composition and shock-induced structural modifications in the Morasko meteorite, Mineralogia Special Papers, vol. 40, 2012, s. 26-27. Plik PDF. Materiały 19^th Meeting of the Petrology Group of the Mineralogical Society of Poland, Obrzycko, 19-21^th October 2012.

+Jagodzińska Aleksandra, (2022), Meteoryt Morasko. Unikat geologiczny na skalę światową, Kronika Miasta Poznania, w: Radojewo i Morasko KMP, 2, 2022, s. 353-365. Plik PDF.

Janus Artur, (2003), Jak szukałem meteorytów Morasko, Meteoryt, 4, 2003, s. 3. Plik PDF.

Jastrzębska Agnieszka, (2008), Zmiany szokowe w meteorytach żelaznych na przykładzie meteorytów Morasko i Jankowo Dolne, materiały, IV Konferencja Meteorytowa, Warszawa-Wyszków 2006, 2008, s. 31-28.

Jastrzębska Agnieszka, (2009), Zmiany szokowe w meteorytach żelaznych na przykładzie meteorytów Morasko i Jankowo Dolne (Shock effects in iron meteorites – Morasko and Jankowo Dolne meteorites), Acta Soc. Metheor. Polon., 1, 2009, s. 38-43. Plik PDF; plik ASMP.

Karaszewski Władysław, (1974), O badaniach geologicznych w kraterach „meteorytowych” Nördlingen Ries (RFN) i Morasko (Polska), Przegląd Geol., 22(12), 1974, s. 626-627.^[14] Plik DjVu
Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
.

Karczewski Andrzej, (1976), Morphology and lithology of closed depression area located on the northern slope of Morasko Hill near Poznań, w: H. Hurnik, Meteorite Morasko and the region of its fall, Seria Astronomia, 2, UAM Poznań 1976, s. 7-19. Plik DjVu
Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
.

Karwowski Łukasz, (2002), Największy, żelazny, polski meteoryt Morasko – co nowego? XXII Terenowa Szkoła Geologów Uniwersytetu Śląskiego, Spała 2002. Materiały Konferencyjne, s. 48–53.

Karwowski Łukasz, Jachymek Stanisław, Ludwig Anna, Gurdziel Agnieszka, (2003), Skorupa wietrzeniowa i obtopieniowa meteorytów w warunkach klimatu umiarkowanego na przykładzie Zakłodzia i Moraska–Przełazów, materiały, II Seminarium Meteorytowe, 24-26 kwietnia, Olsztyn 2003, s. 48-54. Plik PDF.

Karwowski Łukasz, Gurdziel Agnieszka, (2004), Wietrzenie meteorytu Morasko, materiały, III Konferencja Meteorytowa, 25-26 września, Poznań 2004, s. 15-21.

Karwowski Łukasz, (2006), Tajemnicze inkluzje w meteorytach Morasko, Meteoryt, 4, 2006, s. 19–22. Plik PDF.

Karwowski Łukasz, Muszyński Andrzej, (2006), Silicates association in nodules of iron meteorites Seelasgen, Morasko and Jankowo Dolne, Mineralogia Special Papers, 29, 2006, s. 140-143. Plik PDF.

Karwowski Łukasz, Muszyński Andrzej, (2007), Mineral association of nodules from iron meteorites Seelasgen, Morasko and Jankowo Dolne, Mineralogia Special Papers, 31, 2007, s. 159-162. Plik PDF.

Karwowski Łukasz, Muszyński Andrzej, (2008), Multimineral inclusions in the Morasko coarse octahedrite, Meteoritics & Planetary Science, vol. 43(S7), 2008, s. A71. Plik doi.

Karwowski Łukasz, Muszyński Andrzej, Kryza Ryszard, Helios K., (2009), Phosphates in the Morasko meteorite, Mineralogia Special Papers, 35, 2009, s. 90-91. Plik PDF.

Karwowski Łukasz, Muszyński Andrzej, Kryza Ryszard, Pilski Andrzej S., (2009), Polimineralne nodule w gruboziarnistym meteorycie Morasko (Polymineral nodules in coarse-grained Morasko meteorite), Acta Soc. Metheor. Polon., 1, 2009, s. 52-58. Plik PDF; plik ASMP.

Karwowski Łukasz, Gurdziel Agnieszka, (2009), Secondary minerals in Morasko and Pułtusk meteorites, Vestnik Lviv. Univ. Ser. Physics., 43, 2009, s. 243-248.

Karwowski Łukasz, Pilski Andrzej S., Muszyński Andrzej, Arnold Steve, Notkin Geoffrey, Gurdziel Agnieszka, (2011), New finds in the Morasko meteorite preserve, Poland, Meteorites, vol. 1, nr 1, 2011, s. 21-28. Plik PDF.

Karwowski Łukasz, Helios Katarzyna, Kryza Ryszard, Muszyński Andrzej, Drożdżewski Piotr, (2013), Raman spectra of selected mineral phases of the Morasko iron meteorite, Journal of Raman Spectroscopy, 44(8), 2013, s. 1181–1186. Plik doi.

Karwowski Łukasz, Kryza Ryszard, Muszyński Andrzej, (2013), Phosphate phases in the Morasko IAB-MG iron meteorite, (w druku).

Karwowski Łukasz, Kryza Ryszard, Muszyński Andrzej, Jakieła R., (2013), Izotopy ołowiu w ałtaicie z meteorytu Morasko, (w druku).

Karwowski Łukasz, Muszyński Andrzej, Kryza Ryszard, Słaby Ewa, Pilski Andrzej S., (2013), Mineralogy of the Morasko IAB-MG iron meteorite, (w druku).

Karwowski Łukasz, Kusz Joachim, Muszyński Andrzej, Kryza Ryszard, Sitarz Maciej, Galuskin Evgeny V., (2013), Moraskoite, IMA 2013-084, CNMNC Newsletter No. 18, December 2013, page 3254; Mineralogical Magazine, 77, 2013, s. 3249-3258.^[15] Plik PDF; plik doi.

Karwowski Łukasz, Kusz Joachim, Muszyński Andrzej, Kryza Ryszard, Sitarz Maciej, Galuskin Evgeny V., (2015), Moraskoite, Na₂Mg(PO₄)F, a new mineral from the Morasko IAB-MG iron meteorite (Poland), Mineralogical Magazine, 79, 2015, s. 387-398 (abstrakt).^[15]. Plik doi.

Karwowski Łukasz, Kryza Ryszard, Muszyński Andrzej, Kusz Joachim, Helios Katarzyna, Drożdżewski Piotr, Galuskin Evgeny V., (2015), Czochralskiite, IMA 2015-011, CNMNC Newsletter No 25, June 2015, page 534; Mineralogical Magazine, 79, 2015, s. 529-535.^[16] Plik PDF; plik doi.

Karwowski Łukasz, Kryza Ryszard, Muszyński Andrzej, Kusz Joachim, Helios Katarzyna, Drożdżewski Piotr, Galuskin Evgeny V., (2016), Czochralskiite, Na₄Ca₃Mg(PO₄)₄, a second new mineral from the Morasko IAB-MG iron meteorite (Poland), European Journal of Mineralogy, 28(5), 2016, s. 969-977 (abstrakt).^[16] Plik doi; plik DjVu
Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
.

Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.

Kołodziej Mieszko, (2018), Mineralogia meteorytu Morasko, praca magisterska, Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu, Poznań, 2018.

Kołodziej Mieszko, Muszyński Andrzej, Idzikowski Bogdan, (2019), Meteoryt Morasko – nowe badania mineralogiczne (The Morasko Meteorite – a new mineralogical investigations), Acta Soc. Metheor. Polon., 10, 2019, s. 62-73. Plik ASMP.

Kołodziej Mieszko, Śniadecki Zbigniew, Musiał Andrzej, Pierunek Natalia, Ivanisenko Yulia, Muszyński Andrzej, Idzikowski Bogdan, (2020), Structural transformations and magnetic properties of plastically deformed FeNi-based alloys synthesized from meteoritic matter, Journal of Magnetism and Magnetic Materials, 502, 2020, ss. 4. Plik doi.

Korpikiewicz Honorata, (1977), Deszcz meteorytowy „Morasko”, Wszechświat, nr 7-8, 1977, s. 191-193. Plik PDF.

Korpikiewicz Honorata, (1978), The Morasko meteorite shower, Астрономический вестник. Исследования солнечной системы (Astronomicheskii Vestnik: Issledovaniia Solnechnoi Sistemy), 12(3), 1978, s. 181-184.

Korpikiewicz Honorata, (1978), Meteoritic shower Morasko, Meteoritics, vol. 13(3), 1978, s. 311-326. Plik doi; plik aDs.

Kracher Alfred, Willis John, Wasson John T., (1980), Chemical classification of iron meteorites—IX. A new group (IIF), revision of IAB and IIICD, and data on 57 additional irons, Geochimica et Cosmochimica Acta, 44(6), 1980, s. 773-787. Plik doi; aDs.

Kuźmiński Henryk, (1976), Dynamic elements of the meteoritic shower "Morasko", w: H. Hurnik, Meteorite Morasko and the region of its fall, Seria Astronomia, 2, UAM Poznań 1976, s. 45-63. Plik DjVu
Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
.

Kuźmiński Henryk, (1980), The actual state of research into the Morasko Meteorite and the region of its fall, Bulletin of the Astronomical Institutes of Czechoslovakia, vol. 31(1), 1980, s. 58-62. Plik aDs.

Luecke Werner, Muszyński Andrzej, (2003), Rozkład pierwiastków śladowych między troilitem a kamacytem i taenitem w meteorycie Morasko, materiały, II Seminarium Meteorytowe, 24-26 kwietnia, Olsztyn 2003. Plik PDF.

Luecke Werner, Muszyński Andrzej, Berner Z., (2006), Trace element partitioning in the Morasko meteorite from Poznań, Poland, Chemie der Erde Geochemistry, vol. 66, nr 4, 2006, s. 315-318. Plik PDF.

Łosiak Anna, Belcher Claire, Plado Jüri, Jõeleht Argo, Herd Chris, Kofman Randy, Szokaluk Monika, Szczuciński Witold, Muszyński Andrzej, (2020), Using Charcoal Formed During an Asteroid Collision to Recognize Small Impact Craters on Earth and to Learn About Energy Distribution Around Such Features, 51th Lunar and Planetary Science Conference, Woodlands, Texas, 2020. Abstract [#1934].

Łosiak Anna, Jõeleht Argo, Plado Jüri, Szyszka Mateusz, Kirsimäe Kalle, Wild Eva M., Steier Peter, Belcher Claire, Jaźwa Aleksandra M., Helde E., (2020), Determining the age and possibility for an extraterrestrial impact formation mechanism of the Ilumetsä structures (Estonia), Meteoritics & Planetary Science, vol. 55(2), 2020, s. 274-293.^[17]^[18] Plik doi.

Łosiak Anna, Belcher Claire M., Plado Jüri, Jõeleht Argo, Herd Chris D.K., Kofman Randy S., Szokaluk Monika, Szczuciński Witold, Muszyński Andrzej, Wild Eva M., Baker S.J., (2022), Small impact cratering processes produce distinctive charcoal assemblages, Geology, 50(11), 2022, s. 1276-1280 (supplemental material) (abstrakt).^[19] Plik doi.

Łosiak Anna, Kryszczyńska Agnieszka, Oszkiewicz Dagmara, Szczuciński Witold, Rachlewicz Grzegorz, Muszyński Andrzej, Najwer Alicja, Makohonienko Mirosław, Chwieduk Edward, Szokaluk Monika, Monika Pieterek Monika, Baranowska Magdalena, Wierzbicka Anna, Niebieszczański Jakub, Przybysz Anita, Szopa Krzysztof, Piotrowski Robert, Walas Krzysztof, Gajewska Katarzyna, Karahan Anna, (2024), Morasko Impact Craters (Poland): Outreach Potential and Planned Educational Activities, 86^th Annual Meeting of The Meteoritical Society, Brussels, Belgium, 2024.^[20] Abstract [#6313].

Łosiak Anna, Burchell M.J., Alesbrook L.S., Wozniakiewicz P.J., Tandy J., (2024), Charring of Wood Induced by a Shock Wave During a Hypervelocity Impact? Experiments Say No, 86^th Annual Meeting of The Meteoritical Society, Brussels, Belgium, 2024.^[20] Abstract [#6290].^[21]

+Mazur Szymon, (2024), Z Kosmosu do Poznania, IKS kulturapoznan.pl, 11(397), 2024, s. 80-82. Pilk PDF.

Moska Piotr, Stankowski Wojciech, Poręba Grzegorz, (2018), Optically stimulated luminescence techniques applied to the dating of the fall of meteorites in Morasko, Geochronometria, 45(1), 2018, s. 74–81. Plik doi.

Muszyński Andrzej, (2000), Rezultaty badań mineralogicznych w rezerwacie „Meteoryt Morasko”, Przewodnik do 71 Zjazdu PTG w Poznaniu, 2000, ss. 4.

Muszyński Andrzej, Stankowski Wojciech, Dzierżanowski P., Karwowski Łukasz, (2002), New data about the Morasko meteorite, Prace Specjalne PTMin., 18, 2002, s. 134-137.

Muszyński Andrzej, Pilski Andrzej S., Socha Krzysztof, (2006), Dwa lata w Rezerwacie MORASKO, Meteoryt, 4, 2006, s. 16–18. Plik PDF.

Muszyński Andrzej, Pilski Andrzej S., Socha Krzysztof, (2007), Two Years in the Morasko Reservation, Meteorite, 13(4), 2007, s. 10-12.

Muszyński Andrzej, Karwowski Łukasz, Kryza Ryszard, Pilski Andrzej S., (2011), Aktualny stan badań nad meteorytem Morasko, Acta Soc. Metheor. Polon., 2, 2011, s. 191 (streszczenie referatu, Wrocław 2008). Plik PDF; plik ASMP.

Muszyńskie Andrzej, Karwowski Łukasz, Pilski Andrzej S., Kryza Ryszard, (2012), Morasko meteorite – the current state of knowledge, Mineralogia Special Papers, vol. 40, 2012, s. 42-45. Plik PDF. Materiały 19^th Meeting of the Petrology Group of the Mineralogical Society of Poland, Obrzycko, 19-21^th October 2012.

Muszyński Andrzej, Bartoschewitz Rainer, Pilski Andrzej S., Kryza Ryszard, (2012), The Morasko strewnfield and its possible extension to a few more iron finds, (w przygotowaniu).

Muszyński et al. (2012)

Muszyński Andrzej, Kryza Ryszard, Karwowski Łukasz, Pilski Andrzej S., Muszyńska Jadwiga, (2012), Morasko. Największy deszcz meteorytów żelaznych w Europie środkowej (Morasko. The largest iron meteorite shower in Central Europe), Seria: Studia i Prace z Geografii i Geologii nr 28. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań 2012, ss. 111 (grant badawczy własny MNiI nr N N307 3533 33). ISBN 978-83-63400-50-7.^[22] Plik PDF (za zgodą autorów).

Muszyński Andrzej, Pilski Andrzej S., Karwowski Łukasz, Kryza Ryszard, Gurdziel Agnieszka, (2013), Nowe znaleziska w rezerwacie „Meteoryt Morasko” (New finds in the reserve „Metorite Morasko”), Acta Soc. Metheor. Polon., 4, 2013, s. 136-138 (streszczenie referatu, Łowicz 2012). Plik ASMP.

Muszyński Andrzej, Kryza Ryszard, Karwowski Łukasz, Pilski Andrzej S., (2013), The Morasko iron and paired meteorites: petrology, bulk chemistry and systematic position, (w druku).

Muszyński Andrzej, Pilski Andrzej S., Kryza Ryszard, Karwowski Łukasz, Stankowski Wojciech, Nowak Monika, Bartoschewitz Rainer, (2013), The Morasko iron and paired meteorites: fall sites and strewnfield of iron shower, (w druku).

Muszyński Andrzej, Szczuciński Witold, Stankowski Wojciech, (2014), Deszcz meteorytów z nieba w okolicach Poznania, Gems&Jewelry, październik 2014, s. 18-23. Plik DjVu
Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
; online.

Muszyński Andrzej, Nowak Monika, (2014), Konferencja w setną rocznicę odkrycia pierwszego okazu meteorytu Morasko, Meteoryt, 4, 2014, s. 3-5, 28. Plik PDF.

Muszyński Andrzej, Stankowski Wojciech, Szczuciński Witold, (2014), Field excursion to the “Morasko Meteorite” Reserve, Conference Paper MPSE 2014: Mars – Connecting Planetary Scientists in Europe, Field excursion to the “Morasko Meteorite” Reserve, Poznań Jun. 6, 2014. Plik PDF.

+Muszyński Andrzej, Szczuciński Witold, (2016), Opowieści kosmicznego gościa, Academia, 4(48), 2016. Plik art.

Muszyński Andrzej, (2022), Wspomnienia z badania meteorytu Morasko, w: Meteorytowa Odyseja… 20 lat minęło. 20 lat Polskiego Towarzystwa Meteorytowego, PTMet, Sosnowiec 2022, ss. 192, (s. 139-145).

Notkin Geoffrey, (2012), Rekonesans w Morasku, Meteoryt, 4, 2012, s. 23-27. Plik PDF.

Nowak Monika, Muszyński Andrzej, (2020), Dokumentacja znalezisk meteorytu Morasko w latach 2011–2014: problemy metodyczne i uzyskane efekty (Documenting the Morasko meteorite finds in 2011-2014: methodical problems and results obtained), Przegląd Geol., 68(12), 2020, s. 879-885. Plik pgF; plik PDF.

Osuch Władysław, Błoniarz Remigiusz, Michta Grzegorz P., Suliga Ireneusz, (2020), Evolution of the Dislocation Structure of Iron Meteorite, Archives of Metallurgy and Materials, 65(1), 2020, s. 485-492. Plik doi.

Owczarzak Andrzej, (2014), Wydłużanie elipsy rozrzutu Moraska, Meteoryt, 1, 2014, s. 3. Plik PDF.

Owczarzak Andrzej, (2015), Nowy duży okaz Moraska, Meteoryt, 2, 2015, s. 23. Plik PDF.

Owczarzak Andrzej, (2015), Ciekawe znaleziska Moraska, Meteoryt, 4, 2015, s. 16-17. Plik PDF.

Owczarzak Andrzej, (2015), Nowe wielkie Morasko, Urania-Postępy Astronomii, 4, 2015, s. 61.^[23] Plik DjvU.

Owczarzak Andrzej, (2016), Odnalezienie Kruszynki, Meteoryt, 4, 2016, s. 3, 36. Plik PDF.

+Pack Andreas, Karwowski Łukasz, Kryza Ryszard, Muszyński Andrzej, Słaby Ewa, Raith M., (2013), Low-T formation of chromite in the Morasko IAB iron meteorite by oxidative solid-state exsolution from metal, (w druku).

Padirac Dominique, (2004), Nowe znaleziska w Morasku, Meteoryt, 3, 2004, s. 21-22. Plik PDF.

Pilski Andrzej S., Walton Wayne, (1999), Morasko – największy europejski deszcz meteorytów żelaznych, Meteoryt, 4, 1999, s. 12-13. Plik PDF.

Pilski Andrzej S., Walton Wayne, (1999), Morasko – the largest European iron meteorite shower, Meteorite!, 5(4), 1999, s. 27-28.

Pilski Andrzej S., (2000), Morasko IIICD (!?), Meteoryt, 4, 2000, s. 9-10. Plik PDF.

Pilski Andrzej S., (2003), Gdzie i kiedy spadł meteoryt Morasko?, Meteoryt, 4, 2003, s. 6. Plik PDF.

Pilski Andrzej S., (2004), A nie mówiłem?, Meteoryt, 4, 2004, s. 5.^[24] Plik PDF.

Pilski Andrzej S., (2006), Morasko IAB-MG, Meteoryt, 4, 2006, s. 22-23. Plik PDF.

Pilski Abdrzej S., (2007), Grant na badanie Moraska, Meteoryt, 4, 2007, s. 3. Plik PDF.

Pilski Andrzej S., (2008), Badanie przeszłości meteorytu Morasko, Meteoryt, 1, 2008, s. 26-27. Plik PDF.

Pilski Andrzej S., (2011), The Morasko iron shower – a few scientific and ethical questions.. Portal IMCA Insights, luty 2011.

Pilski Andrzej S., Karwowski Łukasz, Kryza Ryszard, Muszyński Andrzej, (2012), Badania chemiczne deszczu meteorytów żelaznych Jankowo Dolne-Morasko-Przełazy, Acta Soc. Metheor. Polon., 3, 2012, s. 157-158 (streszczenie referatu). Plik ASMP.

Pilski Andrzej S., (2012), Meteorite Men, the Morasko Episode – Science after Filming. Portal IMCA Insights, styczeń 2012.

Pilski Andrzej S., Kryza Ryszard, Wasson John T., Muszyński Andrzej, Karwowski Łukasz, (2012), Pierwiastki syderofilne w meteorytach Morasko (Siderophile elements in the Morasko meteorites), Acta Soc. Metheor. Polon., 3, 2012, s. 62-70. Plik ASMP.

Pilski Andrzej S., Skirzewska Magdalena, Smuła Łukasz, Muszyński Andrzej, (2012), Rekordowy okaz Moraska, Meteoryt, 4, 2012, s. 3-7, 28. Plik PDF.

Pilski Andrzej S., (2013), Meteoryt Morasko po 99 latach, Meteoryt, 3, 2013, s. 3-10.^[25] Plik PDF; plik DjVu
Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
.

Pilski Andrzej S., Wasson John T., Muszyński Andrzej, Kryza Ryszard, Karwowski Łukasz, Nowak Monika, (2013), Low-Ir IAB irons from Morasko and other locations in central Europe: One fall, possibly distinct from IAB-MG, Meteoritics & Planetary Science, vol. 48(12), 2013, s. 2531-2541. Plik doi.

Pilski Andrzej S., (2014), Morasko – znaki zapytania, Meteoryt, 4, 2014, s. 6-7. Plik PDF.

Pilski Andrzej S., (2015), Morasko a inne kraterotwórcze meteoryty żelazne, Meteoryt, 1, 2015, s. 25-27. Plik PDF.

Pilski Andrzej S., (2021), Złudny obraz Moraska, Meteoryt, 101, 2021, s. 20-21. Plik available online.

Piszczała E., (1999), Mineralogia osadów wokół kraterów impaktowych z rejonu rezerwatu Morasko, praca magisterska Instytut Geologii UAM, 1999.

Pniewski Zygmunt, (1957), Przybysze nie z tej ziemi, Turysta, nr 6(59) (15 marca 1957). Plik JPG.

Pokrzywnicki Jerzy, (1955), O niektórych mało znanych polskich meteorytach, Acta Geol. Pol., vol. V, nr 3, 1955, s. 427-438. Plik DjVu
Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
; plik PDF.

Pokrzywnicki Jerzy, (1956), Les météorites polonaises, Acta Geophys. Polon., vol. IV, nr 1, 1956, s. 21-32. Plik DjVu
Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
.

Pokrzywnicki Jerzy, (1957), Nowe okazy meteorytu Morasko, Urania, 8, 1957, s. 232-235.^[26] Plik DjvU.

Pokrzywnicki Jerzy (Покшивницкий Е.), (1958), Метеорит Мораско (The Morasko meteorite), Метеоритика (Meteoritika), vol. XVI, 1958, s. 123-125.

Pokrzywnicki Jerzy, (1961), Meteoryty i kosmiczne kraterki w Morasku pod Poznaniem, Życie Warszawy, 226 (23 września 1961).

Morasko (Pokrzywnicki 1964)

Pokrzywnicki Jerzy, (1964), I. Meteoryty Polski. II. Katalog meteorytów w zbiorach polskich, Studia Geologica Polonica, vol. XV, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1964.^[27]^[28] Plik PDF. (s. 49-70, plik DjVu
Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
).

Pokrzywnicki Jerzy, (1966), Nowy odłam meteorytu Morasko, Urania, 3, 1966, s. 85-86.^[29] Plik DjvU.

Popławski Mikołaj, Jóźwiak Karol, Kachlicki Tomasz, (2011), Badania metalograficzne i mikroanalityczne meteorytu Morasko (Metallography and Microanalysis Study of the Morasko Meteorite), Acta Soc. Metheor. Polon., 2, 2011, s. 117-124. Plik PDF; plik ASMP.

+Rachlewicz Grzegorz, Szczuciński Witold, (2022), Geologiczna historia Góry Moraskiej, Kronika Miasta Poznania, w: Radojewo i Morasko KMP, 2, 2022, s. 338-352. Plik PDF.

+Reznik Boris, Kontny A., Uehara Minoru, Gattacceca Jérôme, Solheid P., Jackson Mike, (2017), Magnetic domains and magnetic stability of cohenite from the Morasko iron meteorite, Journal of Magnetism and Magnetic Materials, 426, 2017, s. 594-603. Plik doi.

Runka Tomasz, Karwowski Łukasz, Muszyński Andrzej, (2012), Charakterystyka ałtaitu z meteorytu Morasko metodą spektroskopii Ramana, Acta Soc. Metheor. Polon., 3, 2012, s. 159-160 (streszczenie referatu). Plik ASMP.

Siemiątkowski Jacek, (2003), Struktura fragmentu meteorytu Morasko otrzymanego od znalazcy, Meteoryt, 4, 2003, s. 5. Plik PDF.

Siepak Marcin, Muszyński Andrzej, Novotny Karel, Vaculoviè Tomáš, (2011), Roztwory wypływające z wietrzejącego meteorytu Morasko, Acta Soc. Metheor. Polon., 2, 2011, s. 198 (streszczenie referatu, Wrocław 2008). Plik PDF; plik ASMP.

Slavíc (Slavic) František, Spencer Leonard James, (1928), Place-names of mineral-localities in central Europe, Mineralogical Magazine, 21(121), 1928, s. 441-479, (s. 478).^[30] Plik doi.

Słaby Ewa, Karwowski Łukasz, Muszyński Andrzej, Simon Klaus, Majzner Katarzyna, Kruszewski Łukasz, Moszumańska Izabela, Wróbel Marek, (2012), Composition and growth morphology of feldspar crystals from the Morasko meteorite: LA-ICP-MS and Raman – SEM EDS imaging study, Mineralogia Special Papers, vol. 40, 2012, s. 53. Plik PDF. Materiały 19^th Meeting of the Petrology Group of the Mineralogical Society of Poland, Obrzycko, 19-21^th October 2012.

Słaby Ewa, Karwowski Łukasz, Majzner Katarzyna, Wirth Richard, Muszyński Andrzej, Birski Łukasz, Simon Klaus, Domonik Andrzej, Moszumańska Izabela, Orłowski Ryszard, (2017), Geochemistry and growth morphology of alkali feldspar crystals from an IAB iron meteorite – insight into possible hypotheses of their crystallization, Annales Societatis Geologorum Poloniae, 87(2), 2017, s.121–140. Plik doi.

Socha Krzysztof, (2003), Kiedy spadł meteoryt Morasko, Meteoryt, 4, 2003, s. 4. Plik PDF.

Socha Krzysztof, (2004), Morasko – inne spojrzenie, Meteoryt, 1, 2004, s. 16-18. Plik PDF.

Socha Krzysztof, (2011), Pożegnanie kraterów Morasko (The farewell of the Morasko Craters idea), Acta Soc. Metheor. Polon., 2, 2011, s. 127-137. Plik PDF; plik ASMP.

Socha Krzysztof, Bednarz Bartłomiej, Wąsik Radosław, (2014), Przynależność gatunkowa drzewa z rezerwatu przyrody „Meteoryt Morasko”, w korzeniu którego utkwił fragment meteorytu (Species of tree from the „Morasko Meteorite” nature reserve, in which root stuck a fragment of meteorite), Acta Soc. Metheor. Polon., 5, 2014, s. 97-103. Plik ASMP.

Socha Krzysztof, (2020), „Pożegnanie kraterów Morasko” – polemika!, Acta Soc. Metheor. Polon., 11, 2020, s. 159-166. Plik ASMP.

Stankowski Wojciech Tomasz Jan, (2001), The geology and morphology of the natural reserve „Meteoryt Morasko”, Planetary and Space Science, vol. 49(7), 2001, s. 749–753. Plik PDF; plik doi.

Stankowski Wojciech, Muszyński Andrzej, Klimm Kevin, Schliestedt Manfred, (2002), Mineralogy of Morasko meteorite and the structure of the craters, Proc. Estonian Acad. Sci., Geol. 51, 4, 2002, s. 227–240. Plik PDF.

Stankowski Wojciech, Katrusiak A., Budzianowski A., (2006), Crystallographic variety of magnetic spherules from Pleistocene and Holocene sediments in the Northern foreland of Morasko-Meteorite Reserve, Planetary and Space Science, vol. 54(1), 2006, s. 60-70. Plik PDF; plik doi.

Stankowski Wojciech, (2007), Luminescence dating as a diagnostic criterion for the recognition of Quaternary impact craters, Planetary and Space Science, vol. 55(7-8), 2007, s. 871-875. Plik doi.

Stankowski Wojciech, Raukas Anto, Bluszcz Andrzej, Fedorowicz Stanisław, (2007), Luminescence dating of the Morasko (Poland), Kaali, Ilumetsa and Tsõõrikmäe (Estonia) meteorite craters, Geochronometria, 28, 2007, s. 25-29.^[17]^[31] Plik doi.

Stankowski Wojciech, (2008), Meteoryt Morasko. Osobliwości obszaru Poznania (Morasko Meteorite. A curiosity the Poznań region), Seria Geologia nr 19, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2008. ISBN 978-83-232-1975-0.

+Stankowski Wojciech, Muszyński Andrzej, (2008), Time of fall and some properties of the Morasko meteorite, Materials Science-Poland, 26, 2008, s. 879-902. Plik PDF.

Stankowski Wojciech, (2009), Nowe dane luminescencyjne wieku impaktów w Morasku oraz Kaali (The new luminescence data of the Morasko and Kaali impacts), Acta Soc. Metheor. Polon., 1, 2009, s. 123-128. Plik PDF; plik ASMP.

Stankowski Wojciech T.J., (2011), Nowe dane o czasie upadku meteorytu Morasko, Acta Soc. Metheor. Polon., 2, 2011, s. 199 (streszczenie referatu, Wrocław 2008). Plik PDF; plik ASMP.

Stankowski Wojciech T.J., (2011), Luminescence and radiocarbon dating as tools for the recognition of extraterrestrial impacts, Geochronometria, 38(1), 2011, s. 54. Plik doi.

Stankowski Wojciech, (2011), Rezerwat Meteoryt Morasko – morfogeneza kosmiczna zagłębień terenu, Landform Analysis, 16, 2011, s. 149-154. Plik PDF.

+Stankowski Wojciech T.J., Bluszcz Andrzej, (2012), Luminescence Dating as Comparative Data to Radiocarbon Age Estimation of Morasko Spherical Depressions, w: Michalska-Nawrocka D. (red.), Radiometric Dating, InTech open science, 2012, s. 115-125. Plik PDF.

Stankowski Wojciech, (2012), Melt-weathering meteorite crust in the light of mineralogical and luminescence investigations – time indicator of an impact event, Mineralogia Special Papers, vol. 40, 2012, s. 54. Plik PDF. Materiały 19^th Meeting of the Petrology Group of the Mineralogical Society of Poland, Obrzycko, 19-21^th October 2012.

Stankowski Wojciech T.J., (2012), Multimethod datings of the Morasko meteorite impact, Mineralogia Special Papers, vol. 40, s. 55-57, 2012. Plik PDF. Materiały 19^th Meeting of the Petrology Group of the Mineralogical Society of Poland, Obrzycko, 19-21^th October 2012.

Stankowski Wojciech T.J., (2015), The extraterrestrial matter falls in west-central Poland (Great Poland Lowland); historical and geological data, Acta Geol. Pol., 65(2), 2015, s. 273–278.^[32] Plik doi.

Stankowski Wojciech T.J., (2017), The crust structure of the Morasko meteorite – a preliminary hypothesis, Geologos, 23(1), 2017, s. 53-56. Plik doi.

Stankowski Wojciech T.J., Duczmal-Czernikiewicz Agata, Mrozek-Wysocka Małgorzata, Szyszko Mateusz, Morasko Meteorite dating results in context of crust composition, in preparation.

Stecki Konstanty, (1973), Kratery meteorytowe w Polsce, Wszechświat, nr 11, 1973, s. 287-289. Plik PDF.

Szczuciński Witold, Muszyński Andrzej, (2020), Meteoryty, kratery uderzeniowe i inne ślady kosmicznej katastrofy w rejonie Moraska pod Poznaniem (Meteorites, impact craters, and other traces of a cosmic disaster at Morasko near Poznań), Przegląd Geol., 68(8), 2020, s. 637-644. Plik pgF; plik PDF.

Szczuciński Witold, Włodarski Wojciech, (2024), Morasko—Meteorite Impact Craters in the Glacial Landscape, w: Migoń P., Jancewicz K., Landscapes and Landforms of Poland, seria: World Geomorphological Landscapes (WGLC), Springer, 2024, s. 547-555.^[33] Plik doi.

Szokaluk Monika, Jagodziński Robert, Muszyński Andrzej, Szczuciński Witold, (2019), Geology of the Morasko craters, Poznań, Poland—Small impact craters in unconsolidated sediments, Meteoritics & Planetary Science, vol. 54(7), 2019, s. 1478-1494. Plik doi.

Szulczewski Jerzy W., (1923), O meteorytach wielkopolskich, Przyroda i Technika, II, s. 513-515, 1923. Plik DjVu
Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
.

+Szuman-Kalita Izabela, Ewertowski Marek, Kalita Jakub, Kasprzak Leszek Makohonienko, Mirosław, Pleskot Krzysztof, Szczuciński Witold, Tomczyk Aleksandra Magdalena, (2019), The Last Scandinavian Ice Sheet in Wielkopolska and Mid-Holocene Meteorite Impact Crater: Field Guide, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 2019, ss. 36. ISBN 978-83-7986-243-6. Plik PDF.

Tobolski Kazimierz, (1976), Palynological investigations of bottom sediments in closed depressions, w: H. Hurnik, Meteorite Morasko and the region of its fall, Seria Astronomia, 2, UAM Poznań 1976, s. 21-26. Plik DjVu
Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
.

Trybuna Ludu, (1961), Kratery kosmiczne w okolicy Poznania. Prof. K. Staniukowicz potwierdza hipotezę polskiego uczonego, nr 250 (11 września 1961), s. 6.^[34] Plik JPG.

Tymiński Zbigniew, (2012), W leju po Morasku - spostrzeżenia na temat małych kraterów meteorytowych, Cyrqlarz, 206, 2012, s. 13-15. Plik PDF.

Uścinowicz Grzegorz, (2014), Impact craters and the extraterrestrial matter in their surroundings: case of Morasko (Poland) and Kaali (Estonia), Baltica: The International Journal on Geosciences, 27(1), 2014, s. 25-32. Plik doi.

Walesiak Tomasz, (2016), Nowe kratery, nowa definicja elipsy spadku meteorytu Morasko, książka abstraktów, IX Konferencja Meteorytowa, 3-5 czerwca, Łódź 2016, s. 31-32.

Walesiak Tomasz, (2017), Jeszcze jedna dyskusja na temat daty spadku meteorytu Morasko (Another discussion about date of Morasko meteorite fall), Acta Soc. Metheor. Polon., 8, 2017, s. 123-148. Plik ASMP.

Walesiak Tomasz, (2017), Kratery Morasko w świetle wiedzy na temat ukośnych impaktów (Morasko craters base on knowledge related to oblique impacts), Acta Soc. Metheor. Polon., 8, 2017, s. 149-168. Plik ASMP.

Walesiak Tomasz, (2018), Initial results of geomagnetic survey in Morasko meteorite crater field, 49th Lunar and Planetary Science Conference, Woodlands, Texas, 2018. Abstract [#1644].

Walesiak Tomasz, (2021), Kratery Morasko – obrona hipotezy ukośnego impaktu w kontekście dostępnej wiedzy i wyników badań (Morasko craters – in defense of oblique impact origin based on knowledge and research), Acta Soc. Metheor. Polon., 12, 2021, s. 108-128. Plik ASMP.

Walesiak Tomasz, (2021), Przegląd najważniejszych prac dotyczących próby ustalenia daty spadku meteorytów oraz wieku kraterów Morasko (Review of most important papers regarding attempts to determine the date of Morasko meteorite fall and age of the craters), Acta Soc. Metheor. Polon., 12, 2021, s. 129-148. Plik ASMP.

Warchoł K., (1965), Kociołki rejonu Góry Moraskiej, praca magisterska pod kierunkiem prof. Bogumiła Krygowskiego na Studium Geografii dla Pracujących, Wydział Biologii Nauk o Ziemi UAM (maszynopis), Poznań 1965.^[35]

Wasson John T., Kallemeyn Gregory W., (2002), The IAB iron-meteorite complex: A group, five subgroups, numerous grouplets, closely related, mainly formed by crystal segregation in rapidly cooling melts, Geochimica et Cosmochimica Acta, 66(13), 2002, s. 2445-2473. Plik doi; plik PDF.

Wiadomości Geograficzne, (1924), Meteory wielkopolskie, 1-2, 1924, s. 16-17. Plik RCIN.

Włodarski Wojciech, Papis Joanna, Szczuciński Witold, (2017), Morphology of the Morasko crater field (western Poland): Influences of pre-impact topography, meteoroid impact processes, and post-impact alterations, Geomorphology, 295, 2017, s. 586–597 (abstrakt).^[36] Plik doi.

Wojnarowska Agnieszka, Dziel Tomasz, Gałązka-Friedman Jolanta, Karwowski Łukasz, (2008), New mineralogical phases identified by Mössbauer measurements in Morasko meteorite, Hyperfine Interactions, 186, 2008, s. 167-171. Plik doi.

Woźniak Marek, (2021), Meteoryty żelazne – klasyfikacja w obrazach (Iron meteorites – classification in pictures), Acta Soc. Metheor. Polon., 12, 2021, s. 149-216 (abstrakt).^[37] Plik ASMP; Książka abstraktów.

+Wysocka A., (1998), Litologia i petrografia osadów wschodniego sąsiedztwa rezerwatu "Meteoryt Morasko", praca magisterska Instytut Geologii UAM, 1998.

Czasopisma

Dziennik Łódzki, (1956), 78-kilogramowy meteoryt znaleziono pod Poznaniem, nr 297, 1956, s. 4.^[38] Plik lLib.

patrz → Morasko/Czasopisma

Portfolio

Portal ⋆Meteoryt.org – Archiwum Zygmunta Pniewskiego - pełna wersja ● Archiwum Zygmunta Pniewskiego ● Zygmunt Pniewski – Wspomnienie

Projekty badawcze, granty

Grant 2013/09/B/ST10/01666

Przypisy

^ jeśli nie zaznaczono inaczej, podano współrzędne przyjęte w oficjalnej bazie meteorytów Meteoritical Bulletin Database
^ Classen (1980) wymienia 8 kraterów
^ Góra Moraska (Wzgórze Morasko), na starych niemieckich mapach jako Grünheide
^ Nowa Wieś Górna – część Poznania zlokalizowana pomiędzy Radojewem na północy, a Umultowem na południu
^ patrz → woreczko.pl – Meteoroid i bolid (meteoroide & bolide, fireball)
^ u Hodge (1994) jest tylko 8 kraterów; nie ma krateru, tu oznaczonego jako nr 8, a ten numer nosi u niego krater nr 9
^ trzytomowe opracowanie (ponad 1400 stron), „biblia” meteorytów żelaznych (patrz → Woźniak (2021, ASMP)), znajduje się w zbiorach W&W
^ na 2 i 3 stronie okładki zdjęcia kraterów Morasko i okazów tego meteorytu (tłum. z niem. Bohdan Kiełczewski); bardzo ciekawy artykuł przedstawiający historię odkrycia i badań meteorytu Morasko; Classen Johannes Robert – astronom amator i założyciel obserwatorium w Pulsnitz (NRD, Niemcy), zajmował się głównie meteorytami i kraterami meteorytowymi
^ meteoryt żelazny Campo del Cielo (syn. Tucuman), znalezisko z 1576 roku w Argentynie; typ IAB-MG, TKW 50 ton
^ abstrakt: Szczegółowe badania magnetyczne przeprowadzone w 1961 r. we wsi Morasko koło Poznania wykonane zostały w związku z poszukiwaniami odłamków meteorytu i były kontynuacją tego samego rodzaju prac wykonywanych w roku 1958 i 1959 przez autorów sprawozdania. Prace miały na celu próbę odnalezienia odłamków meteorytu, który spadł w rejonie Moraska za pomocą pomiarów natężenia składowej Z magnetyzmu ziemskiego oraz określenie charakterystyki pola magnetycznego w obrębie występujących w tym rejonie kraterów powstałych przypuszczalnie wskutek upadku meteorytu. Prace zlokalizowane zostały w obrębie krateru nr 1. Punkty zostały zlokalizowane wewnątrz krateru, a w celu dokładniejszej lokalizacji poszczególnych profili i punktów dochodzono do charakterystycznych punktów topograficznych. Wykonano 1012 punktów pomiarowych. Pomiary wykonywano magnetometrem Askania systemu Fanselau. Poszczególne punkty pomiarowe były usytuowane na równoległych profilach, odległość między profilami i punktami wynosiła ok. 2 m. Wszystkie pomiary wiązane były do punktu bazowego. Wyniki pracy przedstawiono na mapie anomalii składowej pionowej Z pola magnetycznego. Do sprawozdania dołączono dzienniki pomiarowe i arkusze redukcyjne.
^ meteoryt kamienny Marlow, znalezisko z 1936 roku w USA; chondryt zwyczajny L5, TKW 68 kg
^ fragment korespondencji z redakcją czasopisma
^ meteoryt żelazny Nantan, znalezisko z 1958 roku w Chinach; typ IAB-MG, TKW 9,5 tony
^ kratery meteorytowe Ries i Steinheim w Niemczech
^ ^a ^b moraskoite – nowy minerał odkryty w 2013 roku w meteorycie Morasko przez polskich naukowców; fosforan, wzór Na₂Mg(PO₄)F; typ krystalograficzny: orthorhombic, Pbcn; kod: IMA No. 2013-084; więcej → woreczko.pl – Minerały w meteorytach (Meteorite minerals). Mineralienatlas Lexikon – Moraskoite; mindat.org – Moraskoite
^ ^a ^b czochralskiite – kolejny nowy minerał odkryty w 2015 roku w meteorycie Morasko przez zespół polskich naukowców (pod kierownictwem prof. Łukasza Karwowskiego). Fosforan sodowo-wapniowo-magnezowy, wzór Na₄Ca₃Mg(PO₄)₄; typ krystalograficzny: orthorhombic, Pnma; kod: IMA No. 2015-011; więcej → woreczko.pl – Minerały w meteorytach (Meteorite minerals)
^ ^a ^b grupa dwóch (Sügavhaud i Põrguhaud) kraterów meteorytowych Ilumetsä w Estonii
^ znanych jest kilka przypadków, gdy meteoryty pochodzące z innych źródeł próbowano zgłaszać jako nowe znaleziska. Znany jest przypadek w Niemczech, gdzie jeden z poszukiwaczy próbował zgłosić okaz meteorytu Sikhote-Alin, jako nowe znalezisko (chodzi o meteoryt Inningen, który w 2011 roku został zdyskredytowany (Discredited) w Meteoritical Bulletin Database).
W Polsce też niestety był przypadek, kiedy próbowano zgłosić okaz meteorytu Campo del Cielo, jako nowy polski meteoryt (tzw. Konopiska). Również w przypadku dwóch nowych meteorytów Krupe i Jankowo Dolne, wysuwane są podejrzenia o ich „obcym” pochodzeniu. A w przypadku meteorytu Rusalka udowodniono oszustwo! Wątpliwe są również współczesne znaleziska nowych okazów meteorytów w okolicach kraterów Kaali (Kaalijärv) (We wszystkich tych czterech przypadkach pojawia się nazwisko Mateusza Szyszka!); patrz → Kategoria:Oszustwa
^ wyniki badań, że węgielki (ang. charcoals) znajdywane w osadach wyrzuconych z kraterów (ang. ejecta) mają charakterystykę inną niż te z pożarów i wskazują na powstawanie ich w stosunkowo niskich temperaturach utrzymywanych przez dłuższy czas – zatem wyrzucony materiał (przynajmniej tam gdzie jest blisko krateru i jest stosunkowo gruba) musiał być gorący. Ta cecha może być bardzo pomocna w identyfikacji małych kraterów uderzeniowych; kratery: Kaalijärv, Morasko, Whitecourt
^ ^a ^b 86^th Annual Meeting of the Meteoritical Society, (2024) – author index
^ rezultaty eksperymentu: bezpośrednie uderzenie pocisku hipersonicznego nie powoduje powstawania węgla drzewnego. Węgiel drzewny znajdujący się w proksymalnych warstwach wyrzutu bardzo małych kraterów uderzeniowych (Campo del Cielo, Whitecourt, Kaali Main i Kaali 2/8, Morasko) musi być wytwarzany w innym procesie
^ monografia meteorytu Morasko; rozdziały:
1. Muszyński Andrzej, Muszyńska Jadwiga, Wstęp (Introduction);
2. Muszyński Andrzej, Pilski Andrzej S., Muszyńska Jadwiga, Kryza Ryszard, Karwowski Łukasz, Z historii – odkrycie i badania meteorytów Morasko, Przełazy (Seeläsgen), Jankowo Dolne (Historical notes – discovery and investigation of the Morasko, Przełazy (Seeläsgen) and Jankowo Dolne meteorites);
3. Muszyński Andrzej, Stankowski Wojciech, Pilski Andrzej S., Kryza Ryszard, Nowak Monika, Deszcz meteorytów żelaznych Morasko, Przełazy, Jankowo Dolne (Iron meteorite shower Morasko, Przełazy, Jankowo Dolne);
4. Kryza Ryszard, Pilski Andrzej S., Muszyński Andrzej, Karwowski Łukasz, Petrologia, skład chemiczny i pozycja systematyczna Moraska i pokrewnych meteorytów żelaznych (Petrology, bulk chemistry and systematic position of Morasko and other twin irons);
5. Karwowski Łukasz, Kryza Ryszard, Muszyński Andrzej, Pilski Andrzej S., Zarys mineralogii meteorytu Morasko (Outline mineralogy of the Morasko meteorite);
6. Kryza Ryszard, Helios Katarzyna, Karwowski Łukasz, Muszyński Andrzej, Drożdżewski Piotr, Spektroskopia Ramana w badaniach wybranych minerałów meteorytu Morasko (Raman spectroscopy investigations of selected minerals in the Morasko meteorite);
7. Pack Andreas, Kryza Ryszard, Karwowski Łukasz, Muszyński Andrzej, Słaby Ewa, Raith Michael, Jakieła Rafał, Badania izotopowe wybranych minerałów meteorytu Morasko: wstępne wyniki (Isotopic studies of selected minerals from the Morasko iron: preliminary data), plik PDF;
8. Dworzyńska Magdalena, Muszyński Andrzej, Mikrometeoryty: część deszczu meteorytu Morasko (Micrometeorites: a part of the Morasko meteorite shower);
9. Gurdziel Agnieszka, Karwowski Łukasz, Pilski Andrzej S., Muszyński Andrzej, Kryza Ryszard, Wietrzenie w meteorycie Morasko (Weathering in the Morasko meteorite);
10. Muszyński Andrzej, Pilski Andrzej S., Muszyńska Jadwiga, Kryza Ryszard, Karwowski Łukasz, Poszukiwania i nowe odkrycia w rezerwacie Meteoryt Morasko (Meteorite prospecting and new discoveries in the “Morasko Meteorite” reserve)
^ informacja o znalezieniu 174 kg okazu meteorytu Morasko
^ o meteorytach Morasko i Jankowo Dolne
^ kopia artykułu, który miał się wcześniej ukazać w Uranii-Postępach Astronomii
^ tam fotografia okazu 78 kg; oraz po raz pierwszy Pokrzywnicki wysuwa hipotezę (!), że zagłębienia na Górze Moraskiej są pochodzenia meteorytowego
^ pierwsze i jak na razie jedyne, tak kompleksowe opracowanie na temat polskich meteorytów; warto jednak zaznaczyć, że Jerzy Pokrzywnicki niewątpliwie obficie korzystał z wcześniejszego bibliograficznego opracowania autorstwa Zofii Gąsiorowskiej (1966, maszynopis jej pracy powstał przed 1964 rokiem), ale nigdzie w jego publikacjach nie pojawia się jej nazwisko!? (Kosiński 2014)
^ patrz → Pokrzywnicki (1964)/Kolekcje
^ inf. o znalezieniu nowego dużego okazu meteorytu Morasko: (…) Nowy odłam wagi 16,8 kg bryłowatego kształtu znaleziony został w pierwszej połowie 1963 roku przez mieszkańca Moraska Ryszarda Nowickiego. Odłam ten tkwił na głębokości około 0,5 m w odległości około 470 m od pola kraterków, a dokładniej od kraterku nr 1 – jeziorka. Okaz ten przechowywany jest w Planetarium w Chorzowie i był wystawiony w roku 1965 na wystawie „Materia meteorytowa w naszym Układzie Słonecznym”. (…); o wystawie patrz → Marks (1965, Urania)
^ powstały na potrzeby opisu zbiorów NHM w Londynie wykaz nazw miejscowości w Europie Środkowej powiązanych z minerałami – poprawne nazwy w językach narodowych; w redagowaniu nazw polskich pomagali prof. Stefan Kreutz (University of Kraków) oraz Stanisław Pawłowski (Poznań) i Kazimierz Maślankiewicz (Kraków) z Committee of the Geological Survey of Poland;
wymienione są m.in.: Grzempy (near Czarnków) (pol.), Friedrichsau (niem.), Meteorite (Sept. 8, 1910); Morasko (pol.), Morask (niem.), Meteoric iron (found 1914)
^ krater meteorytowy Tsõõrikmäe w Estonii; Wikipedia (ET) – Tsõõrikmäe meteoriidikraater
^ meteoryty: Jankowo Dolne, Morasko, Seeläsgen (Przełazy); doniesienie Bolid wielkopolski
^ w spisie literatury znajduje się powołanie na Wiki.Meteoritica.pl, miłe 😀
^ 7 września 1961 roku rejon kraterów Morasko odwiedzili Jerzy Pokrzywnicki (autor hipotezy o kosmicznym pochodzeniu kraterów w Morasko), dr Ostrowski z Politechniki Warszawskiej oraz rosyjski uczony, twórca (?!) teorii powstawania kraterów kosmicznych, K.P. Staniukowicz (Кирилл Петрович Станюкович) (Dzięczkowski et al. 1971)
^ w ramach pracy powstała mapa hipsometryczna w skali 1:1000 (izohipsa co 1 metr); Warchoł wykonał również, na terenie ówczesnego rezerwatu, 12 wykopów o głębokości 2-3 metrów i 130 wierceń świdrem ręcznym o długości 1 i 2 m (Dzięczkowski et al. 1971)
^ w artykule pokazano m.in. nową mapę terenu obejmującego kratery w bardzo wysokiej rozdzielczości; zaprezentowano również rekonstrukcję powierzchni sprzed impaktu pokazującą wyraźnie, że kratery powstały na stokach o różnych kierunkach i stopniu nachylenia; poddano analizie też wpływ kąta upadku na kształt kraterów i porównano je do innych ziemskich kraterów impaktowych (abs)
^ więcej → woreczko.pl – Meteoryty żelazne – klasyfikacja w obrazach (Iron meteorites – classification in pictures)
^ tam też fotografia okazu 78 kg

Zobacz również

meteoryt Morasko
meteoryt Kaalijarv i grupa kraterów Kaalijärv

Linki zewnętrzne

Meteoritical Bulletin Database (MBD) – krater meteorytowy (Impact crater) Morasko [crater]
Earth Impact Database – Morasko

Meteoryt Morasko – strona autorstwa Krzysztofa Kamińskiego
GeoPortal.gov.pl – mapa Rezerwatu Morasko

Wikipedia – Rezerwat przyrody Meteoryt Morasko
YouTube – Morasko – krater meteorytowy nr 9 ● Kratery meteorytowe w Rezerwacie Przyrody Meteoryt Morasko ● prof. Andrzej Muszyński "Meteoryt Morasko i deszcz meteorytów"

plik DjVu z Pokrzywnickiego
~~szczegółowa mapa topograficzna~~

[0] śli nie zaznaczono inaczej, podano współrzędne przyjęte w oficjalnej bazie meteorytów Meteoritical Bulletin Database

[1] Classen (1980) wymienia 8 kraterów

[2] Góra Moraska (Wzgórze Morasko), na starych niemieckich mapach jako Grünheide

[3] Nowa Wieś Górna – część Poznania zlokalizowana pomiędzy Radojewem na północy, a Umultowem na południu

[4] trz → woreczko.pl – Meteoroid i bolid (meteoroide & bolide, fireball)

[5] u Hodge (1994) jest tylko 8 kraterów; nie ma krateru, tu oznaczonego jako nr 8, a ten numer nosi u niego krater nr 9

[6] trzytomowe opracowanie (ponad 1400 stron), „biblia” meteorytów żelaznych (patrz → Woźniak (2021, ASMP)), znajduje się w zbiorach W&W

[7] 2 i 3 stronie okładki zdjęcia kraterów Morasko i okazów tego meteorytu (tłum. z niem. Bohdan Kiełczewski); bardzo ciekawy artykuł przedstawiający historię odkrycia i badań meteorytu Morasko; Classen Johannes Robert – astronom amator i założyciel obserwatorium w Pulsnitz (NRD, Niemcy), zajmował się głównie meteorytami i kraterami meteorytowymi

[Campo_del_Cielo-8] teoryt żelazny Campo del Cielo (syn. Tucuman), znalezisko z 1576 roku w Argentynie; typ IAB-MG, TKW 50 ton

[9] abstrakt: Szczegółowe badania magnetyczne przeprowadzone w 1961 r. we wsi Morasko koło Poznania wykonane zostały w związku z poszukiwaniami odłamków meteorytu i były kontynuacją tego samego rodzaju prac wykonywanych w roku 1958 i 1959 przez autorów sprawozdania. Prace miały na celu próbę odnalezienia odłamków meteorytu, który spadł w rejonie Moraska za pomocą pomiarów natężenia składowej Z magnetyzmu ziemskiego oraz określenie charakterystyki pola magnetycznego w obrębie występujących w tym rejonie kraterów powstałych przypuszczalnie wskutek upadku meteorytu. Prace zlokalizowane zostały w obrębie krateru nr 1. Punkty zostały zlokalizowane wewnątrz krateru, a w celu dokładniejszej lokalizacji poszczególnych profili i punktów dochodzono do charakterystycznych punktów topograficznych. Wykonano 1012 punktów pomiarowych. Pomiary wykonywano magnetometrem Askania systemu Fanselau. Poszczególne punkty pomiarowe były usytuowane na równoległych profilach, odległość między profilami i punktami wynosiła ok. 2 m. Wszystkie pomiary wiązane były do punktu bazowego. Wyniki pracy przedstawiono na mapie anomalii składowej pionowej Z pola magnetycznego. Do sprawozdania dołączono dzienniki pomiarowe i arkusze redukcyjne.

[Marlow-10] teoryt kamienny Marlow, znalezisko z 1936 roku w USA; chondryt zwyczajny L5, TKW 68 kg

[11] ragment korespondencji z redakcją czasopisma

[Nantan-12] teoryt żelazny Nantan, znalezisko z 1958 roku w Chinach; typ IAB-MG, TKW 9,5 tony

[Ries-13] ratery meteorytowe Ries i Steinheim w Niemczech

[Moraskoite-14] moraskoite – nowy minerał odkryty w 2013 roku w meteorycie Morasko przez polskich naukowców; fosforan, wzór Na₂Mg(PO₄)F; typ krystalograficzny: orthorhombic, Pbcn; kod: IMA No. 2013-084; więcej → woreczko.pl – Minerały w meteorytach (Meteorite minerals). Mineralienatlas Lexikon – Moraskoite; mindat.org – Moraskoite

[Czochralskiite-15] czochralskiite – kolejny nowy minerał odkryty w 2015 roku w meteorycie Morasko przez zespół polskich naukowców (pod kierownictwem prof. Łukasza Karwowskiego). Fosforan sodowo-wapniowo-magnezowy, wzór Na₄Ca₃Mg(PO₄)₄; typ krystalograficzny: orthorhombic, Pnma; kod: IMA No. 2015-011; więcej → woreczko.pl – Minerały w meteorytach (Meteorite minerals)

[Ilumets.C3.A4-16] rupa dwóch (Sügavhaud i Põrguhaud) kraterów meteorytowych Ilumetsä w Estonii

[MBD_discredited-17] znanych jest kilka przypadków, gdy meteoryty pochodzące z innych źródeł próbowano zgłaszać jako nowe znaleziska. Znany jest przypadek w Niemczech, gdzie jeden z poszukiwaczy próbował zgłosić okaz meteorytu Sikhote-Alin, jako nowe znalezisko (chodzi o meteoryt Inningen, który w 2011 roku został zdyskredytowany (Discredited) w Meteoritical Bulletin Database).
W Polsce też niestety był przypadek, kiedy próbowano zgłosić okaz meteorytu Campo del Cielo, jako nowy polski meteoryt (tzw. Konopiska). Również w przypadku dwóch nowych meteorytów Krupe i Jankowo Dolne, wysuwane są podejrzenia o ich „obcym” pochodzeniu. A w przypadku meteorytu Rusalka udowodniono oszustwo! Wątpliwe są również współczesne znaleziska nowych okazów meteorytów w okolicach kraterów Kaali (Kaalijärv) (We wszystkich tych czterech przypadkach pojawia się nazwisko Mateusza Szyszka!); patrz → Kategoria:Oszustwa

[Losiak_2022-18] wyniki badań, że węgielki (ang. charcoals) znajdywane w osadach wyrzuconych z kraterów (ang. ejecta) mają charakterystykę inną niż te z pożarów i wskazują na powstawanie ich w stosunkowo niskich temperaturach utrzymywanych przez dłuższy czas – zatem wyrzucony materiał (przynajmniej tam gdzie jest blisko krateru i jest stosunkowo gruba) musiał być gorący. Ta cecha może być bardzo pomocna w identyfikacji małych kraterów uderzeniowych; kratery: Kaalijärv, Morasko, Whitecourt

[metsoc86th-19] 86^th Annual Meeting of the Meteoritical Society, (2024) – author index

[20] rezultaty eksperymentu: bezpośrednie uderzenie pocisku hipersonicznego nie powoduje powstawania węgla drzewnego. Węgiel drzewny znajdujący się w proksymalnych warstwach wyrzutu bardzo małych kraterów uderzeniowych (Campo del Cielo, Whitecourt, Kaali Main i Kaali 2/8, Morasko) musi być wytwarzany w innym procesie

[21] rafia meteorytu Morasko; rozdziały:
Muszyński Andrzej, Muszyńska Jadwiga, Wstęp (Introduction);
Muszyński Andrzej, Pilski Andrzej S., Muszyńska Jadwiga, Kryza Ryszard, Karwowski Łukasz, Z historii – odkrycie i badania meteorytów Morasko, Przełazy (Seeläsgen), Jankowo Dolne (Historical notes – discovery and investigation of the Morasko, Przełazy (Seeläsgen) and Jankowo Dolne meteorites);
Muszyński Andrzej, Stankowski Wojciech, Pilski Andrzej S., Kryza Ryszard, Nowak Monika, Deszcz meteorytów żelaznych Morasko, Przełazy, Jankowo Dolne (Iron meteorite shower Morasko, Przełazy, Jankowo Dolne);
Kryza Ryszard, Pilski Andrzej S., Muszyński Andrzej, Karwowski Łukasz, Petrologia, skład chemiczny i pozycja systematyczna Moraska i pokrewnych meteorytów żelaznych (Petrology, bulk chemistry and systematic position of Morasko and other twin irons);
Karwowski Łukasz, Kryza Ryszard, Muszyński Andrzej, Pilski Andrzej S., Zarys mineralogii meteorytu Morasko (Outline mineralogy of the Morasko meteorite);
Kryza Ryszard, Helios Katarzyna, Karwowski Łukasz, Muszyński Andrzej, Drożdżewski Piotr, Spektroskopia Ramana w badaniach wybranych minerałów meteorytu Morasko (Raman spectroscopy investigations of selected minerals in the Morasko meteorite);
Pack Andreas, Kryza Ryszard, Karwowski Łukasz, Muszyński Andrzej, Słaby Ewa, Raith Michael, Jakieła Rafał, Badania izotopowe wybranych minerałów meteorytu Morasko: wstępne wyniki (Isotopic studies of selected minerals from the Morasko iron: preliminary data), plik PDF;
Dworzyńska Magdalena, Muszyński Andrzej, Mikrometeoryty: część deszczu meteorytu Morasko (Micrometeorites: a part of the Morasko meteorite shower);
Gurdziel Agnieszka, Karwowski Łukasz, Pilski Andrzej S., Muszyński Andrzej, Kryza Ryszard, Wietrzenie w meteorycie Morasko (Weathering in the Morasko meteorite);
Muszyński Andrzej, Pilski Andrzej S., Muszyńska Jadwiga, Kryza Ryszard, Karwowski Łukasz, Poszukiwania i nowe odkrycia w rezerwacie Meteoryt Morasko (Meteorite prospecting and new discoveries in the “Morasko Meteorite” reserve)

[23] Muszyński Andrzej, Muszyńska Jadwiga, Wstęp (Introduction);

[24] Muszyński Andrzej, Pilski Andrzej S., Muszyńska Jadwiga, Kryza Ryszard, Karwowski Łukasz, Z historii – odkrycie i badania meteorytów Morasko, Przełazy (Seeläsgen), Jankowo Dolne (Historical notes – discovery and investigation of the Morasko, Przełazy (Seeläsgen) and Jankowo Dolne meteorites);

[25] Muszyński Andrzej, Stankowski Wojciech, Pilski Andrzej S., Kryza Ryszard, Nowak Monika, Deszcz meteorytów żelaznych Morasko, Przełazy, Jankowo Dolne (Iron meteorite shower Morasko, Przełazy, Jankowo Dolne);

[26] Kryza Ryszard, Pilski Andrzej S., Muszyński Andrzej, Karwowski Łukasz, Petrologia, skład chemiczny i pozycja systematyczna Moraska i pokrewnych meteorytów żelaznych (Petrology, bulk chemistry and systematic position of Morasko and other twin irons);

[27] Karwowski Łukasz, Kryza Ryszard, Muszyński Andrzej, Pilski Andrzej S., Zarys mineralogii meteorytu Morasko (Outline mineralogy of the Morasko meteorite);

[28] Kryza Ryszard, Helios Katarzyna, Karwowski Łukasz, Muszyński Andrzej, Drożdżewski Piotr, Spektroskopia Ramana w badaniach wybranych minerałów meteorytu Morasko (Raman spectroscopy investigations of selected minerals in the Morasko meteorite);

[29] Pack Andreas, Kryza Ryszard, Karwowski Łukasz, Muszyński Andrzej, Słaby Ewa, Raith Michael, Jakieła Rafał, Badania izotopowe wybranych minerałów meteorytu Morasko: wstępne wyniki (Isotopic studies of selected minerals from the Morasko iron: preliminary data), plik PDF;

[30] Dworzyńska Magdalena, Muszyński Andrzej, Mikrometeoryty: część deszczu meteorytu Morasko (Micrometeorites: a part of the Morasko meteorite shower);

[31] Gurdziel Agnieszka, Karwowski Łukasz, Pilski Andrzej S., Muszyński Andrzej, Kryza Ryszard, Wietrzenie w meteorycie Morasko (Weathering in the Morasko meteorite);

[32] Muszyński Andrzej, Pilski Andrzej S., Muszyńska Jadwiga, Kryza Ryszard, Karwowski Łukasz, Poszukiwania i nowe odkrycia w rezerwacie Meteoryt Morasko (Meteorite prospecting and new discoveries in the “Morasko Meteorite” reserve)

[22] rmacja o znalezieniu 174 kg okazu meteorytu Morasko

[23] teorytach Morasko i Jankowo Dolne

[24] rtykułu, który miał się wcześniej ukazać w Uranii-Postępach Astronomii

[25] tam fotografia okazu 78 kg; oraz po raz pierwszy Pokrzywnicki wysuwa hipotezę (!), że zagłębienia na Górze Moraskiej są pochodzenia meteorytowego

[26] rwsze i jak na razie jedyne, tak kompleksowe opracowanie na temat polskich meteorytów; warto jednak zaznaczyć, że Jerzy Pokrzywnicki niewątpliwie obficie korzystał z wcześniejszego bibliograficznego opracowania autorstwa Zofii Gąsiorowskiej (1966, maszynopis jej pracy powstał przed 1964 rokiem), ale nigdzie w jego publikacjach nie pojawia się jej nazwisko!? (Kosiński 2014)

[27] trz → Pokrzywnicki (1964)/Kolekcje

[28] . o znalezieniu nowego dużego okazu meteorytu Morasko: (…) Nowy odłam wagi 16,8 kg bryłowatego kształtu znaleziony został w pierwszej połowie 1963 roku przez mieszkańca Moraska Ryszarda Nowickiego. Odłam ten tkwił na głębokości około 0,5 m w odległości około 470 m od pola kraterków, a dokładniej od kraterku nr 1 – jeziorka. Okaz ten przechowywany jest w Planetarium w Chorzowie i był wystawiony w roku 1965 na wystawie „Materia meteorytowa w naszym Układzie Słonecznym”. (…); o wystawie patrz → Marks (1965, Urania)

[29] wstały na potrzeby opisu zbiorów NHM w Londynie wykaz nazw miejscowości w Europie Środkowej powiązanych z minerałami – poprawne nazwy w językach narodowych; w redagowaniu nazw polskich pomagali prof. Stefan Kreutz (University of Kraków) oraz Stanisław Pawłowski (Poznań) i Kazimierz Maślankiewicz (Kraków) z Committee of the Geological Survey of Poland;
wymienione są m.in.: Grzempy (near Czarnków) (pol.), Friedrichsau (niem.), Meteorite (Sept. 8, 1910); Morasko (pol.), Morask (niem.), Meteoric iron (found 1914)

[Ts.C3.B5.C3.B5rikm.C3.A4e-30] rater meteorytowy Tsõõrikmäe w Estonii; Wikipedia (ET) – Tsõõrikmäe meteoriidikraater

[31] teoryty: Jankowo Dolne, Morasko, Seeläsgen (Przełazy); doniesienie Bolid wielkopolski

[32] w spisie literatury znajduje się powołanie na Wiki.Meteoritica.pl, miłe 😀

[33] 7 września 1961 roku rejon kraterów Morasko odwiedzili Jerzy Pokrzywnicki (autor hipotezy o kosmicznym pochodzeniu kraterów w Morasko), dr Ostrowski z Politechniki Warszawskiej oraz rosyjski uczony, twórca (?!) teorii powstawania kraterów kosmicznych, K.P. Staniukowicz (Кирилл Петрович Станюкович) (Dzięczkowski et al. 1971)

[34] w ramach pracy powstała mapa hipsometryczna w skali 1:1000 (izohipsa co 1 metr); Warchoł wykonał również, na terenie ówczesnego rezerwatu, 12 wykopów o głębokości 2-3 metrów i 130 wierceń świdrem ręcznym o długości 1 i 2 m (Dzięczkowski et al. 1971)

[35] w artykule pokazano m.in. nową mapę terenu obejmującego kratery w bardzo wysokiej rozdzielczości; zaprezentowano również rekonstrukcję powierzchni sprzed impaktu pokazującą wyraźnie, że kratery powstały na stokach o różnych kierunkach i stopniu nachylenia; poddano analizie też wpływ kąta upadku na kształt kraterów i porównano je do innych ziemskich kraterów impaktowych (abs)

[36] więcej → woreczko.pl – Meteoryty żelazne – klasyfikacja w obrazach (Iron meteorites – classification in pictures)

[37] tam też fotografia okazu 78 kg

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

Kratery Morasko

Z Wiki.Meteoritica.pl

Aktualna wersja na dzień 00:04, 1 gru 2024

Grupa kraterów (zagłębień) podejrzewanych o meteorytowe pochodzenie

Historia „odkrycia”

Hipotezy za i przeciw meteorytowemu pochodzeniu – jakie tezy takie dowody!

„Projekt Morasko”

Rezerwat „Meteoryt Morasko”

Źródła

Lokalizacja

Mapy

Galerie

Kratery i inne struktury

Bibliografia

Czasopisma

Portfolio

Projekty badawcze, granty

Przypisy

Zobacz również

Linki zewnętrzne

Widok

Osobiste

Nawigacja

wiki.meteoritica.pl

Szukaj

Narzędzia

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
 __NOTOC__
-{{VerifyLevel |level=0}}
+{{VerifyLevel |level=1}}
-== Grupa kraterów podejrzewanych o meteorytowe pochodzenie ==
+== Grupa kraterów (zagłębień) podejrzewanych o meteorytowe pochodzenie ==
 {{InfoboxMeteorite
   | nazwa = Morasko [crater]
@@ Linia 12: / Linia 12: @@
   | położenie = 52°29'N, 16°54'E
   | uwagi = w ich okolicy znajdowane są meteoryty żelazne [[Morasko]]
-  | age = ich powstanie datowane jest na <10000 lat
+  | age = ich powstanie datowane jest na <10000 lat temu
   | diameter = największy krater ma ok. 100&nbsp;m
   | typ =
-  | cechy = siedem (9?) kraterów
+  | cechy = siedem (9?) kraterów<ref>Classen (1980) wymienia 8 kraterów</ref>
+ | synonimy = Nordheim
 }}
-Obiekt sklasyfikowany w [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php Meteoritical Bulletin Database] jako '''krater impaktowy''' (''Impact crater'').
+Obiekty sklasyfikowane w [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php Meteoritical Bulletin Database] jako '''kratery impaktowe''' (''Impact crater'').
-Powiązany z meteorytem '''[[Morasko]]'''
+Około 12 km na północ od centrum Poznania, a około 600 metrów na północny-wschód od szczytu Góry Moraskiej (153,8&nbsp;m n.p.m.)<ref>Góra Moraska (Wzgórze Morasko), na starych niemieckich mapach jako ''''' Grünheide'''''</ref>, na terenie Rezerwatu „Meteoryt Morasko” znajduje się 7 (9?) zagłębień terenu, uważanych za kratery meteorytowe. Większość zagłębień leży w&nbsp;obrębie lasu dębowo-grabowego na obszarze moreny Moraskiej ciągnącej się na odcinku 6&nbsp;km od wsi Jelonek na zachodzie do Nowej Wsi Górnej<ref>'''Nowa Wieś Górna''' – część Poznania zlokalizowana pomiędzy Radojewem na północy, a&nbsp;Umultowem na południu</ref> na wschodzie. Morenę budują iły poznańskie, gliny zwałowe, piaski i&nbsp;żwiry.
-{{Strona w budowie | smalltext = strony poświęcone np. meteorytom [[Morasko]], [[Pułtusk]] i&nbsp;[[Łowicz]] będą rozbudowywane w&nbsp;późniejszym terminie w&nbsp;miarę gromadzenia kompletnych materiałów}}
+:Za Witoldem Szczucińskim (Szczuciński et al. 2024): Krater uderzeniowe Morasko należą do około 200 rozpoznanych i&nbsp;udokumentowanych struktur uderzeniowych na Ziemi (Hodge 1994). Najprawdopodobniej powstały one w&nbsp;środkowym holocenie w&nbsp;wyniku uderzenia meteorytu żelaznego, którego spadek utworzył co najmniej siedem kraterów uderzeniowych i&nbsp;liczne fragmenty meteorytu rozrzucone na obszarze kilku kilometrów kwadratowych. Kratery te powstały na zboczach moreny spiętrzonej (''push moraine''), ostatecznie ukształtowanej około 18-19&nbsp;tysięcy lat temu, podczas ostatniej fazy wycofywania się lodowca poznańsko-frankfurckiego okresu najnowszej lodowacenia (lodowacenia wischelańskiego, ''Weichselian Glaciation''). Współczesny krajobraz tego obszaru ma skomplikowane pochodzenie z&nbsp;głównymi formami glacjalnymi nakładającymi się na struktury uderzeniowe. Kratery te to okrągłe zagłębienia w&nbsp;kształcie misy o&nbsp;różnych asymetrii przekroju poprzecznego, wynikających z&nbsp;oddziaływania procesu uderzenia i&nbsp;pierwotnej topografii przeduderzeniowej form glacjalnych i&nbsp;postglacjalnych. Średnice kraterów wahają się od około 30 do 100&nbsp;metrów. Procesy związane z&nbsp;uderzeniem i&nbsp;ich skutki były niedawno przedmiotem licznych badań, obejmujących szczegółowe badania morfologiczne i&nbsp;geologiczne, numeryczne modelowanie uderzenia oraz poszukiwanie wskaźników wpływu środowiskowego uderzenia. Choć niektóre kwestie pozostają jeszcze nierozstrzygnięte, to spadek meteorytu Morasko jest prawdopodobnie jednym z&nbsp;najlepiej zbadanych małośrednich uderzeń na świecie.
+'''Obiekty te (kratery) wiązane są z&nbsp;meteorytem [[Morasko]]'''.
+Szczegółowy opis „kraterów”, patrz → [[Kratery Morasko#Galerie|Galerie]].
 == Historia „odkrycia” ==
-Hipotezę, że zagłębienia na północ od Poznania są pochodzenia meteorytowego, wysunął Jerzy Pokrzywnicki.
+Hipotezę, że zagłębienia na północ od Poznania są pochodzenia meteorytowego, jako pierwszy zaproponował w&nbsp;1957 roku [[Bibliografia/Pokrzywnicki Jerzy|Jerzy Pokrzywnicki]] (Pokrzywnicki 1957, ''Urania''; 1961; 1964 oraz ''Życie Warszawy'' i&nbsp;''Trybuna Ludu'' z&nbsp;1961 roku).
-== Hipotezy za i przeciw meteorytowemu pochodzeniu ==
+Pokrzywnicki (1957, ''Urania''):
+{{AQuote-begin |max-width=640px}}
+{{wielokropek}} Zasługuje na uwagę, że w lesie [[Morasko]] znajdują się dwa duże wgłębienia eliptyczne, jedno na oko o&nbsp;średnicy 20&nbsp;metrów i&nbsp;drugie, sądząc z&nbsp;mapy, średnicy 75—90&nbsp;metrów, o&nbsp;głębokości rzędu kilku (a&nbsp;może i&nbsp;więcej) metrów. Nie są to jak się zdaje dzieła rąk ludzkich, ponieważ miejscowa ludność uważa, że istnieją one „od niepamiętnych czasów”. O&nbsp;ile nie są to oczka lodowcowe, to w&nbsp;związku z&nbsp;sąsiednimi znaleziskami meteorytów nasuwa się hipoteza ich meteorytowego pochodzenia, albowiem kras w&nbsp;tej okolicy jest mało prawdopodobny. Dalsze badania i&nbsp;poszukiwania są więc konieczne i&nbsp;będą prowadzone.&nbsp;{{Wielokropek}}
+{{AQuote-end}}
-.............
+Jerzy Pokrzywnicki na przełomie lat 50. i 60. XX wieku wielokrotnie odwiedzał rejon Góry Moraskiej. Swoją hipotezą zainteresował również wiele osób z&nbsp;uniwersytetów w&nbsp;Poznaniu i&nbsp;Warszawie oraz wojsko (saperzy i&nbsp;lotnictwo). W&nbsp;swoich publikacjach na temat kraterów Morasko korzystał z&nbsp;dostępnych wówczas wyników badań tego rejonu oraz sam przeprowadzał wiele obserwacji i&nbsp;zlecał badania. Jako ciekawostkę można podać fakt, że 1&nbsp;października 1957 roku Pokrzywnicki odwiedził rejon kraterów w&nbsp;towarzystwie uczonych z&nbsp;UAM: prof. Bogumiła Krygowskiego, prof. Józefa Witkowskiego i&nbsp;magistra Wojciecha Stankowskiego (obecnie profesora UAM, badacza kraterów Morasko) w&nbsp;celu wstępnej weryfikacji swojej hipotezy (Pokrzywnicki 1964).
-[[Image:Pokrzywnicki_(Morasko).djvu|thumb|Morasko (Pokrzywnicki&nbsp;1964)]]
+== Hipotezy za i przeciw meteorytowemu pochodzeniu – jakie tezy takie dowody! ==
+Funkcjonują dwie teorie (hipotezy) wyjaśniające pochodzenie zagłębień na Górze Moraskiej. Według geomorfologów są to polodowcowe wytopiska lub kociołki eworsyjne (efekt działania wirów wodnych). Natomiast według zwolenników teorii pochodzenia kosmicznego, są to kratery wybuchowe/uderzeniowe powstałe w&nbsp;wyniku spadku meteorytu [[Morasko]].
+Prowadzone od początku lat 60. XX wieku badania naukowe nie dały jednak jednoznacznej odpowiedzi (patrz → [[Kratery Morasko#Bibliografia|Bibliografia]]). '''Różne grupy badaczy, w&nbsp;zależności od przyjętych początkowych założeń (zakładających pochodzenie polodowcowe lub kosmiczne), publikują wyniki badań potwierdzające założone tezy!''' Naukowcy poszukujący dowodów działalności lodowca, znajdują ślady potwierdzające genezę wytopiskową. Badacze poszukujący dowodów na spadek meteorytów, znajdują je. Po ponad 50 latach badań, żadna z&nbsp;tych teorii nie zdołała znacząco przychylić szali na swoją korzyść.
+Rozpoczęty w 2013 roku '''[[Morasko#.E2.80.9EProjekt_Morasko.E2.80.9D|„Projekt Morasko”]]''' prowadzony na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w&nbsp;Poznaniu, ma za ambitny cel, dokonać jednoznacznej identyfikacji genezy „kraterów” Morasko. Projekt jest w&nbsp;trakcie realizacji (patrz → [[Bibliografia/Projekty_badawcze,_granty#Grant_2013.2F09.2FB.2FST10.2F01666|Projekty badawcze, granty]]). Nazwa projektu „''Skutki impaktu meteorytowego w&nbsp;nieskonsolidowane osady – przykład deszczu meteorytów żelaznych »Morasko«, Polska''” zawiera w&nbsp;sobie silną tezę o&nbsp;genezie kosmicznej! Lecz dobór uczestników grantu – specjaliści: od impaktów, procesów sedymentacji, glacjologii i&nbsp;zmian środowiskowych – daje nadzieję na silne uprawdopodobnienie kosmicznego pochodzenia kraterów.
+=== „Projekt Morasko” ===
+Po kilkudziesięciu latach badań i stawianiu wielu hipotez, pojawiła się szansa na wyjaśnienie natury obiektów „Kratery Morasko”. Narodowe Centrum Nauki przyznało w&nbsp;2013 roku grant na projekt '''„Skutki impaktu meteorytowego w&nbsp;nieskonsolidowane osady – przykład deszczu meteorytów żelaznych »Morasko«, Polska”''' (finansowany przez NCN [[Bibliografia/Projekty badawcze, granty|grant numer:&nbsp;2013/09/B/ST10/01666]]).
+:Strona projektu [http://moraskoproject.home.amu.edu.pl/ „Projekt Morasko”].
+W skład interdyscyplinarnego zespołu powołanego do realizacji projektu, którego kierownikiem jest dr Witold Szczuciński z&nbsp;UAM, wchodzi wielu naukowców z&nbsp;uznanych ośrodków zagranicznych. Postawione cele są bardzo ambitne, jak można przeczytać na stronie projektu:
+{{BQuote-begin |max-width=1000px}}
+{{Wielokropek}} Celem niniejszego projektu badawczego jest poszerzenie wykonanych dotąd badań terenowych i&nbsp;laboratoryjnych, jak również wykonanie modelowania numerycznego w&nbsp;celu zrekonstruowania impaktu meteorytu Morasko i&nbsp;określenia jego fizycznych oraz środowiskowych konsekwencji. W&nbsp;ramach tego celu poszczególne zadania badawcze obejmują precyzyjne określenie wieku upadku, ocenę ilości, rozmieszczenia oraz właściwości osadów wyrzuconych z&nbsp;kraterów, określenie trajektorii upadku meteorytu oraz ilości uwolnionej energii podczas eksplozji, określenie warunków ciśnienia/temperatury podczas impaktu, identyfikacja sedymentologicznych i&nbsp;geochemicznych cech dokumentujących impakt w&nbsp;osadach jeziornych oraz torfach, ocena środowiskowych skutków impaktu i&nbsp;ich trwałości, oraz udoskonalenie istniejących modeli numerycznych dla impaktów w&nbsp;nieskonsolidowane osady.<br />{{Wielokropek}}
+Badania uzupełnia modelowanie impaktu, które zostanie wykonane z&nbsp;zastosowaniem modelu iSALE. Model pozwoli oszacować kierunek upadku meteorytu, ilość uwolnionej energii, temperaturę i&nbsp;ciśnienie podczas formowania krateru i&nbsp;rozkład wyrzuconych osadów.
+{{BQuote-end}}
+Najbardziej interesujące będą zapewne wyniki modelowania impaktu, które to pozwolą rozstrzygnąć kwestię, która z&nbsp;rozpatrywanych dwóch konkurencyjnych hipotez genezy tych zagłębień: glacjalna czy uderzeniowa, jest prawdziwa?! W&nbsp;skład zespołu wchodzi światowej klasy specjalistka dr&nbsp;Natalia Artemieva zajmująca się numerycznym modelowaniem impaktów, więc należy spodziewać się mocnych dowodów na poparcie jednej z&nbsp;hipotez.
+Są już pierwsze ważne ustalenia (podstrona ''Aktualności'' portalu „Projekt Morasko”):
+{{BQuote-begin |max-width=1000px}}
+.11.2014 odbyły się warsztaty naszej grupy badawczej, na których prezentowaliśmy pierwsze wyniki. Cały czas prowadzone są badania terenowe oraz intensywne prace nad modelowaniem numerycznym. Wiemy już, że w&nbsp;pobliskich jeziorach zachowały się ślady spadku deszczu meteorytów żelaznych. Przez ostatnie kilka miesięcy udało nam się także wyznaczyć rozmiary ciała macierzystego, którego rozpad w&nbsp;atmosferze utworzył znajdujące się na Morasku kratery, a&nbsp;także oszacować prędkość meteorytów w&nbsp;chwili uderzenia.
+{{BQuote-end}}
+[[Image:Morasko_(Bronikowska_2015_fig3).jpg|right|240px|thumb|Pole [[Kratery Morasko|kraterów Morasko]] (powyżej) i&nbsp;jeden z&nbsp;modeli (Bronikowska et&nbsp;al. 2015)]]
+Badania i&nbsp;analizy trwają. Z&nbsp;najbardziej oczekiwanych i najistotniejszych wyników wiemy już ([[Bibliografia/Projekty badawcze, granty|z&nbsp;dostępnych doniesień konferencyjnych]]; Bronikowska et&nbsp;al. 2015), że:
+* początkowa masa meteoroidu była nie mniejsza niż 500&nbsp;ton i&nbsp;nie większa niż 1100&nbsp;ton (co odpowiada kuli żelaznej o&nbsp;średnicy odpowiednio 4,9 i&nbsp;6,4&nbsp;metra)<ref>patrz → woreczko.pl – [http://www.woreczko.pl/meteorites/features/glossary-Meteoroid.htm Meteoroid i&nbsp;bolid (''meteoroide & bolide, fireball'')]</ref>;
+** dla zakresu mas 500-800 ton meteoroid wszedł w atmosferę z&nbsp;prędkością 16-18&nbsp;km/s pod kątem 33-48&nbsp;stopni;
+** dla zakresu mas 800-1100 ton meteoroid wszedł w&nbsp;atmosferę z&nbsp;prędkością 15,6-17,8&nbsp;km/s pod kątem 30-34&nbsp;stopni;
+* prędkość z jaką dotarły do powierzchni ziemi fragmenty (szczątki) meteoroidu wahała się w&nbsp;zakresie 1,5-7&nbsp;km/s; przy tych prędkościach powinno się obserwować ślady metamorfizmu szokowego;
+* w wyniku spadku powstało prawdopodobnie więcej kraterów niż dziś obserwujemy, ale mniejsze z&nbsp;nich uległy z&nbsp;czasem zatarciu (erozji);
+* zdarzenie miało miejsce ok. 5000-5300 lat temu;
+* '''bolid nadleciał z kierunku NE na SW'''.
+Czekamy zatem na końcowe wyniki i publikacje (patrz → [[Bibliografia/Projekty badawcze, granty]]).
+Kolejna część najnowszych wyników w publikacji [[:Szablon:Włodarski_(2017)|Włodarski et al. (2017)]].
+<br clear="all"/>
+{{Strona w budowie |smalltext=strony poświęcone np. meteorytom [[Morasko]], [[Pułtusk]] i&nbsp;[[Łowicz]] będą rozbudowywane w&nbsp;późniejszym terminie w&nbsp;miarę gromadzenia kompletnych materiałów}}
+=== Rezerwat „Meteoryt Morasko” ===
+[[Image:Morasko_(Stecki_1973).jpg|thumb|450px|left|Mapa projektowanego rezerwatu (Stecki 1973)]]
+Na zaadoptowanej z pracy Dzięczkowskiego (Dzięczkowski et al., ''Przyroda Polski Zachodniej'', 1971) mapie planowanego rezerwatu, Stecki (1973) zaznaczył miejsce znalezienia [[Morasko/Galerie#Okaz_Coblinera|okazu Coblinera]].
+Okoliczności znaleziska opisano u&nbsp;Dzięczkowskiego: „''W&nbsp;1914&nbsp;r. w&nbsp;czasie kopania rowów strzeleckich na skraju lasu i&nbsp;pól uprawnych (widoczna do dzisiaj część okopu znajduje się w&nbsp;lesie przy północno-wschodniej granicy projektowanego rezerwatu), niemiecki sierżant dr&nbsp;Cobliner wydobył z&nbsp;głębokości około pół metra pod powierzchnią meteoryt.''”
+;Patrz → [[Morasko/Archiwum Zygmunta Pniewskiego|Archiwum Zygmunta Pniewskiego]]
+<br clear="all"/>
+== Źródła ==
+[[Image:Pokrzywnicki_(Morasko).djvu|thumb|left|Morasko (Pokrzywnicki&nbsp;1964)]]
+<br clear="all"/>
 == Lokalizacja ==
@@ Linia 37: / Linia 107: @@
 {{GEFrame-begin}}
 {{GEMap
+| htmlFileMap = wiki-Kratery_Morasko.htm
 | kml1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Poland_newIcons.kml
 | kml2 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Morasko.kml
@@ Linia 42: / Linia 113: @@
 | lon = 16.9038
 | zoom = 14
-| type = satellite
+| type = hybrid
 }}
 Rezerwat „Meteoryt Morasko”
@@ Linia 53: / Linia 124: @@
 <br clear="all"/>
-[[Image:Morasko_(Warchoł_1965_hipsometria).jpg|thumb|400px|left|Zagłębienia bezodpływowe Góry Moraskiej – hipsometria, skala 1:1000, izohipsa co 1&nbsp;metr (wg&nbsp;Warchoł 1965)]]
+[[Image:Morasko_(Warchoł_1965_hipsometria).jpg|thumb|{{GEFrame-dfltWidth}}px|left|Zagłębienia bezodpływowe Góry Moraskiej – hipsometria, skala 1:1000, izohipsa co 1&nbsp;metr (wg&nbsp;Warchoł 1965)]]
 <br clear="all"/>
@@ Linia 59: / Linia 130: @@
 === Mapy ===
-<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3">
+<gallery caption="" widths="240px" heights="240px" perrow="2">
 File:Morasko (mapa 1888).jpg|Fragment mapy topograficznej z&nbsp;1888&nbsp;r. z&nbsp;niektórymi nieistniejącymi już utworami grupy kraterów Morasko (utwory A, B i&nbsp;11)
 File:Morasko_(KDR100_301_Posen_ca1893).jpg|Fragment arkusza 301 mapy ''Karte des Deutschen Reiches'' z&nbsp;ok.&nbsp;1893&nbsp;roku (źródło: MAPSTER)
-File:Morasko_(3567_alt1929_Posen_Nord_1916).jpg|Struktury&nbsp;A i&nbsp;11; struktura&nbsp;B słabo widoczna. Fragment arkusza ''Posen Nord'' mapy ''Messtischblatt'' z&nbsp;1916&nbsp;r. północnej części Poznania (źródło:&nbsp;MAPSTER)
+File:Morasko_(3567_alt1929_Posen_Nord_1916).jpg|Struktury&nbsp;'''A''' i&nbsp;'''11'''; struktura&nbsp;'''B''' słabo widoczna. Tu niemiecka nazwa miejscowości Morasko → '''Nordheim''' oraz Moraska Góra (Wzgórze Morasko) → '''''Grünheide‎'''''! Fragment arkusza ''Posen Nord'' mapy ''Messtischblatt'' z&nbsp;1916&nbsp;r. północnej części Poznania (źródło:&nbsp;MAPSTER)
+File:Morasko_(Posen_Nord_mosaic).jpg|Północny rejon Poznania: Chojnica–Piontkowo/Pawlowoce–Owinsk. Fragmenty arkuszy ''Posen Nord'' mapy ''Messtischblatt'' północnej części Poznania (mozaika) (źródło:&nbsp;MAPSTER)
 </gallery>
-<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3">
+Na części starych niemieckich map pojawia się jeszcze nazwa '''''Morawsko'''''.
+<gallery caption="" widths="240px" heights="240px" perrow="3">
 File:Morasko_(mapa_GeoPortal).jpg|Fragment mapy topograficznej (źródło:&nbsp;GeoPortal)
-File:Morasko (mapa Pokrzywnicki 1964).jpg|Mapa z Pokrzywnickiego (1964)<br>'''Fig.&nbsp;4''' Położenie kraterków nr&nbsp;1-8 (grube kropki) i&nbsp;miejsca znalezienia odłamów meteorytu (gwiazdki) w&nbsp;Morasku (''Localization of “craters” (thick dots) and of meteorite finds (asterisks) at Morasko'')]
+File:Morasko (mapa Pokrzywnicki 1964).jpg|Mapa kraterów (Pokrzywnicki 1964)<br>'''Fig.&nbsp;4''' Położenie kraterków nr&nbsp;1-8 (grube kropki) i&nbsp;miejsca znalezienia odłamów meteorytu (gwiazdki) w&nbsp;Morasku (''Localization of “craters” (thick dots) and of meteorite finds (asterisks) at Morasko'')
+File:Kratery_Morasko_(Classen_1980).jpg|Rozmieszczenie kraterów wg Classena (1980); wyróżnia on jeszcze kilka dodatkowych „krateropodobnych” form
 File:Kratery Morasko rozmieszczenie.jpg|Morasko, plan kraterków 1–7 (wg&nbsp;W.&nbsp;Mroza i&nbsp;M.&nbsp;Piekutowskiego, listopad 1962&nbsp;r.)
 File:Kratery_Morasko_(Stankowski_2002).jpg|Topografia fragmentu terenu i&nbsp;miejsce znalezienia 7,5&nbsp;kg okazu meteorytu (źródło: Stankowski et&nbsp;al.&nbsp;2002)
+File:Kratery_Morasko_(Szczuciński_2024)-fig03.jpg|Szczuciński et al. (2024): '''''Fig. 32.3''' DEM of recent topography of Morasko craters (upper panel) and reconstructed pre-impact topography (lower panel). The contour intervals are 5&nbsp;m. White lines mark the rims of impact craters. The labels of craters follow those used in earlier studies ([[Szablon:Pokrzywnicki (1964)|Pokrzywnicki, 1964]]; Karczewski, 1976; Stankowski, 2008). Data from Włodarski et&nbsp;al. (2017)''
 </gallery>
-<gallery caption="" widths="200px" heights="130px" perrow="3">
+<gallery caption="" widths="240px" heights="150px" perrow="3">
-File:Morasko_(geoportal-LIDAR).jpg|Numeryczny model terenu (skaner LIDAR). Zaznaczone kratery 1-7 i&nbsp;9 (źródło: GeoPortal)
+File:Morasko_(geoportal-LIDAR).jpg|Numeryczny model terenu (skaner LIDAR). Zaznaczone kratery 1-7 i&nbsp;9 (źródło: GeoPortal) (plik&nbsp;[http://wiki.meteoritica.pl/images-hr/Morasko_(geoportal-LIDAR).jpg hiRes])
 </gallery>
+;Patrz → [[Morasko/In situ]]
 <br clear="all"/>
@@ Linia 83: / Linia 163: @@
 ==== Kratery i inne struktury ====
-{| class="wikitable-MET-cite" style="max-width:1000px"
+:{| {{Table data |max-width=1000px}}
 |+ Dane kraterów Morasko (na podstawie stron Krzysztofa Kamińskiego „Meteoryt Morasko” i&nbsp;Hodge (1994))
 ! krater
-! średnica / głębokość<br>(m)
+! średnica/<br />/głębokość<br>[m]
 ! położenie<br />(współ.&nbsp;geogr.)
 ! opis
 |-
-| 1
+| '''1'''
-| 85-95 / 11,5
+| 85-95&nbsp;/&nbsp;11,5
 | 52°29'25"N<br />16°53'48"E
 | największy; stale wypełniony wodą, której poziom ulega sezonowym zmianom w&nbsp;granicach 1,8-2,5&nbsp;m; jako jedyny z&nbsp;kraterów jest otoczony wałem ziemi o&nbsp;zmiennej wysokości; największy wał (ok. 7&nbsp;m) jest od strony południowo-wschodniej, natomiast od strony północno-zachodniej okalający wał całkowicie się wypłaszcza
 |-
-| 2
+| '''2'''
 | 18-24 / 3
 | 52°29'26"N<br />16°53'51"E
 | najmniejszy z kraterów; nie ma w&nbsp;nim wody, jest zawsze suchy
 |-
-| 3
+| '''3'''
 | 63 / 2,2
 | 52°29'23"N<br />16°53'52"E
 | drugi co do wielkości krater, jego wnętrze stale wypełnia woda; według Hodge ma on 5&nbsp;m głębokości
 |-
-| 4
+| '''4'''
 | 35 / 2,3
 | 52°29'21"N<br />16°53'48"E
 | jego wnętrze stale wypełnia woda; wg Hodge ma on 4,5&nbsp;m głębokości
 |-
-| 5
+| '''5'''
 | 30-40 / 2,1
 | 52°29'22"N<br />16°53'44"E
 | najpłytszy z kraterów; w jego wnętrzu zalega warstwa torfu; sezonowo stoi w&nbsp;nim woda; wg Hodge ma on tylko 0,9&nbsp;m głębokości
 |-
-| 6
+| '''6'''
 | 22-24 / 2,2
 | 52°29'26"N<br />16°53'53"E
 | czasami wypełnia go woda
 |-
-| 7
+| '''7'''
-| 30-57 / 12
+| 30-57&nbsp;/&nbsp;12
 | 52°29'27"N<br />16°53'39"E
 | najgłębszy z kraterów; ma najbardziej eliptyczny kształt; jego wnętrze wypełnia torf; sezonowo stoi w&nbsp;nim woda; wg Hodge ma tylko 4,9&nbsp;m głębokości
 |-
-| 8
+| '''8'''
 | 15-20 / ?
 | 52°29'10"N<br />16°55'07"E
 | położony poza rezerwatem; sezonowo stoi w nim woda
 |-
-| 9
+| '''9'''
-| ? / ?
+| ?&nbsp;/&nbsp;?
 | 52°29'37"N<br />16°54'22"E
 | położony poza rezerwatem; jest wymieniony również u Hodge'a, gdzie podaje on średnicę 35&nbsp;m i&nbsp;4,5&nbsp;m głębokości
@@ Linia 140: / Linia 220: @@
 ;Kratery 1-4
-<gallery caption="" widths="120px" heights="90px" perrow="5">
+<gallery caption="" widths="128px" heights="100px" perrow="5">
 File:Kratery Morasko rozmieszczenie.jpg|Morasko, plan kraterków 1–7 (wg&nbsp;W.&nbsp;Mroza i&nbsp;M.&nbsp;Piekutowskiego, listopad 1962&nbsp;r.)
 File:Morasko_kratery_1-4_(Pokrzywnicki_1964).jpg|Kratery nr 1-4
@@ Linia 147: / Linia 227: @@
-'''Krater 1'''  ([[:Image:Morasko kratery 1-4 (Pokrzywnicki 1964).jpg|mapa]])
+'''Krater 1'''  ({{Txt2Img|Morasko kratery 1-4 (Pokrzywnicki 1964).jpg|mapa}})
-<gallery caption="" widths="120px" heights="90px" perrow="5">
+<gallery caption="" widths="128px" heights="100px" perrow="5">
 File:Morasko_K01_633.jpg|Widok na krater z punktu widokowego (SE&nbsp;wał)
 File:Morasko_K01_panorama1.jpg|Krater 1 – panorama
@@ Linia 162: / Linia 242: @@
-'''Krater 2'''  ([[:Image:Morasko kratery 1-4 (Pokrzywnicki 1964).jpg|mapa]])
+'''Krater 2'''  ({{Txt2Img|Morasko kratery 1-4 (Pokrzywnicki 1964).jpg|mapa}})
-<gallery caption="" widths="120px" heights="90px" perrow="5">
+<gallery caption="" widths="128px" heights="100px" perrow="5">
 File:Morasko_K02_742.jpg|Krater nr 2, co pokazuje patykami Wadi. Widok od strony SW
 File:Morasko_K02_744.jpg|Widok na wał południowy
@@ Linia 172: / Linia 252: @@
-'''Krater 3'''  ([[:Image:Morasko kratery 1-4 (Pokrzywnicki 1964).jpg|mapa]])
+'''Krater 3'''  ({{Txt2Img|Morasko kratery 1-4 (Pokrzywnicki 1964).jpg|mapa}})
-<gallery caption="" widths="120px" heights="90px" perrow="5">
+<gallery caption="" widths="128px" heights="100px" perrow="5">
 File:Morasko_K03_624.jpg|Krater nr 3. Widok z&nbsp;zachodu, Wadi pokazuje&nbsp;III
 File:Morasko_K03_622.jpg|Widok na krater w&nbsp;kierunku NNE
@@ Linia 182: / Linia 262: @@
-'''Krater 4'''  ([[:Image:Morasko kratery 1-4 (Pokrzywnicki 1964).jpg|mapa]])
+'''Krater 4'''  ({{Txt2Img|Morasko kratery 1-4 (Pokrzywnicki 1964).jpg|mapa}})
-<gallery caption="" widths="120px" heights="90px" perrow="5">
+<gallery caption="" widths="128px" heights="100px" perrow="5">
 File:Morasko_K04_669.jpg|Krater nr 4, widok ze ścierzki turystycznej od wschodu
 File:Morasko_K04_614.jpg|Widok od południowego zachodu na cały krater
@@ Linia 193: / Linia 273: @@
 '''Krater 5'''
-<gallery caption="" widths="120px" heights="90px" perrow="5">
+<gallery caption="" widths="128px" heights="100px" perrow="5">
 File:Morasko_krater_5_(Pokrzywnicki_1964).jpg|Morasko, plan i&nbsp;przekroje kraterku nr&nbsp;5
 File:Morasko_K05_665.jpg|Wadi pokazuje IIIIi. Gdyby nie stojąca w&nbsp;nim woda byłby trudny do zlokalizowania
@@ Linia 203: / Linia 283: @@
 '''Krater 6'''
-<gallery caption="" widths="120px" heights="90px" perrow="5">
+<gallery caption="" widths="128px" heights="100px" perrow="5">
 File:Morasko_krater_6_(Pokrzywnicki_1964).jpg|Morasko, plan i&nbsp;przekroje kraterku nr&nbsp;6
 File:Morasko_K06_750.jpg|Widok na krater nr&nbsp;6 od strony SW
@@ Linia 213: / Linia 293: @@
 '''Krater 7'''
-<gallery caption="" widths="120px" heights="90px" perrow="5">
+<gallery caption="" widths="128px" heights="100px" perrow="5">
 File:Morasko_krater_7_(Pokrzywnicki_1964).jpg|Morasko, plan i&nbsp;przekroje kraterku nr&nbsp;7
 File:Morasko_K07_677.jpg|Krater 7
@@ Linia 229: / Linia 309: @@
 '''Krater 8'''
-<gallery caption="" widths="120px" heights="90px" perrow="5">
+<gallery caption="" widths="128px" heights="100px" perrow="5">
 File:Morasko_krater_8_(Pokrzywnicki_1964).jpg|Morasko, plan i&nbsp;przekroje kraterku nr&nbsp;8
 File:Morasko_K08_915.jpg|Widok z drogi od strony wsi Morasko
@@ Linia 239: / Linia 319: @@
 '''Krater 9'''
-<gallery caption="" widths="120px" heights="90px" perrow="5">
+<gallery caption="" widths="128px" heights="100px" perrow="5">
 File:Morasko_K09_848.jpg|Krater 9
 File:Morasko_K09_837.jpg|Krater 9
@@ Linia 252: / Linia 332: @@
 '''Struktury A, B i 11'''
-{| class="wikitable-MET-cite" style="max-width:1000px"
+:{| {{Table data |max-width=1000px}}
 |+ Dane struktur Morasko
 ! struktura
-! średnica / głębokość<br>(m)
+! średnica/<br />/głębokość<br>[m]
 ! położenie<br>(współ.&nbsp;geogr.)
 ! opis
 |-
-| A
+| '''A'''
 | ? / ?
 | 52°29'24"N<br>16°54'09"E
 | struktura widoczna na starych mapach, obecnie zatarta i&nbsp;trudna do zlokalizowania
 |-
-| B
+| '''B'''
 | ? / ?
 | 52°29'34"N<br>16°53'50"E
 | struktura widoczna na starych mapach, obecnie zatarta i&nbsp;trudna do zlokalizowania
 |-
-| 11
+| '''11'''
 | ? / ?
 | 52°29'19"N<br>16°54'07"E
@@ Linia 276: / Linia 356: @@
-<gallery caption="" widths="120px" heights="90px" perrow="5">
+<gallery caption="" widths="128px" heights="100px" perrow="5">
 File:Morasko_S0A_881.jpg|Struktura A – niewidoczna
 File:Morasko_S0B_815.jpg|Struktura B. Widok w&nbsp;kierunku&nbsp;NE
@@ Linia 283: / Linia 363: @@
 File:Morasko_K11_885.jpg|Struktura 11. Widok w&nbsp;kierunku zachodnim
 </gallery>
+----
+:{|
+|-
+|<youtube height="240">kenWvyCrucY</youtube>
+YouTube – [https://youtu.be/kenWvyCrucY Kratery meteorytowe w Rezerwacie Przyrody Meteoryt{{Kropek}}]
+|<youtube height="240">d4A8mN7MC3k</youtube>
+YouTube – [https://youtu.be/d4A8mN7MC3k prof. Andrzej Muszyński "Meteoryt Morasko{{Kropek}}]
+|}
 <br clear="all"/>
@@ Linia 295: / Linia 387: @@
 * meteoryt '''[[Morasko]]'''
+* meteoryt '''[[Kaalijarv]] i grupa kraterów Kaalijärv'''
 == Linki zewnętrzne ==
@@ Linia 305: / Linia 398: @@
 * Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Rezerwat_przyrody_Meteoryt_Morasko Rezerwat przyrody Meteoryt Morasko]
-* YouTube – film [http://www.youtube.com/watch?v=sw7WhwjFFz8 Morasko – krater meteorytowy nr&nbsp;9]
+* YouTube – [https://www.youtube.com/watch?v=sw7WhwjFFz8 Morasko – krater meteorytowy nr&nbsp;9] {{SeparatorBull}} [https://www.youtube.com/watch?v=kenWvyCrucY Kratery meteorytowe w Rezerwacie Przyrody Meteoryt Morasko] {{SeparatorBull}} [https://youtu.be/d4A8mN7MC3k prof. Andrzej Muszyński "Meteoryt Morasko i deszcz meteorytów"]
@@ Linia 311: / Linia 404: @@
 * plik DjVu z Pokrzywnickiego
-* szczegółowa mapa topograficzna
+* <del>szczegółowa mapa topograficzna</del>
 [[Category:MetBullDatabase]]
 [[Category:Kratery i struktury impaktowe|Morasko]]

Morasko [crater] →
Rezerwat Morasko, widok z góry na pole kraterów (fot. Marek Ostrowski) Widać „dziury” w drzewach w miejscu kraterów 1, 3, 5 i 7
Krater impaktowy (impact crater)
Lokalizacja	wieś Morasko na północ od Poznania, Polska
Położenie^[1]	52°29'N, 16°54'E
Uwagi	w ich okolicy znajdowane są meteoryty żelazne Morasko
Charakterystyka
Wiek	ich powstanie datowane jest na <10000 lat temu
Średnica	największy krater ma ok. 100 m
Cechy	siedem (9?) kraterów^[2]
Meteoritical Bulletin Database
Synonimy →
Nordheim