Łowicz/Czasopisma

Szczątki meteorytu znaleziono pod Łowiczem.

ŁOWICZ. 29.5. (tel. wł.) Mieszkań­cy wasi Krępa, Stanisław Barbuch i Walenty Luśtak znaleźli na swych polach trzy odłamki spadłego przed paru dniami meteoru: jeden wagi około 4 kg., drugi około 10 kg., trzeci natomiast pozostaje do dziś w ziemi.

Spadające odłamki mimo zmarznię­tej ziemi utkwiły w ziemi na głębo­kości ponad 1 metr.

Na miejsce zjechała komisja zło­żona z rzeczoznawców, przyjez­dnych z Krakowa, która ma zbadać odłamki meteoru.

(…) W kilka dni później jeden z gospodarzy niejaki Barducha^[3], znalazł przy drodze polnej jakiś dziwny kamień, którego nie znał.
Kamień ten był duży i ciężki i ważył ponad 10 kg. Chłopi we wsi odrazu się domyśleli, że jest to „kamień z nieba”. Każdy z nich chciał mieć choćby kawałek i zaczęli go rozbijać młotami. Barducha skarżył się, że kamień był twardy i rozbijanie szło bardzo ciężko. Części rozbitego meteoru brali nietylko chłopi, ale i wojskowi, którzy właśnie w tym czasie odbywali manewry pod Łowiczem.
Udało się uratować z tego tylko trzy kawałki, wagi łącznej około 2 kg.
W odległości kilkuset metrów od miejsca, w którem Barducha znalazł swój „kamień z nieba”, spadła inna część meteoru wagi około 4 kg. Kto tę część znalazł, nie udało się ustalić. Asystenci obserwatorjum warszawskiego odebrali czwarty odłamek meteoru w urzędzie gminnym w Domaniewiczach. W miejscu, w którem spadł 10-kilogramowy odłamek, rozbity później przez chłopów, wyżłobiony był w ziemi niewielki dołek. (…) (→ pełne brzmienie artykułu)

Meteor nad Olkuszem
Nieliczna ilość osób była świadkiem ciekawego zjawiska onegdajszej nocy (13 bm. przed pierwszą). Na niebie ukazała się jasna kula, która jak kometa spadła na ziemię. Miejscowi dostrzegli w tym zły omen.

Uwagi o przyczynach pękania meteorów

W dotychczasowej literaturze spotykałem się zawsze z twierdzeniem, że meteory przelatując przez atmosferę z bardzo dużą prędkością, pod wpływem tarcia rozgrzewają się i albo spalają się w górnych warstwach, albo, jeżeli są duże, pękają pod wpływem temperatury i spadają na ziemię w bryłach różnej wielkości.

Co do małych meteorów nie mam żadnych zastrzeżeń, natomiast tłumaczenie zjawiska pękania dużych brył nasuwa poważne wątpliwości.

Byłem jednym z niewielu, którzy zbierali (wykupywali) odpryski meteoru, który spadł w okolicy Łowicza w 1933 r.^[15] Po ustaleniu przez dr K. Kordylewskiego^[16] miejsca spadku meteoru, zrobieniu przez niego wywiadu terenowego i przywiezieniu kilku odprysków wymienionego meteoru, prof. T. Banachiewicz^[17] wysłał mnie dwukrotnie, żebym wykupował od wieśniaków okazy, które oni znajdowali na swoich polach. Miałem szczęście i wyrwałem w sumie kilka kilogramów odprysków meteoru, dzięki czemu zbiór Obserwatorium Astronomicznego w Krakowie był większy niż w innych uczelniach. Podczas wojny Niemcy nie odnaleźli go, dzięki czemu ocalał w całości.

Pomiędzy zebranymi okazami był tylko jeden, wielkości nieco mniejszej od jajka kurzego, który był obtopiony całkowicie, a powierzchnia jego nosiła wyraźne ślady działania wiatru na płynną masę. Jeden nosił ślady bardzo wysokiej temperatury, ale powierzchnia jego nie była szklista lecz jeszcze chropowata. Reszta to odłamki o bardzo świeżym przełomie i tylko wtedy miały część powierzchni obtopionej, jeżeli pochodziły z zewnętrznej partii rozpadającej się bryły.

Jeżeli mnie pamięć nie myli, grubość obtopionej warstwy nigdy nie przekraczała dwóch do trzech milimetrów.

Uwzględniając słabą przewodność cieplną meteoru, o którym mowa, i stosunkowo krótki czas jego przelotu przez atmosferę, nie wydaje mi się prawdopodobne, aby w tych okolicznościach temperatura mogła mieć wpływ na rozpadnięcie się bryły. Moim zdaniem przyczyną pękania jest wibracja powietrza, która w pewnym momencie wpada w rezonans z drganiami własnymi bryły i ta pod wpływem ogromnych naprężeń wewnętrznych pęka z hukiem na wiele części.

Paryż, listopad 1963 r.           Jerzy Jasnorzewski^[12]

Jeszcze o przyczynach pękania meteorytów

W zeszycie 5 zeszłorocznej Uranii pojawiła się notatka p. Jerzego Jasnorzewskiego pt. „Uwagi o przyczynach pękania meteorów”. Autor jej jest jednym z niewielu, którzy zbierali szczątki meteorytu łowickiego z r. 1935 (w notatce błędnie podano rok 1933) i z racji obserwacji poczynionych w terenie objaśnia przyczyny pękań meteorytów na odłamki o powierzchniach przełamu chropowatych i nie nadtopionych. Przyczynę tę widzi Autor w wibracjach własnych nabytych przez meteoryty podczas ich lotu w atmosferze ziemskiej.

Miałem sposobność także uczestniczyć w zwiadach terenowych i w poszukiwaniu meteorytów łowickich, a mianowicie w okresie 1.—5. IV. 1935 r. z doc. Dr K. Kordylewskim^[16] z Obserwatorium Astronomicznego U.J. i z dr L. Chrobakiem^[18] z Katedry Mineralogii U.J. (obecnie profesor i kierownik Katedry Krystalografii U. Warsz.), następnie w dniach 11—12. IV. i 6—10. X. 1935 r., zrazu z dr L. Chrobakiem, później natomiast samodzielnie. Materiały zebrane w pierwszym okresie zostały oddane w całości do Obserwatorium U.J., jako własność Narodowego Instytutu Astronomicznego, finansującego poszukiwania w tym czasie. Materiały naukowe z następnych okresów są własnością Katedry Mineralogii U.J. Dlatego też z pierwszego okresu nie posiadam notatek poza krótkim itinerarium^[19] z wędrówek wzdłuż wąskiego szlaku rozrzutu meteorytów od Krempy do Łyżkowic^[20]. Mimo to jednak pamiętam doskonale, jak dr L. Chrobak tłumaczył mechanizm rozpadania się większych meteorytów na mniejsze kawałki, właśnie wskazując na możliwość istnienia w nich wibracji własnych. Powstały one — jego zdaniem — w meteorycie pod wpływem pulsującej fali powietrza wpadającego w wytworzoną próżnię za meteorytem, hamowanym u czoła lotu poduszką zgęszczonego powietrza. Na poparcie tego rodzaju tłumaczenia przytaczał swoje spostrzeżenia poczynione podczas turystycznych wędrówek w Karpatach, kiedy to był świadkiem zabawy nieodpowiedzialnych wyrostków, polegającej na staczaniu bloków kamiennych po zboczach hal czy połonin. Zanim groźbą użycia broni nie wymusił zaprzestania tej lekkomyślnej rozrywki, zdołał zauważyć, że bloki odbijając się od podłoża pękały zazwyczaj dopiero w locie, widocznie także pod wpływem wibracji wywołanych wielokrotnym uderzeniem o ziemię. Zresztą znaną jest rzeczą, że wibracje własne nieraz są powodem np. pękania kół rozpędowych maszyn lub rozpadania się fundamentów i hal maszynowych. Tyle na temat wibracji w meteorytach jako przyczynie ich rozpadu w atmosferze, przede wszystkim dla zasady… suum cuique [łacińskie „każdemu, co jest jego”].

Nadmienić należy, że dr M. Kobyłecki^[21] opisał bryłę meteorytu rozłupaną na dwoje i osadzoną w wybitej przezeń kotlince. Pęknięcie nastąpiło niewątpliwie wskutek uderzenia o ziemię. Pęknięcia miały miejsce bądź bardzo wysoko w atmosferze i wtedy powstawała świta czy rój meteorytów obtopionych na całej ich powierzchni, bądź też w niższych jej partiach, kiedy już wytraciły szybkość tak, że pomimo tarcia o powietrze nie dochodziło do nadtopienia i wytworzenia kory na powierzchni przełamu ani też do efektów świetlnych w końcowej fazie lotu. Grad drobnych obtopionych meteorytów, spadający na strzechę stodoły w Seligowie nie stanowił już nawet najmniejszego zagrożenia pożarowego.^[22]

Antoni Gaweł^[10]

(…) 2. Meteoryty Łowickie (spadłe w r. 1935) zostały zgromadzone dzięki inicjatywie Prof. Romana Kozłowskiego w liczbie 50 sztuk (wagi 17 kg) przez pp. Dra Z. Różyckiego i M. Kobyłeckiego. Jest to największa kolekcja tych meteorytów.
(Por. S. Z. Różycki i M. Kobyłecki. Meteoryty Łowickie. Zabytki Przyrody Nieożywionej Ziem R. P. zesz. III s. 181).^[24]

3. Meteoryty Pułtuskie (spadłe w r. 1868) ofiarowane przez Prof. J. Samsonowicza^[25] w liczbie 18 okazów (wagi około 10 kg). Kolekcja ta wraz z kolekcją meteorytów łowickich stanowi największy w Polsce zbiór meteorytów krajowych. (…)