(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)
Hraschina
Z Wiki.Meteoritica.pl
m |
|||
Linia 5: | Linia 5: | ||
{{InfoboxMeteorite | {{InfoboxMeteorite | ||
| nazwa = Hraschina | | nazwa = Hraschina | ||
- | | grafika = | + | | grafika = Hraschina_(NHM_Vienna)-TJ21-1.jpg |
- | | opis = | + | | opis = Meteoryt Hraschina ([[Szablon:ViennaNHM|Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu]]; fot. Tomasz Jakubowski) |
| klasa = Spadek | | klasa = Spadek | ||
| mbclass = fall | | mbclass = fall | ||
Linia 19: | Linia 19: | ||
| synonimy = w NHM Cat: '''Agram''', '''Hrascina''', '''Hrasina''', '''Zagrab''', '''Zagreb''', '''Zagrebacko zeljezo''' | | synonimy = w NHM Cat: '''Agram''', '''Hrascina''', '''Hrasina''', '''Zagrab''', '''Zagreb''', '''Zagrebacko zeljezo''' | ||
}} | }} | ||
+ | Spadek dwóch okazów meteorytu żelaznego. Spadły dwie bryły 71 i 16 funtów (funty austriackie 560 g), tj. masy około 39,7 i 9 kg. | ||
{{!Iron IID |met-name=Hraschina}} | {{!Iron IID |met-name=Hraschina}} | ||
+ | |||
+ | == [[Hraschina/Galerie]] == | ||
+ | |||
+ | <gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"> | ||
+ | File:Hraschina_(Haidinger_1859).jpg | ||
+ | File:Hraschina_(Neumayr_1912-rys94).jpg | ||
+ | File:Hraschina_(NHM_Vienna)-TJ21-2.jpg | ||
+ | File:Schreibers_1820_(Tab-i).jpg | ||
+ | File:Meteoreisens_(Haidinger_1855).jpg | ||
+ | File:Tschermak_(1864_p1).jpg | ||
+ | File:Tschermak_(1864_p3).jpg | ||
+ | File:Hraschina_cast_(Woreczko_Collection).jpg | ||
+ | </gallery> | ||
== [[Bibliografia]] == | == [[Bibliografia]] == | ||
Linia 28: | Linia 42: | ||
* {{Brandstätter (2013)}} | * {{Brandstätter (2013)}} | ||
+ | |||
+ | * {{Buchwald (1975)|page=664-668}} | ||
* {{Clark (1852)}} | * {{Clark (1852)}} | ||
Linia 44: | Linia 60: | ||
* {{Stütz (1790)}} | * {{Stütz (1790)}} | ||
+ | |||
+ | * Tschermak Gustav, (1864), '''Die Meteoriten''', ''Waldheims Illustrirte Zeitung'', Heft 16, 1864, s. 125-127.<ref>ilustrowany artykuł m.in. o meteorytach: [[Elbogen]], [[Hraschina]], [[Stannern]]</ref> Plik [https://anno.onb.ac.at/cgi-content/anno-plus?aid=meg&datum=1864 PDF]. | ||
* {{Woźniak (2021, ASMP)}} | * {{Woźniak (2021, ASMP)}} | ||
Linia 52: | Linia 70: | ||
* inne meteoryty żelazne typu IID: [[Alt Bela]], [[Elbogen]], [[Vicenice]] | * inne meteoryty żelazne typu IID: [[Alt Bela]], [[Elbogen]], [[Vicenice]] | ||
+ | * [[Meteoryty (kopie)]] | ||
+ | |||
+ | * [[Dawne jednostki miar i wag]] | ||
== Linki zewnętrzne == | == Linki zewnętrzne == |
Wersja z 23:33, 4 cze 2022
Strona w budowie (Site under construction) Jeszcze to chwilę potrwa (It will take a while) |
Hraschina → | |
Meteoryt Hraschina (Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu; fot. Tomasz Jakubowski)
| |
Spadek | |
Lokalizacja | Chorwacja |
Położenie[1] | 46°06'N, 16°20'E |
Data | 26 maja 1751, 18:00 (środa) |
Charakterystyka | |
Typ | żelazny IID (Om)[2] |
Masa | ~49 kg |
Liczba okazów | 2 okazy |
Meteoritical Bulletin Database | |
Synonimy → | |
w NHM Cat: Agram, Hrascina, Hrasina, Zagrab, Zagreb, Zagrebacko zeljezo |
Spadek dwóch okazów meteorytu żelaznego. Spadły dwie bryły 71 i 16 funtów (funty austriackie 560 g), tj. masy około 39,7 i 9 kg.
Rzadki typ IID
Meteoryt Hraschina należy do rzadkiego typu meteorytów żelaznych IID. W bazie Meteoritical Bulletin Database jest zarejestrowanych tylko 26 meteorytów tego typu (stan: luty 2021 r.).[3]
Na Europę przypada ich aż 6: dwa spadki – Elbogen (Czechy) i Hraschina (Chorwacja) oraz znaleziska – Vicenice, Alt Bela (oba też z Czech!) oraz Cheder[4] (Rosja/Azja) i Orlov Dol (Bułgaria). Więc aż 3 meteoryty typu IID przypadają na niewielkie Czechy! Na terenie dużo większych Stanów Zjednoczonych[5] znaleziono ich tylko 7, a spośród dziesiątków tysięcy meteorytów znalezionych na Antarktydzie tylko 2 są tego typu (m.in. meteoryt Miller Butte 03002[6]).
Trzy czeskie meteoryty typu IID mają (podejrzanie?!) bardzo podobny skład. Są one również od siebie „nieodległe” – miejsca spadku/znalezienia meteorytów Elbogen i Vicenice leżą od miejsca znalezienia okazu Alt Bela odpowiednio o: 398 i 166 km!
Pierwiastki śladowe (ang. trace elements) w meteorytach grupy IID (za Koblitz MetBase oraz Meteoritical Bulletin Database; kompilacja wyników z różnych publikacji):
Meteoryt Ni
[mg/g]Ga
[μg/g]Ge
[μg/g]Ir
[μg/g]Co
[mg/g]Au
[ng/g]P
[mg/g]bandwidth
[mm]Vicenice (Czechy, znalezisko 1911 rok, 4,65 kg) 97,7 74,8 87,4 12,7 6,8 773 2,7 0,63-0,80 Elbogen (Czechy, spadek ~1400 rok, ~107 kg) 102 75 87 14 6,4 – 2,2 0,75 Alt Bela (Czechy, znalezisko 1898 rok, ~4 kg) 100,4 75 84 16 – – – 0,70 oraz Cheder[4] (Rosja/Azja, znalezisko 2003 rok, 5,39 kg) 72,4 – – 16,9 4,4 500 – 1,0-1,5 Hraschina (Chorwacja, spadek 1751 rok, ~49 kg) 106 75 89 13 – – – 0,70 Orlov Dol (Bułgaria, znalezisko 2018 rok, 151 kg) 98,7 70,5 – 18,9 6,66 602 – 0,83±0,21
Jest to stosunkowo mało liczna grupa meteorytów, ale rozrzut wartości zawartości pierwiastków śladowych wewnątrz niej jest większy, niż dla tych trzech meteorytów żelaznych z Czech!
Okazy meteorytów Alt Bela, Elbogen i Vicenice są do siebie bardzo podobne w formie – są to „kartoflaste” bryły bez regmagliptów – oraz mają podobny stopień i charakter zwietrzenia. Również wszystkie one są oktaedrytami średnioziarnistymi (Om – medium octahedrite)!
Ciekawostka: Do tego rzadkiego typu należy również meteoryt anomalny IID-an Los Vientos 189, polskie znalezisko na pustyni Atakama w Chile! Znalazcami był team Magda Skirzewska i Łukasz Smuła (Art&Met).
Meteoryty żelazne typu IID
O meteorytach żelaznych typu IID (Woźniak 2021):
Grupa IID
Grupa IID – okazy meteorytów tej grupy to oktaedryty średnio- i drobnoziarniste (Om i Of) (z wyjątkiem anomalnego ataksytu Arltunga (IID-an)). Meteoryty w tej grupie mają jedną z największych zawartości galu spośród wszystkich meteorytów żelaznych, jego średnia wartość wynosi ok. 75 μg/g i ustępują tylko meteorytom typu IA (rys. 4 oraz Załącznik 2). Tempo stygnięcia ich ciał macierzystych wynosiło zaledwie ok. 1-2 stopnie na milion lat (1-2ºC/My).
Schreibersyt jest w nich popularny, jego obfitość rośnie ze wzrostem zawartości niklu. Zawartość troilitu jest podobna do zawartości w grupie IIC, ale jest mniejsza niż w grupie IIIAB. Nodule troilitowe większe niż 1 cm są rzadkie. Brak cohenitu, ale występuje haxonit w polach plessytowych. Tylko jeden meteoryt tej grupy, Elbogen zawiera grafit, ale występowanie martensytowych obszarów w innych meteorytach grupy IID sugeruje, że grafit jest dość popularny w tej grupie. Stwierdzono małe ziarna krystobalitu w meteorycie Carbo, jako małe 0,5 mm zielone szkliste krople w jego nodulach troilitowych. Nie zaobserwowano występowania carlsbergitu, natomiast inkluzje krzemianowe są bardzo rzadkie. W grupie są tylko trzy[7] meteoryty anomalne: Arltunga (ATAX), Los Vientos 189 (Om, polskie znalezisko!) i NEA 002 (Of). W meteorycie Arltunga (ATAX) belki kamacytu są bardzo wąskie, ~0,005 mm, 100 razy mniejsze niż w oktaedrytach drobnoziarnistych, ale pierwiastki śladowe lokują go w obszarze nisko-niklowych IID (Scott et al. 1975; Wasson et al. 2006)!
W 1808 roku podczas trawienia dwóch meteorytów z tej właśnie grupy – Hraschiny i Elbogen – austriacki drukarz i naukowiec Count Alois von Beckh Widmanstätten zaobserwował po raz pierwszy słynne figury.
Najpopularniejsze meteoryty tej grupy to: Elbogen (Om), Hraschina (Om), Arltunga (IID-an, ATAX), Carbo (Om) oraz Alt Bela (Om) [oraz Rodeo[8]; w meteorycie typu IID Needles Buchwald (1975) opisuje lamele Breziny].
Hraschina/Galerie
Bibliografia
- Berwerth Friedrich M., (1913), Übereinstimmendes in den Formen der Meteoriten (Mit 2 Tafeln), Annalen des K.K. Naturhistorischen Hofmuseum, Bd. XXVII, Wien 1913, s. 460-464 (ilustracje).[9] Plik DjVu.
- Brandstätter Franz, Ferrière Ludovic, Köberl Christian, (2013), Meteorites: Witnesses of the Origin of the Solar System (Meteoriten: Zeitzeugen der Entstehung des Sonnensystems), Edition Lammerhuber, 2013, ss. 272.[10] ISBN 978-3901753435.
- Buchwald Vagn Fabritius, (1975), Handbook of Iron Meteorites. Their History, Distribution, Composition, and Structure, University of California Press, Berkeley 1975, (s. 664-668). ISBN 0-520-02934-8.[11] Pliki PDF.
- Clark Smith William, (1852), On Metallic Meteorites. An Inaugural Dissertation…, Göttingen 1852, ss. 112 (ilustracje).[12] Plik PDF.
- Döll Eduard, (1903), Über die Beobachtung des Falles von Meteoriten und das Aufsammeln derselben, Wien 1903, ss. 58.[13] Plik DjVu.
- Haidinger Wilhelm Ritter von, (1845), Handbuch der bestimmenden Mineralogie, enthaltend die Terminologie, Systematik, Nomenklatur und Charakteristik der Naturgeschichte des Mineralreiches, Wien 1845, ss. 630.[14] Plik DjVu; plik PDF.
- Haidinger Wilhelm Ritter von, (1855), Bemerkungen über die zuweilen im geschmeidigen Eisen entstandene krystallinische Struktur, verglichen mit jener des Meteoreisens, Sitzungsberichte der mathematisch-naturwissenschaftliche Classe der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, 15, 1855, s. 354-360.[15] Plik PDF; plik DjVu.
- Neumayr Melchior, (1912), Dzieje Ziemi (tytuł oryg. Erdgeschichte), t. 1, Geologia ogólna, Warszawa 1912, s. 96-118 (ilustracje).[16] Plik DjVu.[17]
- Pötzsch Christian Gottlieb, (1804), Kurze Darstellung der Geschichte über das Vorkommen des gediegenen Eisens, sowohl des mineralischen als auch des problematisch-meteorischen, und anderer darauf Bezug habenden Aerolithen, mit eigenen Wahrnehmungen…, Dresden 1804, ss. 120.[18] Plik PDF.
- Schreibers Karl Franz von, (1820), Beyträge zur Geschichte und Kenntriss meteorischer Stein- und Metall-Massen, und der Erscheinungen, welche deren Niederfallen zu begleiten pflegen, Wien 1820 (ilustracje).[19] Plik DjVu; plik doi.
- Stütz (Stitz) Abbé O. (Andreas Anton), (1790), Über einige vorgeblich vom Himmel gefallene Steine, Bergbaukunde, Zweyter Band, Leipzig 1790, s. 398-409.[20] Plik GoogleBooks.
- Tschermak Gustav, (1864), Die Meteoriten, Waldheims Illustrirte Zeitung, Heft 16, 1864, s. 125-127.[21] Plik PDF.
- Woźniak Marek, (2021), Meteoryty żelazne – klasyfikacja w obrazach (Iron meteorites – classification in pictures), Acta Soc. Metheor. Polon., 12, 2021, s. 149-216 (abstrakt).[22] Plik ASMP; Książka abstraktów.
Przypisy
Zobacz również
- inne meteoryty żelazne typu IID: Alt Bela, Elbogen, Vicenice
- Meteoryty (kopie)
Linki zewnętrzne
- Meteoritical Bulletin Database (MBD) – meteoryt Hraschina
- Encyclopedia of Meteorites (EoM) – meteoryt Hraschina
- Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (Natural History Museum Vienna; Vienna, Naturhist. Mus.) – Naturhistorisches Museum Wien ● Die Meteoritensammlung ● Mineralogy & Petrography ● [katalogi → Partsch (1843); Brezina (1885); Brezina (1895); Brezina (1896); Berwerth (1903)]
- woreczko.pl – Figury, struktury Widmanstättena (Widmanstätten pattern) ● Meteoryty żelazne – klasyfikacja w obrazach (Iron meteorites – classification in pictures)
- Portal Meteorite Picture of the Day – Hraschina