PayPal-donate (Wiki).png
O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Hraschina

Z Wiki.Meteoritica.pl

(Przekierowano z Zagrebacko zeljezo)
1i
Under construction icon-orange.svg
 Strona w budowie (Site under construction)
Jeszcze to chwilę potrwa (It will take a while)


Jeden z okazów przekuli na gwoździe!

Hraschina →
Hraschina (NHM Vienna)-TJ21-1.jpg
Meteoryt Hraschina (Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu; fot. Tomasz Jakubowski)
Spadek
Lokalizacja Chorwacja
Położenie[1] 46°06'N, 16°20'E
Data 26 maja 1751, 18:00 (środa)
Charakterystyka
Typ żelazny IID (Om)[2]
Masa ~49 kg
Liczba okazów 2 okazy
Meteoritical Bulletin Database
Synonimy →
w NHM Cat: Agram, Hrascina, Hrasina, Zagrab, Zagreb, Zagrebacko zeljezo; po chorwacku Hrašćinski meteorit

26 maja 1751 roku około godziny 18:00 mieszkańcy Hraschiny zaobserwowali w kierunku wschodnim kulę ognia, która z hukiem przypominającym wystrzał armatni, rozpadła się na dwie części za którymi ciągnął się ognisty ślad. Gdy kule spadły na ziemię huk był równie głośny. Bolid był obserwowany w całym regionie, udokumentowano relacje z miejscowości odległych od Hraschiny nawet o 100 km. Mieszkańcy Hraschiny zebrali kawałki meteorytu i zanieśli do sądu parafialnego. Wiadomość dotarła do biskupa Zagrzebia, a ten wysłał kanoników by przesychali świadków. Raport ze spadku sporządził 6 sierpnia wikariusz generalny diecezji zagrzebskiej Vuk Kukuljević.[3] Był to pierwszy w historii dobrze udokumentowany spadek meteorytu żelaznego.[4] Świadkami spadku była duża liczba osób co jednoznacznie dowodziło, że „kamienie mogą spadać z nieba”! (Wikipedia)

Opierając się na protokole biskupa barona Franjo Ksaver Klobušickiego[5] oraz na fakcie, że te świeżo spadłe meteoryty były pokryte skorupą ze stopionego metalu, Ernst Chladni zaproponował w 1794 roku hipotezę, że meteoryty pochodzą z przestrzeni kosmicznej. Ale to dopiero po 50 latach, spadek meteorytu L'Aigle[6] we Francji w 1804 roku, przekonał świat nauki, że meteoryty mają pozaziemskie pochodzenie (Wikipedia).

Spadek

Na pola w okolicy wsi Domovca spadły dwa okazy o wadze 71 i 16 funtów. Licząc funty austriackie równe 0,56 kg, okazy miały więc odpowiednio 39,76 i 8,96 kg. Mniejsza bryła została podzielona przez kowali w Hraschinie, Zagrzebiu i Bratysławie, a niektóre części zostały przekute w gwoździe, inne rozdano jako ciekawostki! Większa bryła trafiła do muzeum w Wiedniu, gdzie znajduje się do dziś (Buchwald 1975; Haidinger 1860).[7]

Większy 40-kilogramowy fragment utworzył krater w kształcie lejka, głęboki na około 120 cm, szeroki na 50 cm. Spadł on na pole Michl Kollar, które zaorał ledwie tydzień wcześniej. Mniejsza masa 9 kg zrobiła podobny otwór o głębokości około 90 cm i szerokości 90 cm w odległości 2000 kroków od pierwszej masy. Miejsca te znajdowały się bezpośrednio na wschód od wsi Hraschina. W relacjach ze spadku nie ma informacji czy świeżo wykopane bryły były jeszcze ciepłe.

Zachowana większa masa ma z grubsza kształt trójkątnej tarczy o wymiarach 38×28×10 cm i waży 39,7 kg. Lekko wypukły przód pokryty jest regmagliptami o średnicy 1,5-4 cm i głębokości ok. 1 cm. Strona przeciwna jest płaska i pokryta dużymi, płytkimi regmagliptami z niewielką rzeźbą. Różnice wyglądu obu stron odpowiadają charakterystycznemu kształtowi okazów orientowanych, takich na przykład, jak Ilimaes[8], Cabin Creek[9], Iron Creek i Quinn Canyon. Widoczne na przedniej powierzchni liczne wgłębienia (długie na 1-5 cm, szerokie i głębokie na 1-2 mm) przypominające ślady po dłucie (blizny) wskazują, gdzie znajdowały się tzw. lamele Breziny (ang. Brezina lamellae) za schreibersytu. Ich występowanie sugeruje, gdzie była wcześniej przytwierdzona druga, zaginiona bryła 9 kg, która oderwała się podczas lotu meteoroidu jeszcze z dużą prędkością (Buchwald 1975).

Wyjątkowy typ

Meteoryt Hraschina należy do rzadkiego typu meteorytów żelaznych IID i jest oktaedrytem średnioziarnistym Om (ang. medium octahedrite). To w meteorytach Elbogen i Hraschina Alois von Beckh Widmanstätten zaobserwował na ich wytrawionych powierzchniach struktury krystaliczne nazwane później jego nazwiskiem. Początkowo traktowano odkryte struktury jako minerały i nadawano im nazwy utworzone od miejsc spadków meteorytów żelaznych. I tak Stanislas Meunier w 1893 roku wprowadził 22 nazwy tych odmian, m.in. agramit od nazwy miasta Zagrzeb (niemiecka historyczna nazwa miasta Agram; stąd też synonim nazwy meteorytu Hraschina, której używano do lat 20. XX wieku). Nazwy te nie przyjęły się, dziś stopy (minerały) żelazo-niklu określamy terminami: kamacyt, taenit, tetrataenit (Manecki 1975).

Rzadki typ IID

Położenie meteorytów grupy IID na wykresie pary gal i kobalt (Woźniak 2021)

Meteoryt Hraschina należy do rzadkiego typu meteorytów żelaznych IID. W bazie Meteoritical Bulletin Database jest zarejestrowanych tylko 26 meteorytów tego typu (stan: luty 2021 r.).[10]

Na Europę przypada ich aż 6: dwa spadki – Elbogen (Czechy) i Hraschina (Chorwacja) oraz znaleziska – Vicenice, Alt Bela (oba też z Czech!) oraz Cheder[11] (Rosja/Azja) i Orlov Dol (Bułgaria). Więc aż 3 meteoryty typu IID przypadają na niewielkie Czechy! Na terenie dużo większych Stanów Zjednoczonych[12] znaleziono ich tylko 7, a spośród dziesiątków tysięcy meteorytów znalezionych na Antarktydzie tylko 2 są tego typu (m.in. meteoryt Miller Butte 03002[13]).

Trzy czeskie meteoryty typu IID mają (podejrzanie?!) bardzo podobny skład. Są one również od siebie „nieodległe” – miejsca spadku/znalezienia meteorytów Elbogen i Vicenice leżą od miejsca znalezienia okazu Alt Bela odpowiednio o: 398 i 166 km!


Pierwiastki śladowe (ang. trace elements) w meteorytach grupy IID (za Koblitz MetBase oraz Meteoritical Bulletin Database; kompilacja wyników z różnych publikacji):

Meteoryt Ni
[mg/g] 		Ga
[μg/g] 		Ge
[μg/g] 		Ir
[μg/g] 		Co
[mg/g] 		Au
[ng/g] 		P
[mg/g] 		bandwidth
[mm]
Vicenice (Czechy, znalezisko 1911 rok, 4,65 kg) 97,7 74,8 87,4 12,7 6,8 773 2,7 0,63-0,80
Elbogen (Czechy, spadek ~1400 rok, ~107 kg) 102 75 87 14 6,4 – 2,2 0,75
Alt Bela (Czechy, znalezisko 1898 rok, ~4 kg) 100,4 75 84 16 – – – 0,70
oraz
Cheder[11] (Rosja/Azja, znalezisko 2003 rok, 5,39 kg) 72,4 – – 16,9 4,4 500 – 1,0-1,5
Hraschina (Chorwacja, spadek 1751 rok, ~49 kg) 106 75 89 13 – – – 0,70
Orlov Dol (Bułgaria, znalezisko 2018 rok, 151 kg) 98,7 70,5 – 18,9 6,66 602 – 0,83±0,21


Grupa IID (Woźniak 2021)

Jest to stosunkowo mało liczna grupa meteorytów, ale rozrzut wartości zawartości pierwiastków śladowych wewnątrz niej jest większy, niż dla tych trzech meteorytów żelaznych z Czech!

Okazy meteorytów Alt Bela, Elbogen i Vicenice są do siebie bardzo podobne w formie – są to „kartoflaste” bryły bez regmagliptów – oraz mają podobny stopień i charakter zwietrzenia. Również wszystkie one są oktaedrytami średnioziarnistymi (Om – medium octahedrite)!


Ciekawostka: Do tego rzadkiego typu należy również meteoryt anomalny IID-an Los Vientos 189, polskie znalezisko na pustyni Atakama w Chile! Znalazcami był team Magda Skirzewska i Łukasz Smuła (Art&Met).

Meteoryty żelazne typu IID

O meteorytach żelaznych typu IID (Woźniak 2021):

«

Grupa IID

Grupa IID – okazy meteorytów tej grupy to oktaedryty średnio- i drobnoziarniste (Om i Of) (z wyjątkiem anomalnego ataksytu Arltunga (IID-an)). Meteoryty w tej grupie mają jedną z największych zawartości galu spośród wszystkich meteorytów żelaznych, jego średnia wartość wynosi ok. 75 μg/g i ustępują tylko meteorytom typu IA (rys. 4 oraz Załącznik 2). Tempo stygnięcia ich ciał macierzystych wynosiło zaledwie ok. 1-2 stopnie na milion lat (1-2ºC/My).

Schreibersyt jest w nich popularny, jego obfitość rośnie ze wzrostem zawartości niklu. Zawartość troilitu jest podobna do zawartości w grupie IIC, ale jest mniejsza niż w grupie IIIAB. Nodule troilitowe większe niż 1 cm są rzadkie. Brak cohenitu, ale występuje haxonit w polach plessytowych. Tylko jeden meteoryt tej grupy, Elbogen zawiera grafit, ale występowanie martensytowych obszarów w innych meteorytach grupy IID sugeruje, że grafit jest dość popularny w tej grupie. Stwierdzono małe ziarna krystobalitu w meteorycie Carbo, jako małe 0,5 mm zielone szkliste krople w jego nodulach troilitowych. Nie zaobserwowano występowania carlsbergitu, natomiast inkluzje krzemianowe są bardzo rzadkie. W grupie są tylko trzy[14] meteoryty anomalne: Arltunga (ATAX), Los Vientos 189 (Om, polskie znalezisko!) i NEA 002 (Of). W meteorycie Arltunga (ATAX) belki kamacytu są bardzo wąskie, ~0,005 mm, 100 razy mniejsze niż w oktaedrytach drobnoziarnistych, ale pierwiastki śladowe lokują go w obszarze nisko-niklowych IID (Scott et al. 1975; Wasson et al. 2006)!

W 1808 roku podczas trawienia dwóch meteorytów z tej właśnie grupy – Hraschiny i Elbogen – austriacki drukarz i naukowiec Count Alois von Beckh Widmanstätten zaobserwował po raz pierwszy słynne figury.

Najpopularniejsze meteoryty tej grupy to: Elbogen (Om), Hraschina (Om), Arltunga (IID-an, ATAX), Carbo (Om) oraz Alt Bela (Om) [oraz Rodeo[15]; w meteorycie typu IID Needles Buchwald (1975) opisuje lamele Breziny].

»



Kolekcje

Fragmenty meteorytu Hraschina w światowych kolekcjach. Największe zbiory:

zbiór waga fragmentów
(Koblitz MetBase) 		uwagi
Vienna, Naturhist. Mus. 39,27 kg [main mass]
Haarlem, Tyler Mus. 129 g [authenticity unconfirmed]
Würzburg, Min. Mus. 45 g
Göttingen, Min. Inst. Univ. 29 g
Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ. 20,5 g
(…)
Sarajevo, Bosnian Nat. Mus. 7,6 g
Zagreb, Min.-Petrog. Mus. 0,6 g wg Wikipedii w Zagrzebiu znajduje się płytka 0,56 g

Masa główna meteorytu Hraschina znajduje się w zbiorach Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu, natomiast w rodzimej Chorwacji jest tylko mała płytka 0,56 g!

Brak fragmentów tego meteorytu w instytucjonalnych zbiorach polskich.


Lokalizacja

Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
© Jan Woreczko & Wadi

(D) Domovec, (H) Hraschina (Hrašćina)

Miejsce spadku; pamiątkowa tablica i pomnik (Mjesto Pada Hraščinskog Meteorita)

* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki

W październiku 2022 roku Redakcja odwiedziła historyczne miejsce spadku. Położone jest ono w urokliwej okolicy i ładnie zaaranżowane. Na miejscu znajduje się solidny pomnik w formie kopii większego okazu osadzonej na kamiennym cokole! Towarzyszy mu elegancka pamiątkowa tablica z opisem – w języku chorwackim, angielskim i esperanto – historii spadku i samego meteorytu (Google Maps).

Miejsce to leży na uboczu. Okoliczne pagórki z położonymi wśród nich wsiami, usłane są winnicami. Z miejsca spadku roztacza się widok przypominający ten z XIX-wiecznych ilustracji! Na tych ilustracjach przewija się motyw wieży kościelnej. W czasie naszej wizyty wieża kościoła (Crkva sv. Nikola) we wsi Hrašćina była w remoncie, ale przeglądając w Internecie jej zdjęcia, widać, że to dokładnie ona jest na starych ilustracjach. Niesamowite! (Kościół (Crkva Majka Božja) w pobliskim Domovec ma niższą wieżę.)


Poczta chorwacka emitowała również znaczki pocztowe z okazji 270 rocznicy spadku meteorytu.


Mapy

Wieś D.Hratina. Mapa I. vojenské mapování - josefské (1764-1767; skala 1:28800) (źródło: Mapire)

Wsie Hrašćina i Domovec. Mapa II. vojenské mapování - Františkovo (1842-1853; skala 1:28800) (źródło: Mapire)

Położenie miejsca spadku na mapie katastralnej (źródło: Mapire)


Hraschina/Galerie

Bolid z którego spadł meteoryt Hraschina

(źródło: Haidinger 1859)

(źródło: Tschermak 1864)


Masa główna (źródło: Schreibers 1820)

Masa główna (źródło: Neumayr 1912)

Meteoryty: Durango[16], Elbogen, Hraschina (źródło: Tschermak 1864)

Orientowane okazy meteorytów żelaznych: (1) Quesa[17], (2) Sarepta[18], (3) Hraschina, (4) Cabin Creek[9] (źródło: Berwerth 1913)

Lamele Breziny (ang. Brezina lamellae); więcej patrz → Hraschina/Galerie


Wewnętrzna budowa meteorytu Hraschina

Wytrawiona płytka meteorytu Hraschina. Z tej płytki wykonywano odbitki do druku[19] (Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu; fot. Tomasz Jakubowski)

Plansza z odbitkami[19] przekrojów meteorytów żelaznych: Bohumilitz, Elbogen, Hraschina (syn. Agram), Lenarto, Magura, Rancho de la Pila (1882) (syn. Durango)[16], Steinbach, Toluca[20] (źródło: Haidinger 1845)

Wytrawione przekroje[19] meteorytów żelaznych, m.in.: Bohumilitz, Braunau, Elbogen, Hraschina (Agram), Lenarto (źródło: Haidinger 1855)


Kopia okazu meteorytu Hraschina w kolekcji W&W

Redakcja w miejscu spadku meteorytu


Patrz → Hraschina/Galerie

Bibliografia

  • Berwerth Friedrich M., (1913), Übereinstimmendes in den Formen der Meteoriten (Mit 2 Tafeln), Annalen des K.K. Naturhistorischen Hofmuseum, Bd. XXVII, Wien 1913, s. 460-464 (ilustracje).[21] Plik DjVu.
  • Brandstätter Franz, Ferrière Ludovic, Köberl Christian, (2013), Meteorites: Witnesses of the Origin of the Solar System (Meteoriten: Zeitzeugen der Entstehung des Sonnensystems), Edition Lammerhuber, 2013, ss. 272.[22] ISBN 978-3901753435.
  • Buchwald Vagn Fabritius, (1975), Handbook of Iron Meteorites. Their History, Distribution, Composition, and Structure, University of California Press, Berkeley 1975, (s. 664-668). ISBN 0-520-02934-8.[23] Pliki PDF.
  • Chladni Ernst F.F., (1794), Ueber den Ursprung der von Pallas gefundenen und anderer ihr ähnlicher Eisenmassen und über einige damit in Verbindung stehende Naturerscheinungen (O pochodzeniu znalezionej przez Pallasa i o innych podobnych masach żelaznych oraz o pewnych z tym związanych zjawiskach natury), Lipsk i Ryga 1794, ss. 63.[24][25] Plik DjVu; plik GoogleBooks.
  • Clark Smith William, (1852), On Metallic Meteorites. An Inaugural Dissertation…, Göttingen 1852, ss. 112 (ilustracje).[26] Plik PDF.
  • Döll Eduard, (1903), Über die Beobachtung des Falles von Meteoriten und das Aufsammeln derselben, Wien 1903, ss. 58.[27] Plik DjVu.
  • Haidinger Wilhelm Ritter von, (1845), Handbuch der bestimmenden Mineralogie, enthaltend die Terminologie, Systematik, Nomenklatur und Charakteristik der Naturgeschichte des Mineralreiches, Wien 1845, ss. 630.[28] Plik DjVu; plik PDF.
  • Haidinger Wilhelm Ritter von, (1855), Bemerkungen über die zuweilen im geschmeidigen Eisen entstandene krystallinische Struktur, verglichen mit jener des Meteoreisens, Sitzungsberichte der mathematisch-naturwissenschaftliche Classe der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, 15, 1855, s. 354-360.[29] Plik PDF; plik DjVu.
  • Haidinger Wilhelm Ritter von, (1859), Der Meteoreisenfall von Hraschina bei Agram am 26. Mai 1751, Sitzungsberichte der mathematisch-naturwissenschaftliche Classe der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, 35, 1859, s. 361-388.[30][31] Plik DjVu.
  • Haidinger Wilhelm Ritter von, (1860), Eine dritte Urkunde über den Meteorsteinfall von Hraschina bei Agram, Sitzungsberichte der mathematisch-naturwissenschaftliche Classe der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, 39, 1860, s. 519-525.[30] Plik DjVu.
  • Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.
  • Kren Tatjana, (2020), Hrašćinski meteorit: od legende do znanosti, Klub ljubitelja zavičajne baštine Hrašćina, 2020, ss. 115. ISBN 978-953-49223-0-9.
  • Manecki Andrzej, (1975), Meteoryty, pyły kosmiczne i skały księżycowe, Seria: Nauka dla wszystkich, Nr 251, PWN, Warszawa 1975. Plik PDF.
  • Neumayr Melchior, (1912), Dzieje Ziemi (tytuł oryg. Erdgeschichte), t. 1, Geologia ogólna, Warszawa 1912, s. 96-118 (ilustracje).[32] Plik DjVu.[33]
  • Pötzsch Christian Gottlieb, (1804), Kurze Darstellung der Geschichte über das Vorkommen des gediegenen Eisens, sowohl des mineralischen als auch des problematisch-meteorischen, und anderer darauf Bezug habenden Aerolithen, mit eigenen Wahrnehmungen…, Dresden 1804, ss. 120.[34] Plik PDF.
  • Schreibers Karl Franz von, (1820), Beyträge zur Geschichte und Kenntriss meteorischer Stein- und Metall-Massen, und der Erscheinungen, welche deren Niederfallen zu begleiten pflegen, Wien 1820 (ilustracje).[35] Plik DjVu; plik doi.
  • Stütz (Stitz) Abbé O. (Andreas Anton), (1790), Über einige vorgeblich vom Himmel gefallene Steine, Bergbaukunde, Zweyter Band, Leipzig 1790, s. 398-409.[36] Plik GoogleBooks.
  • Tschermak Gustav, (1864), Die Meteoriten, Waldheims Illustrirte Zeitung, Heft 16, 1864, s. 125-127.[37] Plik PDF.
  • Woźniak Marek, (2021), Meteoryty żelazne – klasyfikacja w obrazach (Iron meteorites – classification in pictures), Acta Soc. Metheor. Polon., 12, 2021, s. 149-216 (abstrakt).[38] Plik ASMP; Książka abstraktów.


Przypisy

  1. ^ jeśli nie zaznaczono inaczej, podano współrzędne przyjęte w oficjalnej bazie meteorytów Meteoritical Bulletin Database
  2. ^ Om – oktaedryt średnioziarnisty (medium octahedrite)
  3. ^ Vuk (Wolfgang, Vinko) Kukuljević Sakcinski – chorwacki historyk, teolog, kanonik
  4. ^ tłumaczenie raportu z łaciny na niemiecki znajduje się u Haidingera (1859)
  5. ^ biskupem Zagrzebia został w 1749 roku i to on mianował Vuka Kukuljevića wikariuszem generalnym i przewodniczącym konsystorza diecezji w Zagrzebiu
  6. ^ spadek meteorytu L'Aigle 26 kwietnia 1803 roku we Francji; chondryt zwyczajny L6, TKW 37 kg; patrz → Biot (1803) oraz mapa spadku
  7. ^ duży okaz oddano ministrowi, który z kolei przekazał ją biskupowi. Cesarz w Bratysławie polecił przekazać mu okaz do wglądu, a wkrótce potem został on włączony do skarbu cesarskiego (Imperial Treasury) w Wiedniu. W 1777 roku został przeniesiony do wiedeńskiego Gabinetu Naturalnego (Vienna Natural-Cabinet), gdzie stał się kamieniem węgielnym przyszłej, dużej kolekcji meteorytów. Nie był on jednak początkowo akceptowany jako meteoryt (Buchwald 1975; Stütz 1790)!
  8. ^ meteoryt żelazny Ilimaes (iron), znalezisko z 1870 roku w Chile; typ IIIAB, TKW 51,7 kg; patrz → Tschermak (1872, Ilimaes)
  9. ^ a b spadek meteorytu Cabin Creek 27 marca 1886 roku w USA; żelazny typ IIIAB, TKW 48,5 kg; patrz → Cabin Creek
  10. ^ oraz 3 meteoryty typu IID-an
  11. ^ a b meteoryt żelazny Cheder (Чедер (Тува)), znalezisko z 2003 roku w Rosji, typ IID, TKW 5,39 kg
  12. ^ powierzchnia USA jest niemal 125 razy większa od powierzchni Czech!
  13. ^ meteoryt żelazny Miller Butte 03002, znalezisko z 2003 roku na Antarktydzie; typ IID, TKW 82,7 g
  14. ^ stan na kwiecień 2021 r.
  15. ^ meteoryt żelazny Rodeo, znalezisko z 1852 roku w Meksyku; typ IID, TKW 44 kg; patrz → Lamele Breziny i Reichenbacha
  16. ^ a b meteoryt żelazny Durango, znalezisko z 1804 roku w Meksyku; typ IIIAB, TKW 164 kg
  17. ^ spadek meteorytu Quesa 1 sierpnia 1898 roku w Hiszpanii; żelazny typ IAB-ung, TKW 10,75 kg; patrz → Berwerth (1908)
  18. ^ meteoryt żelazny Sarepta (Сарепта), znalezisko z 1854 roku w Rosji; typ IAB-MG, TKW 14 kg; patrz → Brezina (1894)
  19. ^ a b c ciekawostką jest fakt, że wiele tego typu ilustracji wykonywano metodą odbijania wytrawionych płytek meteorytów, uprzednio pokrytych farbą drukarską, bezpośrednio na arkuszu papieru (!), podobnie, jak w druku wypukłym. Patrz → Metaloryt; patrz → Lenarto/Galerie; patrz też prace o tematyce meteorytowej wykonane techniką litografii → Litografie (Magdalena Skirzewska)
  20. ^ meteoryt żelazny Toluca (syn. Ocatitlan, Xiquipilco), znalezisko z 1776 roku w Meksyku; typ IAB-sLL, TKW 3 tony; patrz → Brezina (1896)
  21. ^ zawiera dwie plansze z rysunkami meteorytów: Agram (Hraschina), Cabin Creek, Mocs, Quesa, Sarepta
  22. ^ bogato ilustrowany album poświęcony kolekcji meteorytów w Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu
  23. ^ trzytomowe opracowanie (ponad 1400 stron), „biblia” meteorytów żelaznych (patrz → Woźniak (2021, ASMP)), znajduje się w zbiorach W&W
  24. ^ przełomowa publikacja Ernsta Chladniego – hipoteza o kosmicznym pochodzeniu kamieni spadających z nieba
  25. ^ meteoryt żelazno-kamienny Krasnojarsk (Красноярск, „żelazo Pallasa”, ang. Pallas iron, niem. Pallas-Eisen, ros. Палласово железо), znalezisko z 1749 roku w Rosji; pallasyt PMG-an, TKW 700 kg; patrz → Pallas (1776)
  26. ^ w swej pracy dyplomowej poświęconej meteorytom żelaznym opisuje Clark m.in. meteoryty: Bohumilitz, Brahin, Braunau, Elbogen, Hraschina, Lenarto, Magura, Seeläsgen, Schwetz, Steinbach; tam też kilka litografii przedstawiających przekroje meteorytów
  27. ^ o meteorytach: Blansko, Braunau, Hraschina, Jelica, Knyahinya, Mocs, Stannern, Wessely
  28. ^ zawiera planszę (s. 323) z odbitkami przekrojów meteorytów żelaznych: Bohumilitz, Elbogen, Hraschina (syn. Agram), Lenarto, Magura, Rancho de la Pila (1882) (syn. Durango), Steinbach, Toluca
  29. ^ plansza z rysunkami struktur meteorytów żelaznych, m.in. Bohumilitz, Braunau, Elbogen, Hraschina (Agram), Lenarto; prawdopodobnie są to odciski prawdziwych płytek meteorytów, a nie rysunki (litografie)?
  30. ^ a b spadek meteorytu Hraschina
  31. ^ plansza z bolidem
  32. ^ opis spadków meteorytów: Knyahinya, Pułtusk, Stannern; ilustracje oraz wiele ciekawych informacji i hipotez
  33. ^ wersja cyfrowa wydania z 1906 roku
  34. ^ m.in. o meteorytach: Hraschina, Steinbach
  35. ^ o meteorytach: Benares (a), Charsonville, Eichstädt, Elbogen, Hraschina, Lenarto, Lissa, L'Aigle, Salles, Siena, Stannern, Tabor, Timochin; zawiera liczne plansze z rysunkami meteorytów oraz mapę spadku meteorytu Stannern (oryginalna mapa i wykaz znalezionych okazów) (strona tytułowa, detal)
  36. ^ za Biała (2003): «O Żelazie Pallasa, a także meteorytach Eichstädt, Tabor i Hraschina, Chladni przeczytał w pracy „Uber einige vorgeblich vom Himmel gefallene Steine” („O kilku kamieniach, które prawdopodobnie spadły z nieba”) wydanej w Wiedniu w roku 1790. Jej autor ksiądz kanonik Andreas Anton Stütz (1747-1806) był mineralogiem oraz kuratorem, a następnie dyrektorem cesarsko-królewskiego nadwornego zbioru minerałów w Wiedniu (obecnie Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu). Praca Stütza była pierwszą, w której wspólne pochodzenie przypisano zarówno bryłom materii, których spadek zaobserwowano jak i znalezionym. Jednak Stütz uważał, że bryły te powstały w wyniku uderzeń piorunów i był to pogląd w owym czasie w pełni uprawniony.
     Chladni bardzo obszernie cytował dzieło Stütza, szczególnie opisy meteorytów oraz okoliczności ich spadku. Jednocześnie kategorycznie odrzucał hipotezę o ziemskim pochodzeniu meteorytów opowiadając się za ich kosmicznym rodowodem.»
  37. ^ ilustrowany artykuł m.in. o meteorytach: Elbogen, Hraschina, Stannern
  38. ^ więcej → woreczko.pl – Meteoryty żelazne – klasyfikacja w obrazach (Iron meteorites – classification in pictures)

Zobacz również

Linki zewnętrzne

  • Portal Meteorite Picture of the Day – Hraschina
Źródło „http://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Hraschina”
Osobiste