O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Z Wiki.Meteoritica.pl

Wersja z 21:32, 6 gru 2024

Bliźniak meteorytu Morasko

Seeläsgen (Przełazy) →
Prawdopodobny wygląd bryły meteorytu Przełazy (źródło: Schneider (1848), Annalen der Physik, 74, 1848)
Znalezisko
Lokalizacja	wieś Przełazy, koło Świebodzina, Polska
Położenie[1]	52°16'N, 15°33'E
Data	rozpoznany w 1847 r.
Uwagi	sparowany z meteorytem Morasko i Tabarz
Charakterystyka
Typ	żelazny, oktaedryt gruboziarnisty (Og, coarse octahedrites), IAB-MG
Masa	~102 kg
Liczba okazów	jeden okaz (później prawdopodobnie znajdowano jeszcze wiele mniejszych okazów)
Meteoritical Bulletin Database
Synonimy →
wg NHM Cat: Brandenburg, Branibor, Przelazy, Schwiebus, Seelaesgen, Sulechow, Züllichau; u Pokrzywnickiego jeszcze: See-Läsgen; u Kleina: Seeläßchen; polska nazwa: Przełazy

Kilka lat przed rokiem 1847 rolnik ze wsi Przełazy (wtedy niemieckie Seeläsgen) kopiąc rów odpływowy na swojej łące znalazł na głębokości 6-7 łokci bryłę żelaza o wadze około 102 kg. Rów odwadniający prowadzić miał do pobliskiego jeziora Niesłysz (jez. Niesulickie, niem. Nieschlitzer See). Okaz „żelaza” został sprzedany kowalowi i handlarzowi żelazem z Sulechowa (niem. Züllichau) Jähnschowi. Dopiero w 1847 r. został rozpoznany jako meteoryt przez „mechanika” Hartiga i za jego staraniem przewieziono go do Wrocławia. Meteoryt ten wzbudził spore zainteresował wśród uczonych, gdyż zaobserwowano w nim świeżo odkryte w meteorycie Braunau linie Neumanna.

Przełazy to meteoryt żelazny, oktaedryt gruboziarnisty (Og) typu IAB-MG i jest pod względem składu bardzo podobny do meteorytu Morasko. Niektórzy badacze sugerują, że obydwa meteoryty mogą pochodzić z tego samego deszczu meteorytów – patrz hipoteza bolidu wielkopolskiego.

Przełazy zostały pocięte na wiele kawałków, które trafiły do kilkudziesięciu kolekcji na całym świecie. W Polsce największe fragmenty (płytki) meteorytu Przełazy znajdują się w zbiorach Instytutu Geologii UAM w Poznaniu (580 g), w Muzeum Mineralogicznym UWr we Wrocławiu (278 g) i Muzeum Geologicznym UJ w Krakowie (239 g).

Są informacje^[2], że współcześnie znaleziono jeszcze kilka nowych okazów meteorytów żelaznych w okolicach Przełazów. Jedną z osób, które znalazły tam meteoryty był pan Henryk Nowacki z Wrocławia. Tak jego znaleziska komentuje Marcin Cimała, który kupował od niego meteoryty:

(…) Podczas rozmowy i oglądania coraz to nowych, okazów okazało się, że dwie płytki pochodzą z okazu znalezionego 100 km od Moraska… w Przełazach! Nie da się ukryć, że wyglądają inaczej niż wszystkie inne rasowe „moraskity”, więc kupiłem mniejszą płytkę, aby się przekonać co wyjdzie po wytrawieniu. Czy będzie to Morasko z Przełaz, czy może właśnie Przełazy?

(Pełna relacja i fotografie okazów → meteoryty.net: Meteoryt Morasko); więcej → Seeläsgen (Przełazy)/Galerie.

Meteoryty żelazne typu IAB

O meteorytach żelaznych typu IAB (Woźniak 2021):

Grupa IAB

Grupa IAB – należy, obok grupy IIE, do klasy achondrytów prymitywnych, do klanu winonaitów–IAB–IIE – grupy meteory­tów żelaznych bogatych we frakcję krzemianową (silicate-bearing). Typu IAB są również metalowe klasty w winonaitach.

Grupa IAB jest najliczniejszą grupą meteorytów żelaznych. Powstała ona z połączenia wyróżnianych początkowo grup IA i IB oraz z włączenia do niej grupy IIICD (pierwotnie IIIC i IIID) (rys. 11):

• grupa IA – bardzo homogeniczna; zawiera meteoryty o zawartości Ge powyżej 190 ppm i równocześnie małej zawartości Ni; obecnie meteoryty tej grupy włączono w skład podgrup IAB-MG i IAB-sLL;

• grupa IB – silnie zróżnicowana; zawiera meteoryty o zawartości Ge poniżej 190 ppm i większej zawartości Ni; obecnie meteoryty tej grupy włączono w skład podgrup IAB-sHH, IAB-sHL;

• grupa IIIC – o niskiej zawartości Ge i średniej zawartości Ni; obecnie to podgrupa IAB-sLM;

• grupa IIID – o bardzo niskiej zawartości Ge i wysokiej zawartości Ni; obecnie to podgrupa IAB-sLH.

Relacja między zawartością niklu a szerokością belek kamacytu w meteorytach żelaznych podgrup grupy IAB

Podział ten ma swoje uzasadnienie przede wszystkim w składzie mineralnych i tempie stygnięcia (coolong rate) poszczególnych meteorytów tej grupy. Mimo, że mają one bardzo zróżnicowaną strukturę, od bardzo gruboziarnistych (Ogg) do bardzo drobnoziarnistych (Off), aż po bezstrukturowe ataksyty (ATAX), średnie tempo stygnięcia wynosi dla nich ok. kilkadziesiąt stopni ma milion lat.

Meteoryty grupy IAB charakteryzują się wysoką zawartością arsenu (As) i złota (Au). Warto podkreślić, że zawartość obu tych pierwiastków jest bardzo silnie skorelowana dodatnio dla wszystkich grup meteorytów żelaznych! (patrz Załącznik 2 i rys. 8).

Charakterystyczne dla tej grupy są liczne nodule troilitowe i grafitowe, kanciaste, nieregularne, duże inkluzje krzemianowe oraz występowanie węglików (cohenit, haxonit) (fot. 4). Liczne inkluzje krzemianowe ułatwiają wstępne rozpoznanie tej grupy. Duża część meteorytów tej grupy zawiera duże nodule troilitowo-grafitowe otoczone warstewkami schreibersytu i cohenitu. Grafit często towarzyszy troilitowi oraz tworzy też samodzielnie duże nodule (fot. 5). Cohenit tworzy otoczki nodul troilitowych oraz występuje w formie grup milimetrowej wielkości „pęcherzyków” (makrowytrąceń, macroprecipitates) zorientowanych wzdłuż belek kamacytu. Jest to też bardzo charakterystyczna cecha meteorytów grupy IAB. W grupie IAB występują też bardzo licznie makroskopowe wytrącenia (macroprecipitates) schreibersytu (fosforek), a w grupie IA stwierdzono występowanie rhabdytu. W grupie IA zaobserwowano również występowanie daubréelitu (siarczek) i carlsbergitu (azotek). Stwierdzono w meteorytach grupy IAB występowanie chromitu (spinel), fosforanów (brianit, buchwaldyt, czochralskiit, moraskoit) i sfalerytu (siarczek).

Kanciaste (angular) inkluzje krzemianowe mogą stanowić do 15% objętości meteorytu. Składają się one głównie z oliwinu (Fa_1-8), ortopiroksenu (Fs_4-9) i plagioklazu (Ab_76-87). Inkluzje te mają w przybliżeniu chondrytową mineralogię i są bardzo podobne, pod względem mineralogicznym i składu izotopowego tlenu (Δ¹⁷O i δ¹⁸O), do winonaitów. W okazach meteorytów bogatych w inkluzje krzemianowe ciągłość figur Thomsona-Widmanstättena rzadko przekracza odległość 15 mm, jest to prawdopodobnie spowodowane przerwaniem ciągłości wzrostu ziaren taenitu?

Najnowsze oszacowania średniego tempa stygnięcia stopu Fe-Ni dla grupy IAB (jej bogatszych w nikiel członków) dają wartość 10-30ºC na milion lat. Skład izotopowy metalu meteorytów grupy IAB odpowiada składowi Ziemi, więc jej ciało macierzyste uformowało się w jej pobliżu (populacja NC).

Współcześnie meteoryty żelazne grupy IAB dzieli się na kilka podgrup, które mają bardzo zróżnicowaną zawartość pierwiastków śladowych i prawdopodobnie różne pochodzenie (różne ciała macierzyste).

Jest to zbiór (kompleks, complex) składający się z podgrup (grouplets): IAB-MG, IAB-sHH, IAB-sHL, IAB-sLH, IAB-sLL, IAB-sLM oraz podgrupy IAB-ung (ungrouped). Podział ten i przyjęte oznaczenia literowe opierają się na średniej zawartości niklu (Ni) i złota (Au) (rys. 12):

• IAB-MG (main group) – grupa główna, najliczniejsza; niska zawartość niklu i złota (zbliżona do zawartości w podgrupie IAB-sLL); największa spośród wszystkich meteorytów żelaznych zawartość galu i germanu;

• IAB-sHH – high Au, high Ni; razem z podgrupą IAB-sHL mają odmienny skład izotopów molibdenu od pozostałych podgrup;

• IAB-sHL – high Au, low Ni;

• IAB-sLH – low Au, high Ni; pierwotnie IIID; razem z podgrupą IAB-sLM mają taki sam skład izotopowy molibdenu, jak podgrupy IAB-MG i IAB-sLL; meteoryty tej podgrupy mają najniższą zawartość galu i irydu;

• IAB-sLL – low Au, low Ni; druga pod względem liczebności podgrupa; meteoryty tej podgrupy mają jedną z naj­większych spośród wszystkich meteorytów żelaznych zawartość galu i germanu;

• IAB-sLM – low Au, medium Ni; pierwotnie IIIC;

• IAB-ung – niezgrupowne; w podgrupie tej wyodrębniono kilka par i trio (gruplets) podobnych meteorytów, które być może stanowią zalążki przyszłych nowych grup? (więcej o tych nie zatwierdzony jeszcze podgrupach w rozdziale o meteorytach anomalnych i niezgrupowanych);

do grupy IAB zalicza się także: podgrupę IAB complex (IAB cplx) – zbiór meteorytów, które nie zostały zaklasyfikowane do żadnej z podgrup;

oraz IAB-an – meteoryty anomalne;

również IAB? – nieokreślone;

wyróżniamy jeszcze 2 anomalne meteoryty po jednym w podgrupach IAB-sHL-an i IAB-sLM-an.

Najbardziej znani przedstawiciele grupy IAB to meteoryty: Toluca^[3] (IAB-sLL, Og), Campo del Cielo^[4] (IAB-MG, Og), Odessa^[5] (IAB-MG, Og), Canyon Diablo^[6] (IAB-MG, Og) i Mundrabilla^[7] (IAB-ung, Om) (fot. 2, 6 i 8) [oraz Bohumilitz, Kaalijarv, Magura, Nagy-Vázsony]. Większość jej członków to oktaedryty grubo- i średnioziarniste (Og, Om, ale zdarzają się i inne oktaedryty, a nawet ataksyty; patrz tabela 1 oraz rys. 2). Jest bardzo prawdopodobne, że meteoryty tej grupy pochodzą z różnych ciał macierzystych i mają różną historię powstania.

Oktaedryty gruboziarniste Morasko, Przełazy (Seeläsgen) i Tabarz były początkowo klasyfikowane jako IIICD, ale obecnie są w podgrupie IAB-MG i są uważane za sparowane (paired). (…)

Opis znaleziska i jego losy wg Clarka (1852)

Według Clarka (1852) znaleziony okaz ważył 218 funtów (lbs.) i miał owalną formę. Bryła miała wysokość 14³/₁₂ cala (36,2 cm), w najwęższym miejscu 10⁸/₁₂ cala średnicy (27,1 cm), zaś w najszerszym 12⁹/₁₂ (32,4 cm). W najszerszym odwodzie miała 39¹⁰/₁₂ cala (101,2 cm). Znaleziono ją na głębokości 14 stóp (feet; ~4,2 metra) wśród głazów przy kopaniu rowu odwadniającego. Została sprzedana jako bezużyteczne (stare!?) żelazo miejscowemu kowalowi Jähnschowi z Sulechowa (niem. Züllichau).

Po rozpoznaniu, że może to być żelazo meteorytowe, odkupiono bryłę za 1,5 dolara. Nabywca odrzucił początkową ofertę dr. Schneidera z Wrocławia^[8] kupna okazu za 135 dolarów, ale ostatecznie sprzedał go za 225 dolarów. Doktor Schneider zachował połowę bryły dla siebie, drugą przekazał handlarzowi minerałów z Bonn Krantz'owi^[9] (Buchner 1863, s. 178). Ten miał ją pociąć i uzyskać ze sprzedaży fragmentów 1500 dolarów dla niego. Znaczną część meteorytu nabył do swojej kolekcji zagorzały kolekcjoner Karl von Reichenbach (część jego zbioru meteorytów znajduje się obecnie w Tybindze (Tübingen)) (Buchwald 1975).

Bryła była pokryta ciemną brązową zwietrzeliną grubości od ¼ do ¾ linii (0,5-1,5 mm)^[10]. Na powierzchni widoczne były wgłębienia i wypukłości (regmaglipty?) charakterystyczne dla brył meteorytów żelaznych. Według Clarka bryła nie nosiła oznak fragmentacji (rozrywania)!

Opis bryły zaczerpnął Clark (1852) z publikacji Schneidera (1848, AnP), który tak ją scharakteryzował:

(…) Ein Bauer von Seeläsgen lieſs vor mehreren Jahren auf einer dicht am Nieschlitzer See gelegenen feuchten Wiese einen Graben zur Ableitung der Feuchtigkeit nach dem See hin aufwerfen, und fand bei dieser Gelegenheit eine Eisenmasse zwischen Geschieben von Urgebrigssteinen in einer Tiefe von etwa 6 bis 7 Ellen; der Bauer verkaufte dieselbe an den Schmied und Eisenhandler Jähnsch in Züllichau, wo sie dann von Hrn. Hartig vorgefunden wurde. (…)

Die Eisenmasse, im Gewicht von 218 Pfund, ist mit einer stellenweise papierdünnen, meist aber ¼ bis sogar ¾ Par. Linien dicken Rinde von schwarzbraunem Eisenoxyd überzogen, woraus zu schlieſsen, daſs dieselbe ein Paar Jahrhunderte in der Erde gelegen haben mag. Ihre Gestalt ¹⁾ ist, wie die Figur auf Tafel I zeigt, eine unregelmäſsige, aus dem kugelförmigen in's eiförmige übergehende, mit stumpfer Spitze und breiter Basis; von der Spitze geht nach hinten zu eine Fläche fast senkrecht nach der Basis herab; zwei gegenüberliegende Seitenflächen sind breit und etwas zusammengedrückt, wodurch oben zwei stumpfe Kanten entstehen, welche eine schmälere, von der Spitze aus schräg, dann fast senkrecht und gewölbt nach der Basis zugehende Fläche einschlieſsen.

Die Höhe der Masse betrug 1 Fuſs 2¼ Zoll Par. M.; der kleiner Durchmesser der Basis 10 Zoll 8 Linien, der gröſsere 1 Fuſs ¾ Zoll; der gröſste Umfang der Masse 3 Fuſs 3 Zoll und 10 Linien. (…)^[11]

1) Die Beschreibung und eben so die Zeichnung ist nach einem genauen Gypsmodell, welches ich vor der Zertheilung der Eisenmasse anfertigen lieſs, entworfen.

Kolekcje

Fragmenty meteorytu Seeläsgen (Przełazy) w największych kolekcjach (Koblitz MetBase):

Zbiór	waga okazów (Koblitz MetBase)	uwagi
Tübingen, Min.-Petrogr. Inst.	12,91 kg	wg Pokrzywnickiego (1964) masa główna; największy fragment 9,95 kg
London, Nat. Hist. Mus.	10,5 kg
Vienna, Naturhist. Mus.	7,1 kg	wg Brezina (1885, 1896) w kolekcji 6580 g, największy fragment 4814 g; wg Berwerth (1903) w kolekcji 6 fragmentów o wadze całkowitej 6838 g, największy fragment 4820 g
Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ.	4,25 kg	wg Rose (1864) w zbiorach znajdowało się 8 funtów 16,83 łuty, a największy fragment miał 3 funty 8,55 łuta[12]; wg Kleina (1904) w zbiorze było 4385 g, a największy fragment miał 1635 g
Freiberg, Sächs. Bergakad.	2,7 kg
Calcutta, Mus. Geol. Surv. India	2,0 kg	37,57, 149,43 i 1849,88 g mocno zwietrzały fragment ze skorupą(?) (Sen Gupta et al. 1982)
Bonn, Min. Mus. Univ.	1493 g	wg katalogu Laspeyres (1895) w kolekcji znajdowały się fragmenty: 2030,0, 1350,0, 159,0 i 40,0 g; wszystkie one zostały kupione u handlarza Krantza[9]
(…)
Moscow, Acad. Sci.	1114 g	wg Явнель (1986) płytka 938 g i fragmenty 91,0 oraz 84,6 g
Paris, Mus. d'Hist. Nat.	1,13 kg
Prague, Nat. Mus.	1126 g	fragment i płytka
(…)
Turin, Inst. Min. Mus.	929 g	w zbiorze płytki 706,1 i 205,7 g oraz fiolka z małymi zwietrzałymi okruchami 19,52 g (Costa et al. 2018)
Washington, Natl. Mus. Nat. Hist.	407 g	wg katalogu online muzeum fragmenty: 112,8, 91,95, 86,26, 29,29, 17,26, 10,36 g
(…)
Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.	279 g	wg Wülfinga (1897) we Wrocławiu znajdowało się 2010 g fragmentów, a według starej etykiety muzeum największy fragment miał 1965 g!
(…)
Petersburg, Mining Mus.	174 g	największa płytka 130,7 g (patrz → Явнель (1986))
Hamburg, Mus. Min.-Petrogr. Inst.	227 g	największe fragmenty 142 i 67 g
(…)
Gifhorn, Bartoschewitz Colln.	140 g	wytrawiona płytka 140 g (Bartoschewitz catalog)
Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.	121 g	wg Tiirmaa (1996): płytki 104 g i 13 g oraz fragment 3 g i 0,9 g proszku (est. tolm) (Geoscience collections of Estonia: record1, record2, record3)
Cluj, Min. Mus. Univ.	114 g
Greifswald, Geol. Dept. Univ.	32,6 g	(Henning 2009)
(…)

Fragmenty meteorytu Seeläsgen (Przełazy) w zbiorach byłego ZSRR, patrz → Явнель (1986).

Zbiory polskie (Pilski 2001):

Zbiór	waga okazów (Pilski 2001)	uwagi
Muzeum Ziemi w Poznaniu	580 g (sc)
Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego	277,64 g (sc), 1,2 g (fp)	wg Wülfinga (1897) – 2010 g[13]; wg starej etykiety ze zbiorów – 1965 g (!?)
Centrum Edukacji Przyrodniczej UJ	238,7 g (sc)	wcześniej zbiór: Muzeum Geologiczne Instytutu Nauk Geologicznych UJ
Olsztyńskie Planetarium i Obserwatorium Astronomiczne	134,9 g (sc)
PAN Muzeum Ziemi w Warszawie	12,8 g (s)

W zbiorach polskich tylko w kolekcji we Wrocławiu znajdują się fragmenty przedwojenne (oryginalne?), w pozostałych kolekcjach są to znaleziska późniejsze. W polskich kolekcjach prywatnych znajdują się fragmenty tego meteorytu zarówno pozyskane ze zbiorów instytucjonalnych, jak i współczesne znaleziska; patrz → Seeläsgen (Przełazy)/Galerie.

Opisy

Opis wg Pokrzywnickiego (1964)

(zgodnie z oryginałem)

Pokrzywnicki (1964) 10. METEORYT PRZEŁAZY Synonimy: Seeläsgen, See-Läsgen, Züllichau, Schwiebus, Branderburg, Branibor W.m.s.: φ = 52°16' – λ = 15°23'1 Na kilka lat przed 1847 r. pewien rolnik z miejscowości Seeläsgen (obecnie Przełazy, pow. Świabodzin) kopiąc na swej wilgotnej łące rów odpływowy w kierunku pobliskiego jeziora Nieschlitzer See (Niesulica), wydobył z głębokości 6-7 łokci masę żelaza meteorytycznego wagi około 2 cetnarów (102 kg). Masę tą sprzedał kowalowi i handlarzowi żelazem Jähnschowi z Züllichau (Sulechów), gdzie przed domem tego ostatniego znalazł ją w listopadzie 1847 r. „mechanik” Hartig i wziął z niej próbkę. Gdy okazało się, że żelazo jest pochodzenia meteorytycznego, za jego staraniem przewieziono bryłę do Wrocławia. Dr Schneider[8] sądził z wyglądu otoczki meteorytu, że musiał on przeleżeć w ziemi dobrych paręset lat. Natomiast Duflos i Göppert uważali go za część spadłego 14 lipca 1847 r. syderytu Braunau. Pomijając pewne różnice w składzie tych dwóch meteorytów, przypuszczenie Duflosa i Göpperta wydaje się z różnych względów mało prawdopodobne. C. wł. = 7,63 i 7,71 (według Duflosa), 7,7345 (według Rammelsberga) i  7,66 (według Reinchenbacha). Według Perry'ego (1944, s. 128)[14] zawartość Ni-Co = 5,74%. n = 15 (Kat. Met. Brit. Mus. – Prior & Hey 1953). Analiza Panetha na hel i uran dała: He – 2,0 i U – 14,7 (Watson 1941), z czego wyliczył on wiek meteorytu na 120 milionów lat. Według późniejszych analiz tego autora z 1942 r. wiek meteorytu ma wynosić 1000 milionów lat. Meteoryt zaliczany jest zgodnie do oktaedrytów; różnice w opiniach polegają na zaliczeniu go do odmian oktaedrytów. Leonard (1956) zalicza do odmiany Ogg, Brezina (o. c.) – raz do Ogg, innym razem do Om. Inni autorzy (Heide 1934) do odmiany Ogg lub Og (Heide 1957; Perry 1944[14]). Według mojej opinii należy przyjąć klasyfikację Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953), a mianowicie Om.[15] [16] Powyżej zostały przytoczone wszystkie kolekcje, gdzie przechowywany jest lub był meteoryt według danych Wülfinga i kilku innych dostępnych autorowi katalogów, aby uwypuklić zainteresowanie się kolekcjonerów tym meteorytem i jego rozdrobnienie. Przy tym należy zaznaczyć, że meteoryt ten nie wyróżnia się niczym szczególnym wśród oktaedrytów. Od czasów Wülfinga wiele się zmieniło. Prawdopodobnie wszystkie wymienione kolekcje prywatne przeszły w inne ręce, głównie wielkich zbiorów państwowych, powstały zaś nowe kolekcje. Zresztą wykaz Wülfinga nie był wyczerpujący nawet za jego czasów. Uzupełnienie tego wykazu ogłosił niedawno Spencer (1949)8 Przypisy 1 Według Berwertha (o. c.) i Breziny (o. c.). Według Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953) – 52°16'N – λ = 15°33'E. 2 Ten zbiór przeszedł do muzeum w Nowym Jorku. 3 Patrz met. Białystok. 4 Ten zbiór przeszedł do muzeum w Chicago. 5 Ten zbiór przeszedł do zbiorów watykańskich. 6 Ten zbiór znajdował się – według Siemaszki – w Wiedniu. 7 Dr Ulex posiadał również jakiś odłamek nieznanej bliżej wagi. 8 Literatura: A. Duflos: „Chemische Zerlegung der Meteoreisenmasse von Seeläsgen”. Pogg. Ann. d. Phys., Bd. 74, s. 61-65, 1848;[17] Rammelsberg: Ann. d. Phys., Bd. 74, s. 443-448, 1848 (analiza);[18] Glocker: Ann. d. Phys., Bd. 73, s. 332-336, 1848;[19] Schneider: Ann. d. Phys., Bd. 74, s. 57-61, 1848;[20] Perry S.H. (1944, s. 128, 158, 165, 166) – zdjęcia mikroskopowe;[14] F. Watson (1941, s. 198); Kat. Zb. Met. Węg. (Tokody & Dudich 1951)[21]; Merrill (1916, s. 147); Pogg. Ann. Ergänz., Bd. IV, s. 388-389, 1854[22]; F. Heide (1934, s. 112, 1957, s. 92); Göppert: Verh. Berl. Akad., 1847, s. 488)[23].

Hipoteza bolidu wielkopolskiego

Hipoteza „Bolidu wielkopolskiego” (Czajka, astroblemy.pl; zmodyfikowane)

W 2001 roku Rainer Bartoschewitz (Bartoschewitz et al. 2001) porównując wyniki analiz składu chemicznego meteorytu Tabarz z danymi dla Moraska i Przełazów wysunął hipotezę, że te trzy meteoryt mają wspólne pochodzenie (patrz → Hipoteza Bartoschewitza). Meteoryty te są oktaedrytami gruboziarnistymi (Og, coarse octahedrites) typu IAB-MG. Również miejsca ich znalezienia (włączając meteoryt Jankowo Dolne o podobnym składzie) leżą niemal na jednej linii (patrz rysunek).

Niezależnie, w 2001 roku, ukazała się publikacja Jacka Brzustowicza (Czy cystersi z Bierzwnika widzieli meteoryt?) łącząca katalogowe wydarzenie Friedland 1304 (Grady 2000) z hipotezą, że w starych kronikach opisujących to wydarzenie jest mowa o bolidzie widzianym z Bierzwnika w województwie zachodniopomorskim, w powiecie choszczeńskim (patrz → doniesienie Friedland 1304).

Z połączenia tych dwóch koncepcji, w 2010 roku Wiesław Czajka zaproponował hipotezę, że opisywaną w starych kronikach i katalogach kometę, obserwowaną w kwietniu 1305 roku (trzy dni przed i trzy dni po Wielkanocy), należy interpretować jako opis bolidu odpowiedzialnego za wspólny spadek meteorytów Tabarz, Przełazy i Morasko (patrz → hipoteza Bolid wielkopolski).

Źródła

Kesselmeyer (1861) (s. 367)

38.

–

–

–

Seeläsgen, WSW. v.  Schwiebus in der Mark Brandenburg. 218 ℔. Gefunden 1847. – Sp.-Gew.: 7,59-7,73.

Preussen

52º14'N.

15º23'O.

P.73.1848.329.[24] W. 1860. S. 1860.

Buchner (1861) (s. 480-481)

Seeläsgen, Preussen. Göppert Breslauer Ztg. 1847, Dec. 8, 9. Nr. 287, 288[25]. Haid. Ber. 3, 471.[26] Ber. Schles. Gesellsch. 1847. 1848, 42.[27] PA. 73, 329, 334.[28] Duflos ebd. 74, 57, 61.[29] Rammelsberg ebd. 74, 443.[30] PhCtr. 1848, 143, 428.[31] AChPh. 66, 260.[32] Duflos ebd. 68, 259. Rammelsberg ebd. 68, 260.[33] SJ. (2) 6, 426.[34] Partsch WAB. 1, 1848, 153.[35] JbMin. 1848, 808. 1852, H. 2. Göppert EJ. 42, 428. Silliman u. Hunt ebd. 42, 458. RbH. Suppl. 4, 152. MCh. 904. Br. 124. PA. 108, 457.[36] 111, 363.[37] J. 1847/8, 1304. Berl. Ac. Ber. 47, 488.[38]

Rozwinięcia skrótów → patrz Bibliografia/Buchner Otto

Buchner (1863) (s. 178-180)^[39]

Seeläsgen, Kreis Schwiebus, Reg.-Bezirk Frankfurt a. 0., Brandenburg, Preussen.

Diese Eisenmasse von 102 K. wurde 7 Ellen unter dem Boden in einer Wiese gefunden. Sie hatte eine unregelmässige und rundliche Form mit stumpfer Spitze und breiter Basis, viele flache und tiefe Gruben und zuweilen sehr stark hervortretende Buckeln auf der Oberfläche und mass im grössten Umfange über drei Fuss. Nachdem dieses Eisen eine Zeit lang unter anderen Steinen vor dem Hause eines Bauern gelegen, wurde es 1847 als meteorisch erkannt. Ueber die Hälfte erhielt Krantz in Bonn^[9], der sie stückweise verkaufte.
(…)

Das Eisen war bedeckt mit einer schwarzbraunen Rostrinde von ¼—¾ Linien Dicke. Das Innere ist ein gleichartiges, schmiedbares, sehr weiches Metall von hell stahlgrauer Farbe mit gelblichem Schimmer und durchzogen von feinen zickzackförmigen Sprüngen, welche sich manchmal zu Höhlungen erweitern, deren Oberfläche schlackig und rauh ist und die mit einer schwärzlichbraunen erdigen Substanz ausgefüllt sind. Diese Zellen enthalten auch zahlreiche Kügelchen von Schwefeleisen und kleine isolirte Massen von Metall. Wo sich die Zellen an der Oberfläche der Masse öffnen, bemerkt man zahlreiche baumartige metallische Punkte und das schwarze erdige Mineral ist in Eisenoxyd-Hydrat umgewandelt. Der Bruch ist schlackenartig zackig oder feinkörnig, aber auf den Structurflächen ausgezeichnet grossblättrig parallel den Würfelseiten, noch mehr als das Braunau eisen, und die Ecken selbst schärfer, als beim grossblättrigen Bleiglanz. Schwefeleisen ist sehr reichlich eingelagert, theils in kleinen Partien, theils als isolirte Kerne von 1—2½ Linien Durchmesser, theils in lang cylindrischen Kegeln von 4,6½—8 Linien Durchmesser und 1—3½ Zoll Länge. Seine Farbe ist graulichbraun bis broncegelb, selten tombakbraun oder bläulich mit einem matten Metallglanz. Auch Knollen von Graphit finden sich nach v. Reichenbach in diesem Eisen.

Beim Aetzen entstehen keine Widmannstätten'sche Figuren,^[40] sondern nur körnige Hervorragungen, welche von einzelnen sehr kurzen, feinen Linien nach derselben Richtung unterbrochen sind. Die feinen Zickzacksprünge erweitern sich dabei durch die Wirkung der Säure. Durch Anlaufen beim Erhitzen zeigt das Metall verschiedene Töne von Blau, da und dort mit kleinen rothen Flecken und an den Rändern der Risse eine bräunlichgelbe Farbe.

Durch die Aehnlichkeit dieses Eisens mit dem von Braunau wurde mehrfach die Ansicht geltend gemacht, beide seien zu gleicher Zeit gefallen und nur zu verschiedener Zeit gefunden worden. Diese Ansicht wäre unhaltbar, selbst wenn beide Orte näher als 25 geogr. Meilen bei einander lägen. (…)

Brezina (1885) (s. 247)^[39]

Seeläsgen sollte sein 4850—6847, ist 4814—6580;^[41] das Hauptexemplar war unrichtig gewogen; das Stück Nr. 4a mit 28 Gramm fehlt ohne irgendwelchen Nachweis über die Abgabe desselben; an seiner Stelle ist ein Stück von 4 Gramm aufgestellt (Post 1848. XXII. 1), das früher wahrscheinlich unter den Doubletten gelegen war, nachdem es keine aufgeklebte Etiquette trägt. Das Stück Nr. 2 (199 Gramm) wurde 1875 abgegeben.

Klein (1904)

1847 gefunden

–

Seeläßchen, Schwiebus, Frankfurt a. O., Brandenburg

Berwerth (1903)

Seeläsgen [Ogg[15] (gefunden 1847) 52°14’N, 15°23’O], Schwiebus, Branderburg, Preußen, Deutschland.

Lokalizacja

Wieś Przełazy (niem. Seeläsgen) leży nad jeziorem Niesłysz (jez. Niesulickie, niem. Nieschlitzer See). Miasto Świebodzin (niem. Schwiebus)

Pole na którym znaleziono meteoryt nie mogło leżeć daleko od jeziora. Współrzędne podane przez Kesselmeyera (1861) (52°14'N, 15°23'E) wydają się bliższe rzeczywistemu miejscu znalezienia pierwszego okazu, niż oficjalnie podawane w Meteoritical Bulletin (52°16'N, 15°33'E).

Są współczesne doniesienia o znalezieniu kilku meteorytów żelaznych po wschodniej stronie jeziora Niesłysz w otoczeniu drogi do Wilkowa.^[2] Okazy znajdował m.in. poszukiwacz Henryk Nowacki z Wrocławia, część tych okazów badał prof. Łukasz Karwowski. Więcej → Seeläsgen (Przełazy)/Galerie.

Mapy

Fragment arkusza A1 mapy Gilly'ego z 1802-1803 roku z miejscowościami Wilckau i See Läsichen (źródło: BCUL)

Jezioro Niesłysz (Groβe Nieschlitz See). Fragment arkusza 94 Meseritz mapy Reymanna (źródło: BOSFOR.pl)

Fragment arkusza 3758 Muhlbock mapy Messtischblatt z 1938 roku (źródło: MAPSTOR)

Seeläsgen (Przełazy)/Galerie

Meteoryt Seeläsgen (Przełazy) w polskich kolekcjach instytucjonalnych

Fragment meteorytu Seeläsgen w kolekcji PAN Muzeum Ziemi w Warszawie (fot. Jan Woreczko)

Płytka meteorytu Seeläsgen (Przełazy) o wadze 12,8 g oraz okaz meteorytu Morasko o wadze 226 g w kolekcji PAN Muzeum Ziemi w Warszawie

Fragment ze zbiorów Centrum Edukacji Przyrodniczej UJ (fot. Szymon Kozłowski)

Meteoryt Przełazy (Seeläsgen) ze zbiorów Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego (dla Wiki.Meteoritica.pl fot. Antoni Stryjewski)

Muzeum ma w swych zbiorach okazy o masach: 277,64 g (sc), 1,2 g (fp).

Fragment o wadze 277,64 g

Figury Widmanstättena[42]

W zbiorach Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego znajduje się również okaz meteorytu żelaznego z etykietką „Meteoreisen. Schwiebus Coll. Klede”, „No.44.I.”. Jest bardzo prawdopodobne, że jest to niezidentyfikowany fragment meteorytu Przełazy (syn. Schwiebus, pol. Świebodzin) (fot. Antoni Stryjewski)

Zbiory Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego (fot. Jan Woreczko)

Etykiety m.in. do okazów: Grüneberg (Wilkanówko) (na etykiecie wpisana waga 64 g), Ensisheim[43], Lenarto, Krasnojarsk[44], Seeläsgen (Przełazy)

Płytka meteorytu Seeläsgen (Przełazy) (oraz Morasko i Sulechów)

Meteoryt Seeläsgen (Przełazy) w kolekcjach prywatnych

Fragment meteorytu Przełazy z kolekcji Tomasza Jakubowskiego

14 g płytka meteorytu Przełazy z kolekcji Tomasza Jakubowskiego (po przeszlifowaniu i wytrawieniu; widoczne wtrącenia schreibersytu)

Płytka meteorytu Przełazy (znalezisko Henryka Nowackiego, była w kolekcji Marcina Cimały)

Więcej → Seeläsgen (Przełazy)/Galerie

Meteoryt Seeläsgen (Przełazy) w kolekcjach zagranicznych

Fragmenty meteorytu Seeläsgen ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie. Z lewej płytka 597 g (9×6 cm), z prawej wypolerowana i wytrawiona płytka (10,6×8,4 cm), poniżej wyniki obserwacji Rose (1864) (źródło: McCall et al. 2006)	Fragment meteorytu Seeläsgen (1,84988 kg[45], najdłuższy wymiar ok. 11,2 cm) ze zbiorów Geological Survey of India, Calcutta	Fragment meteorytu Seeläsgen o wadze 67 g ze zbiorów Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu w Hamburgu; na powierzchni widać wytrawiony napis «Seelasgen»
Fragment meteorytu Przełazy ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Helsinkach (fot. Jarkko Kettunen)	Płytka meteorytu w zbiorach muzeum w Leningradzie (źródło: Buchwald 1975)	Fragment meteorytu Przełazy ze zbiorów Muzeum Fersmana w Moskwie (fot. Wadi & Jan Woreczko)
Fragment meteorytu Przełazy ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Pradze (fot. Aubrey Whymark, za zgodą; www.tektites.co.uk)	Fragment meteorytu Przełazy ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Pradze (fot. Tomasz Jakubowski)	Fragment meteorytu Przełazy ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Pradze (fot. Tomasz Jakubowski)
Płytka 104,0 g meteorytu Seeläsgen ze zbiorów Uniwersytetu w Tartu (źródło: Geoscience collections of Estonia)	Płytka 13,0 g meteorytu Seeläsgen ze zbiorów Uniwersytetu w Tartu (źródło: Geoscience collections of Estonia)	Płytka meteorytu Seeläsgen (Przełazy) (? g) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (fot. Tomasz Jakubowski)
Masa główna (9,95 kg) meteorytu w zbiorach muzeum w Tübingen (źródło: Buchwald 1975)	Płytka (205,7 g) meteorytu w zbiorach muzeum w Turynie (źródło: Costa et al. 2018)	Płytka (706,1 g) i fiolka (19,52 g) z fragmentami meteorytu w zbiorach muzeum w Turynie (źródło: Costa et al. 2018)

Szczegóły budowy wewnętrznej meteorytu (źródło: Rose (1864))

Kryształy rhabdytu (ang. rhabdite) (są to małe euhedralne kryształy schreibersytu)[46]

Kryształy rhabdytu

Wypolerowana i wytrawiona powierzchnia przekroju

Więcej → Seeläsgen (Przełazy)/Galerie

Przełazy i okolice (fot. Wiesław Czajka)

Widok jeziora Niesłysz z Niesulic w kierunku na Jezioro Witkowskie (NE), miejsce prawdopobnego wysypania się meteorytów	Jeden z cieków odwadniających łąki na południe od Przełazów pochodzący z XIX wieku o czym świadczy konstrukcja mostka z ciosanych głazów narzutowych	Grodzisko leżące po drugiej stronie jeziora Niesłysz. Jego nazwa znikła razem z mieszkańcami, którzy być może byli świadkami spadku meteorytu
Zabytkowy kościół w Przełazach z 1910 r.	Pałac w Przełazach wybudowany przez ród grafów Castell około 30 lat po znalezieniu meteorytu. Ród kojarzony z firmą Faber-Castell wytwarzającą słynne na świecie materiały piśmiennicze (w Polsce tej firmy znane są kredki artystyczne)	Przełazy od strony wjazdu z miejscowości Niedźwiedź. Widok pokrywa się z kierunkiem na Morasko

Położenie grupy meteorytów Morasko, Przełazy i Tabarz (oraz Burgavli[47]) na wykresie zawartości pierwiastków śladowych Ni-Ir w stosunku do innych meteorytów podgrupy IAB-MG (Woźniak 2021)

Bibliografia

• American Journal of Science and Arts, Meteoritic Iron of Seeläsgen in Brandenburg, vol. 6, ser. 2, 1848, s. 426.^[48] Plik DjVu.

• Annalen der Chemie und Pharmacie, Meteoreisen, 68, 1848, s. 259-261.^[49] Plik hPDF.

• Bartoschewitz Rainer, (2001), Morasko – największy znany obszar rozrzutu na świecie?, Meteoryt, 4, 2001, s. 20. Plik PDF.

• Berwerth Friedrich M., (1903), Verzeichnis der Meteoriten im k.k. naturhistorischen Hofmuseum, Ende Oktober 1902, Annalen des K.K. Naturhistorischen Hofmuseum, Bd. XVIII, Wien 1903, s. 1-90, (s. 10) (str. tytułowa).^[50] Plik DjVu; plik PDF.

• Boguslawski Georg von, (1854a), Zehnter Nachtrag zu Chladni's Verzeichnisse der Feuermeteore und herabgefallenen Massen (Wien 1819) (Schluss von S. 155.), Annalen der Physik, IV, 90 uzupeł. (ergänzungsband), 1854, s. 353-456. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• Breslauer Zeitung patrz → Seeläsgen (Przełazy)/Czasopisma

• Brezina Aristides, (1885), Die Meteoritensammlung des k. k. mineralogischen Hofkabinetes in Wien am 1. Mai 1885 (Mit vier Tafeln (Nr. II-V).), Jahrbuch der Kaiserlich-Königlichen Geologischen Reichsanstalt, 35, 1885, s. 151-276, (s. 238) (ilustracje).^[51][52] Plik DjVu.

• Brezina Aristides, (1896), Die Meteoritensammlung des k.k. naturhistorischen Hofmuseums am 1. Mai 1895, Annalen des K.K. Naturhistorischen Hofmuseum. (Separatabdruck aus Band X, Heft 3 und 4.), Wien 1896, (s. 301).^[53][54] Plik PDF.

• Buchner Otto, (1861), Versuch eines Quellenverzeichnisses zur Literatur über Meteoriten, w: Broenner Heinrich L., Abhandlungen, herausegeben von der Senckenburgischen naturforschenden gesellschaft, Bd. 3, Frankfurt a.M. 1859-1861, s. 455-482, (s. 480-481). Plik PDF; plik DjVu.

• Buchner Otto, (1863), Die Meteoriten in Sammlungen, ihre Geschichte, mineralogische und chemische Beschaffenheit, Leipzig 1863, ss. 202, (s. 178-180).^[55][56][57] Plik hPDF; plik DjVu.

• Buchwald Vagn Fabritius, (1975), Handbook of Iron Meteorites. Their History, Distribution, Composition, and Structure, University of California Press, Berkeley 1975, (s. 1094-1098). ISBN 0-520-02934-8.^[58] Pliki PDF. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• Clark Smith William, (1852), On Metallic Meteorites. An Inaugural Dissertation…, Göttingen 1852, ss. 112, (s. 49-52) (ilustracje).^[59] Plik PDF.

• Cohen Emil Wilhelm, (1897), Meteoreisen-Studien V, Annalen des K.K. Naturhistorischen Hofmuseum, Bd. XII, Wien 1897, s. 42-62.^[60] Plik DjVu.

• Costa Emanuele, Marengo Alessandra, Bittarello Erica, Gallo Lorenzo Mariano, (2018), Le Meteoriti del Museo di Mineralogia e Petrografia dell’Università e del Museo Regionale di Scienze Naturali di Torino, Torino 2018, ss. 251, (s. 152-155, 158-163).^[61] Plik PDF.

• Dąbrowski Bartosz P., (2001), Przełazy 2001, Meteoryt, 3, 2001, s. 22, 26. Plik PDF.

• Duflos Adolph Ferdinand, (1847), Meteormassen zu Seeläsgen in der Mark Brandenburg, Tageblatt d. Naturw. Ver., Breslau 1847, s. 49-50.

• Duflos Adolph Ferdinand, (1848), Chemische Zerlegung der Meteoreisenmasse von Seeläsgen (Przełazy), Annalen der Physik, 74, Bd. 150, 1848, s. 61-65. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• Glocker Ernst Friedrich, Duflos Adolph Ferdinand, (1848), Auffindung einer Meteoreisen-Masse in der Mark Brandenburg, Annalen der Physik, 73, Bd. 149, 1848, s. 329-332. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  . Abs.: Am. J. Sci., 6, s. 426.

• Glocker Ernst Friedrich, (1848a), Ueber die krystallinishe Structur des Eisens, Annalen der Physik, 73, Bd. 149, 1848, s. 332-336. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• Göppert Heinrich Robert, (1847), Seeläsgen: Das Auffinden des 2 Ztr. schweren Meteoreisens, Bericht über die zur Bekanntmachung geeigneten Verhandlungen der Konigl. Preuss. Akademie der Wissenschaften zu Berlin, 1847, s. 488.^[62] Plik DjVu.

• Göppert Heinrich Robert, (1847), Über das Braunauer und das Seeläsgen'sche Meteoreisen, Journal für praktische Chemie, 42, 1847, s. 428-431. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• Göppert Heinrich Robert, (1848), Übersendet ein Stückchen des bei Seeläsgen unweit Frankfurt an der Oder gefundenen Meteoreisen, Sitzungsberichte der mathematisch-naturwissenschaftliche Classe der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, 1, 1848, s. 34-35. Plik DjVu.

• Haidinger Wilhelm Ritter von, (1848), Meteoriten in Schlesien, Berichte über die Mitteilungen von Freunden der Naturwissenschaften in Wien, III, nr 6, Wien 1848, s. 471-472.^[63] Plik DjVu.

• Jahres-Bericht der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Kultur, Meteormassen zu Seeläsgen in der Mark Brandenburg, 1847, s. 49-50.^[64] Plik DjVu.

• Jahres-Bericht der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Kultur, 1848, s. 42-43.^[65] Plik DjVu.

• Jahresbericht über die Fortschritte der reinen, pharmaceutischen und technischen Chemie, Physik, Mineralogie und Geologie,^[66] Für 1847 u. 1848, Chemische Geologie/Meteorsteine und Meteorstaub, Giessen 1849, s. 1298-1320.^[67] Plik hPDF.

• Karwowski Łukasz, Jachymek Stanisław, Ludwig Anna, Gurdziel Agnieszka, (2003), Skorupa wietrzeniowa i obtopieniowa meteorytów w warunkach klimatu umiarkowanego na przykładzie Zakłodzia i Moraska–Przełazów, materiały, II Seminarium Meteorytowe, 24-26 kwietnia, Olsztyn 2003, s. 48-54. Plik PDF.

• Karwowski Łukasz, Muszyński Andrzej, (2006), Silicates association in nodules of iron meteorites Seelasgen, Morasko and Jankowo Dolne, Mineralogia Special Papers, 29, 2006, s. 140-143. Plik PDF.

• Karwowski Łukasz, Muszyński Andrzej, (2007), Mineral association of nodules from iron meteorites Seelasgen, Morasko and Jankowo Dolne, Mineralogia Special Papers, 31, 2007, s. 159-162. Plik PDF.

• Kesselmeyer Paul August, (1861), Ueber den Ursprung der Meteorsteine. Tafel XII-XIV., w: Broenner Heinrich L., Abhandlungen, herausegeben von der Senckenburgischen naturforschenden gesellschaft, Bd. 3, Frankfurt a.M. 1859-1861, s. 313-454, (s. 367). Plik PDF; plik DjVu.

• Klein Carl, (1904), Die Meteoritensammlung der Königlichen Friedrich-Wilhelms-Universität zu Berlin am 21. Januar 1904, Sitzungsberichte der Königlich Preussischen Akademie der Wissenschaften zu Berlin, Jan-Juni 1904, s. 114-153, 978-983, (s. 128).^[68] Plik DjVu.

• Klein Hermann Joseph, (1904), Jahrbuch der Astronomie und Geophysik. Enthaltend die wichtigsten Fortschritte auf den Gebieten der Astrophysik, Meteorologie und physikalischen Erdkunde, XIV. Jahrgang 1903, Eduard Heinrich Mayer, Leipzig 1904. Plik DjVu (str. tytułowa).

• Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.

Meteoryt Przełazy (Stanisława Strąbskiego Kalendarz czyli Rocznik na rok przestępny 1856, s. 151

• J. Ludwik^[69], (1855), Meteorolity i massy meteoryczne żelaza, Stanisława Strąbskiego Kalendarz czyli Rocznik na rok przestępny 1856, 1855, s. 151-155, (s. 151).^[70] Plik ulLib.

• Melion Josef Vincenc, (1889), Die Meteoriten, Brünn 1889, ss. 15, (s. 12).^[71] Plik PDF.

• Muszyński Andrzej, Kryza Ryszard, Karwowski Łukasz, Pilski Andrzej S., Muszyńska Jadwiga, (2012), Morasko. Największy deszcz meteorytów żelaznych w Europie środkowej (Morasko. The largest iron meteorite shower in Central Europe), Seria: Studia i Prace z Geografii i Geologii nr 28. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań 2012, ss. 111 (grant badawczy własny MNiI nr N N307 3533 33). ISBN 978-83-63400-50-7.^[72] Plik PDF (za zgodą autorów).

• Partsch Paul Maria, (1848), Bericht über das bei Seeläsgen, unweit Frankfurt an der Oder, gefundene Meteoreisen, Sitzungsberichte der mathematisch-naturwissenschaftliche Classe der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, 1, 1848, s. 47-50. Plik DjVu.

• Perry Stuart H., (1944), The metallography of meteoric iron, Bulletin of the United States National Museum, Smithsonian Institution, 184, 1944, ss. 206 (9 figs, 78 pls.).^[73] Plik doi.

• Pilski Andrzej S., (2001), Meteoryty w zbiorach polskich, Olsztyn 2001.^[74]

• Pilski Andrzej S., Kryza Ryszard, Wasson John T., Muszyński Andrzej, Karwowski Łukasz, (2012), Pierwiastki syderofilne w meteorytach Morasko (Siderophile elements in the Morasko meteorites), Acta Soc. Metheor. Polon., 3, 2012, s. 62-70. Plik ASMP.

• Pilski Andrzej S., Karwowski Łukasz, Kryza Ryszard, Muszyński Andrzej, (2012), Badania chemiczne deszczu meteorytów żelaznych Jankowo Dolne-Morasko-Przełazy, Acta Soc. Metheor. Polon., 3, 2012, s. 157-158 (streszczenie referatu). Plik ASMP.

• Pilski Andrzej S., Wasson John T., Muszyński Andrzej, Kryza Ryszard, Karwowski Łukasz, Nowak Monika, (2013), Low-Ir IAB irons from Morasko and other locations in central Europe: One fall, possibly distinct from IAB-MG, Meteoritics & Planetary Science, vol. 48(12), 2013, s. 2531-2541. Plik doi.

• Pokrzywnicki Jerzy, (1964), I. Meteoryty Polski. II. Katalog meteorytów w zbiorach polskich, Studia Geologica Polonica, vol. XV, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1964, (s. 74-77).^[75][76] Plik PDF.

• Prior George T., Hey Max H., (1953), Catalogue of Meteorites. With special reference to those represented in the collection of the British Museum (Natural History), Printed British Museum, 1953, (zbiory własne W&W) (wydanie z 1923 roku – plik iDjVu).

• Rammelsberg Karl Friedrich, (1848), Ueber die chemische Zusammensetzung des Meteoreisen von Seeläsgen, Annalen der Physik, 74, Bd. 150, 1848, s. 443-448. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• Reichenbach Karl Freiherr von, (1859b), Ueber die Zeitfolge und die Bildungsweise der näheren Bestandtheile der Meteoriten, Annalen der Physik, 108, Bd. 184, 1859, s. 452-465. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• Reichenbach Karl Freiherr von, (1860), I. Meteoriten in Meteoriten. II. Meteoriten und Sternschnuppen, Annalen der Physik, 111, Bd. 187, 1860, s. 353-401 (ilustracje).^[77] Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  ; plik PDF; plik PDF.

• Rose Gustav, (1863), Systematisches Verzeichniss der Meteoriten in dem mineralogischen Museum der Universität zu Berlin, Annalen der Physik, 118, Bd. 194, 1863, s. 419-423 (tabele).^[78] Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• Rose Gustav, (1864), Beschreibung und Eintheilung der Meteoriten auf Grund der Sammlung in mineralogischen Museum zu Berlin (Mit 4 Tafeln) (Description and classification of the meteorites based on the collection of the Mineralogical Museum in Berlin), Abhandlungen der Königlichen Akademie der Wissenschaften zu Berlin, Aus dem Jahre 1863, Berlin 1864, s. 23-161, (s. 152) (ilustracje).^[79] Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  ; plik DjVu.

• Schneider Wilhelm Gottlieb, (1848), Ueber das Meteoreisen von Seeläsgen bei Schwiebus, Annalen der Physik, 74, Bd. 150, 1848, s. 57-61. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• Stankowski Wojciech T.J., Uścinowicz Grzegorz, (2011), The age of the Przełazy (Seelasgen) meteorite fall in the light of the metallic spherules content, Acta Geol. Pol., 61(1), s. 115-124, 2011. Plik PDF.

• Stankowski Wojciech T.J., (2012), Upadek meteorytu Przełazy w świetle danych geomorfologicznych i geologicznych (The Fall of the Przełazy (Seeläsgen) Meteorite in the Light of Geomorphological and Gepological Data), Acta Soc. Metheor. Polon., 3, 2012, s. 104-111. Plik ASMP.

• Stankowski Wojciech T.J., (2015), The extraterrestrial matter falls in west-central Poland (Great Poland Lowland); historical and geological data, Acta Geol. Pol., 65(2), 2015, s. 273–278.^[80] Plik doi.

• Tiirmaa Reet (Тийрмаа Р.Т.), (1983), Каталог метеоритов коллекции Института геологии АН ЭССР на октября 1981 г. (The catalog of meteorites from the collection of the Geological Institute of the Estonian Academy of Sciences on October 1, 1981), Метеоритика (Meteoritika), vol. 42, 1983, s. 170-182.^[81]

Die Meteoreisenmasse von Seeläsgen bei Schweibus in der Mark… (Zimmermann 1854, s. 185)

• Tokody László, Dudichné Vendl Mária, (1951), Magyarország meteoritgyűjteményei (Meteorite collections in Hungary), Akadémiai Kiadó, Budapest 1951, ss. 102. Plik GIF.

• Woźniak Marek, (2021), Meteoryty żelazne – klasyfikacja w obrazach (Iron meteorites – classification in pictures), Acta Soc. Metheor. Polon., 12, 2021, s. 149-216 (abstrakt).^[82] Plik ASMP; Książka abstraktów.

• Wülfing Ernst Anton von, (1897), Die Meteoriten in Sammlungen und ihre Literatur. Nebst einem versuch den tauschwert der meteoriten zu bestimmen (Meteorites in Collections and Their Literature. Including An Attempt To Determine The Exchange Value Of Meteorites), Verlag der H. Laupp'schen Buchhandlung, Tübingen 1897, (s. 313-317).^[83][84][85] Plik GIF; plik Internet Archive; plik GoogleBooks.

• Zimmermann Karl Gottfried, (1854), Die Meteorsteine und Meteoreisenmassen, Der Natur. Zeitung zur Verbreitung naturwissenschaftlicher Kenntnis und Naturanschauung für Leser aller Stände, 22-24, 1854, s. 173-175, 183-186, 203-204, (s. 185).^[86] Plik fbc.

Przypisy

Zobacz również

• Seeläsgen (Przełazy)/Galerie
• doniesienia prasowe → Seeläsgen (Przełazy)/Czasopisma
• meteoryty: Morasko i Jankowo Dolne

• meteoryt Sulechów
• hipoteza bolidu wielkopolskiego

• Muzeum Historii Naturalnej w Pradze

• Dawne jednostki miar i wag

Linki zewnętrzne

• Meteoritical Bulletin Database (MBD) – meteoryt Seeläsgen
• Encyclopedia of Meteorites (EoM) – meteoryt Seeläsgen

• Kolekcja mineralogiczna uniwersytetu w Tybindze (Institut für Mineralogie, Petrologie und Geochemie der Eberhard-Karls Universität; Tübingen, Min.-Petrogr. Inst.) – Geschichte der Mineralogischen Sammlung
• Muzeum Historii Naturalnej w Londynie (Natural History Museum London; London, Nat. Hist. Mus.) – Natural History Museum London  ●  [katalogi → Fletcher (1896); Prior (1953); Grady (2000)]
• Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (Natural History Museum Vienna; Vienna, Naturhist. Mus.) – Naturhistorisches Museum Wien  ●  Die Meteoritensammlung  ●  Mineralogy & Petrography  ●  [katalogi → Partsch (1843); Brezina (1885); Brezina (1895); Brezina (1896); Berwerth (1903)]
• Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie (Museum für Naturkunde, Institut für Mineralogie und Petrographie, Humboldt-Universität zu Berlin; Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ.) – Museum für Naturkunde Berlin  ●  Meteorites  ●  [katalogi → Rose (1864); Klein (catalogues); Hoppe (1975); Schulze (1996)]
• Muzeum Historii Naturalnej w Pradze (Prague Natural History Museum; Prague, Nat. Mus.) – Národí Muzeum Praha  ●  Sbírka meteoritů a Sbírka přírodních skel - tektitů  ●  Muzeum 3000: Rok od pádu čeljabinského meteoritu. Spadlo něco u nás?  ●  CES on-line: Sbírka meteoritů  ●  [katalog → Tuček (1981)]

• Meteoryt Przełazy w kolekcjach polskich – katalog PTMet  ●  Wadi & Jan Woreczko Collection
• Polski Serwis Meteorytów – meteoryt Przełazy

• Wikipedia – meteoryt Przełazy

• woreczko.pl – Figury, struktury Widmanstättena (Widmanstätten pattern)  ●  Rhabdyt (Rhabdite)