Elbogen

(…) Na koniec muszę jeszcze zauważyć, że na próżno jak do tej pory starałem się znaleźć w źródłach historycznych informacje na temat pochodzenia wspomnianej masy. Mogłoby odnosić się do tego następujące miejsce, które nie przedstawia jednak żadnej konkretnej informacji. Znajduje się w dziele Marcus Marci Philosophia vetus restituta, Lips. 1662, p. 149: „(…) alibi æs, quod etiam anno 18. hujus feculi hîc in Bohemia cœlitus fuit delapsum. (…)”^[10] Czyli masa metaliczna.^[11] (…)

Grupa IID

Grupa IID – okazy meteorytów tej grupy to oktaedryty średnio- i drobnoziarniste (Om i Of) (z wyjątkiem anomalnego ataksytu Arltunga (IID-an)). Meteoryty w tej grupie mają jedną z największych zawartości galu spośród wszystkich meteorytów żelaznych, jego średnia wartość wynosi ok. 75 μg/g i ustępują tylko meteorytom typu IA (rys. 4 oraz Załącznik 2). Tempo stygnięcia ich ciał macierzystych wynosiło zaledwie ok. 1-2 stopnie na milion lat (1-2ºC/My).

Schreibersyt jest w nich popularny, jego obfitość rośnie ze wzrostem zawartości niklu. Zawartość troilitu jest podobna do zawartości w grupie IIC, ale jest mniejsza niż w grupie IIIAB. Nodule troilitowe większe niż 1 cm są rzadkie. Brak cohenitu, ale występuje haxonit w polach plessytowych. Tylko jeden meteoryt tej grupy, Elbogen zawiera grafit, ale występowanie martensytowych obszarów w innych meteorytach grupy IID sugeruje, że grafit jest dość popularny w tej grupie. Stwierdzono małe ziarna krystobalitu w meteorycie Carbo, jako małe 0,5 mm zielone szkliste krople w jego nodulach troilitowych. Nie zaobserwowano występowania carlsbergitu, natomiast inkluzje krzemianowe są bardzo rzadkie. W grupie są tylko trzy^[17] meteoryty anomalne: Arltunga (ATAX), Los Vientos 189 (Om, polskie znalezisko!) i NEA 002 (Of). W meteorycie Arltunga (ATAX) belki kamacytu są bardzo wąskie, ~0,005 mm, 100 razy mniejsze niż w oktaedrytach drobnoziarnistych, ale pierwiastki śladowe lokują go w obszarze nisko-niklowych IID (Scott et al. 1975; Wasson et al. 2006)!

W 1808 roku podczas trawienia dwóch meteorytów z tej właśnie grupy – Hraschiny i Elbogen – austriacki drukarz i naukowiec Count Alois von Beckh Widmanstätten zaobserwował po raz pierwszy słynne figury.

Najpopularniejsze meteoryty tej grupy to: Elbogen (Om), Hraschina (Om), Arltunga (IID-an, ATAX), Carbo (Om) oraz Alt Bela (Om) [oraz Rodeo^[18]; w meteorycie typu IID Needles Buchwald (1975) opisuje lamele Breziny].

–Str. 197–

VII.

Zaczarowany burgrabia, meteoryt z Ellbogen w Böhmen

Autor NEUMANN, prof. chemii z Pragi

Metaliczna masa, przechowywana od niepamiętnych czasów w Ellbogen, mieście powiatowym powiatu w Böhmen, pod nazwą zaczarowany burgrabia (verwünschte Burggraf), często wzbudzał ciekawość żądnych wiedzy podróżnych. Była ona znana nie tylko z legend dotyczący jej powstania i cudownych właściwości; również jeden z najznakomitszych böhmskich topografów, Schaller^[20], poświęcił jej swą uwagę, informując o niej, jednakże bez cytowania swojego informatora. Wiele osób, które odwiedzało miasto Ellbogen ze względu na jego romantyczne położenie i geognostyczną osobliwość okolicy, oglądało również zaczarowanego burgrabiego; zazwyczaj jednak odchodzili z uśmiechem, gdyż widzieli w nim jedynie kawałek żelaza lub brązu dzwonowego, a większość z nich twierdziła, że go znalazła. Inni uważali, że nie ma sensu zadawać sobie trudu, by poświęcać uwagę rzeczy występującej w bajkach;

__________

Annal. d. Physik. B.42. St.2. J.1812. St.10.

–Str. 198–

przyznaję, że i mnie należało by zaliczyć do tej grupy, gdyby nie konieczność przedłużenia mojego pierwszego pobytu w Ellbogen wbrew mojej woli z powodu silnych opadów deszczu. Przybyłem tu dnia 9 października 1811 w towarzystwie prof. Jandera, który rozłożył mapę topograficzną powiatu, by opowiedzieć mi o sytuacji miasta, i znalazł na niej (B.II. S.6.)^[20] następujące miejsce:

„W tutejszym ratuszu przechowywana jest bryła wielkości głowy konia, nazywana tu zaczarowanym burgrabią, być może z powodu zbytniej surowości byłego burgrabiego Ellbogen. Jest ona czarna i brzmi jak metal. Niektórzy przypisują jej nawet czarodziejską moc, i że w pewnych okresach staje się lżejsza, a w innych znów cięższa i że nie można jej rozbić ani za pomocą młotka ani ognia. Poważny eksperyment położyłby bez wątpienia kres temu obłędowi. Johann von Werth, królewski generał, kazał wrzucić wspomnianą bryłę do zamkowej studni, jednak po wielu latach została ona znów wyciągnięta i umieszczona na swoim poprzednim miejscu.”

Zamiar pokazania nam zaczarowanego burgrabiego wkrótce został zrealizowany i odszukano go w piwnicy ratusza wśród innych znajdujących się tam antyków. Na pierwszy rzut oka rozpoznałem w niej stopioną masę; po dokładniejszym zbadaniu odkryłem jednak, że nie może to być ani żeliwo

–Str. 199–

ani brąz dzwonowy^[7], za który uznawali ją obecni. Biały kolor wnętrza, który był widoczny po zeskrobaniu wierzchniej warstwy, jak również szczególnie wyczuwalna podczas zeskrobywania nożem gładkość połączona z twardością, wprawdzie skłaniały do twierdzenia, że masa to kute żelazo, jednak rozpoznawalne ślady dawnej cieczy oraz występujące na powierzchni zagłębienia, które mogły powstać tylko w wyniku wywietrzenia lub wydostania się zamkniętego wewnątrz ciała, kłóciły się z tym twierdzeniem. Wkrótce rozwiały się również myśli, że masa jest giętkim tworzywem wykutym z ognia, gdyż nigdy nie widziałem takiej jednorodności na powierzchni i w środku. Obserwacje skłoniły mnie do przypuszczenia, że zaczarowany burgrabia może być masą czystego żelaza z gatunku, który można znaleźć na terenie Syberii, Ameryki, Chorwacji i w innych miejscach, o pochodzeniu meteorytowym. Wszyscy obecni uznali moją opinię za dość osobliwą i próbowali obalić ją, przedstawiając argumenty, które jeszcze bardziej utwierdzały mnie w moje opinii i skłoniły do powzięcia zamiaru poddania masy analizie chemicznej. Daremnie jednak próbowałem odłupać fragment masy młotkiem do minerałów, który miałem przy sobie; musiałem odejść, nie mogąc wziąć ze sobą nawet najmniejszego kawałeczka.

–Str. 200–

Jednak po 14 dniach otrzymałem od pana Criminalrath Mühlstein, który oprowadzał nas po ratuszu, kilka kawałeczków oraz fragment bryły ważący około 10 gramów. „Z niezwykłym wysiłkiem, jak pisał, został odcięty piłą, gdyż dłutem nie można było odłupać nawet najmniejszego fragmentu; zniszczono 3 dłuta, nie docierając do celu. Udało się pozyskać kilka kawałeczków przy pomocy dłuta, trudniej poszło z angielską piłą, którą trzeba było ostrzyć czterokrotnie, zanim pozyskano fragment z bryły.”

Natychmiast przystąpiłem do przeprowadzenia kilku doświadczeń chemicznych i rozpuściłem otrzymane fragmenty w kwasie solnym; amoniak spowodował powstanie tlenku żelaza i miałem przyjemność zobaczenia pięknej, niebieskiej cieczy; to, podobnie jak kilka innych doświadczeń, wykazały obecność niklu. Zmarnowałem rozwór amoniakalny zanim zdołałem wyodrębnić z niej nikiel, więc poprosiłem o większą masę celem dokładniejszego zbadania i jednocześnie o informacje na temat jej pochodzenia znajdujące się w archiwum miasta. Pan Criminalrath Mühlstein odpowiedział mi, że chętnie spełni moją prośbę, przy czym muszę mu dać trochę czasu. „Pan dr med. Reuss^[21], dodał, który był tu w połowie listopada i oglądał wspomnianego burgrabiego

–Str. 201–

również uznał go za meteoryt.”

W marcu 1812 r. poinformowałem prof. Schweigger z Norymbergii^[22] o moim odkryciu, który przekazał informację dr. Chladniemu, który przebywał wówczas w Wiedniu. W kwietniu spotkałem się z panem Bergrath Reuss we Franzensbrunn koło Eger, który powiedział mi, że moja opinia wydaje się uzasadniona i że wysłał fragment mojej masy do pana Klaproth^[23] z Berlina celem przeprowadzenia badań chemicznych oraz że stworzył z całej masy opis mineralogiczny. Na koniec kwietnia pan Bergrath Reuss i ja udaliśmy się w podróż do Ellbogen, by jeszcze raz wspólnie zbadać masę i nasza opinia przy drugich oględzinach nie uległa zmianie.

Na koniec maja otrzymałem w końcu od burmistrza Kopetzky większy fragment masy i nie zwlekając przystąpiłem do analizy chemicznej. Zanim zdołałem ją skończyć, otrzymałem wiadomość od pana Bergrath Reuss, że pan Klaproth już przeprowadzić swoją analizę i odkrył, że w 100 cząsteczkach tej masy występuje 97,5 cząsteczek żelaza i 2,5 cząsteczki niklu. Jednocześnie był tak uprzejmy, że przekazał następujący opis masy do publicznego wykorzystania:

–Str. 202–

„Masa metaliczna przedstawia nieforemny, czworoboczny prostopadłościan, którego boczne powierzchnie posiadają następujące wymiary:

Końce prostopadłościanu są (jeden wąski, drugi szeroki) zaostrzone, zaostrzenia z kolei znów zaokrąglone.”

„Druga powierzchnia boczna wykazuje wiele pogłębionych, zaokrąglonych odcisków o średnicy od 2 do 3 cale oraz głębokości od 1 do 1½ cala. Na całej zewnętrznej powierzchni występują zaokrąglone, żółto-brązowe plamy rdzy, następstwa utlenienia żelaza.”

„Wewnątrz masa metaliczna jest lekko stalowoszara, zbliżona do koloru srebrzystobiałego, o nierównym załamku, błyszcząca na przepiłowanej powierzchni, zbliżona do mocno błyszczącej, o połysku metalu. Wykazuje właściwości pomiędzy miękką a półtwardą, jest całkowicie gładka, daje się przepołowić młotkiem i rozciągać, przecinać nożem, piłą; jednak przy przecinaniu piłą napotyka się na wyjątkowo twarde miejsca, co powoduje połamanie piły*). Jest ona wyjątkowo ciężka. Jej masa właściwa wynosi 6,434 przy +16°Re.^[24]”

„Jej masa całkowita może wynosić 130 funtów.”

„Jej części składowe to według Klaproth^[23]:

Metal żelazny  97,5

Nikiel metaliczny  2,5

--------

100”

__________

*) Czy nie powinna zawierać oliwinu?

–Str. 203–

Dnia 13 czerwca tego roku dr Chladni w drodze powrotnej z Francji i Włoch przyjechał do Wittenbergu, przez Pragę, i do mnie, by zobaczyć fragment zaczarowanego burgrabiego. Również on potwierdził moje przypuszczenie po porównaniu z kilkoma posiadanymi przez niego masami tego rodzaju. Z przyjemnością podzieliłem się z tym wybitnym uczonym moim całym zapasem wspomnianej masy, tym bardziej, że zawdzięczamy nasze przypuszczenia co do pochodzenia takich mas właśnie jemu*). Dr Chladni był uprzejmy ofiarować mi w ramach wymiany prezent w postaci sześciu różnych meteorolitów z jego bogatego zbioru. Wspomniana masa tak bardzo go zainteresowała, że zdecydował się nawet kontynuować swoją podróż do Ellbogen i sam ją zobaczyć, po czym w swoim liście z dnia 22 czerwca^[25] przekazał mi następujące uwagi na jej temat w celu ich publicznego ogłoszenia:

„Masa czystego żelaza z Ellbogen posiada powyżej wzniesienia i zagłębienia, z kolei poniżej jest całkiem płaska, co pozwala z dużym prawdopodobieństwem wnioskować, że mogła spaść w stanie miękkim na równy, kamienny grunt. Wewnętrzna struktura nie jest tak zwarta jak w przypadku mas z Zagrzebia (Agram)^[26] czy Przylądka Dobrej Nadziei, lecz o strukturze warstwowej, mniej więcej jak w przypadku

__________

*) W piśmie: O pochodzeniu mas żelaznych znalezionych przez Pallas^[27] i innych podobnych masach oraz o niektórych związanymi z tym zjawiskach przyrody. Lipsk 1794.^[28]

–Str. 204–

czystego żelaza z St. Jago del Estro^[29][30] w Ameryce Południowej, który znam dokładniej niż niektóre inne rodzaje czystego żelaza, ponieważ miałem okazję oglądania kilku fragmentów; również pod względem obecnych, małych zagłębień wykazuje z nim wiele podobieństw. Zewnętrzna powierzchnia jest utkana, z wyjątkiem kilku miejsc, gdzie rdza lub cienka warstwa żelaza ogranicza widoczność. Ten utkany wygląd to naturalne następstwo warstwowej struktury żelaza, która prawdopodobnie w wyniku znajdowania się masy przez tak długi czas pod wodą z powodu niejednorodnego utleniania żelaza, stała się bardziej widoczna na powierzchni, niż by się stała niegdyś. Cała masa wydaje się składać z małych grup równoległych warstw o przekroju około ½ cala; te różnego grupy warstw są położone względem siebie we wszystkich możliwych kierunkach i połączone ze sobą. Tą samą strukturę można zaobserwować mniej więcej również w przypadku niektórego innego czystego żelaza i bez wątpienia jest powodem zjawiska, które zaobserwował po raz pierwszy pan von Widmanstätten w przypadku czystego żelaza z Zagrzebia (Agram)^[26] i kilku innych jego rodzajów, że gdy się poleruje powierzchnię i wytrawia kwasem azotowym, pojawiają się kształty, składające się z równoległych, prostych pasów, które są położone względem siebie w różnych kierunkach.”^[31]

Chladni.

Pan burmistrz Kopetzky przesłał mi wraz z fragmentami masy następujące notatki historyczne na jej temat, które zasługują za zainteresowanie i przekazanie:

–Str. 205–

„Wśród wielu przedmiotów, których pochodzenie i datę powstania datuje się na okres wczesnego średniowiecza, oraz których istnienie przyciąga badaczy historii średniowiecza i przyrodoznawców, znajduje się również przechowywana w ratuszu w Ellbogen masa metaliczna, od dawien dawna nazywana w tym mieście zaczarowanym burgrabią, którego waga wynosi 191 funtów.”^[32]

„Badacz na próżno próbuje prześledzić początki jego powstania i historię. Miasto znane w poprzednich stuleciach ze swojej twierdzy, było narażone na ciągłe pasmo nieszczęśliwych wypadków, takich jak wojny i pożary, stąd nie było w stanie zachować swoich pierwszych przywilejów i większość najważniejszych dokumentów. Jak możliwe byłoby uratowanie spisanych przekazów na temat wspomnianego zaczarowanego burgrabiego! Na ten temat zachowały się wśród mieszkańców niektóre opowieści, które w poprzednich stuleciach robiły na ludziach większe wrażenie niż teraz i które coraz bardziej zanikają; jednak w całości zachowała się wiara we wspomnianą masę, jako czegoś nadzwyczajnego i niezwykłego zjawiska natury. Zwykle podaje się, że jest to zaczarowany człowiek, mianowicie burgrabia z zamku, który w wyniku presji ze strony wasali lennych i robotników rzuca czar, by zostać przemienionym w masę. Lud nazwał go dlatego zaczarowanym burgrabią. Gdyby naprawdę pochodziła z czasów burgrabiów, to musiałaby tu przybyć w ostatniej połowie XIV wieku lub w pierwszej dekadzie XV wieku, ponieważ tylko w tamtym czasie królewscy burgrabiowie mieszkali w zamku.”

–Str. 206–

„Zadziwiająca jest opowieść i wiara w to, że wspomniany zaczarowany burgrabia, leżąc do 1742 roku w piwnicy zamku, gdy został wrzucony do tamtejszej studni zamkowej głębokiej na 22 sążni („22 Klaster”)^[6], wciąż się pojawiał i został znaleziony we wcześniejszym miejscu. Nikt nie próbował przeprowadzać eksperymentów, by przekonać się o prawdziwości tej opinii, ponieważ masie tej przypisywano jako czemuś zaczarowanemu szczególną moc, aż do momentu gdy w czasie wojen o sukcesję do tronu za panowania Maria Theresia do Ellbogen przybyły wrogie wojska francuskie. Skłonieni przez ludowe wierzenia, wrzucili zaczarowanego burgrabiego do zamkowej studni. Masa przeleżała tam do 1776 roku, następnie została ponownie wydobyta i leży w piwnicy ratusza. Od tego czasu znów odżyła stara opowieść, że tylko ludzie, którzy są bez grzechu i w stanie łaski mogą go podnieść oraz że masy tej nie można stopić w piecu.”

„W kolejnych latach próbowano wyjaśnić cudowne właściwości masy i jej nazwę tym, że była ona dzwonem, którym mieszkający w zamku burgrabia dawał znak mieszkańcom miasta Rabicz^[8], że czas zacząć pracę; a ponieważ dzwon ten podczas wybuchu pożaru roztopił się, nadano mu nazwę zaczarowanego burgrabiego.^[7] Ostatnią opinię Schaller umieścił w swojej topografii powiatu Ellbogen.”^[20]

–Str. 207–

Pomimo że zostałem poinformowany o analizie pana Klaproth^[23], uważam, że muszę dokończyć moją rozpoczętą analizę oraz ogłaszam jej wyniki tym bardziej, że odbiegają one od tego, co ustalił pan Klaproth. Użyłem do niej 9 gramów masy i uzyskałem 0,615 grama szarozielonego tlenku niklu. Zgodnie z założeniem Richter's na sto cząsteczek całej masy przypada 5,32, według ustaleń Klaproth z kolei 5,03 cząsteczek niklu. Jestem jednak daleki od tego, by oskarżać pana Klaproth o nieprawidłowość jego analizy, lecz raczej mam wątpliwości co do mojej. Ponieważ w mojej pracy nie mogę odnaleźć żadnej okoliczności, która mogłaby spowodować takie znaczące odchylenie, uważam za wysoce prawdopodobne, że nikiel nie występuje w sposób jednorodny we wszystkich częściach masy. Uwiarygodniła to warstwowa budowa oraz okoliczność, że gdy fragment masy zostanie wypolerowany i wytrawiony w kwasie azotowym, jak zaobserwował po raz pierwszy pan von Widmanstätten w przypadku masy z Zagrzebia i innych mas tego rodzaju, na powierzchni widoczne są figury o kolorze czerwonawym, które być może wynikają z nierównomiernego rozkładu niklu. W przypadku fragmentów, które zostały wykute tylko zgodnie z jednym kierunkiem, tj. wzdłuż, figury te wykazują względem siebie również równoległe położenie, jak paski,

–Str. 208–

tak jak opisał dr Chladni. Jednak na innym fragmencie, który najpierw wykuto wzdłuż a potem zgnieciono tak jak w przypadku gwoździa zostaje tylko główka, wspomniane czerwonawe figury były podobne do pisma chińskiego, położone względem siebie w różnych kierunkach, które to prawdopodobnie powstały w wyniku zgniecenia warstw.

Specyficzna waga tej masy wynosi według mnie, przy 14°Re.^[24] temperatura wody destylowanej, niekutej, przy odłupywaniu z całej masy, wynosi 7,2 do 7,35 (co wskazuje na nierównomierność i porowatość masy); kutej, pomiędzy 7,3653 do 7,4100.

Wykuty z niej scyzoryk, był niezbyt ostry, łatwo się składał, jednak w wyniku hartowania stał się znacznie twardszy. Wykazywał większe napięcie sprężyny niż czyste żelazo.

Po rozgrzaniu masa przyjmuje bielszy kolor niż takiej samej wielkości fragment żelaza, który trzymano przez taki sam czas tymi samymi obcęgami nad ogniskiem kowalskim. Wydaje się, że w stanie rozgrzanym łatwiej daje się kuć niż najlepsze żelazo; spawanie do chwili obecnej udało mi się tylko w części. W przypadku piłowania jest bardzo miękka.

Przedmiot wydaje mi się na tyle ważny, by przeprowadzić dokładniejsze badania. Gdy tylko będę w posiadaniu większej masy, (ponieważ rozdystrybuowałem już moje całe zasoby w nadziei, że wkrótce otrzymam nowe) powtórzę jej rozkład chemiczny. Wówczas będę starał zaspokoić pragnienie tych, którzy są w stanie, poinformować mnie o jakiejkolwiek innej masie meteorytowej, aby w ten sposób w drodze wymiany powiększyć moją kolekcję 11 różnych mas meteorytowych.

Na koniec muszę jeszcze zauważyć, że na próżno jak do tej pory starałem się znaleźć w źródłach historycznych informacje na temat pochodzenia wspomnianej masy. Mogłoby odnosić się do tego następujące miejsce, które nie przedstawia jednak żadnej konkretnej informacji. Znajduje się w dziele Marcus Marci Philosophia vetus restituta, Lips. 1662, p. 149: „(…) alibi æs, quod etiam anno 18. hujus feculi hîc in Bohemia cœlitus fuit delapsum. (…)”^[33] Czyli masa metaliczna.^[11]

Z pewnością każdego przyjaciela ojczystej historii naturalnej i szczególnie mnie ucieszyłoby, gdyby ktoś miał tyle szczęścia i znalazł odpowiednią informację i podzielił się nią w tym czasopiśmie*).

Praga dnia 24 lipca 1812.

__________

*) Prof. Neumann opublikował te interesujące informacje w periodyku ukazującym się w Pradze pod tytułem Hesperus, krajowym czasopiśmie dla uczonych czytelników, nr 55, który wydaje się warty polecenia ze względu na ambitne artykuły naukowe.

G.^[34]

Zbiory przyrodnicze: (…) Na zebraniu dnia 15 lutego 1858 r. Tytus Działyński oświadczył gotowość darowania do muzeum przyrodniczego „swego znacznego zbioru mineralnego, w którym się znajduje odłam z wielkiego aerolitu, znanego pod nazwiskiem „verwünschter Burggraf”, a znajdującego się w muzeum wiedeńskim”. Na posiedzeniu odbytem w trzy dni później, Działyński, zgodnie z obietnicą, wręczył wydziałowi część swych zbiorów mineralnych, (…) [chodzi o fragment meteorytu Elbogen. Dalej znajdujemy:]^[35] (…) Hr. Kwilecki z pod Wschowy nadesłał aerolit, inni przysłali zęby mamuta, rogi żubrze itd. [tu mowa o meteorycie Swindnica Gorna]^[35]

— Burgrabia zaczarowany. Uzupełniając wiadomość podaną w 6-ym numerze „Opiekuna” o Meteorach,^[36] przytaczamy tu krótki opis aërolitu, zwanego Burgrabia zaczarowany, znajdującego się w Elbogen niedaleko Karlsbadu, który podług tradycji ludu zawsze zamiłowanego w rzeczach nadprzyrodzonych, ma pochodzić wprost z piekła. Mieszkańcy okolic Elbogen, najmocniej są przekonani, że wewnątrz tego kamienia ukrywa się zaklęty władca tej krainy, który za swą nieużytość i surowość, w kamień zamieniony został. Podług tejże samej legendy, ta kamienna massa raz staje się lżejszą, to znowu cięższą; w tym ostanim razie ani ogień, ani młot zniszczyć jej nie są w stanie. W rzeczywistości jednak rzecz się ma przeciwnie, bo podług danych historycznych, meteor ten bardzo się zmniejszył od czasu swego zjawienia się na ziemi, to jest od drugiej połowy czternastego wieku. Ciekawi widać korzystali z rzadkich chwil, w których kamień przestaje być pod opieką piekła, by zmniejszyć jego massę pierwotną; obecnie waży on zaledwie 43 funty i ćwierć. Największy kawał Burgrabiego zaczarowanego dostał się do muzeum w Wiedniu 1812 r.: waży on 150 funtów. Jenerał astryjacki Jan de Wert, podczas Trzydziestoletniej wojny, obawiając się zapewnie piekielnych jego własności kazał go wrzucić do studni, zkąd go nie bez trudności później wydobyto. Burgrabia zaczarowany należy bezwątpienia do najrzadszych aerolitów, o jakich dzieje wspominają.