O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Z Wiki.Meteoritica.pl

Aktualna wersja na dzień 21:25, 10 gru 2024

Buschhof →
Masa główna meteorytu Buschhof (źródło: Grewingk et al. 1864)
Spadek
Lokalizacja	Łotwa
Położenie[2]	56°18'N, 25°55'E[1]
Data	2 czerwca 1863 r.[3], 07:30 (wtorek)
Charakterystyka
Typ	chondryt zwyczajny L6
Masa	~5 kg
Liczba okazów	1 okaz
Meteoritical Bulletin Database
Synonimy →
w NHM Cat: Bushhof, Scheikaher-Statten, Scheikahr Stattan; w MetBase: Scheikahr Statten, Scheikahr-Stattan; po rosyjsku: Бушхоф, po łotewsku: Biržu

Spadek pojedynczego okazu meteorytu rano 2 czerwca 1863 roku^[3] (wtorek) w Łotwie.

Pierwsza wzmianka o spadku ukazała się 16 czerwca 1863 roku w gazecie Rigasche Zeitung nr 127.

Według relacji Rose (1863) i Grewingk (1864), 2 czerwca 1863 roku^[3] około 7:30 rano z bolidu lecącego w kierunku z W na E^[4] (nad głowami, „über die Köpfe”) spadł kamień o wadze 12½ funta^[5], który zarył się 1½ stopy w ziemi.

Fragment relacji z pracy Grewingka (1864):^[6]

(…) Nach dem Berichte des Unterförsters E. Seitz war am bezeichneten Tage, Morgens 7 Uhr, Seitz vor die Hofpforte der Unterforstei Buschhof gegangen. Der Himmel fuhrte hohes Gewölk (Schäschen) und einige wenige niedrige Wolken, bei mässigem NO-Winde. Um 7½ Uhr hörte er, sowie seine Tochter, ein Knecht und eine Hüterin am SO-lichen Himmel in etwa 40° über dem Horizont, zuerst einen ungewohnlichen Ton „Bum”, ahnlich dem Schlag auf eine türkische Trommel und dann ein 30 Secunden anhaltendes, vom Rollen des Donners verschiedenes Geräusch, wie „rererererere, rororo, ruuuuuu”. Dem Bericht eines Ungenannten, in der Rigaischen Zeitung 1863, Nr. 127^[7], entnehmen wir, dass man auf dem Gute Buschhof, bei völlig wolkenlosem Himmel und Windstille ein mehrere Secunden lang anhaltendes schrillendes Brausen in den obern Luftregionen, auf mehrere Meilen im Umfang hörte, welchem ein explodirender. Knall und diesem ein nachhallendes Echo folgte. In einem dritten Berichte, von Dr. Bursy (Monatssitzung der kurl. Ges. f. Lit. u. Kunst zu Mitau, nach der Wochenschrift Inland, 1863, Nr. 49^[8]) wird angegeben, dass das Sausen von N. her kam und zwar mehr aus der Tiefe des Horizonts als aus der Wolkenhöhe. Oberlehrer G. Schweder in Riga theilt endlich in Heis' Wochenschrift für Astronomie etc. 1863, Nr. 29^[9] mit, wie das Geräusch aus lichtem Gewölk gekommen sei. — Detonationen wurden bis auf 2½ und. 3¼ Meilen N-lich und NO-lich (zur Düna hin) und 3—3½ Meilen SW-lich vom weiter unten angegebenen Fallpunkte des Meteoriten vernommen. Einer beobachteten Licht- oder Feuererscheinung wird in keinem Bericht erwähnt.

Zu derselben Zeit als Förster Seitz die Detonationen vernahm, war der elfjährige Hüterjunge Martin Gehring Zeuge eines Meteoritenfalls, und zwar 1 Meile SO-lich von der Forstei und 1 Warst SW-lich vom Leimankrnge (an der Strasse nach Illuxt), d. i. beim Scheikahr-Stattan Gesinde, in 43° 33' O. L. v. F. und 56° 18' Br.^[10] 150—200 Schritt^[11] von M. G. entfernt fuhr unter Brausen und Knall ein Gegenstand in die Erde. In der Meinung es habe Jemand nach ihm geschossen, lief M. G. stracks nach Hause, d. i. in das Scheikahr-Gesinde und erzählte unter Anderm‚ wie er genau die Stelle bezeichnen könne, wo die Kugel in den Boden gedrungen sei und die Erde herausgeschleudert habe. Eine Stunde später machte sich ein verabschiedeter Soldat mit dem Knaben daran die vermeintliche Kugel herauszuholen. Es wurde dabei vorsichtig zu Werke gegangen, da der Soldat eine noch nicht explodirte Bombe befürchtete. Statt derselben grub man einen kalten, schwarzen, nicht abfärbenden, 12½ ℔^[12] schweren Stein heraus, von dem soviel als möglich abgeschlagen wurde, weil nach der Ansicht der Letten dergleichen Himmelssteine besonders heilkräftig sind. Der Fallpunkt besand sich 400 Schritt^[11] SO-lich vom Gesinde, auf einem vom vorigen Herbst her aufgeackerten und geeggten Felde (Buschland), dessen Ackerkrume von graulicher Farbe und mit etwas Grus oder Grant untermengt war. Das Loch verlief nicht senkrecht sondern in schräger, W—O-Richtung, 1½ Fuss tief.
(…)

Wielu świadków relacjonowało efekty dźwiękowe towarzyszące spadkowi.^[13] Bardzo obrazowo zostało to zacytowane w pracy Grewingka: spadkowi towarzyszył dźwięk podobny do tureckiego bębna („türkische Trommel”), a później przez 30 sekund grzmot brzmiący jak „rererererere, rororo, ruuuuuu”. Pogoda była bezwietrzna, a na niebie nieliczne chmury. Żaden ze świadków nie zaobserwował efektów świetlnych – nikt nie widział bolidu, tylko go słyszano.

Meteoryt spadł w miejscu o nazwie Scheikahr-Stattan (w punkcie o współrzędnych 43°33' O.L.v.F. und 56°18' Br^[10]). Bezpośredni świadkowie spadku, E. Seitz i Martin Gehring, przestraszyli się spadającego obiektu, myśleli, że ktoś do nich strzela („In der Meinung es habe Jemand nach ihm geschossen”). Dopiero po godzinie, w towarzystwie emerytowanego żołnierza, udali się na miejsce wskazane przez Martina Gehring i delikatnie wykopali kamień. Meteoryt o wadze 12,5 funta (czyli około 5,12 kg^[5]) zarył się w ziemi na głębokość 1,5 stopy, a ukośny otworu wskazywał na spadek z zachodu na wschód^[4]. Od kamienia został odłupany (odcięty) kawałek, gdyż tubylcy uważali, że kamienie z nieba mają własności lecznicze („…weil nach der Ansicht der Letten dergleichen Himmelssteine besonders heilkräftig sind.”). Pozostała masa główna i jeden mały kawałek ważyły odpowiednio 4365,4 i 59,75 g (w sumie 4425,1 g = 10,8 funta^[5]).

Według powyższych danych, meteoryt Buschhof spadł w miejscu o współrzędnych 56°18'N 25°53'E.^[10] Ale analizując mapę zamieszczoną w Grewingk et al. (1864), poprawne współrzędne miejsca spadku to 56°18'N 25°55'E (lub 56°18.1'N 25°55.3'E). Na podstawie informacji zawartych na Wiki.Meteoritica.pl (sic!), 2 września 2024 roku, łotewski geolog Dmitrijs Vorobjovs, zgłosił do Meteoritical Bulletin Database poprawkę dotyczącą bardziej prawdopodobnych współrzędnych spadku – 56°18'N 25°55'E.

Dużo interesujących szczegółów znajduje się również w artykule opublikowanym w tygodniku Das Inland nr 49 (1863):^[6]

(…) Ueber letztern hatte Dr. Bursy bei genauerer Nachforschung folgende Mittheilung erhalten. Der Aerolyth ist am 21. Mai^[14] a. c. um 7 Uhr Morgens, nachdem ein Knall wie auS einer abgefeuerten Kanone vorher gehört worden, unter starkem Sausen auf ein geflügtes Ackerfeld des zum Kronsgute Groß-Buschhof gehörigen Sehnicker-Gesindes herabgefallen. Der Knall und das Sausen haben viele Menschen, die mehrere Werste weit entfernt wohnen, gehört. Das Herabfallen des Aerolyths haben nur 2 Knaben aus dem Schnicker-Gesinde (im Alter von 12 bis 13 Jahren), welche das Vieh weideten, gesehen. Der Himmel war bewölkt, jedoch mit zertheilten Wolken. Der Knall und das Sausen kamen vom Norden her. Eine feurige Luftericheinung, etwa eine Feuerkugel wurde nicht bemerkt, obgleich das Sausen den Blick der Beobachter scharf nach Norden hin gerichtet hatte. Der Knall und das Sausen schienen mehr aus der Tiefe des Horizonts, als aus der Wolkenhöhe zu kommen. Die beiden Knaben waren von der Stelle, wo der Aerolyth niederfiel, etwa 150 oder 200 Schritt^[11] entfernt. Sie gingen ober nicht sofort dahin, sondern in das nahe Schnicker-Gesinde, wo sie einem verabschiedeten Soldaten das Geschehene und Gesehene erzählten. Dieser hatte den Knall und das Sausen ebenfalls gehört und gemeint, es müsse eine Granate oder Bombe abgefeuert worden und an bezeichneter Stelle niedergefallen sein, der man sich aber nicht sofort nahen dürfe, weil sie platzen könne. Erst nach Verlauf einer Stunde ging man dahin und fand einen Stein 1½ Fuß tief in den Erdboden hineingesenkt, aber nicht mehr warm oder gar heiß, sondern ganz erkaltet. Er wog 13 Pfund und war durchweg mit einer solchen schwarzen Rinde umhüllt, wie das dem Dr. Asmus vorgezeigte und eingehändigte Stück. Es war nur ein einziger Stein vorhanden und dieser wurde in mehrere kleine Stücke zerschlagen. Der ganze unzerschlagene Stein war nicht ganz rund, mit glatten Flächen und Erhabenheiten und durchweg mit einer gleichmäßig dunkel-gefärbten Kruste bedeckt. Das fürs Prov.- Museum gewonnene Fragment des Buschhöfichen Meleorsteines bildet einen KubuS von 1 Zoll Kante und 2 Unzen Schwere und ist auf einer seiner 6 Flächen mit jener schwarzen, dünnen, verschlackten Kruste bedeckt, die fest auf dem grauen zerreiblichen Kern haftet.
(…)

Pełen opis okoliczności spadku i wyniki badań meteorytu znajdują się w pracy Grewingka (Grewingk et al. 1864, s. 36-41, 57-65). Tam też znajduje się schematyczna mapa rejonu spadku. W publikacji Grewingka opisano również inne meteoryty: Nerft, Pillistfer (chondryt enstatytowy EL6) oraz jedyny w historii przypadek spadku tektytu Igast, sklasyfikowanego później jako pseudometeoryt!

Kolekcje

Fragmenty meteorytu Buschhof w największych kolekcjach:

Zbiór	waga fragmentów (Koblitz MetBase)	uwagi
Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.	1018 g	2767 g (Grewingk et al. 1864)[15] 1014 g (обл. инд. экз.[16]), 1 g (обл.), 2,6 g (кр.) (Tiirmaa 1983, Явнель 1986) (Geoscience collections of Estonia: record)
Vienna, Naturhist. Mus.	837 g
Sarajevo, Bosnian Nat. Mus.	449 g
Moscow, Acad. Sci.	289 g	wg Явнель (1986) 288,7 g (обл. инд. экз.)
London, Nat. Hist. Mus.	171 g
New York, Amer. Mus. Nat. Hist.	156 g
Prague, Nat. Mus.	99 g
(…)
Warsaw, Geol. Inst., Polish Acad. Sci.	75 g	76,20 g (fc); fragment ten znajduje się w zbiorach Muzeum Geologicznego PAN w Krakowie (Łaptaś 1998, Pilski 2001)
Calcutta, Mus. Geol. Surv. India	26 g	16,25 i 10,24 g (Sen Gupta et al. 1982)
Hamburg, Mus. Min.-Petrogr. Inst.	15 g	15,0 g fragment ze skorupą

W polskich kolekcjach prywatnych znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.

W katalogu online zbiorów muzeum w Waszyngtonie (NMNH) znajdują się zdjęcia płytek cienkich (thin section) tego rzadkiego meteorytu.

Meteoryt ten znalazł się w przygotowywanej przez Jerzego Pokrzywnickiego monografii polskich meteorytów o roboczym tytule Kosmolityka (Kosiński 2012).

Źródła

Rigasche Zeitung (1863) (s. 1)^[6]

Rigasche Zeitung (1863), s. 1

X Jakobstadt, 27. Mai. Am 21. d. M.[14], 7 Uhr Morgens, ließ sich auf dem Gute Buschhof bei völlig wolkenlosem Himmel und Windstille mehrere Secunden lang ein schrillendes Brausen in den oberen Luftregionen auf mehrere Meilen im Umfange hören, welchem ein erplodirender Knall und diesem ein nachhallendes Echo folgte. Am Abend desselben Tages wurde von dem Wirthe des Buschhöfschen Sille Klawe-Gesindes, Martin Sillin, zur Anzeige gebracht, daß auf dem Felde des Scheitar Statten-Gesindes[17] ein Meteorstein mit Brausen und Knall — nach Angabe der in der Nähe sich befunden habenden Hüterknaben — in etwas schräger Neigung von Nordwest nach Südost ihnen über die Köpfe in die Erde, auf circa 1½ Fuß Tiefe, gefahren sei; herbeigerufene Leute haben denselben, dessen Gewicht 12½ Pfund betrage, später herausgegraben; der Stein selbst sei von dem Bnschhöfschen Kronsförster Seitz in Verwahrung genommen worden.

Das Inland (1863) (s. 786-787)

Das Inland (1863), s. 786-787

Lokalizacja

Współcześnie nie ma już na mapach wsi Buschhof. Kiedyś nazwę Buschhof nosiła stacja Siliņu stacija (ros. Станция Силини) leżąca w okolicy osad Birži, Biķernieki i Pumpi?

Mapa okolic spadku meteorytu Buschhof (źródło: Grewingk et al. 1864)

Według Grewingka (1864) meteoryt spadł w miejscu o nazwie Scheikahr Statten – na mapie oznaczone jako Scheikahr. Bolid leciał z kierunku W na E.

Na reprodukcji mapy z artykułu Grewingka (1864) podano nazwy wsi i miejscowości z okolic spadku meteorytu. Italikiem oznaczono m.in. nazwy z mapy Chrzanowskiego (1859), boldem współczesne nazwy kilku miejscowości. Współrzędne na mapie są w starym układzie odniesienia Ferro^[10].

Współczesne nazwy wybranych miejscowości z okolic spadku: Leimaņi (dawn. Leiman), Skrīveri (dawn. Skriser), Vagulāni (dawn. Wagelan).

2 września 2024 roku Dmitrijs Vorobjovs, przesłał do Meteoritical Bulletin Database informacje o poprawnej lokalizacji spadku (56°18'N 25°55'E) powołując się na dane z Wiki.Meteoritica.pl!

Mapy

Buszof i okolice Skrīveri (dawn. Skriser) w pobliżu którego spadł meteoryt. Mapa Polski z 1859 roku (fragment; zmodyfikowane) (źródło: Chrzanowski 1859)

Galerie

Meteoryt Buschhof (źródło: Grewingk et al. 1864)

Na planszy wygląd meteorytu Buschhof (4α) i przekrój fragmentu (4β). Również kilka rysunków okazów meteorytu Pillistfer

Fragment meteorytu Buschhof ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Pradze (fot. Tomasz Jakubowski)	Fragment ze skorupą meteorytu Buschhof o wadze 76,20 g ze zbiorów Muzeum Geologicznego PAN w Krakowie (nr inw. B-V-57/6.1)	Fragment ze skorupą meteorytu Buschhof o wadze 76,20 g ze zbiorów Muzeum Geologicznego PAN w Krakowie (nr inw. B-V-57/6.1)
Fragment meteorytu Buschhof (najdłuższy rozmiar 3,3 cm) z kolekcji Geological Survey of India, Calcutta	Fragment meteorytu Buschhof o wadze 15,0 g ze zbiorów Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu w Hamburgu

W rejonie spadku meteorytu Buschhof znajduja się dwa okrągłe jeziora (Skrīveru ezers ~270 m i Augšķiešu ezers ~170 m), bardzo przypominające kratery meteorytowe(?). Ale podobnych struktur jest w okolicy więcej, np. Lielezers

Bibliografia

• Buchner Otto, (1864), Die Meteoriten in Sammlungen, Annalen der Physik, 122, Bd. 198, 1864, s. 317-331, (s. 323).^[18] Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  ; plik DjVu.

• Chrzanowski Wojciech, (1859), Karta dawnéj Polski z przyległémi okolicami krajów sąsiednich według nowszych materyałów na 1:300000, Paryż 1859. Plik dLib; plik eUWr.

• Das Inland, nr 49 (9 grudnia 1863), s. 786-767 [7-8].^[19] Plik DjVu; plik JPG.

• Grewingk Constantin C.A. von, (1863), Baltische Meteorite, Dorpater Tagesblatt, 189, s. [4-6], August 1863.^[20][21] Plik hPDF.

• Grewingk Constantin C.A. von, Schmidt Carl E.H., (1864), Ueber die Meteoriten-Fälle von Pillistfer, Buschhof und Igast in Liv- und Kurland (Mit zwei Tafeln und einer Karte.^[22]), Archiv für die Naturkunde Liv-, Ehst- und Kurlands, Erste Serie, Dritter Band, Dorpat 1864, s. 421-556.^[23][24] Plik PDF; plik DjVu.

• Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.

• Kosiński Janusz W., (2012), Program działań na rzecz polskiej meteorytyki i „Kosmolityka” Jerzego Pokrzywnickiego^[25] (The programme of workings on the thing of the Polish meteoritics and monograph „Kosmolityka” by Jerzy Pokrzywnicki), Acta Soc. Metheor. Polon., 3, 2012, s. 39-47.^[26] Plik ASMP.

• Кринов Евгений Л., (1940b), Дополнение к списку метеоритов СССР, Природа, 12, 1940, s. 55-56, (s. 56).^[27] Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• Łaptaś Andrzej, Ćwiżewicz Małgorzata, (1998), Meteoryty w zbiorach Muzeum Geologicznego w Krakowie, Muzeum Geologiczne ING PAN, Kraków 1998, ss. 34, (s. 19-20). ISBN 83-909970-1-0.

• Pilski Andrzej S., (2001), Meteoryty w zbiorach polskich, Olsztyn 2001.^[28]

• Rigasche Zeitung, (1863), nr 127 (4/16 czerwca 1863^[29]), s. 1. Plik DjVu; plik JPG.

• Rose Gustav, (1863), Ueber zwei neue Meteoritenfälle, Annalen der Physik, 120, Bd. 196, 1863, s. 619-623^[30]. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• Schweder G., (1863), Correspondenz-Nachricht aus Riga, über den Fall eines Meteoriten am 2. Juni, Wochenschrift für Astronomie, Meteorologie und Geographie, nr 29, 1863, s. 229-230. Plik hPDF.

• Tiirmaa Reet (Тийрмаа Р.Т.), (1983), Каталог метеоритов коллекции Института геологии АН ЭССР на октября 1981 г. (The catalog of meteorites from the collection of the Geological Institute of the Estonian Academy of Sciences on October 1, 1981), Метеоритика (Meteoritika), vol. 42, 1983, s. 170-182.^[31]

• Tiirmaa Reet, (1994), Kolekcja meteorytów Instytutu Geologicznego Estońskiej Akademii Nauk, Meteoryt, 1, 1994, s. 6-10 (tłum. Michał Kosmulski).^[32] Plik PDF.

• Явнель Александр Александрович, Иванов Андрей Валерьевич, Заславская Н.И. (Yavnel' A.A., Ivanov A.V., Zaslavskaya N.I.) (1986), Каталог метеоритов коллекций Советского Союза (Catalogue of meteorites of collections of the USSR), Ротапринт ГЕОХИ АН СССР, 1986, ss. 221, (s. 20).^[33][34] Zbiory własne W&W.^[35]

Przypisy

Zobacz również

• Muzeum Historii Naturalnej w Pradze
• meteoryty: Igast, Nerft, Pillistfer

• Dawne jednostki miar i wag

Linki zewnętrzne

• Meteoritical Bulletin Database (MBD) – meteoryt Buschhof
• Encyclopedia of Meteorites (EoM) – meteoryt Buschhof

• Uniwersytet w Tartu, Estonia (University of Tartu, Estonia; Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.) – Tartu Ülikool, Eesti  ●  Tartu Ülikooli loodusmuuseum ja botaanikaaed – Natural History Museum and Botanical Garden  ●  Geoscience collections of Estonia (search meteorite)  ●  [katalogi → Levinson-Lessing (1897); Tiirmaa (1983); Tiirmaa (1994)]
• Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (Natural History Museum Vienna; Vienna, Naturhist. Mus.) – Naturhistorisches Museum Wien  ●  Die Meteoritensammlung  ●  Mineralogy & Petrography  ●  [katalogi → Partsch (1843); Brezina (1885); Brezina (1895); Brezina (1896); Berwerth (1903)]
• Vernadsky Institute of Geochemistry and Analytical Chemistry of Russian Academу of Sciences (The Laboratory of Meteoritics; Moscow, Vernadsky Inst. Geochem.) – Институт геохимии и аналитической химии им. В.И. Вернадского Российской академии наук (Лаборатория метеоритики), ГЕОХИ РАН  ●  Бушхоф  ●  [katalog → Явнель (1986)] (fotografia fragmentu meteorytu)
• meteorite.narodu.ru – Каталог метеоритов России и стран бывшего СССР
• Muzeum Historii Naturalnej w Londynie (Natural History Museum London; London, Nat. Hist. Mus.) – Natural History Museum London  ●  [katalogi → Fletcher (1896); Prior (1953); Grady (2000)]
• Muzeum Historii Naturalnej w Pradze (Prague Natural History Museum; Prague, Nat. Mus.) – Národí Muzeum Praha  ●  Sbírka meteoritů a Sbírka přírodních skel - tektitů  ●  Muzeum 3000: Rok od pádu čeljabinského meteoritu. Spadlo něco u nás?  ●  CES on-line: Sbírka meteoritů  ●  [katalog → Tuček (1981)]

• Meteoryt Buschhof w kolekcjach polskich – katalog PTMet  ●  Wadi & Jan Woreczko Collection

Co jeszcze na stronę? (What else to supplement?) (poszukać, uzupełnić …)

• gazety z relacjami świadków