O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Z Wiki.Meteoritica.pl

Aktualna wersja na dzień 20:29, 27 cze 2024

Znaleziono TYLKO POŁOWĘ spadłych okazów!

Pillistfer →
Okaz, który spadł w Aukoma (14 kg; masa główna) (źródło: Grewingk 1864)
Spadek
Lokalizacja	Estonia
Położenie[1]	58°40'N, 25°44'E
Data	8 sierpnia 1863 r.[2], 12:30 (sobota)
Charakterystyka
Typ	chondryt enstatytowy EL6
Masa	23,25 kg (cztery okazy)
Liczba okazów	widziano spadek wielu kamieni, ale znaleziono tylko 4 okazy (deszcz meteorytów?)
Cechy	hammer
Meteoritical Bulletin Database
Synonimy →
w NHM Cat: Aukoma, Kurla, Pilistvere, Pillistvere, Sawiauk, Wahhe; po rosyjsku: Пилиствере; po estońsku: Pilistvere meteoriit

Spadek deszczu meteorytów w południe 8 sierpnia 1863 roku^[2] (sobota) w Estonii (chondryt enstatytowy EL6).

Po detonacjach spadł deszcz kamieni (relacje mówią o ośmiu spadłych kamieniach). Znaleziono cztery okazy: w Aukoma (14 kg)^[3], w Kurla (7,5 kg)^[4], w Wahhe (1,5 kg) i w Sawiauk (0,25 kg). Okaz, który spadł w Kurla przebił dach budynku gospodarczego. Spadł na dach stodoły, połamał dachówki i belki stropu, następnie zarył się w ziemi (klepisku) (wg terminologii kolekcjonerskiej, jest to tzw. hammer).

Już 17 sierpnia w gazecie Das Inland pojawiła się pierwsza wzmianka o spadku (gazeta Rigasche Zeitung powtórzyła tę informację 22 sierpnia). Dr C. Grewingk informował o znalezieniu dwóch kamieni w Kurla i Aukoma oraz o obserwacji spadku dwóch meteorytów w Moor Awoting 85 wiorst na południe (Das Inland, nr 31).

Rigasche Zeitung nr 184 z 22 sierpnia (pisownia oryginalna):

Dorpat Dem „Inland” wird vom Prof. Dr. C. Grewingk geschrieben: Am 27. Juli (8. Aug.) d. J., Mittags 12½ Uhr, sielen zwischen Cabbal und Pastorat Pillistfer in Nordlivland zwei Meteorsteine von 17 und 23 Pfd. Gewicht nieder. Der leichtere Stein wurde in dem Kruge Korla, durch dessen Dach er geschlagen, aufgefunden, den anderen grub man eine Werst von diesem Punkte auf dem Heuschlage beim Gesinde Aukoma aus. 85 Werst weiter südlich und zwar 6 Werst vom Gute Ermes bei Walk, ist zu derselben Zeit, auf dem Moor Awoting, das Fallen zweier Meteorite beobachtet worden uud deren Aufsuchung in Angriff genommen. — Prof. Grewingk verspricht umständlichere Mittheilungen, sobald die zu erwartenden Berichte eingetroffen sein werden.

Również już w sierpniu 1863 roku dużo więcej o spadku napisał Grewingk w Dorpater Tagesblatt nr 189.

Jedną z pierwszych publikacji o spadku był artykuł Rose (1863; opisał w nim również spadek meteorytu Buschhof). Okoliczności towarzyszące spadkowi meteorytu Pillistfer:

(…) Der zweite Fall ist noch interessanter und grossartiger. Er ereignete sich am 8. Aug. d. J. Mittags 12½ Uhr beim Pastorat Pillistfer im Fellin'schen Kreise Nord-Livlands an folgende acht in einer Richtung von ungefähr NNW. nach SSO. auf einander folgenden Punkten, deren äusserste in gerader Richtung 11 bis 12 Werst von einander entfernt sind: Kurla-Krug, Heuschlag des Aukoma-Gesindes, Budstube Pöllenikko, Gesinde Takki, Hofsfeld des Gutes Wolmarshof (2 Steine), Dorf Unnakfer. Die beiden erstgenannten Punkte gehören zum Gute Cabbal, die übrigen zu Wolmarshof. Drei der gefallenen Steine sind bisher gefunden, der Aukoma-Stein, der Kurla-Stein und der Wahhe-Stein; man hat aber Hoffnung noch mehrere zu finden. Der fall ereignete sich bei unfreundlichem Wetter, NNW.-Wind und einer Temperatur von 8° bis 10° R.^[5]; ebenfalls mit einer Detonation, die mehr oder weniger stark in einem Umkreise von ungefähr 17 Werst im Halbmesser gehört wurde; eine Feuererscheinung wurde wie bei dem vorigen nicht wahrgenommen. (…)

Spadek miał miejsce przy niepogodzie i niskiej, jak na sierpień, temperaturze oraz przy wietrze z kierunku NNW. Detonacje towarzyszące „ognistemu” bolidowi były słyszane w promieniu 17 wiorst (około 18 km).

Spadek okazów obserwowano w wielu miejscach leżących na kierunku NNW-SSE odległych od siebie maksymalnie o 11-12 wiorst. Widziano (!) spadek kamieni w punktach: Kurla, Aukoma, Pöllenikko, Wahhe, Takki, Wolmarshof (2 kamienie) i Unnakfer (Könno) (patrz → mapa). Znaleziono (Rose 1863; Grewingk 1864) tylko cztery okazy w: Kurla, Aukoma, Wahhe i Sawiauk^[6]:

• Okaz z Aukoma (est. Aukamäe, ros. Аукамяэ) – największy ze znalezionych ważył 28,77 funta (pierwotnie 30 funtów); spadał pod kątem 75° z kierunku NW na SE; zarył się kilkanaście cali w torf i glinę. Świadkami spadku byli Andres Pak i Hans Matzi, którzy słyszeli odgłosy związane ze spadkiem: wielokrotne grzmoty i syczący jak grzechotka dźwięk. Na niebie widać było czarną smugę wskazującą kierunek lotu. Przy upadku odczuli wstrząs. Początkowo obawiali się podejść do dziury w ziemi, ale cztery godziny później Andres wraz z siostrą zbliżyli się do otworu w torfie i glinie, na którego dnie leżał meteoryt. Meteoryt był tak wbity, że mieli problem z jego wydobyciem.
• Okaz z Kurla (ros. Курла) – ważył 16,79 funta.^[4] Świadkami spadku byli pracujący w polu bracia Johann (Juhan) i Andreas (Andres) Steinbergid, którzy słyszeli ten sam odgłos co przy upadku okazu Aukoma. Widzieli oni czarny obiekt, który spadł na dach stodoły. Ludzie w stodole również słyszeli hałas, przerazili się i z niej uciekli bojąc się ognia, gdyż widzieli „dym” w dziurze w dachu. Meteoryt odnaleziono następnego dnia. Według Krinova (1948) okaz znajduje się w zbiorach uniwersytetu w Tartu.^[7]
• Okaz z Wahhe – ważył 3,626 funta (być może nawet 4 funty); zarył się kilkanaście cali w wierzchniej warstwie gleby. Katherine (Trina) Kipper pracująca przy sianie usłyszała straszny hałas i przerażona uciekła do domu, słysząc inne kamienie i myśląc, że spada niebo. Okaz znaleziono trzy dni później. Na ilustracji okaz Wahhe wygląda na orientowany!
• Okaz z Sawiauk (est. Saviaugu) (Wolmarshof) – siedmiu pracujących w polu chłopów słyszało odgłosy, jak huk ognia armatniego, dwa dobiegające od północy i trzeci od zachodu. Później zobaczyli chmurę dymu i spadające z niej dwa obiekty. Znaleziono tylko jeden z nich.

Obserwacje spadków z których nie znaleziono meteorytów:

• Spadek w Takki obserwowała Magdalena (Madli) Sein. Widziała ona czarny przedmiot poruszający się z północy na południe, który spadł w kartoflisko wydając odgłos podobny do klapsa („…mit klatschendem Tone (Mats) auf ein Kartoffelfeld fallen”). Podjęte poszukiwania kamienia nie przyniosły jednak skutku („Alles Suchen nach dem Stein war vergebens.”).
• Spadek w Pöllenikko, którego świadkiem była Marie (Mari) Ilwes miał podobny przebieg, jak ten obserwowany w Takki. Czarny obiekt poruszający się z NW na SE pod kątem około 35°, również wydał przy upadku odgłos podobny do klapsa, klaskania (klatschenden Tone). Nie udało się go odszukać, przypuszczano, że upadając na duży granitowy głaz, których było tam pełno, odbił się i wylądował w innym, odległym miejscu („Das sorgfältigste Suchen nach dem Meteoriten blieb erfolglos und ist es leicht möglich, dass er, auf eines der zahlreich umherliegenden granitischen Geschiebe stossend, abprallte und auf diese Weise mehr oder weniger weit vom ersten Auffallpunkt entfernt und versteckt zu liegen kam.”).
• Ostatnia, ósma obserwacja pochodzi z okolic wsi Könno niedaleko Unnakfer. Świadkiem spadku była Eva Tamm, która słyszała detonacje z kierunku NNW. Najpierw wysoko w powietrzu usłyszano huk i potrójne dudnienie, które przeszło w gwizd i syczenie zakończone odgłosem podobnym do klaskania, które towarzyszyło spadkowi meteorytu („Zuerst vernahm sie einen dreifachen Knall und eines trommelartigen Lärm hoch in der Luft, darauf ein Pfeifen und Zischen, das immer niedriger sank und mit einem klatschenden Ton (Mats), d. i. dem Auf- und Einschlagen eines Meteoriten endete.”). Meteoryt spadł w miękkie torfowisko (bagno) zostawiając w nim otwór (krater?). Staranne sondowanie terenu żelaznym prętem, nie dało rezultatów („Der weiche moorartige Boden liess kein Loch wahrnehmen und wurde, ungeachtet vorsichtigen Sondirens mit einer Eisenstange, kein Meteorit gefunden.”). Meteoryt przepadł.

W innym fragmencie artykułu Rose (1863) jest mowa o zaobserwowaniu tego samego dnia (8 sierpnia) spadku dwóch meteorytów, którym nie towarzyszył żaden dźwięk, w rejonie o nazwie Awoting-Moor na północ od miejscowości Ermes (około 80 km od najdalej wysuniętego punktu spadku meteorytu Pillistfer; patrz → mapa). Doniesienie to dotarło do Dorpat (obecnie Tartu) jeszcze przed informacją o spadku meteorytów pod Pillistfer.

(…) Zwölf Meilen weiter sudlich von dem südlichsten Punkte, dem Dorfe Unnakfer, wo die augeführten Meteorstein gefallen sind, hat man ebenfalls an dem 8. Aug. Mittags 1 Uhr beim Schlosse Ermes^[8] noch zwei Meteoriten bemerkt. Der Besitzer des Gutes Ermes, Eduard v. Walter und dessen Bruder Hermann, beobachteten nämlich, wie zwei Meteorite ohne Geräusch in den Awoting-Moor fielen, der 6 Werst vom Hofe belegen ist. Diese Nachricht traf in Dorpat ein, bevor daselbst der Pillistfer'sche Fall bekannt geworden war. Genauere Mittheilungen sind noch nicht eingegangen. (…)

Być może obserwatorzy z Ermes widzieli meteoryty spadające pod Pillistfer, a tylko im się zdawało, że spadły one (bezgłośnie!) niedaleko, w miejscu o nazwie Awoting-Moor?

Pełen opis okoliczności spadku i wyniki badań meteorytu znajdują się w pracy Grewingka (Grewingk et al. 1864, s. 36-41, 57-65). Tam też znajduje się schematyczna mapa rejonu spadku. W publikacji Grewingka opisano również inne meteoryty: Nerft, Buschhof oraz jedyny w historii przypadek spadku tektytu Igast, sklasyfikowanego później jako pseudometeoryt!

Szczegółowy opis okoliczności spadku czterech znalezionych okazów znajduje się również na portalu HISTRODAMUS.

Okoliczności spadku według Krinova (1948; portal meteorite.narod.ru):

Пилиствере

После падения метеорита Пилиствере (ныне территория Эстонской ССР), сяучившегося 8 августа 1863 г., при котором выпало восемь камней, было найдено только четыре камня. Из них один, весом в „17 фунтов”, упал на постоялый двор и попал на крышу сарая. Пробив черепицу крыши, ребро балки в накате и нижнюю крышу над свиным хлевом в сарае, он углубился в землю. Метеорит этот хранится в Тартуском университете [powołanie na Siemaszko (1891)].

Nie znaleziono informacji o ewentualnych późniejszych znaleziskach okazów z tego spadku.

Nieco ponad dwa miesiące wcześniej, 2 czerwca 1863 roku, w sąsiedniej Łotwie spadł meteoryt Buschhof. Stało się to w odległości około 250 km, idealnie na południe od punktu spadku Pillistfer – różnica szerokości geograficznych pomiędzy tymi spadkami wynosi tylko kilka minut łuku! Natomiast kilka lat wcześniej, 17 maja 1855 roku, w oddalonej o ok. 96 km od Pillistfer wsi Iigaste spadł pseudometeoryt Igast, który wielu uważa za jedyny udokumentowany spadek tektytu.

Kolekcje

Okazy i fragmenty meteorytu Pillistfer w największych kolekcjach:

Zbiór	waga okazów (Koblitz MetBase)	uwagi
Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.	10,6 kg[9]	m.in. okaz z Kurla[4][7]; patrz dalej
Vienna, Naturhist. Mus.	1726 g	fotografia fragmentu w Brandstätter (2013)
Moscow, Acad. Sci.	1216 g	wg Явнель (1986) fragmenty: 825,6 i 389,9 g
London, Nat. Hist. Mus.	336 g
Prague, Nat. Mus.	123 g
(…)
Warsaw, Geol. Inst., Polish Acad. Sci.	39 g	fragmenty 36,02 g (fc) oraz 1,15 g (f) znajdują się w zbiorach Muzeum Geologicznego PAN w Krakowie (nr inw. B-V-57/32.1-2) (Łaptaś 1998; Pilski 2001)

W katalogu online zbiorów muzeum w Waszyngtonie (NMNH) znajdują się zdjęcia płytek cienkich (thin section) tego wyjątkowego meteorytu.

Historia okazów w kolekcji w Tartu (Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.):

Źródło	Aukoma	Kurla	Wahhe	Sawiauk
–	(28,77 funta, 14 kg)[3]	(16,79 funta, 7,5 kg)[4]	(3,626 funta, 1,5 kg)	(0,25 kg)
Grewingk (1863)	–	6876 g	(brak?!)	158,5 g
Grewingk (1882)	4 okazy o łącznej wadze 20308 g
Levinson-Lessing (1897)	10741 g	3950 g	1459 g	158,5 g
Метеоритика (1955, catalogs)‎	10557 g	3946 g	–	158 g
Tiirmaa (1983)[10]	10557 g (Аукамяэ)	3946 g (Савиаугу)	(brak?!)	158 g (Курла)
Явнель (1986)	10557 g (Аукамяэ)	3946 g (Савиаугу)	(brak?!)	158 g (Курла)
Tiirmaa (1996)	10350 g	1020,77 g	(brak?!)	158,8 g
Geoscience collections of Estonia	record1 record2	record	(brak?!)	record

W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.

Znany handlarz meteorytów F. Krantz^[11] miał w swojej ofercie fragment tego meteorytu. Za fragment ze skorupą (mit Rinde) o masie 9,8 g żądał 40 ℳ (Mark)!^[12]

Skradziony okaz

W połowie 1995 roku skradziono z muzeum w Tartu okaz z Kurla! O fakcie kradzieży informował pracownik muzeum Tőnu Pani na specjalnej stronie Meteorite stolen!. Kilka lat później amerykański dealer meteorytów Blaine Reed oferował do sprzedaży płytki meteorytu Pillistfer, które pochodziły od innego dealera z USA, któryż to twierdził, że oferowane przez niego fragmenty pochodziły z oficjalnej wymiany z muzeum w Tartu. Znany kolekcjoner Martin Horejsi był jednym z nabywców tego rzadkiego meteorytu. Z wyjaśnień, jakie udało mu się uzyskać od sprzedawcy (nieujawnionego), prawdopodobnie fragmenty, którymi handlowano, pochodziły ze skradzionego okazu. Całą tę historię opisał Martin Horejsi w artykule „Pillistfer, Estonia: Are There Skeletons In Its Closet?” (idiomatyczne „Czy masz trupa w szafie?”). Według autora artykułu skradziony okaz (fragment) wrócił do zbiorów muzeum.

O tej kradzieży był również wątek na Meteorite Mailing List. Krótka wymiana opinii miała miejsce pomiędzy Tőnu Pani i E.P. Grondine 3 listopada 1999 roku:

Subject: Theft

Tőnu Pani <***@ut.ee> wrote:

Hallo,
I'm Tőnu Pani from the University of Tartu, Estonia. Why do you think, they can't sell these stolen meteorites?
Four years ago the Pilistvere-Kurla (Pillistfer) meteorite (E6) was stolen from our museum. This year I saw a big slice from the stolen part, belonging to a respectable private collection. What to do?

Tőnu Pani

From: "E.P. Grondine" <***@yahoo.com>

Hello Tonu -
That you saw and recognized your stolen meteorite just proves my point. There is no market for stolen meteorites, just as there is no market for stolen major works of art. The art works are recognized and their return is demanded, and the purchaser looses his money.
Demand the return of the slice. The slice owner will also want to get his money back, so he will probably help you find who sold it to him. From there, work your way up the chain.

EP

Kradzieże (i zaginięcia) okazów meteorytów, a nieraz całych kolekcji, zdarzają się stosunkowo rzadko. Na szczęście (sic!) dla meteorytów większość z nich to okazy niepowtarzalne i zazwyczaj dobrze udokumentowane. Rynek meteorytów jest też bardzo mały i praktycznie wszyscy „więksi gracze” się znają. Trudno jest więc legalnie sprzedać unikatowy okaz bez udokumentowania źródła jego pochodzenia. Cenne i pożądane przez kolekcjonerów okazy meteorytów historycznych oraz te rzadkich typów i te „wyciągnięte z muzeów”, kosztują dużo i każdy kupujący zabiega o certyfikat autentyczności (legalności) i/lub bazuje na wiarygodności (uczciwości) sprzedawcy.

Źródła

Grewingk (1863, Das Inland) (nr 31, s. 500 [8])

Grewingk (1863), s. 500 [8]

Das Inland (1863) (nr 34, s. 546 [7])

Das Inland, 34, 1863, s. 546 [7]

Das Inland (1863) (nr 37, s. 594-595 [7-8])

Das Inland, 37, 1863, s. 594-595 [7-8]

Rigasche Zeitung (1863) (nr 184, s. 1)

Rigasche Zeitung, 184, 1863, s. 1

Lokalizacja

Pillistfer (obecnie Pilistvere), Ermes (obecnie Ērģeme), Wolmarshof (obecnie Kõo).

Oznakowano również punkty dotyczące doniesienia o spadku meteorytów w rejonie Awoting-Moor (Rose 1863).

Plik KML.

Mapa lokalizacji spadku meteorytów Pillistfer (oraz Buschhof) z publikacji Grewingk et al. (1864)

Według relacji Rose (1863), Grewingk (1864) i Krinov (1948) spadło osiem kamieni, ale odnaleziono tylko cztery! Bolid leciał z kierunku NW, a największe okazy znaleziono na początku elipsy. Można przypuszczać, że okazy których nie znaleziono, spadłe dalej na południowy-wschód, mogły mieć masy większe od największego okazu znalezionego w Aukoma, więc ponad 14 kg?!

Zaznaczone lokalizacje: Aukoma (est. Aukamäe), Kurla, Pillistfer (obecnie Pilistvere), Pöllenikko, Sawiauk (obecnie Saviaugu), Takki, Unnakfer (obecnie Unakvere), Wahhe, Wolmarshof. W tych punktach widziano spadające kamienie (strzałki wskazują kierunek spadku).

Współrzędne na mapie są w starym układzie odniesienia Ferro^[13].

Mapy

Pillistfer, Kurla, Sawiauk, Unakfer, Wolmarshof. Fragment mapy Rücker (1839) (źródło: University of Tartu)

Galerie

Wygląd okazów znalezionych w poszczególnych lokalizacjach (źródło: Grewingk et al. 1864)

Okazy: (1) Aukoma – 14 kg, (2) Kurla – 7,5 kg i najmniejszy (3) Sawiauk – 0,25 kg (wszystkie rysunki w tej samej skali 1:2,5). Na planszy również (4) wygląd meteorytu Igast w skali 1:1

Okazy: (1) Wahhe – rysunki w skali 1:2,5 (γ w skali naturalnej), przekrój okazu Aukoma (3) oraz plan sytuacyjny spadku okazu Kurla (2) i uszkodzenie deski (b). Na rysunku 4 meteoryt Buschhof (α) i jego przekrój (β)

Kierunek i tor (rykoszet) spadku okazu Kurla oraz wyrządzone przez niego szkody

Okazy meteorytu Pillistfer ze zbiorów Uniwersytetu w Tartu (źródło: Geoscience collections of Estonia)

Meteoryt Pillistfer (okaz Aukoma)

Meteoryt Pillistfer (okaz Kurla)

Meteoryt Pillistfer (okaz Sawiauk)

Okazy meteorytu Pillistfer ze zbiorów Uniwersytetu w Tartu (źródło: Aaloe et al. 1963)

Okaz Aukoma (10,557 kg)

Okaz Kurla (3,946 kg)

Okaz z Kurla (źródło: Tõnu Pani)

Obecny wygląd okazu z Kurla[4]

Płytka meteorytu w zbiorach Muzeum Fersmana w Moskwie (powyżej fragment meteorytu Stannern) (fot. Jan Woreczko)	Fragment meteorytu Pillistfer (123 g) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Pradze (fot. Tomasz Jakubowski)	Fragment meteorytu Pillistfer (155,2 g) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (fot. Tomasz Jakubowski)
Fragment meteorytu Pillistfer (1502,7 g) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (fot. Tomasz Jakubowski)	652 gramowy fragment z kolekcji Roberta Haaga (źródło: Haag 2003, za zgodą)	251 gramowy fragment okazu Kurla (fragment okazu Roberta Haaga) (kolekcja Jarkko Kettunena)
251 gramowy fragment okazu Kurla	Fragmenty meteorytu Pillistfer: 36,02 (fc) i 1,15 (f) g (nr inw. B-V-57/32.1-2), w kolekcji Muzeum Geologicznego PAN w Krakowie	Kopie okazów Kurla i Sawiauk meteorytu Pillistfer w zbiorach Muzeum Historii Naturalnej Uniwersytetu w Tartu

Bibliografia

• Aaloe Aasa O. (Аалоэ Ааза), Нестор Хелдур Эдуардович (Nestor Kheldur Eduardovich), (1963), Метеориты коллекции Института геологии Академии наук Эстонской ССР (The Meteorite Collection of the Institute of Geology, Academy of Sciences of the Estonian S.S.R.), Метеоритика (Доклады на расширенном пленуме комитета по метеоритам Академии наук Эстонской ССР), Sari: Eesti NSV Teaduste Akadeemia Geoloogia Instituudi uurimused XI, Eesti Teaduste Akadeemia Geoloogia Instituut, Tallinn 1963, s. 121-132.^[14]

• Brandstätter Franz, Ferrière Ludovic, Köberl Christian, (2013), Meteorites: Witnesses of the Origin of the Solar System (Meteoriten: Zeitzeugen der Entstehung des Sonnensystems), Edition Lammerhuber, 2013, ss. 272, (s. 114).^[15] ISBN 978-3901753435.

• Buchner Otto, (1864), Die Meteoriten in Sammlungen, Annalen der Physik, 122, Bd. 198, 1864, s. 317-331, (s. 323-326).^[16] Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  ; plik DjVu.

• Grewingk Constantin C.A. von, (1863), Vorläufige Notiz, Das Inland, nr 31 (5/17 sierpnia 1863^[17]), s. 500 [8]. Plik DjVu; plik JPG.

• Grewingk Constantin C.A. von, (1863), Das mineralogische Cabinet der Kaiserlichen Universität Dorpat, Dorpat 1863, ss. 116 (s. 85-96), (s. 85-88).^[18] Plik hPDF.

• Grewingk Constantin C.A. von, (1863), Baltische Meteorite, Dorpater Tagesblatt, 189, s. [4-6], August 1863.^[19][20] Plik hPDF.

• Grewingk Constantin C.A. von, Schmidt Carl E.H., (1864), Ueber die Meteoriten-Fälle von Pillistfer, Buschhof und Igast in Liv- und Kurland (Mit zwei Tafeln und einer Karte.^[21]), Archiv für die Naturkunde Liv-, Ehst- und Kurlands, Erste Serie, Dritter Band, Dorpat 1864, s. 421-556.^[22][23] Plik PDF; plik DjVu.

• Grewingk Constantin C.A. von, (1882), Verzeichniss der Meteoriten-Sammlung der Universität Dorpat im December 1882, Archiv für die Naturkunde Liv-, Ehst- und Kurlands, Erste Serie, Band 9, Dorpat 1882, s. 151-160.^[24] Plik hPDF.

• Heis Eduard, (1864), Meteorsteinfall, American Journal of Science and Arts, 1864, s. 100-101. Plik hPDF.

• Das Inland, Ueber Meteoriten, nr 28 (15/27 lipca 1863^[17]), s. 437-444 [1-4]. Plik DjVu.

• Das Inland, Ueber Meteoriten (Schluß.), nr 29 (22 lipca/3 sierpnia 1863^[17]), s. 458-464 [3-6]. Plik DjVu.

• Das Inland, nr 31 (5/17 sierpnia 1863^[17]); patrz → Grewingk (1863).

• Das Inland, nr 34 (26 sierpnia/7 września 1863^[17]), s. 545-546 [7].^[25] Plik DjVu.

• Das Inland, nr 37 (16/28 września 1863^[17]), s. 594-595 [7-8]. Plik DjVu.

• Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.

• Кринов Евгений Л., (1940b), Дополнение к списку метеоритов СССР, Природа, 12, 1940, s. 55-56, (s. 56).^[26] Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• Кринов Евгений Л. (Krinov Yevgeny L.), (1948), Метеориты, Академиа Наук СССР, Научно-популярная сериа, Издательство Академии Наук СССР, 1948, ss. 336, (s. 225).

• Lacroix Alfred, (1905), Matériaux sur les météorites pierreuses. Identité de composition du météorites de Pillistfer (1863) et de Hvittis (1904), Bulletin de la société française de minéralogie, 28, 1905, s. 70-76.^[27] Plik DjVu.

• Levinson-Lessing Franz (Feodor) Yulievich (Левинсон-Лессинг Франц Юльевич), (1897), Catalogue de la collection de Météorites de l'Université Impériale de Iourieff (Dorpat) (Musée Minéralogique), Acta et Commentationes Imp. Universitatis Jurievensis (olim Dorpatensis) (Ученые записки Императорского Юрьевского университета), 2, 1897, ss. 8 [307-314], (s. 5-6).^[28] Plik hPDF.

• Łaptaś Andrzej, Ćwiżewicz Małgorzata, (1998), Meteoryty w zbiorach Muzeum Geologicznego w Krakowie, Muzeum Geologiczne ING PAN, Kraków 1998, ss. 34, (s. 20-21). ISBN 83-909970-1-0.

• Метеоритика (Meteoritika), (1955, catalogs), Материалы к каталогу метеоритов из коллекций СССР, vol. XII, 1955, s. 81-127, (s. 96).^[29]

• Neumayer Georg, (1871), Der Meteorit von Krähenberg, Jahresbericht der Pollichia, eines naturwissenschaftlichen Vereins der Rheinpfalz, XXVIII/XXIX, 1971, s. 143-170.^[30][31] Plik DjVu.

• Niessl Gustav von, (1888), Ueber die Bahnen der Meteoriten von Pillistfer am 8. August 1863 und Krähenberg am 5. Mai 1869, Verhandlungen des Naturforschenden Vereines in Brünn, 27, 1888, s. 265-274.^[30] Plik not available.

• Pilski Andrzej S., (2001), Meteoryty w zbiorach polskich, Olsztyn 2001.^[32]

• Rigasche Zeitung, (1863), nr 184 (10/22 sierpnia 1863^[17]), s. 1.^[33] Plik DjVu; plik JPG.

• Rigasche Zeitung, (1864), nr 227 (30 września/12 października 1864^[17]), s. 2. Plik DjVu; plik JPG.

• Rose Gustav, (1863), Ueber zwei neue Meteoritenfälle, Annalen der Physik, 120, Bd. 196, 1863, s. 619-623.^[34][35] Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• Siemaszko Julian Iwanowicz (Симашко Юлиан Иванович), (1891), Каталогъ коллекции метеоритов'ь (Catalogue de la Collection de Météorites de Julion de Siemaschko (Saint Petersbourg, Russie), S.Petersburg 1891 (С. ПЕТЕРБУРГЪ (по июль 1891 г.)), ss. 64.^[36][37][38] Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  , (str. tytułowa).

• Tiirmaa Reet (Тийрмаа Р.Т.), (1983), Каталог метеоритов коллекции Института геологии АН ЭССР на октября 1981 г. (The catalog of meteorites from the collection of the Geological Institute of the Estonian Academy of Sciences on October 1, 1981), Метеоритика (Meteoritika), vol. 42, 1983, s. 170-182.^[39]

• Tiirmaa Reet, (1994), Kolekcja meteorytów Instytutu Geologicznego Estońskiej Akademii Nauk, Meteoryt, 1, 1994, s. 6-10 (tłum. Michał Kosmulski).^[40] Plik PDF.

• Wochenschrift für Astronomie, Meteorologie und Geographie, (1864), Meteorsteinfall, nr 13, 1864, s. 100-101. Plik hPDF.

• Woreczko Jan, (2013), Doniesienia z Wiki. Znaleziono tylko POŁOWĘ spadłych okazów?! Meteoryt, 4, 2013, s. 20–21. Plik PDF; plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• Явнель Александр Александрович, Иванов Андрей Валерьевич, Заславская Н.И. (Yavnel' A.A., Ivanov A.V., Zaslavskaya N.I.) (1986), Каталог метеоритов коллекций Советского Союза (Catalogue of meteorites of collections of the USSR), Ротапринт ГЕОХИ АН СССР, 1986, ss. 221, (s. 57-58).^[41][42] Zbiory własne W&W.^[43]

Przypisy

Zobacz również

• meteoryty Buschhof i Igast

• Dawne jednostki miar i wag

Linki zewnętrzne

• Meteoritical Bulletin Database (MBD) – meteoryt Pillistfer
• Encyclopedia of Meteorites (EoM) – meteoryt Pillistfer

• Uniwersytet w Tartu, Estonia (University of Tartu, Estonia; Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.) – Tartu Ülikool, Eesti  ●  Tartu Ülikooli loodusmuuseum ja botaanikaaed – Natural History Museum and Botanical Garden  ●  Geoscience collections of Estonia (search meteorite)  ●  [katalogi → Levinson-Lessing (1897); Tiirmaa (1983); Tiirmaa (1994)]  ●  fotografie okazu
• Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (Natural History Museum Vienna; Vienna, Naturhist. Mus.) – Naturhistorisches Museum Wien  ●  Die Meteoritensammlung  ●  Mineralogy & Petrography  ●  [katalogi → Partsch (1843); Brezina (1885); Brezina (1895); Brezina (1896); Berwerth (1903)]
• Vernadsky Institute of Geochemistry and Analytical Chemistry of Russian Academу of Sciences (The Laboratory of Meteoritics; Moscow, Vernadsky Inst. Geochem.) – Институт геохимии и аналитической химии им. В.И. Вернадского Российской академии наук (Лаборатория метеоритики), ГЕОХИ РАН  ●  Пилиствере  ●  Pillistvere  ●  [katalog → Явнель (1986)] (fotografie okazu)
• meteorite.narodu.ru – История падений и находок некоторых российских метеоритов
• Muzeum Historii Naturalnej w Pradze (Prague Natural History Museum; Prague, Nat. Mus.) – Národí Muzeum Praha  ●  Sbírka meteoritů a Sbírka přírodních skel - tektitů  ●  Muzeum 3000: Rok od pádu čeljabinského meteoritu. Spadlo něco u nás?  ●  CES on-line: Sbírka meteoritů  ●  [katalog → Tuček (1981)]

• Meteoryt Pillistfer w kolekcjach polskich – katalog PTMet  ●  Wadi & Jan Woreczko Collection

• portal HISTRODAMUS – Meteorite shower of Pilistvere
• portal Kume Külaselts – Pilistvere meteoriidisadu - Kurla meteoriit

• Meteorite Times Magazine – Martin Horejsi, „Pillistfer, Estonia: Are There Skeletons In Its Closet?”
• Tőnu Pani – Meteorite stolen!

• Wikipedia (EN) – Pilistvere
• Wikipedia (RU) – Пилиствере (метеорит)

• Facebook: Jarkko Kettunen – Uber die Meteoritenfälle von Pllistfer, Buschhof und Igast - 1864

• Portal Meteorite Picture of the Day – Pillistfer

Co jeszcze na stronę? (What else to supplement?) (poszukać, uzupełnić …)

• mapa miejscowości
• Das Inland, Rigasche Zeitung [1]