PayPal-donate (Wiki).png
O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Lixna

Z Wiki.Meteoritica.pl

(Różnice między wersjami)
(→Bibliografia)
(→Źródła)
Linia 159: Linia 159:
|}
|}
 +
 +
'''Eichwald (1847)''' (s. 179)
 +
{{AQuote-begin |max-width=800px}}
 +
1820 am 12 Juli fielen Steine in {{Sparse-b}}Dünaburg{{Sparse-e}} bei dem Dorfe {{Sparse-b}}Liksen{{Sparse-e}}.*) Ihre Hauptmasse ist fast dunkelaschfarben mit feinen Rostflecken und mit schwarzen Linien. Sie enthält feine dunkelgraue, rundliche Absonderungen, die fest mit ihr verwachsen sind, so wie auch viel fein eingesprengtes gediegenes Eisen und Magnetkies. Der Stein unterscheidet sich von den übrigen durch eine grofse Zahl schwarzer glänzender und ebner Absonderungen (atso nicht die bereits erwähnten? E.) Er&nbsp;befindet sich im Kiewer Universitäts-Museum.<br />
 +
{{Footnote-line}}
 +
:<nowiki>*</nowiki>) Diese mir nicht verständliche Bezeichnung ist wörtlich übersetzt.&nbsp;E.
 +
{{AQuote-end}}
'''Kesselmeyer (1861)''' (s. 373, 428)
'''Kesselmeyer (1861)''' (s. 373, 428)

Wersja z 21:10, 4 lip 2018

1i

Reszta okazów utonęła

Lixna →
Lixna (Grotthuss 1821 Taf VII).jpg
Masa główna meteorytu Lixna
(źródło: Grotthuss, Ann. d. Phys., 67, 1821)
Spadek
Lokalizacja Łotwa
Położenie[1] 56°0'N, 26°26'E
Data 12 lipca 1820 r.,[2] 17:30[3] (środa)
Charakterystyka
Typ chondryt zwyczajny H4
Masa 5,213 kg[4]
Liczba okazów jeden okaz (widziano również spadek dwóch innych kamieni)
Meteoritical Bulletin Database
Synonimy →
w MetBase: Daugarvpils; w NHM Cat: Daugavpils, Dünaburg, Lasdany, Liksen, Liksna, Lipno, Lixsna, Uszwalda; po rosyjsku: Ликсна; po łotewsku: Līksna

Spadek meteorytu 12 lipca 1820 roku[2] (środa) około godz. 17:30[3] na Łotwie (chondryt zwyczajny H4, TKW 5,213 kg[4]).

Przy niemal bezchmurnym niebie obserwowano przelot, poruszającego się z południa na północ, jasnego bolidu. Relacje świadków mówią o spadku trzech okazów meteorytu w trójkącie: jezioro Kołup, rzeka Dubna i wieś Łazdany. Okoliczności spadku i znalezienia okazu (Krinov 1948, za Siemaszko 1891):

Znaleziono jeden kamień o wadze „ponad puda” („более пуда”)[5], czyli około 16 kg[6]. Został on wydobyty z gliny z głębokości „1½ stóp” („1½ футов”)[7], tzn. około 45 cm. Według relacji świadków widziano, jak kolejny kamień spadł do jeziora, co było bardzo dobrze widoczne przez rozbryzg wody. Widziano również spadający do rzeki trzeci kamień. Ale tych dwóch kamieni nie znaleziono.


Opis spadku według rękopisu odnalezionego przez Kosińskiego (2009).

Również sporo szczegółów znajduje się w relacji Wtorschetzkii (1842).


Pierwsze krótkie doniesienie o spadku meteorytów ukazało się w Kuryerze Litewskim już 24 lipca i mówiło o obserwacjach z okolic Krasławia.[8] Obszerny artykuł o obserwacji bolidu i opis znalezionego okazu został zamieszczony w Dzienniku Wileńskim z października 1820 roku. Warto zaznaczyć, że przytoczony w DW opis spadku i przyczyn efektów mu towarzyszących jest bardzo wnikliwy i bliski rzeczywistej naturze tego procesu. Ta pełna szczegółów relacja zawiera fakty, które częściowo różnią się od ogólnie podawanych danych. Spadek meteorytu miał miejsce w dobrach rodu Zyberk[9] w okolicach wsi Łazdanów oddalonej kilkanaście kilometrów od Lixny. Zaobserwowano również spadek kamienia do pobliskiego jeziora Kołup oraz w nurt przepływającej niedaleko rzeki Dubna (w artykule zamieszczonym w Dzienniku Wileńskim przytoczono również relację o spadku kamieni w dobrach Krasław). Bolid był obserwowany w wielu miejscowościach m.in. w Lixnie w kierunku na wschód. W anonimowym rękopisie O spadnieniu Kamieni Atmosferycznych w Inflantach Polskich, znajdującym się w zbiorach AGH w Krakowie (Kosiński 2009), są również informacje o innych miejscach skąd obserwowano przelot bolidu.


Za Słownikiem… Chlebowskiego (1883) wiemy, że w 1727 roku dobra kołupskie i likśnieńskie nabył Józefat na Wyszlingu Zyberk. W skład tych dóbr wchodziły m.in. majętności Krasław, Liksna i Kołup.

«

(…) Dobra kołupskie, własność dziedziczna hr. Stanisława Plater-Zyberka, zajmują 11,024 dzies. i sążni 1754. Składają je folw.: Kołup, Arendol, Andrzejów, Jadwigów i Marylów, tudzież 208 mniejszych ferm czyli zaścianków, należących do właściciela K[ołup]. Dobra te za czasów krzyżackiego zakonu wchodziły w skład komturatu dyneburskiego i dzieliły się na dwie części, z których jedna nosiła łotewskie miano Bałtmujży (t.j. Biały dwór), druga zaś nazywała się Łazdany alias Kołup. (…)

źródło: Chlebowski et al. (1880-1902)

»


Wymieniona w Dzienniku Wileńskim wieś Łazdany to prawdopodobnie obecna wieś Lazdāni na północnym brzegu jeziora Kołup, tam też do nieodległego jeziora Kołup wpadł inny okaz meteorytu, a 3 wiorsty (ok. 3 km) na wschód od wsi w nurt rzeki Dubna wpadł trzeci kamień.[10]

Spadek meteorytu Lixna miał zatem miejsce w okolicach miejscowości Lazdāni na północnym brzegu jeziora Kołup, a nie w pobliżu miejscowości Liksna, jak zaznacza się w katalogach!

Dziennik Wileński (1820)

Artykuł z Dziennika Wileńskiego zawierający szczegółowy opis bolidu i okoliczności spadku. Co zasługuje na uwagę, to że autor artykułu opisał również bardzo szczegółowo i rzeczowo znaleziony okaz (pisownia oryginalna).

«

O kamieniach meteorycznych, spadłych w powiecie dyneburskim.

_____

(Nim będziemy mogli udzieli czytelnikom Dziennika wileńskiego rozbiór tych kamieni, tymczasem ogłaszamy o ich spadnieniu wiadomo, na mieyscu sporządzoną i nadesłaną przez JW. Michała Hrabię Platera Zyberka[9], członka honorowego cesarskiego uniwersytetu wileńskiego).

W Lixnie (*) majątku pod dożywociem JW. Maryi z Platerów Zyberkowey[9], podkomorzyney inflantskiey, zostającym, a w witebskiey gubernii, dyneburskiém powiecie, nad Dzwiną, o kilka mii od Dyneburga ku Rydze lezącym, dnia 30 junii tego roku, między 5tą a 6tą wieczorem[3], postrzeżono w wysokości 60 kilku gradusów na wschodzie kulą ognistą, nieco mnieyszą od xiężyca w pełni, ogniem różowym bardzo jaskrawym jaśniejącą, która pod kątem około 18 gradusów z południową liniją, z południa zachodu na północno-wschodnią stronę, z wielką szybkości przeleciała i w wysokości około 30 gradusów znikła. Kula ta zdawała się pali, gdy prócz jasności otaczającey kulę, płomień nakształt. krótkiego ogona komety za nią się ciągnął i zostawował wężykowe chmurki, które powolniey dążąc za kulą rozpuszczały się w powietrzu.

__________
(*) Doniesienie o spadnieniu tych kamieni, ogłoszone jest także przez akademiją petersburską nauk, gdzie nazwisko mieysca przez omyłkę jest w Likienie, a bydź powinno w Lixnie (R).


W przelocie kuli łoskot rozchodzi się podobny do tego, który wydaje grzechotka. Nie przeszło minuty po zniknięciu kuli, jak z tey strony, gdzie była zniknęła, dały się słyszeć nayprzód: trzy silne wystrzały, podobne do huku blizko wystrzelonych dział wielkiego kalibru, po nich strzały mnieyszey siły bardzo zgęszczone, nakoniec odgłos długo rozchodzącego się grzmotu.

Tego samego dnia i w teyże chwili o 24 wiorst[11] od Lixny na polu wsi, Łazdanów, należącey do majątku Lixny, po gwałtowném strzelaniu i trzaskaniu, wypadł kamień o pięćdziesiąt kroków od bronujących tam dwóch mocno chłopów przelęknionych. W tymże czasie o 4 wiorsty ztamtąd, przed koszącemi sześciu innemi chłopami, z przeraźliwym świstem wpadło cóś do kołupskiego jeziora[12] z wyrzuceniem wody na kilka sążni do góry i wstrząśnieniem całego jeziora. Nakoniec cóś podobnego wpadło do rzeki Dubny o 3 wiorsty od pierwszego mieysca na prawo.

Kamień, który padł na pole, wcisnął się do bardzo twardey gliniastey ziemi na 1½ stopy, ważył około funt. 40: by z razu tak ciepły, że sparzył chłopów, którzy porzuciwszy bronowanie i przyszedłszy nieco do siebie, dotykać się jego chcieli: wydawał koło siebie prochowy zapach. Postać jego miała kształt okrągłego kowadła cienkim swym końcem utkwionego w ziemię; powierzchnia jego jest czarna, i tak, jak gdyby palcami pociskana.

Gdy go wkrótce potym zebrani na dziwowisko chłopi dobyli i roztłukli, okazał się środek jego światło szarawy, wielo metaliczny glans mającemi warstami na wszystkie strony pokrzyżowany. Te warsty równie jak i szara część onego igłę magnesową przyciągają; szara zaś część przez drobnowidz uważana, okazuje wiele kulek metalliczny glans mających, podobnych do drobnych cząstek żywego srebra, i ta część w kilka dni pokryła się we wszystkich ułamkach kamienia plamami rdzawemi.

Po ścisłym na zlecenie JW. Podkomorzyney na wszystkich mieyscach uczynionym badaniu i wysłuchaniu wszystkich, którzy ten fenomen widzieli, okazało się, iż w pół drogi z Lixny do mieysca, gdzie upadł kamień, już nie kulę ognistą widziano, lecz cóś lecącego w postaci dużego snopa, jednym do Lixny obróconym końcem gorejącego; tam zaś, gdzie zleciał kamień, widziano na powietrzu większą nierównie jak xiężyc ciemno-szaro-jaśniejąc kulę, która się nayprzód rozerwała, potym części się z sobą zeszły, nakoniec przy ogromnym strzelaniu, postać wzięła szerokiego, świetnego, a do ziemi spuszczonego płótna.

Huk pękania się kuli w różnych stopniach siły, lecz wszędzie równym sposobem o 15 mil na wszystkie strony słyszany, porównywanym by do 3 mocnych wystrzałów armatnich, poźniey do ciągłego ognia działowego, nakoniec do hałasu, który sprawują mielące żarna w nocy, lub bębnienie na wielkich bębnach, lub też jechanie ciągłe i prędkie wielkiemi pojazdami po moście.

Ten gwałtowny trzask i łoskot, więcey jak grzmotowy, w chwili, gdzie żadney na niebie chmurki nie było, wszystkich polękał włościan. Kobiéty równie jak nayodważnieysi mężczyzni obronić się od myśli nie mogli, iż już nadszedł by koniec świata.

Pod czas tego fenomenu i po nim, jak naypięknieysza panowała pogoda i lekki tylko trwał wiatr południowo-wschodni.

Lecąc kul w jednostaynym kierunku widziało wspólnie na 5 mieyscach jedénaście osób: pękanie jey i towarzyszące temu pękaniu okoliczności wyżey opisane, widziało w Warkowie, dwie wiorsty daley za mieyscem, gdzie upadł kamień, dwóch cieśli, ktorzy wtedy właśnie ze zwróconą w tę stronę twarzą, koło dachu pracowali.

Prócz znalezionych śladów upadłych kamieni, wnosi trzeba że więcey jeszcze ułamków do szerokiey puszczy wpadło w tém mieyscu będącey. A to ztąd, że pęknięcie ognistey kuli zdarzyło się nad tą puszczą, i będący w niey dla różnych przyczyn ludzie dla wielkiego trzasku, trzęsienia ziemi i łamania drzew przerażeni z lasu pouciekali. Nakazana w lesie obława okaże, czy to mniemanie jest sprawiedliwe.

Kamień, który spad na twardą ziemię, zaraz od chłopów strzaskany i rozebrany został, tak, że małe tylko kamuszki iego pozyska można było. Które to kawałki do uniwersytetu wileńskiego posłane.

Zdaje się, iż kamień ten częścią jest widzianey ognistey kuli; że ta kula w jedney sekundzie koło 24 wiorst przebiegła; że przed pęknieniem przestała się palić, a oziębione lotne części koło jądra jey atmosferę chmurową otworzyły. Ze ta atmosfera przy samem pęknięciu częściowie rozpartą i przez sprężystość powietrza znowu zacieśnioną została. Ze strzelanie i cały łoskot przypisać należy gwałtownemu rozdarciu powietrza w momencie pęknienia. Że ostudzenie kamienia coraz większe było im bliżey do ziemi się przybliżał, i tak silne było od momentu pęknienia do padnięcia na ziemię, że przez ten czas powierzchnia ułamka stopić się nayprzód, potém ostygnąć mogła. Zdaje się nakoniec (ze względu na kąt w pionowey płaszczyźnie, w którym cieśle pękanie kuli widzieli i który na gałęziach drzewa blizko będącego pokazali, stosowie do punktu, pod którym wnosić trzeba, iż explozya nastąpić musiała), że wysokość w którey pękł kamień do 2ch wiorst wynosić mogła (*).

(…) [tu w dalszej części relacji opis spadku kamieni w Krasławiu]

__________
(*) Do wspomnianego wyżey opisu, ogłoszonego w gazecie petersburskiey akademickiey, przydano jest, iak następuje: „Zgromadzenie uczone akademii nauk, chcąc podać ciekawym czytelnikom zaspakajającą wiadomość opisanego powietrznego kamienia, jednemu ze swoich członków poleciło wynaleść gatunkowy jego ciężar (pondus specificum), który się okazał równym 3,718 do 1, gdzie 1 oznacza ciężar wody, którey objęto równa si objętosci kamienia. W powietrzu ważył on 6 uncyy, 5 drachm i 20 gran aptekarskich[13], w wodzie zaś (na 13,4 Reaum.[14]) utracił z tego ciężaru 1 uncyą, 6 drachm i 18 gran; kawał ten kamienia wielkości prawie 3,4 cali angielskich kubicznych, przyjąwszy wagę takiego cala wody 253 gran; bez względu jednakże na tak małą objętość tego kamienia i zaledwo dostrzedz się mogące w nim szpary, ciężar jego powiększył się prawie 68 granami czyli całym łotem, dla wsiąkłey w te szpary wody, którą potem, jak można naystaranniey na całey jego powierzchni otarto suchym płatkiem. Akademik tenże przekonał się, że stalowa namagnesowana igła dość prędko się przyciągała, tak w poziomém jey położeniu, jako też w dół i w górę każdém punktem powierzchni tego kamienia, a mianowicie warstami czyli cząstkami żelaznego blasku i koloru; ale ponieważ kamień ten zgoła nie przyciągał opiłków żelaznych, dla tego nie ma własnożci magnetycznych.

źródło: Dziennik Wileński (1820)

»


Zobacz również podobnie brzmiący opis spadku wg rękopisu odnalezionego przez Janusza W. Kosińskiego (2009).

„Zaginiony” meteoryt Lipno

W wyniku błędu pisowni nazwy Lixna dokonanego przez Laugier'a[15], przez wiele lat w literaturze pisano również o spadku meteorytu Lipno nie identyfikując go poprawnie z meteorytem Lixna (Kosiński 2009, 2009; Morozewicz 1931; Pokrzywnicki 1957). Błąd skorygował już Chladni w 1824 roku. W katalogu meteorytów Meteoritical Bulletin Database nazwa Lipno jest synonimem nazwy meteorytu Lixna.


Kolekcje

Największy fragment ze znalezionego okazu, 2,760 kg[4], znajduje się w zbiorach Muzeum Ukraińskiej Akademii Nauk w Kijowie (Grady 2000). Fragmenty tego meteorytu są bardzo rzadko spotykane w kolekcjach prywatnych.[16]

Fragmenty meteorytu Lixna w największych kolekcjach:

Zbiór waga fragmentów
(Koblitz MetBase) 		uwagi
Kiev, Geol. Mus. Ukraine 2592 g main mass[17]
Dresden, Min. Geol. Mus. 316 g
Vienna, Naturhist. Mus. 269 g
Moscow, Acad. Sci. 257 g
Kharkov, Mus. Gorkii Univ. 153 g
London, Nat. Hist. Mus. 150 g
(…)
Calcutta, Mus. Geol. Surv. India 66 g 4,07 i 62,40 g (Sen Gupta et al. 1982)

We współczesnych zbiorach polskich nie ma fragmentów tego meteorytu.

Meteoryt Lixna w zbiorach polskich

Znaleziono tylko jeden okaz, którego największy fragment znajduje się obecnie w muzeum w Kijowie (Grady 2000, Koblitz MetBase). Ale jak wynika z przytoczonego poniżej doniesienia, być może znaleziono więcej okazów. Osoba darczyńcy to członek rodu Plater-Zyberk, właścicieli ziem, na które spadły okazy meteorytu.

Gabinet Mineralogiczny Uniwersytetu Królewskiego Warszawskiego – jak podaje Gazeta Korrespondenta Warszawskiego i Zagranicznego z 1828 roku:

«

Do Gabinetu Mineralogicznego.
[przekazany dar] (…) JP. Plater Kazimierz Ziberg Uczeń szkoły przygotowawczéy Instytutu Politechnicznego, Aerolit spadły w r. 1820 w Powiecie Dynaburskim Gubernii Witebskiéy.

»


W cytowanym fragmencie jest mowa o darze na rzecz utworzonego przy Uniwersytecie Królewskim Warszawskim Gabinetu Mineralogicznego.[18] Zbiory te w części zostały przekazane do Muzeum Wydziału Geologii UW, gdzie znajdują się do dziś. Obecnie w wykazie jego zbiorów nie ma jednak meteorytu Lixna.


Meteoryt ten znalazł się w przygotowywanej przez Jerzego Pokrzywnickiego monografii polskich meteorytów o roboczym tytule Kosmolityka (Kosiński 2012).


Źródła

Kuryer Litewski (1820); patrz → Krasław

Kuryer Litewski (1820)


Grotthuss (1821) (s. 337-367)

Plik:Grotthuss 1821 (AnP 7 67).djvu
Grotthuss (1821), s. 337-367


Chladni (1821) (s. 337-338)

Chladni (1821), s. 337-338
 Powołanie na: Zeit. für Russl. No. 180


Eichwald (1847) (s. 179)

«

1820 am 12 Juli fielen Steine in Dünaburg bei dem Dorfe Liksen.*) Ihre Hauptmasse ist fast dunkelaschfarben mit feinen Rostflecken und mit schwarzen Linien. Sie enthält feine dunkelgraue, rundliche Absonderungen, die fest mit ihr verwachsen sind, so wie auch viel fein eingesprengtes gediegenes Eisen und Magnetkies. Der Stein unterscheidet sich von den übrigen durch eine grofse Zahl schwarzer glänzender und ebner Absonderungen (atso nicht die bereits erwähnten? E.) Er befindet sich im Kiewer Universitäts-Museum.
__________

*) Diese mir nicht verständliche Bezeichnung ist wörtlich übersetzt. E.
»


Kesselmeyer (1861) (s. 373, 428)

13. 1820 12. Juli Lasdany (***)[19] bei Lixna (oder Liksen: 56°0'N., 26°25'O.), N. von Dünaburg. – Sp.-Gew.: 3,66-3,76[20] Gouv. Witepsk G.68.1821.337.[21] W. 1860. S. 1860.
486. 13 1820. 12. Juli Lasdanybei Lixna, N. von Dünaburg; Gouv. Witepsk. Russland ungefähr
56°0'N
26°25'O. 		G. 68. 1821. 337.[21] Aus einem Feuermeteor mehrere Steine, davon einer von 40 ℔[22].


Buchner (1861)

Lasdani (Lixna, Dünaburg), Russland, 1820, Juli 12.

GA. 15, 221. Grotthuss GA. 67, 337 (Abb.)[23] SchwJ. 29, 511. Laugier Ann. d. Mus. 6° année. Bull. Soc. philom. Paris 1823, Juni. SchwJ. 43, 26.[24] GA. 75, 226. Eichwald EJ. 56, 315. Fror. N. 1827. PA. 73, 585.[25] 85, 574.[26] Ergb 4, 16. Karsten EJ. 59, 14. Shepard SJ. (2) 2, 377.[27] (2) 16, 148.[28] PhCtr. 1848, 289. RbH. Suppl 5, 28.[29] J. 1852, 989. K. 3, 288.[30] Ha. 75.[31] MCh. 922.[32] Br. 85.[33]

Rozwinięcia skrótów → patrz Bibliografia/Buchner Otto


Lokalizacja

Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
© Jan Woreczko & Wadi

Lixna, (K) Kołup, Krasław, (L) Łazdany, (O) Oknista, (U) Ushwalde, (W) Warkow

Jezioro Kołup i rzeka Dubna

współrzędne wg Kesselmeyera (1861)

* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki

Lixna po łotewsku Līksna, miejscowość Kołup (łot. Kalupe), wsie Łazdany (łot. Lazdāni, ros. Лаздани) i Warkow (łot. Vārkava, ros. Варкава), jezioro Kołup (łot. Kalupa Ezers), rzeka Dubna (łot. Dubna (upe)), Oknista (łot. Aknīste), Izvalta (Ushwalde).


Przy niemal bezchmurnym niebie obserwowano przelot, poruszającego się z południa na północ, jasnego bolidu. Relacje świadków mówią o spadku trzech okazów meteorytu w trójkącie: jezioro Kołup, rzeka Dubna i wieś Łazdany (patrz → mapa). Dokładny opis miejsc spadku znajduje się również u Drzewińskiego (1825).


Mapa okolic spadku meteorytu Lixna (źródło: Kuhlberg 1867)

Opis planszy (kierunek na północ – z lewej na prawo):

Bezeichnungen
der Karte A.
1. 2. 3. Orte, wo Steine gefallen sind.
4. Hof Warkow, wo das Zerspringen der Feuerkugel in der Richtung 4. 7. gesehen worden.
5. Ort, wo man den Steine 2. in's Wasser fallen sah.
6. Dorf Keisze, gegenüber welchem im morastigen Walde viel Getöse gehört worden.
7. Muthmaassliche Stelle, über welcher der Stein zerplatzte.
der Projection B.
F. Punkt, wo d. Feuerkugel von Lixna aus zuerst bemerkt wurde.
G. Projection dieses Punktes auf die Horizontalebene.
S. Punkt, wo die Feuerkugel platzte.
O. Projection dieses Punktes.
1. 2. 3. Lage der Oerter, wo Trümmer d. Meteoriten gefallen sind
FS. Bahn des Meteoriten. SX. Fortgesetzte Bahn des Schwerpunktes seiner Trümmer.
Alle hart ausgezogenen Linien ____ befinden sich in der Horizontalebene,
alle zarten Linien ......... in der Luft.
GO'g. Neigungswinkel der Ebene der Bahn auf die Direktion WL.
Oy, Ll, S'O'', SO'. Senkrechte Linien zur Berechnung nothwendig
S'O'L. Senkrechte Ebene

Obserwowano spadek okazów w punktach 1. 2. 3., co zgadza się z relacjami świadków (Kosiński 2009; Kuhlberg 1867).

Na mapie znajduje się skala w wiorstach, ale odległości na niej podano w niemieckich Faden. Można przyjąć, że chodzi o włókno, wątek. Faden było wówczas głównie jednostką pomiaru objętości, ale tu użyto go jako miarę odległości. Prawdopodobnie 1 Faden = 3,5 Berliner Ellen = 2,331 metra (patrz → Dawne jednostki miar i wag).


Mapy

Liksna, Kołup i Łozdany. Mapa Polski z 1859 roku (fragment) (źródło: Chrzanowski 1859)

Kołup, Лазданы i rzeka Dubna. Fragment arkusza mapy z 1921 roku
(źródło: Archiwum Map WIG)

Wsie Лаздани (Łazdany) i Варкава (Warkow). Wojskowa mapa topograficzna (źródło: Petro Vlasenko)


Galerie

Fragment meteorytu Lixna (62,40 g, najdłuższy rozmiar 3,2 cm) z kolekcji Geological Survey of India, Calcutta

Bibliografia

  • American Journal of Science and Arts, Meteoric stone of Lixna, vol. 16, ser. 2, 1853, s. 148.[34] Plik DjVu.
  • Bayer Julian, (1868), Pogadanki astronomiczne. Wydanie nowe pomnożone, W Drukarni K. Kowalewskiego, Warszawa 1868, 1869.[35] Plik wLib; plik jLib.
  • Bieliński Józef, (1899-1900), Uniwersytet Wileński (1579-1831), tomy 1 i 2, Kraków 1899-1900, (s. 155, tom 1).[36] Plik dLib (tom 1), dLib (tom 2).
  • Buchner Otto, (1861), Versuch eines Quellenverzeichnisses zur Literatur über Meteoriten, w: Broenner Heinrich L., Abhandlungen, herausegeben von der Senckenburgischen naturforschenden gesellschaft, Bd. 3, Frankfurt a.M. 1859-1861, s. 455-482. Plik PDF; plik DjVu.
  • Chladni Ernst F.F., (1821), Neue Beiträge zur Kenntniss der Feuermeteore und der herabgefallenen Massen, Annalen der Physik, 8, Bd. 68, 1821, s. 329-366. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    . (s. 337-338)
  • Chlebowski Bronisław, Sulimierski Filip, Walewski Władysław, et al., (1880-1902), Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tomy I-XV, Warszawa 1880-1902, (s. 877, tom IV). Pliki PDF.
  • Drzewiński Feliks, (1825), O kamieniach meteorycznych, i przyczynach mogących je tworzyć. Rozprawa czytana na posiedzeniu publiczném w Cesarskim Uniwersytecie wileńskim, dnia 15 września 1825 roku, przez Felixa Drzewińskiego professora Fizyki tegoż Uniwersytetu, Dziennik Wileński, t. III, nr 9, 1825, s. 47-73, (s. 61-63). Plik eLib.
  • Dziennik Wileński, (1820), O kamieniach meteorycznych, spadłych w powiecie dynaburskim, t. III, nr 10, październik 1820, s. 192-198. Plik eLib; plik PDF. Relacja ta była przedrukowana w kwartalniku Meteoryt, 3, 2009, s. 10–11. Plik PDF
  • Eichwald Carl Eduard von, (1852), Der Meteorstein von Lixna (Briesliche Mittheilung an Hrn. A. v. Humboldt.), Annalen der Physik, 85, Bd. 161, 1852, s. 574-579. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Eichwald Carl Eduard von, (1847), Ein Verzeichniss von Meteorsteinfällen in Russland, Archiv für wissenschaftliche Kunde von Russland (red. von A. Erman), vol. 5, 1847, s. 176-184, (s. 179).[37] Plik hPDF.
  • Gazeta Korrespondenta Warszawskiego i Zagranicznego, nr 46, 1828, s. 397-398. Plik eLib.
  • Gilbert Ludwig Wilhelm, (1821), Zusatz, von dem Kurländischen meteorischen Papiere und einem Finnländischen Meteorsteine, Annalen der Physik, 7, Bd. 67, 1821, s. 367-370. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Goebel Adolph F. (Göbel Adolph Friedemann), (1867), 1. Kritische Übersicht der im Besitze der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften befindlichen Aërolithen. 2. Übersicht der in den Museen und Sammlungen von St. Petersburg vorhandenen Aërolithen. 3. Über Aërolithenfälle in Russland aus früheren Jahrhunderten, Bulletin de l'Académie impériale des sciences de St.-Pétersbourg, vol. 11, 1867, s. 222-282, 282-292, 527-555, (s. 253-254).[38][39] Plik DjVu.
  • Grotthuss Theodor von, (1821), Untersuchung eines in Kurland, im Dünaburg'schen Kreise, am 30 Juni (12 Juli) 1820 herabgefallen Meteorsteins, Annalen der Physik, 7, Bd. 67, 1821, s. 337-367 + tablica. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Kesselmeyer Paul August, (1861), Ueber den Ursprung der Meteorsteine. Tafel XII-XIV., w: Broenner Heinrich L., Abhandlungen, herausegeben von der Senckenburgischen naturforschenden gesellschaft, Bd. 3, Frankfurt a.M. 1859-1861, s. 313-454, (s. 373, 428). Plik PDF; plik DjVu.
  • Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.
  • Kosiński Janusz W., (2009), Jeszcze o meteorycie Lixna, Meteoryt, 4, 2009, s. 19-20.[40] Plik PDF.
  • Kosiński Janusz W., (2009), Zaginiony meteoryt Lipno (The lost Lipno meteorite), Acta Soc. Metheor. Polon., 1, 2009, s. 87-89. Plik PDF; plik ASMP.
  • Kosiński Janusz W., (2012), Program działań na rzecz polskiej meteorytyki i „Kosmolityka” Jerzego Pokrzywnickiego[41] (The programme of workings on the thing of the Polish meteoritics and monograph „Kosmolityka” by Jerzy Pokrzywnicki), Acta Soc. Metheor. Polon., 3, 2012, s. 39-47.[42] Plik ASMP.
  • Кринов Евгений Л., (1940b), Дополнение к списку метеоритов СССР, Природа, 12, 1940, s. 55-56, (s. 56).[43] Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Кринов Евгений Л. (Krinov Yevgeny L.), (1948), Метеориты, Академиа Наук СССР, Научно-популярная сериа, Издательство Академии Наук СССР, 1948, ss. 336, (s. 223).
  • Kuhlberg Alphons C., (1867), Analyse und Beschreibung der Meteorite von Nerft, Honolulu, Lixna und eines im Gouverment Jekaterinoslaw gefallen Meteoriten,[44] Archiv für die Naturkunde Liv-, Ehst- und Kurlands, Erste Serie, Vierter Band, Dorpat 1867, s. 1-32[45][46]; dodatek: Der Meteorit von Lixna. Ergänzung zu S. 23, nach einem Manuscript des Grafen Plater-Sieberg, (Nebst einer Tafel.[47]), s. 33-44.[48] Plik PDF; plik DjVu.
  • Kumelski Norbert Alfons, (1826), Opisanie nowo-odkrytych lub mniey znajomych minerałów, Rozbiór dwóch rossyyskich aerolitów, Dziennik Wileński, seria Umiejętności i Sztuka, t. I, wrzesień 1826, s. 269-272.[49] Plik eLib.
  • Kuryer Litewski, (1820), Krasław, nr 86, w Wilnie w Poniedziałek dnia 19 Lipca v.s. 1820 roku. Plik PDF.
  • Laugier André, (1823), Vorläufige Nachricht von der chemischen Analyse zweier in Polen gefundenen Aerolithen und zweier Meteor-Eisen, Annalen der Physik, 15, Bd. 75, 1823, s. 264-268. Tam analizy meteorytów Lipno i Zaborzika. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Laugier André, (1824), Analyse de deux Météorites, Annales de chimie et de physique, 25, ser. 2, Paris 1824, s. 219-221.[50] Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    ; plik hPDF.
  • Nöggerath J., Bischof Gust., (1825), Ueber die grösste europäische Gediegen-Eisenmasse, meteorischen Ursprungs, Schweigger's Journal für Chemie und Physik, Bd. 43, 1825, s. 1-27.[51] Plik hPDF.
  • +Pisulewski S., (1856), Wiadomości o aerolitach czyli kamieniach spadających z powietrza, w: Ungier J., Kalendarz Warszawski popularno-naukowy na rok zwyczajny 1857 który ma dni 365, 1857, s. 60-64. Tam o meteorytach Lipno i Zaborzika.
  • Pokrzywnicki Jerzy, (1957), Koniec legendy meteorytu Lipno, Kosmos B, z. 4(12), 1957, s. 303-304. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Shepard Charles Upham, (1846), Report on meteorites, American Journal of Science and Arts, vol. 2, ser. 2, 1846, s. 377-392. Plik DjVu.
  • Siemaszko Julian Iwanowicz (Симашко Юлиан Иванович), (1891), Каталогъ коллекции метеоритов'ь (Catalogue de la Collection de Météorites de Julion de Siemaschko (Saint Petersbourg, Russie), S.Petersburg 1891 (С. ПЕТЕРБУРГЪ (по июль 1891 г.)), ss. 64.[52][53][54] Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    , (str. tytułowa).
  • Woreczko Jan, (2015), Doniesienia z Wiki. Fragment przepadł w Warszawie, a reszta okazów utonęła, Meteoryt, 2, 2015, s. 26-27. Plik PDF; plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Wtorschetzkii Kasimir[55], (1842), Aerolith, im Volhynschen Gouv. gefallen, Schriften der in St. Petersburg gestifteten Russisch-kaiserlichen gesellschaft für die gesammte Mineralogie, Bd. 1, Abt. 1, 1842, (s. LXX-LXXII (70-72)). Plik hPDF; plik PDF.
  • Wülfing Ernst Anton von, (1897), Die Meteoriten in Sammlungen und ihre Literatur. Nebst einem versuch den tauschwert der meteoriten zu bestimmen (Meteorites in Collections and Their Literature. Including An Attempt To Determine The Exchange Value Of Meteorites), Verlag der H. Laupp'schen Buchhandlung, Tübingen 1897, (s. 211-212).[56][57][58] Plik GIF; plik Internet Archive; plik GoogleBooks.


Przypisy

  1. ^ jeśli nie zaznaczono inaczej, podano współrzędne przyjęte w oficjalnej bazie meteorytów Meteoritical Bulletin Database
  2. ^ a b 30 czerwca 1820 roku wg kalendarza juliańskiego (starego stylu)
  3. ^ a b c wg rękopisu odnalezionego przez Kosińskiego (2009) spadek miał miejsce ok. godz. 17:45
  4. ^ a b c znaleziony okaz został rozbity przez chłopów, a udało się odzyskać tylko jego fragmenty
  5. ^ pud (пуд) – rosyjska jednostka wagi = 16,38 kg (1 pud = 40 funtów); Wikipedia – Pud
  6. ^ wg Krinova (1940b) jedyny znaleziony okaz ważył 18,2 kg
  7. ^ stopa – angielska jednostka długości = 12 cali ≈ 30 cm; Wikipedia – Stopa angielska
  8. ^ relacja ta została przedrukowana w Dzienniku Wileńskim
  9. ^ a b c informacje o dobrach rodziny Zyberk w Chlebowski et. al (1880-1902); ciekawostka: babką europosłanki Róży Gräfin von Thun und Hohenstein była Róża Plater-Zyberkowa, córka Józefa Czapskiego
  10. ^ również na zachód od Lixny w gminie Oknista znajdował się zaścianek z trzech wsi o nazwie Łazdany (Chlebowski et al., (1880-1902), tom XV cz. 2; plik PDF), ale to chyba nie o niego chodziło?
  11. ^ 1 wiorsta = 1077 m; patrz → Dawne jednostki miar i wag; Wikipedia – Wiorsta
  12. ^ chodzi o jezioro Kołup
  13. ^ 1 uncja ≅ 28 g, 1 drachma ≅ 4,3 g, 1 gran ≅ 0,835 g; Wikipedia – Uncja  ●  Drachma (jednostak masy)  ●  Gran (jednostka); patrz → Dawne jednostki miar i wag
  14. ^ 13,4 stopni Réaumura, czyli 16,75°C; patrz → Dawne jednostki miar i wag
  15. ^ Laugier (1823)
  16. ^ w marcu 2012 roku na serwisie aukcyjnym eBay.com oferowano fragment o wadze 2,65 g za 600$!
  17. ^ u Wülfinga (1897) – 2770 g; możliwe, że jest to okaz ze zbiorów Uniwersytetu Wileńskiego (Bieliński 1899-1900), katalog Wülfinga (1897) nie wymienia okazu z Wilna
  18. ^ w wykazie tym jest również wzmianka o przekazaniu do zbiorów okazu meteorytu Białystok
  19. ^ powołanie: (***) Orte, deren genaue Lage bis jetzt noch ermittelt werden konnte.
  20. ^ ciężar właściwy (niem. spezifische Gewicht)
  21. ^ a b powołanie na Chladni (1821) (wg klucza: Gilbert, Bd. 68, rok 1821, s. 337)
  22. ^ ℔ = lb = pfund = funt wagi; Loth = Lot = łut; 1 funt = 32 łuty
  23. ^ Grotthuss (1821)
  24. ^ Schweigger's Journal für Chemie und Physik, Bd. 43, 1825; wyniki analiz Laugiera
  25. ^ Rammelsberg (1848a, Annalen der Physik)
  26. ^ Eichwald (1852)
  27. ^ Shepard (1846),
  28. ^ American Journal of Science and Arts, vol. 16, ser. 2, 1853
  29. ^ Rammelsberg (1841)
  30. ^ Kämtz (1836)
  31. ^ Harris (1859)
  32. ^ Rammelsberg (1860)
  33. ^ Buchner (1859)
  34. ^ streszczenie artykułu Eichwald (1852)
  35. ^ część: Pogadanka 20, s. 205-224; wydanie z 1869 roku zostało rozszerzone i jest w nim część o meteorytach Bjelaja Zerkov i Lixna: Dodatek dziewiąty. O aerolitach spadłych w Białocerkwi i w okolicach Dynaburga, s. 356-357
  36. ^ w zbiorach gabinetu wileńskiego znajdowały się m.in. okazy meteorytów: Bjelaja Zerkov, Brahin, Lixna i Zaborzika (okaz 6 funtów!) (oraz nie wymieniony w tym spisie fragment meteorytu Bialystok (Białystok)).
    „(…) Celniejsze z aerolitów: jeden z Białejcerkwi, w okolicach której spadł w r. 1796, drugi z Dynaburga spadły w r. 1820; trzeci znaleziony w pobliżu wioski Zaborycy przy rzece Słuczy, spadł w r. 1818. Ten ostatni ważył 6 funtów. (…)Żelazo meteoryczne, ważące przeszło 193 funty, znalezione w Brahinie, majętności hr. Rokickiego. Z daru jenerała Korsakowa część kamienia meteorycznego, spadłego w Normandyi, ważąca przeszło 66 funtów. (…)”
  37. ^ zestawienie i krótki opis spadków meteorytów kamiennych oraz znaleziska meteorytów żelaznych na terenie Rosji do 1847 roku; m.in. meteoryty: Bialystok (Białystok), Kikino, Kuleschovka, Lixna, Owrucz, Slobodka, Timochin, Zaborzika; patrz również → Эйхвальд (1845)
  38. ^ m.in. o meteorytach: Białystok, Iwan (niezidentyfikowany), Kuleschovka, Lixna, Poltava, Slobodka, Timochin; doniesienie Wilno 1815; plansza z rysunkami meteorytów Slobodka i Karakol
  39. ^ publikacja ta, w nieco zmienionej formie, ukazała się również po rosyjsku w 1868 roku; patrz → Гебель (1868)
  40. ^ zawiera fragment tekstu: O spadnieniu Kamieni Atmosferycznych w Inflantach Polskich – odnaleziony i opracowany przez Janusza W. Kosińskiego, anonimowy rękopis opisujący szczegółowo okoliczności spadku i znalezienia meteorytu Lixna; wg Kosińskiego: „(…) Warto go [rękopis] zachować, gdyż jest to jeden z najstarszych rękopisów poświęconych meteorytom w języku polskim”
  41. ^ publikacja te nigdy się nie ukazała, część jej rękopisu znajduje się w archiwum PAN
  42. ^ w przygotowywanej Kosmolityce Pokrzywnicki do meteorytów polskich zaliczał m.in.: Bielokrynitschie, Bjelaja Zerkov, Borkut, Brahin, Buschhof, Dolgovoli, Jodzie, Knyahinya, Lenarto, Lixna, Magura, Misshof, Nagy-Borové, Nerft, Novy-Projekt, Oczeretna, Okniny, Owrucz, Padvarninkai, Ruschany, Zaborzika, Zemaitkiemis i Zmenj oraz kilka niezidentyfikowanych doniesień
  43. ^ krótkie informacje o meteorytach: Bialystok (Białystok), Buschhof, Dolgovoli, Jodzie, Lixna, Misshof, Nerft, Okniny, Padvarninkai, Pillistfer, Ruschany, Tennasilm, Zabrodje, Zemaitkiemis, Zmenj
  44. ^ spadek meteorytu Bachmut (Бахмут) 15 lutego 1814 roku w Ukrainie; chondryt zwyczajny L6, TKW 18 kg
  45. ^ tam też: Grewingk C., Die Meteoriten des mineralogischen Cabinets der Universität Dorpat am 1. Mai 1865, s. 29-32
  46. ^ zawiera mapę rejonu spadku meteorytu Nerft (s. 3)
  47. ^ zawiera mapę rejonu spadku meteorytu Lixna (s. 117)
  48. ^ publikacja ta ukazała się również w formie samodzielnego wydawnictwa: Kuhlberg Alphons C., (1865), Analyse und Beschreibung der Meteorite von Nerft, Honolulu, Lixna und eines im Gouverment Jekaterinoslaw gefallen Meteoriten (Mit zwei lithographirlen Tafeln.; mapa rejonu spadku meteorytu Nerft oraz tablice przedstawiające litografie okazów opisanych meteorytów Honolulu i Nerft), Dorpat 1865. Plik PDF; zbiory własne W&W
  49. ^ wyniki analiz meteorytów Brahin, Lixna i Zaborzika
  50. ^ wyniki analiz meteorytów: Brahin, Lixna (Lipno) i Zaborzika; wyniki te opublikowano również w: Laugier André, (1824), Mémoires Sur l'Analyse de Pierres et de Fers météoriques trouvés en Pologne, Mémoires du Muséum d'histoire naturelle, 11, 1824, s. 89-96. Plik DjVu
  51. ^ część: Nöggerath J., Anhang. Laugier's neueste Analysen von Meteoreisen und Meteorsteinen aus Polen, s. 25-27; tam wyniki analiz Laugier'a meteorytów: Brahin, Lixna i Zaborzika
  52. ^ kopię katalogu dla portalu Wiki.Meteoritica.pl udostępniła dr Jadwiga Biała
  53. ^ katalog kolekcji Siemaszki miał kilka wcześniejszych wydań: 1881 (ss. 3), 1882 i 1885 (ss. 7), 1886 (ss. 16, po francusku; Siemachko Julien, Catalogue de la Collection de Météorites de Julien de Siemachko (Saint-Petersbourg, Russie), Paris Janvier 1886 (oraz suppl. wydany po 1889 r.), str. tytułowa); katalog z 1891 roku jest najobszerniejszy (ss. 64)
  54. ^ kolekcję Siemaszki kupił amerykański kolekcjoner H.A. Ward do zbiorów Ward-Coonley Collection, trafiła ona później do Field Museum w Chicago
  55. ^ wg Koblitz MetBase: Wtorschetzky K., Aerolith der am Dec. 27, 1833 im volhynischen Gouvernement gefallen ist
  56. ^ katalog Wülfinga jest najbardziej kompletnym katalogiem zbiorów światowych z końca XIX wieku (patrz również → Wülfing (1894)); autor podaje również jaka część wybranych meteorytów (ich main mass) znajduje się w danej kolekcji; z wymienionych u niego kolekcji (s. 408-429) tylko jedna kolekcja – Breslau (Mineralogisches Museum der K. Universität) – znajduje się dziś w Polsce; wymienia on jeszcze wiele kolekcji prywatnych, np. kolekcję Juliana Siemaszko, von Bredow, F. Krantz, H. A. Ward.
    Jest u Wülfinga jeszcze kolekcja – Danzig (Westpreussisches Provinzial-Museum; mitgeteilt durch Herrn Direktor Professor Dr. H. Conwentz) – znajdowały się w niej 3 meteoryty: Pultusk 99 g, Krasnojarsk 287 g oraz 63 g fragment meteorytu Schwetz (Świecie)
  57. ^ meteoryty polskie w kolekcjach wg Wülfinga (1897)
  58. ^ jeszcze wcześniejszy katalog kolekcji meteorytów wydał w 1863 roku Buchner (1863); patrz również → Światowe kolekcje meteorytów

Zobacz również

Linki zewnętrzne

  • Meteoritical Bulletin Database (MBD) – meteoryt Lixna
  • Encyclopedia of Meteorites (EoM) – meteoryt Lixna
  • Portal HistoricMeteoritres.com – meteoryt Lixna


Ambox question orange.svg
 Co jeszcze na stronę? (What else to supplement?)
(poszukać, uzupełnić …)
  • Buchner (1861)
Źródło „http://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Lixna”
Osobiste