Pultusk (Pułtusk)

	Pultusk (Pułtusk) →
	Meteoryty Pułtusk ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie (Museum für Naturkunde) (fot. Wadi & Woreczko)
	Spadek
Lokalizacja	wsie Obryte, Gostkowo, Rzewnie, okolice Pułtuska, woj. mazowieckie, Polska
Położenie	52°46'N, 21°16'E
Data	30 stycznia 1868 r., ~19:00 (czwartek)
	Charakterystyka
Typ	chondryt zwyczajny, H5
Masa	>250 kg; prawdopodobnie 2 tony
Liczba okazów	dziesiątki (setki?) tysięcy okazów (deszcz meteorytów); największy okaz 9,095 kg
	Meteoritical Bulletin Database
	Synonimy →
	wg NHM Cat: Gostkowo, La Spezia, Lerici, Nossi-Bé, Nosy-Bé, Obritti, Ostrolenka, Sologne, Spezia, Varsava, Warsaw, Warschau, Warshaw; u Pokrzywnickiego jeszcze Ostrołęka; polska nazwa: Pułtusk; Łomża

Z Wiki.Meteoritica.pl

(Różnice między wersjami)

Skocz do: nawigacji, wyszukiwania

Wersja z 10:12, 28 lis 2024

0

Apel do znalazców: Na potrzeby statystyki prosimy znalazców o kontakt i podanie wagi wszystkich znalezionych przez nich okazów meteorytu Pułtusk. Dyskrecja (anonimowość) zapewniona.

Najobfitszy deszcz meteorytów w historii

Deszcz meteorytów, które spadły pod Pułtuskiem. Za Andrzejem S. Pilskim:

30 stycznia 1868 roku (czwartek), wieczorem, około siódmej, pojawiła się nad Warszawą kula ognista mknąca po niebie z południowego zachodu na północny wschód. Jej jasność błyskawicznie rosła i wkrótce stała się jaśniejsza niż Księżyc w pierwszej kwadrze. Początkowa biała barwa bolidu zmieniła się na zielono-niebieskawą, a w końcu ciemnoczerwoną. Warszawiacy wybiegali z domów myśląc, że to pożar. Ognista kula ciągnęła za sobą białawy, zakrzywiony ogon o długości 9 stopni. Mieszkańcy wsi położonych na południe i wschód od Pułtuska zobaczyli kulę ognistą, która stawała się większa i jaśniejsza, aż nie można było na nią patrzeć. Potem światło zgasło i usłyszano potężną, przewlekłą detonację, zakończoną serią odgłosów przypominających wystrzały karabinowe lub werble. Wieśniacy ze wsi Rowy nad Narwią słyszeli świst spadających kamieni i odgłosy uderzeń o ziemię i lód na rzece. Także mieszkańcy wsi Nowy Sielc i Gostkowo słyszeli uderzenia kamieni o ziemię, dachy i drzewa. Rankiem znaleźli wiele czarnych kamieni leżących na śniegu i lodzie. Oto ich opis z broszury wydanej w języku francuskim przez Szkołę Główną w Warszawie^[6], w tłumaczeniu Jerzego Pokrzywnickiego:

Okazy dostarczone do Szkoły Głównej pokryte były szklistą warstwą koloru brunatnoczarnego, grubości średnio 0,5 mm. Warstwą tą pokryte były i małe dostarczone później okazy, tak iż każdy z nich stanowił mały indywidualny okaz. Znajdują się okazy mające zupełnie inną postać, jak gdyby zostały one rozbite, i których powierzchnia rozłamu pokryta jest podobną korą, aczkolwiek w sposób „niedoskonały”. Powierzchnia pewnej ilości meteorytów bywa miejscami pomarszczona bruzdkami promieniującymi z jednego punktu, powstałymi prawdopodobnie podczas zmiękczenia się kory.

Elipsa spadku meteorytu Pułtusk (na podstawie mapki pochodzącej z broszury wydanej przez Szkołę Główną w Warszawie)^[6]

Główna masa meteorytów składa się z ziarnistych okruchów koloru popielatoszarego z odcieniem żółtawym. Główna masa niektórych okazów wykazuje dwa odcienie szarego koloru: jasnoszary i ciemnoszary. Te dwa odcienie zlewają się czasem w ten sposób, że powierzchnia wydaje się jakby „marmurowa”. Czasami zaś kolor szary ciemniejszy obejmuje części większe, otoczone jaśniejszą masą, co daje jej wygląd brekcjowaty. Na jednych okazach przeważa odcień jasny, na innych znów ciemny, tak iż pod tym względem panuje skrajna różnorodność.

W głównej masie meteorytów dają się zauważyć globule, których liczba w różnych okazach bywa różna, lecz na ogół są one nieliczne. Bywają one w dwóch odmianach: jedne, dość kruche, są rzadsze, inne, ciemnoszare, bywają czasem elipsoidalne, a średnica ich sięga 3 mm. Żelazo-nikiel rozsiany jest w meteorycie w postaci różnego kształtu i wielkości ziarnek koloru szarostalowego. Jedne są małe, niedostrzegalne gołym okiem, inne znacznie większe, aż do wielkości kilku milimetrów.

Najnowsze badania sugerują, że meteoryt Pułtusk jest brekcją polimiktyczną typu H3.8-6 (Siemiątkowski 2004; Krzesińska et al. 2015; Krzesińska 2016).

wg Pokrzywnickiego

Plik DjVu

Pułtusk (Pokrzywnicki 1964)

...opisy spadku, opisy znalezisk...

Oryginalna notatka dołączona do jednego z okazów meteorytu Pułtusk ze zbiorów Muzeum Ziemi w Warszawie.
„Dnia 30 Stycznia 1868 roku o godzinie 7 wieczorem podczas pełni Księżyca przy 16 stopniach mrozu spadły pod Pułtuskiem aerolity w pasie o długości 17 wiorst, a szerokości 3 wiorst. Podczas tego światło było nadzwyczaj silne, jakby podczas południa i towarzyszył silny huk. Massa tych kamieni wpadło do rzeki Narwi.”

Pogoda

W Warszawie temperatura wynosiła minus 6 stopni Réaumura^[7] (czyli około -7,5 stopnia Celsjusza). Ciśnienie wskazywane przez barometr wynosiło około 28 cali (czyli ok. 711 mmHg)^[8], natomiast wg Babczyński et al. (1868) ciśnienie w Warszawie wynosiło wówczas 753,52 mmHg (1004,6 hPa). W dniu spadku meteorytu Księżyc był 2 dni przed pierwszą kwadrą (nów Księżyca wypadał 24 stycznia, pełnia 8 lutego).

Gazeta Warszawska z 16 marca donosi, że w nocy po bolidzie zaczął padać śnieg. W Kurjerze Codziennym z 3 lutego donoszono z „Lipna: Nazajutrz po najpiękniejszej pogodzie, mieliśmy wiatr, śnieg i deszcz. (tak jak i w Warszawie)”.

Czas trwania zjawiska

Według Kurjera Warszawskiego i Kurjera Codziennego z 31 stycznia przelot bolidu trwał przeszło 4 sekundy (4-5 sekund), a po 3½ minuty dało się słyszeć w Warszawie huk i grzmoty trwające około trzech minut (wg Gazety Warszawskiej z 4 lutego). Odległość wybuchającego aerolitu od Warszawy oszacowano na 10 mil (ok. 74 km^[9]).

Według Babczyński et al. (1868) „maksymalny blask” trwał 3-4 sekundy.

Tor bolidu

Dla obserwatora z Warszawy bolid przemieszczał się z południowego-zachodu na północny-wschód. Bolid zgasł na wysokości blisko 20 stopni nad horyzontem. W Kurjerze Codziennym nr 24 opisano trasę bolidu na tle gwiazdozbiorów. Za „meteorem” „w postaci kuli”, „mającej pozornie wielkość dużej kuli armatniej” ciągnął się „ostro określony szeroki ogon światła białego” (Kurjer Codzienny z 3 lutego).

Maksymalna średnica widocznej „kuli” wynosiła 15-20 minut kątowych (tarcza Księżyca ma ~30'). Zostawiała ona za sobą słaby ślad świetlny, osiągający do 9° długości i 2° szerokości (Babczyński et al. 1868).

Bolid miał kolor biały, a w końcowej fazie „rozpierzchł się w prześliczne czerwone światło, które w następnym mgnieniu oka, zmieniając kolor swój czerwony na zielonawy, zgasło” (Kurjer Codzienny z 3 lutego). W końcowej fazie bolid eksplodował na „tysiące iskier”.

Obrazowy opis toru bolidu i czasu po jakim słychać było grom dźwiękowy w Warszawie przytoczył Galle (1868)^[10]. Cytowany fragment pochodzi z artykułu zamieszczonego w Meteorycie 2/2013^[11]:

Pan v. Bäckmann szedł chodnikiem po zachodniej stronie ulicy…. Widział, jak bolid pojawił się zza domów stojących po zachodniej stronie Krakowskiego Przedmieścia i leciał nad ulicą, …oddalając się od niego; na koniec rozsypał się nagle nad wschodnią ścianą domów w wielką ilość świecących punktów, przypominających iskry. Przez chwilę spoglądał w kierunku miejsca, gdzie nastąpiło to zjawisko, po czym ruszył, kontynuując spacer w kierunku Nowego Światu. Idąc równym krokiem i oglądając się trzy czy cztery razy po kilka sekund w kierunku zjawiska dotarł do drugiej przecznicy i wtedy usłyszał grzmot trwający kilka sekund, a po nim straszliwy, trzeszczący huk, znacznie głośniejszy od wystrzału armatniego. Zaraz po huku nastąpiły podobne trzaski, po czym zapadła cisza…. Odstęp czasu między świetlnym zjawiskiem aerolitu, a następującą po nim detonacją wyniósł nieco ponad 3 minuty.

W broszurze Babczyński et al. (1868) tak opisano widok bolidu na tle nieba (za Kosiński 2007-2008):

(…) Zjawisko obserwowane z Warszawy, widoczne było na niebie w postaci kuli ognistej lecącej od głowy Andromedy przez gwiazdozbiory Kasjopei, Cefeusza i Smoka do gwiazdy η Wielkiej Niedźwiedzicy; kuli wlokącej za sobą białawy wygięty ogon, którego wklęsłość skierowana była ku dołowi. (…)

Pokuszono się również o próbę wyznaczenia bezwzględnego toru meteoroidu. Babczyński et al. (1868) opierając się przede wszystkim na obserwacjach z Warszawy, Gdańska i Wrocławia podaje, że bolid zapłonął na wysokości 23,5 mili geogr. (174 km !?), a zgasł nad wsią Gostkowo na wysokości 2,5 mili geogr. (18,5 km). Poruszał się pod kątem 45 stopni do horyzontu. Przebył w czasie 4,5 sekundy drogę 29,6 mili geogr. (220 km) ze średnią prędkością 6,6 mili na sekundę (48,8 km/s). Z punktu widzenia dzisiejszej wiedzy o zjawiskach bolidów i spadków meteorytów, wiemy, że wyliczenia te są błędne. Najwięcej zastrzeżenia budzi oszacowanie wysokości na jakiej zapłonął bolid, stąd reszta obliczeń, będąca jej pochodną, jest obarczona dużym błędem.

Morozewicz (1931) podał, że bolid przemieszczał się z północnego-wschodu na południowy-zachód, co by wyjaśniało występujące czasami w internecie (np. dawniej w polskiej Wikipedii) ilustracje z błędnie zaznaczonym kierunkiem spadku. Wiemy, że było dokładnie odwrotnie!

Czy były dwa bolidy?

W wielu ówczesnych doniesieniach prasowych w opisach pojawia się informacja o obserwacji dwóch bolidów (kul ognistych). Relacjonują to świadkowie m.in. w Kurjerze Warszawskim z 31 stycznia, Gazecie Polskiej z 10 lutego i Dzienniku Warszawskim z 22 lutego.

Znaleziska

W broszurze Babczyński et al. (1868) tak relacjonowano wielkość znajdowanych okazów i ich rozmieszczenie (za Kosiński 2007-2008):

(…) Jeden z największych meteorytów ważył do 4 kg i spadł we wsi Rzewnie, (…)

Według opisu włościan względna odległość, w której fragmenty spadły na zamarzniętą powierzchnię Narwi wynosiła od 20 do 30 metrów. Mieszkańcy donosili, że widzieli wokół kamieni na lodzie czarniawy proszek, który wkrótce uniosła woda.

Wielkość spadłych meteorytów wzrastała w kierunku północno-wschodnim. Znalezione w okolicach Obrytego ważą przeciętnie 100 gram, w Ciołkowie 200 gram, w Gostkowie od 400 do 800 gram, w Sielcu od 1,2 do 1,6 kg.

Prędkość z jaką spadały kamienie nie była zbyt duża, ponieważ żaden z fragmentów nie był wbity w lekko zamarzniętą ziemię, a lód w rowach i na brzegach rzeki nie został skruszony. (…)

W latach 90. ub.w. Janusz W. Kosiński dotarł do mieszkanki tamtych okolic Wandy Zambrzyckiej (Kosiński 1999), której przodkowie zamieszkiwali te tereny i jak wynika z jej wspomnień, zebrali i sprzedawali wiele okazów meteorytów Pułtusk. Patrz → Pułtusk/Zambrzyccy.

Wybrane doniesienia o liczbie i wielkości znalezisk z ówczesnej prasy.

„We wsi Sielcu o 2 mile od Pułtuska, w majętności p. Gąsowskiego – część ogrodu pokrytą została drobnemi odłamkami kamieni. – Oprócz tego, ze wsi Czerwonki przysłano do Pułtuska kilka znaczniejszych odłamów, które złożono w biurze miejscowego Naczelnika powiatu.” (Kurjer Codzienny z 3 lutego)
„Dowiadujemy się, że wydelegowany został ze Szkoły Głównej Prof. Babczyński, na grunt do wsi Gostkowa w Powiecie Pułtuskim, dla zebrania szczątków bolidu, który tam spadł w ogromnej ilości, tak, że szczątki mają zawierać kilka fur.” (Kurjer Warszawski z 6 lutego)
„Nie wszystkie atoli aerolity w tak wysokiéj temperaturze dosięgają ziemi. Tak około Pułtuska w roku 1868, w dziesięć minut po spadnięciu kamieni, właściciel Nowego-Sielca znalazł kamień przeszło 7 funtów ważący, zatopiony w śniegu, już zupełnie zimny, a na niektórych mniejszych, nawet warstwa śniegu przyległa.” (Steczkowski, Biblioteka Warszawska, 1874)

Ofiary wśród ludzi?

Nie zanotowano przypadków ofiar wśród ludzi spowodowanych spadkiem meteorytów, ale w Kurjerze Warszawskim z 17 lutego znajduje się opis „ofiar pośrednich”:

(…) Schody wązkie, spadziste, wcale nie oświecone, nic zatem dziwnego, że kilka osób spadło. Jedna staruszka złamała sobie prawą nogę, troje dzieci powywijało sobie nogi, kilka osób, niewidząc słupa na zakręcie, porozraniali sobie głowy, – dosyć, że pięć osób jest mocno, a sześć mniej uszkodzonych. (…)

Więcej szczegółów patrz → Kurjer Warszawski, nr 38 (17 lutego 1868).

Gdzie spadło?

Zanim poprawnie rozpoznano miejsce spadku meteorytów w prasie pojawiały się doniesienia o innych czasem bardzo odległych lokalizacjach. Kurjer Codzienny z 4 lutego pisał, że „część aerolitu tego spadła we wsi Biskupicach pod Miłosławiem w W. Ks. Poznańskiem”. Natomiast Kurjer Warszawski z 17 lutego podawał, że „Meteor ten spadł ćwierć mili za miasteczkiem Szlawenczyc (na Szlązku)”. Spekulowano na potęgę.

Hammer

W relacjach ze spadku znajdują się wzmianki, że część okazów spadła na zabudowania w okolicznych wsiach. Daje to podstawy do zaliczenia meteorytu Pułtusk do tzw. hammerów. W broszurze Babczyński et al. (1868) znajdujemy informację, że (za Kosiński 2007-2008):

(…) Ostry gwizd i wyraźny odgłos uderzeń twardych ciał o dużej masie uderzających o ziemię słyszany był również we wsiach Nowy Sielc i Gostkowo. Bardzo wielu mieszkańców tej ostatniej wsi słyszało odgłos kamieni spadających z siłą na metalowy dach domu dzierżawcy i innych osób oraz na płoty, drzewa itp. (…)

Więcej o tym, jak ówczesne gazety relacjonowały całe to wydarzenie i późniejsze relacje → patrz Pułtusk/Czasopisma.

... ile spadło okazów?, gdzie trafiły?, handlowanie meteorytem...

Ile spadło okazów?

Ocenia się, że spadło ok. 70 000 meteorytów^[12], o łącznej wadze ponad 2 tony. Większość, to kilku gramowe okazy zwane „grochem pułtuskim” (ang. Pułtusk peas). Największy znaleziony okaz waży 9095 g. Byłby to największy deszcz meteorytów kamiennych pod względem liczby meteorytów.

Wyjazdy na teren spadku prof. Tytusa Babczyńskiego^[13] (za Szkoły Głównej) i Karola Deike^[14] adiunkta Obserwatorium Astronomicznego w Warszawie zaowocowały przywiezieniem około 400 okazów meteorytu.^[15] Babczyński et al. (1868) (za Kosiński 2007-2008):

(…) Liczba meteorytów różnej wielkości zebranych dla Szkoły Głównej sięgała 400 sztuk. Jeden z nich ważył 7 kilogramów, 3 inne ważyły po 4 kilogramy, a największy z pozostałych ważył 2,4 kilograma.

Tymczasem liczba ta nie zawiera całkowitej ilości meteorytów. Duża ich część zaginęła na łąkach wsi Sokołowo i Sielc, które pokryte były wodą. Duża ich część spadła na rzekę Narew i nie mogła zostać zebrana z powodu zbyt cienkiej warstwy lodu pokrytej dodatkowo wodą.

Zebrane kamienie pozwalają przypuszczać z dużym prawdopodobieństwem, że tworzyły one 1/3 całego meteorytu. Całkowita waga fragmentów, które spadły wynosi więc od 500 do 600 kilogramów. (…)

Fragment broszurzy wydanej przez Szkołę Główną w 1868 roku, na który powołuje się Stenz (1937)

Według prof. Edwarda Stenza (Stenz 1937) liczba zebranych okazów wynosiła ok. 1000 sztuk. Według niego cytowana często w literaturze liczba 100 000 okazów była wynikiem pomyłki w interpretacji liczby „100,000” występującej w broszurze wydanej przez Szkołę Główną w 1868 roku Notice sur la météorite tombée le 30 janvier 1868 aux environs de la ville de Pułtusk^[16], a oznaczającej tam „100%” z dokładnością trzech miejsc po przecinku (ciekawe spostrzeżenie! – Redakcja).

(…) 100 parties de la masse pierreuse renferme donc:

silicates solubles dans l’acide chlorhydrique 47,014,

silicates insolubles .................. 52,986,

––––––

100,000.

Stenz za Neumayrem (1912) skłaniał się za przyjęciem liczby 3000 okazów za najbardziej prawdopodobną. Artykuł Stenza (1937) w Nature wywołał burzliwą dyskusję dotyczącą szacowanej liczby spadłych okazów. Paneth (1937) uważał liczbę 100 000 za niewygórowaną, natomiast Spencer (1937) za możliwą. Jan Samsonowicz (1952) szacował liczbę okazów meteorytu Pułtusk w światowych kolekcjach na 4000-5000 sztuk, co stanowiłoby, wg wygórowanych szacunków, tylko(!) ok. 5% wszystkich spadłych okazów!

Wydaje się, że podawane liczby 70 000 (Samsonowicz (1952) podaje precyzyjnie 68 870) czy też 100 000 sztuk, są mocno zawyżone!?

Lang i Kowalski (Lang et al. 1971) sporządzili zestawienie liczby okazów meteorytu Pułtusk podawanych przez różnych autorów – od 3000 (Neumayr 1912; Stenz 1937) do 100 000 (Wülfing 1897; Olivier 1925; Spencer 1937), aż do kilkuset tysięcy (Rath 1869), po „niezliczoną” (Galle 1868). Sami obliczyli, że było ich ~180 000 sztuk o łącznej wadze ok. 2 ton. Zastosowany przez nich model matematyczny bazujący na średnim rozkładzie okazów w terenie, przyjęcie za obszar spadku elipsy zaproponowanej przez Samsonowicza oraz uwzględnienie bardzo małych okazów, dał powyższy wynik. Wiemy, że elipsa wyznaczona przez Samsonowicza jest zbyt rozległa – na pewno jest za szeroka i za długa. Autorzy broszury z 1868 roku (Babczyński et al. 1868) podali, że obszar spadku miał ok. 16 km²^[17], Samsonowicz (1952) rozszerzył go do ok. 127 km²! Lang i Kowalski uwzględnili w swych obliczeniach również okazy „dużo mniejsze” niż „groch pułtuski”. Zakładając, że oba te założenia mocno zawyżyły liczbę oraz łączną wagę okazów, można przypuszczać, że spadek meteorytu Pułtusk w rzeczywistości to było kilka tysięcy okazów o łącznej wadze kilkuset kilogramów.

Są również relacje mówiące o „całych furach (wozach)” pełnych okazów: Kosiński (1999, wspomnienia Wandy Zambrzyckiej) oraz Kurjer Warszawski z 6 lutego 1868 roku.

Kolekcje

Okazy meteorytu Pułtusk, z racji swej liczności i łatwości dostępu, trafiły do wszystkich liczących się kolekcji instytucjonalnych na świecie.^[18] Wiele muzeów do dziś posiada na swoim stanie setki okazów meteorytu Pułtusk (wg Koblitz MetBase):

Zbiór	Koblitz MetBase	uwagi
Paris, Mus. d'Hist. Nat.	25,9 kg	największy okaz ~2,5 kg (Meunier 1898)^[19]; obecnie wg McCall et al. (2009, Caillet Komorowski) w kolekcji 19974,49 g
Warsaw, Muz. Ziemi, Polish Acad. Sci.	20,4 kg	największy okaz 8100 g; szczegółowa zawartość zbiorów polskich → katalog meteorytów na stronach PTMet, Hanczke (1995) i Łaptaś et al. (1998)
Vienna, Naturhist. Mus.	17,9 kg	największy okaz 7150 g (wg Berwertha (1903) na koniec 1902 roku w kolekcji znajdowało 41 okazów o łącznej masie 15,843 kg, w tym ww. największy)
Cracow, Geol. Inst., Polish Acad. Sci.	17,8 kg	największy okaz 2970 g
London, Nat. Hist. Mus.	17,5 kg	największy okaz 9095 g^[19]
Bonn, Min. Mus. Univ.	15,0 kg	największy okaz 3770 g (Rath 1875; Laspeyres 1894)
Moscow, Acad. Sci.	14,1 kg	największy okaz 4238 g^[19]; oraz okazy 2920, 2295, 1380 i 871 g (Явнель 1986)
byłe ZSRR (Ivano-Frankov, Geol. Mus. St. Petersburg, Mining Mus. Moscow, Min. Mus. Geol. Inst. Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.) (szczegółowy wykaz, patrz → Явнель 1986)	(8,6 kg 7,36 kg 5,25 1,25 kg)	razem z kolekcją Moscow, Acad. Sci. daje to ponad 28,56 kg! (więcej niż w Paryżu); (Ясинская 1968; Явнель 1986) w kolekcji Ivano-Frankov, Geol. Mus. okazy 1031 i 893 g; w kolekcji St. Petersburg, Mining Mus. okaz 5990 g; w kolekcji Moscow, Min. Mus. Geol. Inst. okaz 4150 g
Chicago, Field Mus. Nat. Hist.	12,9 kg	największy okaz 7897 g^[20]
Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ.	10,6 kg	największy okaz 8070 g^[21]^[19]; wg Kleina (1904) w zbiorze było w sumie 10647,5 g, a największy fragment miał 8070 g
(…)
Stockholm, Naturhist. Riksmus.	4,84 kg	największy okaz 2900 g; łącznie 79 okazów (wg katalogu muzeum)
Budapest, Nat. Mus. Budapest, Eötvös Lorand Univ.	4,42 kg 2,00 kg	największy okaz (NM) 1250 g (Ravasz 1969) największy okaz (ELU) 1199 g (źródło: Kormos Balázs‎, facebook)
Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.	1,25 kg	według Tiirmaa (1996): 65 okazów o wadze 1250,2 g^[22] + okaz 606 g^[23] (Geoscience collections of Estonia: record); według Aaloe (1963) 66 okazów o wadze 1865,6 g, w tym okaz 616 g
(…) kolekcje polskie
Warsaw, Geol. Inst., Polish Acad. Sci.	6,6 kg	zbiory przeniesiono do Krakowa (prawdopodobnie do Muzeum Geologicznego ING PAN w Krakowie)
Cracow, Min. Dept., Jagellonian Univ.	4,8 kg	największy okaz 2843 g; obecnie w zbiorach Centrum Edukacji Przyrodniczej UJ
Cracow, Geol. Dept., Jagellonian Univ.	1,37 kg	obecnie w zbiorach Centrum Edukacji Przyrodniczej UJ
Hamburg, Mus. Min.-Petrogr. Inst.	1,19 kg	największy okaz 467,6 g oraz tzw. „groch pułtuski” 226 g
Poznan, Inst. Paleozoology^[24]	737 g	wg Pokrzywnickiego okaz całkowity (737 g) będący darem Zbigniewa hr. Węsierskiego Kwileckiego do zbiorów Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego; patrz → Swindnica Gorna (Rocznik TPNP, 1915)
Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.	378 g	największy okaz 205 g (Pilski 2001)
Turin, Inst. Min. Mus.	321 g	dwa okazy: 104,4 i 32,6 g (Costa et al. 2018)

Muzeum Wydziału Geologii UW		3325,4 g (233 okazy; największy 254,9 g) (Stępisiewicz 2012; Szczygielska 2004)

Sumaryczna waga wszystkich okazów w 173 kolekcjach wymienionych w Koblitz MetBase, wynosi 246,492 kg (z tego w polskich zbiorach – 52,085 kg)!^[25] Według danych z końca XIX wieku było ok. 200,9 kg (Wülfing 1897, w katalogu tym brak danych o kolekcjach polskich!).

Największe okazy

Zobacz również → Pułtusk/Największe okazy

Zachowane w kolekcjach (oraz opisane w literaturze i/lub zaginione(?)) największe (≥1 kg) okazy z deszczu meteorytu Pułtusk znajdują się w następujących zbiorach^[26]:

Kolekcja	waga [g]^[27]	opis/źródło
?	9521	taką wagę okazu podaje Samsonowicz (1952) za Spencerem (1937), ale to chyba błąd?; Spencer (1937) wymienia jeszcze kilka okazów powyżej 1 kg: ~~9095~~ (Londyn), ~~8070~~ (Berlin), ~~7938~~ (Chicago), ~~7150~~ (Wiedeń), ~~3770~~ (Bonn), ~~2500~~ (Paryż?), 1702, ~~1040~~, ~~1025~~ (Paryż)^[28]
Muzeum Historii Naturalnej w Londynie	9095	okaz kupiony od rodziny Zambrzyckich^[19]
Muzeum Historii Naturalnej w Londynie	3545	okaz kupiony od Krantza^[29] (Spencer 1937; Prior 1953)
Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie	8102,8	okaz kupiony od rodziny Zambrzyckich^[19]; wg Koblitz Metbase 8070 g
Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie	1472	okaz sprzedał A. Lilge^[30] (Biała et al. 2018)
PAN Muzeum Ziemi w Warszawie	8100	okaz kupiony w 1956 r., pochodzi z Gostkowa (Pilski 1997)
	3130	okaz z kolekcji J. Samsonowicza (ze wsi Rzewnie); piękny okaz ze świeżą skorupą i regmagliptami
	2343	okaz z kolekcji J. Samsonowicza (ze wsi Dąbrówka)
	2435	Pokrzywnicki (1964) wymienia jeszcze taki okaz w zbiorach, ale to pewnie czeski błąd: 2435⇔2343!?
	1400	fotografia okazu znajduje się w Uranii, 9/1994 (gdzie jest błędnie podpisany jako 1445 g?!); dar J. Samsonowicza sprzed 1938 roku; na powierzchni okazu stara naklejka z napisem „Pułtusk 1.”; na etykiecie muzeum jest podana waga 1445 g
Field Museum w Chicago	7893,6	jest to okaz 7850 g z kolekcji Juliana Siemaszko (1891); okaz waży 7893,59 g^[31]
Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu	7150	okaz do kolekcji sprzedał w 1874 roku Sigmund Stern (Biała et al. 2018)
Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu	2136	okaz ofiarował w 1875 roku Heinrich Drasche von Wartinberg (Biała et al. 2018); fotografia okazu
??	>7000-8000	18 funtów^[32]; patrz Gazeta Warszawska z 3 czerwca 1868 roku
??	~7000	Babczyński et al. (1868) podaje, że znaleziono okaz 7 kg
??	~7000	tygodnik Ziemia nr 19 z 1929, zawiera informację o prezentowanym na wystawie etnograficznej w Pułtusku w 1929 roku 7-kilogramowym okazie meteorytu!
Muzea „radzieckie” (Явнель 1986) (szczegółowy wykaz, patrz → Явнель 1986)	5990	St. Petersburg, Mining Mus.; (Явнель 1986; ЛГМ - Ленинградский горный музей (Ленинград))
	4238	Moscow, Acad. Sci.; okaz kupiony od rodziny Zambrzyckich^[19]; (Явнель 1986; АН СССР - колл. Комитета по метеоритам АН СССР (Москва))
	4105	Moscow, Min. Mus. Geol. Inst.; (Явнель 1986; МГРИ - Минералогический музей Московского геолого-разведочного института им. С.Орджоникидзе (Москва))
	2920	Moscow, Acad. Sci.; (Явнель 1986; АН СССР)
	2295	Moscow, Acad. Sci.; (Явнель 1986; АН СССР)
	1380	Moscow, Acad. Sci.; (Явнель 1986; АН СССР)
	1031	Ivano-Frankov, Geol. Mus.; (Ясинская 1968; Явнель 1986; ИФИ - Геологический музей Иваново-Франковского института нефти и газа)
??	3× >4000	Babczyński et al. (1868) podaje, że znaleziono 3 okazy powyżej 4 kg
Ignacy Wawrzecki	~3900 lub ~3500 lub ~2800	7 funtowy okaz w kolekcji Ignacego Wawrzeckiego (Rübezahl, nr 74, Heft 8, 1870, s. 413); trudno określić jaką wartością funta się posłużono? Czy funtem ausriackim (~0,56 kg), funtem pruskim (~0,50 kg) czy funtem warszawskim (~0,40 kg)? Patrz → Dawne jednostki miar i wag
Muzeum w Bonn	3770	wymienione w kolekcji w Bonn okazy kupiono od Krantza^[29] (Rath 1875; Laspeyres 1894); za Rath (1875): „Grosser sehr unregelmässiger Stein mit einer grossen, kaum überrindeten Bruchfläche.”
	2150	„Kosmiczna Drzazga” 😀, za Rath (1875): „Ein grosses, ganz umrindetes Steinfragment, von eigenthümlich unregelmässiger Form, ein kosmischer Splitter; eine fast ebene Bruchfläche entblösst ein grösseres Nickeleisenkorn. Ein beim Niederfall entstandener frisflher Bruch zeigt das Eindringen der peripherischen Schmelzmasse in das Innere des Steins in Form schwarzer Linien und Adern.”
	1232	trafił do kolekcji Bremen, Koblitz Colln. (opisany jako 1233 g); obecnie okaz w kolekcji Karla Moritz; patrz dalej; za Rath (1875): „unregelmässige Pyramiden mit flacher, gerundet dreiseitiger Basis und einer scharfen, seitlich gestellten resp. umgebogenen Spitze” za Laspeyres (1894): „(1233,0 gr) Krantz’sche Sammlung (v. Rath Nr. 52 o). Ganz gleichmässig mit dicker Schmelzrinde umgebener Stein von pyramidaler Gestalt.”
	1138	za Rath (1875): „nieregularny okaz z dziwnymi wcięciami” za Laspeyres (1894): „(1137,0 gr) Krantz’sche Sammlung (v. Rath Nr. 52 r). Ganz umrindeter Stein mit napfförmigen Vertiefungen und einigen tiefen „Einkerbungen“.”
— znaleziska współczesne (znalazca)	3693 (Marcin Hajwos); wg Marcina Cimały okaz ważył 3700 g; przed oczyszczeniem ważył 3786 g; został on pocięty na 15 płytek i dwie piętki
Muzeum Geologiczne ING PAN w Krakowie	2970	Łaptaś (1998); Pokrzywnicki (1964) wymienia jeszcze okaz 3035, ale to pomyłka, gdyż chodzi o okaz 2970 g (nr inw. ZNGPAN B-V-57/33.1), na którym znajduje się etykieta z napisem Pułtusk 3035; fotografia tego okazu znajduje się na portalu Wirtualne Muzea Małopolski – Meteoryt „Pułtusk”
	1800
	1210	(nr inw. ZNGPAN B-V-57/33.3)
	1000	(nr inw. ZNGPAN B-V-57/33.4)
Muzeum w Sztokholmie	2900	kompletny okaz (155×120×85 mm; Rath 1868) (wg katalogu kolekcji)
Centrum Edukacji Przyrodniczej UJ (wcześniej Muzeum Geologiczne ING UJ w Krakowie)	2843 (2860)	wg Pokrzywnickiego (1964) okaz miał 2843 g i pochodził z Miejskiego Muzeum Przemysłu w Krakowie
	1354 (1360)	prawdopodobnie to ten okaz, jako 1370 g, wymienia Pokrzywnicki (1964) w swoim katalogu w zbiorach DEPARTMENT OF GEOLOGY OF THE JAGEILLONIAN UNIVERSITY?
Muséum d'histoire naturelle, Paris	2325,1	katalog muzeum, nr inw. MNHN-GT-570; zapewne okaz ~2,5 kg wg Meuniera (1898); cześć okazów kupiono od rodziny Zambrzyckich^[19]
	1954,3	katalog muzeum, nr inw. MNHN-GT-2848a
	1607,5	katalog muzeum, nr inw. MNHN-GT-2847a; Meunier (1896) pisze, że największy okaz miał 1,7 kg, a trzy inne powyżej 1 kg
	1570,5	katalog muzeum, nr inw. MNHN-GT-2848b
	1348	katalog muzeum, nr inw. MNHN-GT-2846
	1270,2	katalog muzeum, nr inw. MNHN-GT-2847b
	1045,8	katalog muzeum, nr inw. MNHN-GT-579
	1025	oraz okaz otrzymany od Szkoły Głównej w 1868 roku (Daubrée 1868); zapewne jest to okaz 1045,8 g?
— znaleziska współczesne (znalazcy)	~1576 (Janusz Kosmowski) ~1510 (Łukasz Smuła) ~1500 (Arkadiusz Bingoraj) ~1498 („J.Zwierzak”)
Muzeum Historii Naturalnej w Budapeszcie	1250	kompletny okaz z utrąconym narożnikiem (132×85×55 mm; Ravasz 1969); wg Semsey (1887) i Tokody (1951) okaz ważył 1235 g
Obserwatorium Astronomiczne UW w Warszawie	1235	wg Pokrzywnickiego (1964) okaz miał 1305 g; przed wojną to ten okaz znajdował się na biurku dyrektora obserwatorium prof. Michała Kamieńskiego^[33] (Gadomski 1929); okaz 1305 g był wystawiany na wystawie „Budowa Wszechświata” w 1953 roku w Warszawie (Urania, 1955)
Bremen, Koblitz Colln.	1233	fotografia okazu w Koblitz MetBase; obecnie okaz w kolekcji Karla Moritz
Eötvös Loránd University Budapest	1199	kompletny okaz (źródło: Kormos Balázs‎, facebook)

— duże okazy (tj. >800 g)	duże okazy w kolekcjach polskich (Pilski 2001): PAN Muzeum Ziemi w Warszawie: 986,35^[34], 938 g^[35] Muzeum Geologiczne PAN w Krakowie: 875 g (nr inw. ZNGPAN B-V-57/33.5) duże okazy w kolekcji w Bonn: 977, 944, 880, 866, 827 g (Laspeyres 1894)^[36] duży okaz w Budapeszcie: 982 g (Ravasz 1969) duży okaz w Londynie: 845 g (kupiony od Krantza) duży okaz w Moskwie: 871 g (Явнель 1986; АН СССР) duży okaz w Ukrainie (Ivano-Frankov, Geol. Mus.): 893 (904?) g (Ясинская 1968; Явнель 1986; ИФИ) duży okaz w Waszyngtonie (NMNH): 932,8 g (wg katalogu online muzeum)

Analiza rozkładu wag

Analizując rozkład wag największych okazów (≥1 kg)^[37], wyraźnie widać „deficyt” okazów o wagach z przedziałów ~1,5-2,5 i ~4-6,3 kg lub „nadreprezentację” okazów bardzo dużych (~6,3-10,0 kg)! Sumaryczna waga „zidentyfikowanych” okazów ≥1 kg (odpowiednio: 39 i 45 sztuk^[38]) wynosi ~113,500 kg (~124,397 kg).

Również już wiemy co znajduję się w zbiorach rosyjskich, udało się Redakcji zdobyć szczegółowy wykaz zbiorów meteorytów w byłym ZSRR (patrz → Явнель 1986)!

Zobacz również → Pułtusk/Największe okazy

Kilka miesięcy po spadku Gazeta Warszawska z 3 czerwca 1868 roku wspomina o znalezieniu okazu ważącego 18 funtów^[32] (to ponad 7 kg)! Jego dalsze losy nie są znane.

W zaginionych w czasie wojny zbiorach Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie znajdował się zbiór meteorytów Pułtusk o nieustalonej wielkości.^[39]

Przed wojną duży okaz meteorytu pułtuskiego „zdobił” biurko dyrektora Obserwatorium Astronomicznego UW w Warszawie (Gadomski 1929, 1946). Zapewne był to okaz 1235 g ze zbiorów OA UW (pierwotnie miał 1305 g!)?

Okazy meteorytu przekazał Akademii Umiejętności p. Czaputowicz w 1880 roku (Wiek, nr 149, 1880; Gazeta Warszawska, nr 154, 1880).^[40]

Okaz meteorytu do Zbiorów przyrodniczych Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Poznaniu przekazał w 1913 roku ks. Lewaszkiewicz (Kosmos, 1913).

W 1935 roku do tworzących się zbiorów Towarzystwa Muzeum Ziemi przekazał swoją kolekcję kilkunastu (18) meteorytów Pułtusk prof. Jan Samsonowicz^[41]. Były to okazy pozyskane przez niego w latach 1922 i 1929, a znalezionych przez miejscowych mieszkańców głównie w latach 1912-29 (Pokrzywnicki, Urania, 5/1967).

W 1954 roku Koło Warszawskie Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii otrzymało w depozyt 560 okazów meteorytu Pułtusk (Urania, 5/1954). Zapewne były to okazy (330+230 szt.), które pozostały po wystawie „Budowa Wszechświata” zorganizowanej w 1953 roku w Warszawie (Urania, 1955)? Nie wiadomo co się z nimi stało, gdyż obecnie PTMA nie posiada kolekcji meteorytów!

W 1913 roku w zbiorach Muzeum w Łowiczu znajdował się okaz (okazy?) meteorytu Pułtusk będący darem pań Mierzejewskich z Pułtuska (Łowiczanin, nr 10, 1913).

W zbiorach prywatnych w Polsce znajdują się okazy meteorytu Pułtusk o wadze nawet powyżej 1 kg, ale pochodzą one ze znalezisk współczesnych.

Pod koniec XIX w. i na początku XX w. największe zbiory (powyżej 2,5 kg) meteorytu Pułtusk znajdowały się w kolekcjach (Spencer 1937; Wülfing 1897; Koblitz MetBase):

Kolekcja	sumaryczna waga okazów [kg] (liczba okazów)
Kolekcja	Wülfing (1897)	Spencer (1937)	Koblitz MetBase
Krantz^[29]	34,0	–	–
Paris, M.	29,787	31,337 (264)	25,9
Bonn	18,904	19,742 (62)	15,0
London, B.M.	17,905	18,188 (72)	17,5
Wien, H.M.	15,564	15,843 (41)	17,9
Berlin, U.	10,649	–	10,6
v. Siemaszko	8,530	–	–
Petersburg, A.	8,490	–	7,36
Budapest	5,469	–	4,42
Stockholm	4,913	–	4,84
Breslau	2,574^[42]	–	0,378
Ward/Chicago	1,292	14,291 (175)	12,9
muzea w Polsce
Warszawa	–	–	27,0 (20,4 + 6,6)
Kraków	–	–	23,97 (17,8 + 4,8 + 1,37)
Poznań	–	–	0,737
Wrocław	–	–	0,378

sumaryczna waga we wszystkich kolekcjach	200,932	~198,8^[43] (614)	246,492

Wülfing wyliczył, że całkowita waga meteorytów Pułtusk w światowych zbiorach wynosiła 200,932 kg, z czego około 20% znajdowało się w zbiorze Krantza (Wülfing 1897, s. 418).

Oszacowanie to musi być silnie zaniżone, gdyż w katalogu Wülfinga brak jakichkolwiek informacji o kolekcjach meteorytów, które niewątpliwie znajdowały się w tym czasie w Krakowie i w Warszawie.

Średnia waga „małych” okazów i „grochu pułtuskiego” w największych zbiorach:

Kolekcja	średnia waga okazów [g] (liczba uwzględnionych okazów)	źródło	uwagi
Paryż	67,53 (942)	Daubrée (1868), Meunier (1868)^[44]	łączna waga okazów 63,65 kg! wg autorów Krantz^[29] zebrał w tym czasie 1612 okazów!
Krantz^[29]	4,72 (212)	Spencer (1937)	średnia waga 1 kilograma „grochu pułtuskiego” w ofercie Krantza
Siemaszko	4,4 (25)	Siemaszko (1891)	25 „groszków” o wadze 110 g
Ward's Natural Science	~40 (~200)	Ward (1900)^[45]	około 200 okazów meteorytu Pułtusk o wielkości od agrestu po małe jabłko, o sumarycznej wadze 8 kg
Chicago FM	9,7 (54) 9,18 (33) 27,4 (28) 28,2 (12)	katalog on line	54 small individuals 524 g 33 small individuals 303 g 28 stones 767 g 12 stones 338.7 g
Chicago FM	18,63 (95)	Horback (1965)	niniety-five small individuals, 1,770 grams
Muzeum Wydziału Geologii UW	14,27 (233)	Stępisiewicz (2012); Szczygielska (2002)	w tym 30 okazów tzw. „grochu pułtuskiego” o masach poniżej 4,0 g
Muzeum Geologiczne PAN w Krakowie	83,13 (238) 21,47 (33) 2,64 (156)	Łaptaś et al. (1998); Szczygielska (2002)	sumaryczna waga 238 okazów (cs) 19,78559 kg w tym 189 okazów tzw. „grochu pułtuskiego” (33 „groszki” o łącznej wadze 708,5 g i 156 „groszków” o wadze 412,42 g)
Polska	114,63 (421)	Pilski (2001)	zawartość polskich zbiorów wg katalogu Pilskiego (2001); wielkości chyba mocno zaniżone?

Kolekcja Ignacego Wawrzeckiego

Również wiele okazów meteorytu zaraz po spadku trafiło w prywatne ręce. Ciekawą wzmiankę znajdujemy w czasopiśmie Kłosy nr 253 z 1870 roku:

(…) Oprócz tych zjawisk, nastręczających meteorologom przedmiot spostrzeżeń, mamy tu jeszcze otwartą od kilku dni wystawę aerolitów, spadłych pod Pułtuskiem, które przywiózł p. Wawrzecki i wystawił na widok publiczny w muzeum przyrodniczém hr. Włodzimierza Dzieduszyckiego [tj. we Lwowie]^[46]. Zbiór ten zawiera 1700 sztuk aerolitów. (…)

Wymieniony w artykule posiadacz olbrzymiego (~1600-1700 szt.!) zbioru meteorytów Pułtusk p. Wawrzecki wystawiał swoje zbiory w wielu miastach Polski. W ówczesnej prasie znajdują się informacje o jego wystawach we Lwowie^[47], Wrocławiu^[48] i Krakowie^[49].

Patrz: → Pułtusk/Wawrzecki Ignacy; → Pułtusk/Czasopisma.

Kolekcja Juliana Siemaszko

Julian Siemaszko wymienia w swoim katalogu (1891) posiadane przez niego okazy: 7850 g, 570 g i 25 sztuk o łącznej wadze 110 g oraz zamieszcza krótką informację (w wolnym tłumaczeniu z rosyjskiego):

Siemaszko (1891, s. 42-43)

[7850 g] Cały kamień częściowo oszlifowany z jednej strony. Odciski palców; formy postumentu pomnika Piotra I.

(…) Jeden z największych spadków w liczbie kamieni, we wsiach: Chrzczony^[50], Dąbrówka, Mrozy, Rzewnie, Rozdziały, Zastrużny (Застружны)^[51], Rowy, Ciołkowo, Obryte, Różan, Sielc Nowy, Sielc Stary, Gostkowo, Sokołowo, Zambski, Psary – na powierzchni prawie 50 kwadratowych wiorst^[52] między Pułtuskiem a Ostrołęką. Zebrano ponad 3000 kamieni o wadze od 20 funtów [≅ 8,19 kg]^[53] do 1 złotnika [≅ 4,3 g]^[54].

Okaz 7850 g, za sprawą kolekcjonera H.A. Warda^[45] (Ward-Coonley Collection), trafił do kolekcji Field Museum w Chicago. Muzeum w Chicago w 1912 roku nabyło całą kolekcję Ward-Coonley (minerały, skamieniałości i meteoryty) wartą $80 000, co odpowiada dzisiaj kwocie 5-6 mln dolarów.^[55]

Handlarz Krantz

Przedsiębiorczy handlarze minerałami, August i później Fritz Krantz z Bonn^[29], przez wiele lat skupowali i sprzedawali okazy meteorytu. Szacuje się, że przez ich ręce przeszło ponad 7000 okazów o łącznej wadze kilkudziesięciu kilogramów. (O handlu okazami i kolekcji Krantza piszą również Meunier 1868 i Rath 1868).

Według katalogu Wülfinga (1897) w ofercie Krantza znajdowało się 34 kg okazów meteorytu Pułtusk. Były to w większości małe okazy (tzw. „groch pułtuski”) i jak podaje Wülfing, u Krantza na 1 kilogram „groch” składało się średnio 212 okazów („Krantz zählte 212 Steine auf 1 Kgr.”) (taką inf. podaje również Spencer 1937). Daje to około 7200 okazów. Według Wülfinga (1897) w kolekcji paryskiej (Paris, M.) znajdowało się 29,787 kg okazów i jak podaje Meunier były one podobnej średniej wielkości.

W katalogach firmy F. Krantz znajdujemy oferty wielu dużych okazów meteorytu Pułtusk. Na przykład okazy ze skorupą (mit Rinde) o masach 565, 492 i 382 g oferowano w cenie, odpowiednio: 113, 98 i 76 ℳ (Mark). Również wiele okazów o masach poniżej 100 g w różnych formach i udziale skorupy, tylko za 0,25 ℳ za gram!^[56] (Na portalu Encyclopedia of Meteorites znajduje się zdjęcie 36 g okazu meteorytu Pułtusk pochodzącego z kolekcji Krantza, a na dołączonej do niego etykiecie figuruje cena 7,20 ℳ.)

Jak podaje Spencer (1937) muzeum w Londynie nabyło od Krantza w 1868 roku kilkanaście okazów: 3545, 845, 793, 256 (połówka okazu) i 139,5 g oraz 12 okazów o łącznej wadze 243 g. Jeszcze w 1908 roku dodatkowo zakupiło okazy: 565, 492, 382 i wiele innych o wagach poniżej 100 g.

Zdarzały się również przypadki handlowania fałszywymi okazami meteorytu! Patrz → Gazeta Polska z 25 września 1868 roku.

Meteoryty Oczeretna, „Płońsk” i Sologne

Ukraiński meteoryt Oczeretna jest prawdopodobnie okazem meteorytu Pułtusk, który za sprawą handlarzy meteorytów trafił na Ukrainę?

Z kolei w 2020 roku zdyskredytowano okaz meteorytu Sologne, gdyż rozpoznano w nim okaz meteoryt Pułtusk.

Prawdopodobnie również okazem meteorytu Pułtusk jest wymieniony w katalogu Pokrzywnickiego (1964) okaz meteorytu „Płońsk”?

Skąd przybył meteoroid „Pułtusk”

Już Galle (1868) próbował wyznaczyć orbitę meteoroidu „Pułtusk”. Dysponując wielką ilością relacji świadków obliczył, że meteoroid z którego spadł meteoryt Pułtusk miał orbitę o mimośrodzie (e) większym od 1. Znaczyłoby to, że przybył on spoza Układu Słonecznego. Dziś wiemy, że obliczenia Gallego były błędne (Galle (1868) wyliczył: mimośród e=2,277, nachylenie orbity i=6°, półoś wielką a=0,75 AU).

Od wielu lat (Cwietkow 1999) rozwijana jest metoda numerycznych symulacji, w wyniku których można oszacować parametry orbitalne meteoroidu na podstawie rozkładu mas okazów spadłych w postaci deszczy meteorytów. Spadek meteorytu Pułtusk nadaje się do takich badań, jak mało który. W swojej publikacji Cwietkow (1999) podaje wyniki takich obliczeń dla meteoroidu „Pułtusk”:

półoś wielka a=2,53 AU,
mimośród e=0,619,
odległość: perihelium q=0,96 AU, aphelium Q=4,10 AU,
nachylenie orbity i=2°.

Jak widać, meteoroid pochodził z Pasa Planetoid i jego orbita nie wyróżnia się szczególnie w porównaniu z wieloma innymi wyznaczonymi orbitami dla innych spadków. Zastanawiać może, na podstawie jakich danych (rozkład mas) przeprowadzono te obliczenia? Mapa opublikowana w 1868 roku (Babczyński et al. 1868) nie jest dokładny odzwierciedleniem rozkładu okazów lecz tylko „graficznym” zobrazowaniem zasięgu znajdowania okazów. Nigdy nie powstała mapa z dokładną lokalizacją znalezisk!

Inne źródła

W katalogu Berwertha (1903) jest wzmianka o spadku:

Pultusk [Cg (7 p. 30. Jänner 1868) 52°42’N, 21°23’O], Psary, Obryte, Zambski (Zamski), Sokolowo, Gostkowo, Sielc nowy, Sielc stary, Rožan, Obrytte, Ciolkowo, Rowy Zastruzny, Rozdzialy, Fluß Narew (Sielec), Rzewnie, Mrozy, Dabrowka, Chrzconny, zwischen Pultusk und Ostrolenka, Polen, Rußland. Dr. Brezina fand in einer italienischen Sammlung einen 15 gr schweren Stein, gefallen 30. Jänner bei Lerizi nächst Spezia, den er zu Pultusk stellt.

Jest obszerna wzmianka u Kleina (1904).

Samsonowicz (1952) (fragment)

(…) Do zebrania obserwacji na miejscu spadnięcia meteorytu pod Pułtuskiem Szkoła Główna wydelegowała Tytusa Babczyńskiego^[13] (…), oraz Karola Deikego^[14] (…). Wyniki ich spostrzeżeń, wraz z tymczasową analizą chemiczną, wykonaną przez (…) Wawnikiewicza^[57], wydano w języku francuskim jako 16-stronnicową broszurę^[6] z dodatkiem mapki terenu (…)

Lokalizacja

Źródło: Wiki.Meteoritica.pl

(B) Boruty, (C) Ciołkowo, (G) Gostkowo, (O) Obryte, (R) Rzewnie, (S) Sielc

Elipsa spadku (zielona) (Samsonowicz 1952)
Rejon spadku (niebieski; zgeneralizowany czerwony) (Babczyński et al. 1868)

* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki

Na postawie broszury Babczyński et al. (1868) i relacji Meunier (1868), zaznaczono schematycznie na mapie obok tendencję zmian wielkości znajdowanych okazów w zależności od lokalizacji:

Okazy znalezione w okolicach Obrytego (skrajnego punktu elipsy na SW) ważyły przeciętnie 100 gram, w Ciołkowie do 200 gram, w Gostkowie od 400 do 800 gram, w Sielcu (skrajnym punkcie na NE) od 1,2 do 1,6 kg. Natomiast 4 kg kamień, jeden z największych spadł w okolicy wsi Rzewnie.

Największe znalezione okazy: 9095 g (obecnie w MHN w Londynie), 8100 g (Muzeum Ziemi PAN w Warszawie), 8070 g (MHN w Berlinie), 7850 g (FM w Chicago), 7150 g (MHN w Wiedniu), 4238 i 4105 g (Moskwa).

Marcin Hajwos na portalu Cosmoartel.pl pisze o istnieniu okazu powyżej 9 kg (!?): „Osobiście widziałem okaz znaleziony na północ od Różana. Jego właściciel nie chce rozgłosu, to pamiątka po pra-dziadku, który znalazł kamień następnego dnia po spadku w pobliżu swojego domu i go schował… piękny duży okaz, większy od tego w Muzeum Historii Naturalnej w Londynie (9095 g). Obecny właściciel wiedział o kamieniu od dawna, ale do końca nie był pewny co to takiego jest. 4 lata temu miałem możliwość obejrzenia go na żywo, dzięki czemu zacząłem szukać okazów meteorytu pułtuskiego w dziwnych dla niektórych poszukiwaczy miejscówkach. (…)”

W publikacjach Babczyński et al. (1868) i Samsonowicz (1952) autorzy wyznaczyli obszary, gdzie znajdowano okazy meteorytów. Babczyński zaznaczył schematycznie na mapie miejsca znajdowania okazów, natomiast Samsonowicz pokusił się o wyznaczenie elipsy spadku. Po naniesieniu ich wyników na współczesną mapę możemy wyliczyć wielkości tych obszarów. I tak:

obrys obszaru, gdzie znajdowano okazy na podstawie mapy Babczyńskiego ma powierzchnię 45,5 km² (obszar niebieski na mapie powyżej) (w publikacji podano 16 km²), natomiast zgeneralizowany obszar – 55,7 km² (obszar czerwony),
elipsa spadku na podstawie mapy Samsonowicza ma 119 km² (elipsa o osiach 8,7×17,5 km) (obszar zielony) (Samsonowicz podawał 127 km²).

Warto zauważyć, że Samsonowicz chyba zbyt dosłownie zinterpretował pojęcie „elipsy” spadku (więcej o elipsach spadku w artykule – Elipsa rozrzutu (Strewn field, strewnfield, distribution ellipse)).

Współczesne znaleziska

Lokalizacja części współczesnych znalezisk (w tym okaz 3693 g)

Elipsa spadku (zielona) (Samsonowicz 1952)
Rejon spadku (niebieski; zgeneralizowany czerwony) (Babczyński et al. 1868)

* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki

W latach 2005-08 znaleziono jeszcze około 40 okazów, o łącznej wadze około 6,5 kg, największy miał ponad 1,5 kg (Kosiński et al. 2011; oraz informacje ustne od poszukiwaczy, część znalezisk niepotwierdzona).

W 2019 roku znaleziono rekordowy okaz 3693 g!^[58]

Na mapie obok zaznaczono lokalizację części znalezisk Łukasza Smuły, Konrada Łęckiego i Janusza „Astrokosmo” Kosmowskiego oraz pojedyncze znaleziska innych poszukiwaczy. Są również informacje o znajdowaniu współcześnie okazów poza rejonem wyznaczonym przez Babczyńskiego et al. (1868)!

Janusz W. Kosiński, który bada historię meteorytu Pułtusk i śledzi współczesne poszukiwania, sporządził zestawienie ilości znalezisk w ostatnich latach^[59] (Kosiński 2019) (uzupełnione przez informacje własne):

Tabela. Zestawienie znalezionych i potwierdzonych okazów meteorytu Pułtusk w latach 1991-2018 (Kosiński 2019) uzupełniona o nowsze znaleziska.

Rok	ilość okazów	wagi okazów [g]
1991	1	~500^[60]
1997	2	4,65, ~30
2002	1	6
2003	1	5
2004	1	138,78
2005	6	1, oraz 5 okazów o łącznej wadze ok. 500 g
2006	2	199, 383
2007	15	36, 52, 61, 70, 100, 135, 199, 200, 222, 270, 312, 356,1, 382, 733, ~1578
2008	7	3, 4, 17, 60, 85, 687, ~1510
2009	3	5, 143,2, 640
2010	4	4, 267, 540, 580
2011	1 (6)	523, ~~950~~
2012	2 (7)	29,6, 220,6
2013	2	326, 950
2014	≥ 1	131
2015	≥ 4	290+380^[61], 316,7, 764, ~1576
2016	4	141,57, 189, 700, 965
2017	5	~50, 143, 177, 250, 336
2018	≥ 1	59,6
2019	2	498, 3693^[58]
2020	4	20, 88,4, 237, 1498
2021	1	98, 180
2022	5	124, ~140, ~150, 291,7, 453
2023	5	24,98, ~98, 104,6, ~115, 264
2024	≥17	~10, 16,5, 25, 26,52, 29, 40,24, 40,7, 48,2, 52, 63, 70,6, 81,1, 86,6, ~100, 142, 173, 199,75, 313

W sumie ≥97 potwierdzonych znalezisk (czy to dużo, czy mało? Patrz → Pułtusk/In situ; → Pułtusk/Największe okazy; → Pułtusk/Poszukiwania).

Apel do znalazców: Na potrzeby statystyki prosimy znalazców o kontakt i podanie (zweryfikowanie) wagi wszystkich znalezionych przez nich okazów meteorytu Pułtusk. Dyskrecja (anonimowość) zapewniona.

Pułtusk/Mapy

Elipsa spadku meteorytu Pułtusk (mapa z broszury wydanej przez Szkołę Główną w Warszawie)^[6]	Mapa okolicznych miejscowości (źródło: Haidinger 1868)	Mapa rozkładu okazów meteorytu Pułtusk (źródło: Johnstrup 1870)
Poglądowa elipsa spadku meteorytu Pułtusk (źródło: Samsonowicz 1952)	Fragmenty arkuszy 65A Pultusk i 65B Rozan mapy Reymanna (źródło: Archiwum Map WIG)	Rejon spadku; kompilacja map Babczyński et al. (1868), Samsonowicz (1952) (opracowanie własne)

Pułtusk/Galerie

Okazy meteorytu Pułtusk ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie (fot. Wadi & Woreczko)

Największy okaz w zbiorach NHM, 8070 g^[21]	Największy okaz – regmaglipty i skorupa obtopieniowa	Największy okaz – regmaglipty i skorupa obtopieniowa
Skorupa obtopieniowa (większy to okaz 1472 g)	Mniejsze okazy (większy to okaz 1472 g)	Na małych okazach po prawej, cenione przez kolekcjonerów etykiety muzealne

Wybrane okazy meteorytu Pułtusk ze zbiorów PAN Muzeum Ziemi w Warszawie (więcej okazów patrz → strona muzeum)

Największy w polskich zbiorach okaz meteorytu Pułtusk o wadze 8100 g (I/10/55) (Redakcja ma w swojej kolekcji kopię tego okazu)

Okaz z kolekcji J. Samsonowicza^[41]; piękny okaz ze świeżą skorupą i regmagliptami o wadze 3130 g (I/10/56)

Dar J. Samsonowicza sprzed 1938 roku; okaz waży 1400 g (I/10/57)

Meteoryt Pułtusk

Meteoryt Pultusk (Pułtusk) o wadze 2970 g ze zbiorów Muzeum Geologicznego PAN w Krakowie (nr inw. B-V-57/33.1) (fot. Marcin Cimała)	Okaz 2843 g ze zbiorów Centrum Edukacji Przyrodniczej UJ (fot. Szymon Kozłowski)	Okaz 1354 g ze zbiorów Centrum Edukacji Przyrodniczej UJ (fot. Szymon Kozłowski)
Okazy tzw. groch pułtuskiego ze zbiorów Muzeum Wydziału Geologii UW (fot. Szymon Kozłowski)	„Groch pułtuski” ze zbiorów Muzeum Geologicznego PAN w Krakowie (fot. Marcin Cimała)	Typowy „groch pułtuski” z kolekcji Maksymiliana Jakubczaka. Największy okaz pochodzi z wymiany Krzysztofa Sochy z muzeum w Krakowie (nabyty od Tomasza Jakubowskiego); pozostałe okazy pochodzą ze zbiorów PAN Muzeum Ziemi, wcześniej w kolekcjach Michaela Farmera, Petera Scherffa i Mendy Ouzillou
Największy okaz meteorytu Pułtusk („okaz Siemaszko”, ~7850 g^[20]) w kolekcji Muzeum Historii Naturalnej w Chicago (credit: Field Museum, Chicago)	Największy okaz meteorytu Pułtusk (1199 g) w kolekcji Eötvös Loránd University Budapest (fot. Kormos Balázs)	Dwa ładne okazy meteorytu Pułtusk w zbiorach École des Mines, Paris
Okaz meteorytu Pułtusk ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Pradze (fot. Tomasz Jakubowski)	Okaz meteorytu Pułtusk (7,150 kg) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (fot. Tomasz Jakubowski)	Okazy meteorytu Pułtusk (Пултуск) w zbiorach Muzeum Fersmana w Moskwie; m.in. 669,3 g (nr inw. 61) i 33,5 g (nr inw. 551) (fot. Wadi & Jan Woreczko)
Okaz meteorytu Pultusk w zbiorach Muzeum Fersmana w Moskwie (poniżej fragment meteorytu Zaborzika) (fot. Wadi & Jan Woreczko)	Tzw. „groch pułtuski” o wadze 226,0 g ze zbiorów Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu w Hamburgu	Historyczne okazy meteorytu Pułtusk w kolekcji Tomasza Jakubowskiego
Okaz meteorytu Pułtusk (304,5 g) z kolekcji Tomasza Jakubowskiego. Okaz z kolekcji PAN Muzeum Ziemi w Warszawie (nr inw. I/10/62) (fot. Tomasz Jakubowski)	Okaz meteorytu Pułtusk (36,69 g) z kolekcji Tomasza Jakubowskiego. Okaz z kolekcji Muzeum Geologicznego PAN w Krakowie (nr inw. B-V-57) (fot. Tomasz Jakubowski)	Okaz meteorytu Pułtusk z kolekcji Tomasza Jakubowskiego. Okaz z kolekcji A. i F. Krantz^[29] (fot. Tomasz Jakubowski)

Zobacz → Muzeum Cyfrowe Uniwersytetu Wrocławskiego: Pułtusk; meteoryt kamienny ● Pułtusk; meteoryt kamienny

Więcej w Pułtusk/Galerie, Pułtusk/Największe okazy i na stronach muzeów.

Struktura brekcji H3.8-6

Widoczna struktura brekcji H3.8-6 (okaz ~371 g z kolekcji Tomasza Jakubowskiego)

Wygląd współcześnie znajdowanych okazów meteorytu Pułtusk

Przykład wietrzenia meteorytu Pułtusk. Okaz po lewej został znaleziony w 2015 roku po 147 latach od spadku. Okaz po prawej został podniesiony zaraz po spadku (fot. Tomasz Jakubowski)

Okaz całkowity o wadze ~139 g (kolekcja: Woreczko Meteorites)	Okaz o wadze 3693 g (przed oczyszczeniem ważył 3786 g) znaleziony w październiku 2019 roku	Okaz o wadze 1576 g znaleziony w październiku 2015 roku przez Janusza „astrokosmo” Kosmowskiego (fot. Janusz Kosmowski)
Okaz o wadze 143,2 g znaleziony w 2009 roku przez Roberta Mularczyka (fot. Robert Mularczyk)	Okaz o wadze 640 g znaleziony w maju 2009 roku przez Łukasza Smułę (fot. Łukasz Smuła)

Więcej przykładów w Pułtusk/In situ.

Obrazy chondr w meteorycie Pułtusk

Trzy chondry z meteorytu Pułtusk w płytce cienkiej, światło przechodzące spolaryzowane, jeden nikol (fot. Łukasz Karwowski)	Efektowna chondra monomineralna (piroksen) (PP) z charakterystyczną obwódką złożoną także z oliwinu. Światło spolaryzowane, nikole skrzyżowane (fot. Łukasz Karwowski)	Wachlarzowata chondra oliwinowa (RP). Barwy szare spowodowane niewielką grubością szlifu. Światło przechodzące przy nikolach skrzyżowanych (fot. Łukasz Karwowski)
„Lamelkowa” chondra oliwinowa (BO). Ciemne paski wewnątrz to wydzielenia maskelynitu. Światło spolaryzowane, nikole skrzyżowane (fot. Łukasz Karwowski)	Nieco rozmyta chondra porfirowa (POP) z pojedynczym większym kryształem oliwinu (euhedralnym). Światło spolaryzowane, nikole skrzyżowane (fot. Łukasz Karwowski)	Chondra porfirowa (POP). Drobne ziarna oliwinu tkwią w spoiwie maskelynitowym. Światło spolaryzowane, nikole skrzyżowane (fot. Łukasz Karwowski)

Wynik klasyfikacji meteorytu Pułtusk z zastosowaniem metody 4M (Woźniak et al. 2019)

Widmo mössbauerowskie meteorytu Pułtusk (Bogusz et al. 2019). Dla zmierzonych podwidm [%]: oliwin=39,8, piroksen=23,8, metal=15,1, troilit=16,1, odliczone poziomy podobieństwa S_cluster do trzech typów chondrytów zwyczajnych: typ H – 69,6%, typ L – 19,9% i typ LL – 0,00%, potwierdzają jego typ H!

Oliwin vs. metal

W czerwcu 2023 roku na pułtuskim rynku (przy fontannie) zamontowano kilka tablic edukacyjnych, w tym jedną o meteorycie (fot. Paweł Zawadzki); więcej → POKAZY WODA-ŚWIATŁO-DŹWIĘK

Bibliografia

Aleksandrowicz Jerzy^[62], (1868), Aerolit dnia 30-go stycznia 1868, Tygodnik Ilustrowany, Warszawa, nr 5, 1 lutego s. 50–51; nr 7, 15 lutego s. 89-90^[63]. Abs.: Biblioteka Warszawska, 1, 481-488^[64].

AnP, (1868a), Der Aërolithenfall vom 30. Januar d. J., Annalen der Physik, 133, Bd. 209, 1868, s. 351-352. Plik DjVu
Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
.

B.A.A.S., (1869), Reports on Observations of Luminous Meteors during the year 1867-68, Report of the British Association for the Advancement of Science (B.A.A.S.), 38th Meeting (1868), London 1869, s. 388-390.^[65] Plik DjVu; plik GIF.

Babczyński et al. (1868). Na okładce napis ołówkiem „Wawnikiewicz”^[57] – (współ)autor broszury – ale kto i kiedy to napisał, nie wiadomo

Babczyński Tytus^[13], Deike Karol^[14], Wawnikiewicz Roman^[57],^[66] (1868), Notice sur la météorite tombée le 30 Janvier 1868 aux environs de la ville de Pułtusk. Publiée par la Haute Ecole de Varsovie, Warszawa 26 maja 1868^[67], ss. 16.^[68] Plik POLONA.

Bayer Julian, (1868), Pogadanki astronomiczne. Wydanie nowe pomnożone, W Drukarni K. Kowalewskiego, Warszawa 1868, 1869, (s. 208-211).^[69] Plik wLib; plik jLib.

Berwerth Friedrich M., (1903), Verzeichnis der Meteoriten im k.k. naturhistorischen Hofmuseum, Ende Oktober 1902, Annalen des K.K. Naturhistorischen Hofmuseum, Bd. XVIII, Wien 1903, s. 1-90, (s. 36, 75) (str. tytułowa).^[70] Plik DjVu; plik PDF.

Biała Jadwiga (red.), (2008), Meteoryt Pułtusk. Największy deszcz meteorytów kamiennych, Warszawa 2008.

Biała Jadwiga, Jakubowski Tomasz, Woźniak Marek, (2013), „Wokół meteorytu Pułtusk” — wystawa meteorytów w Pułtusku, Meteoryt, 2, 2013, s. 24. Plik PDF.

Biała Jadwiga, Jakubowski Tomasz, (2018), Meteoryt Pułtusk w zagranicznych kolekcjach, Streszczenia referatów, X Konferencja Meteorytowa, Pułtusk 2018. Plik PDF.

Biała Jadwiga, Jakubowski Tomasz, (2019), Meteoryt Pułtusk w wybranych zagranicznych kolekcjach (Pułtusk meteorites in selected world collections), Acta Soc. Metheor. Polon., 10, 2019, s. 13-22.^[71] Plik ASMP.

Boguslawski Georg von, (1868), Grosse Feuerkugel und Meteorsteiregen bei Pultusk in Polen am 30. Januar 1868, Wochenschrift für Astronomie, Meteorologie und Geographie, nr 12 i 15, 1868, s. 93-96, 113-118.^[72] Plik hPDF.

Bogusz Patrycja, Gałązka-Friedman Jolanta, Brzózka Katarzyna, Jakubowska Martyna, Woźniak Marek, Karwowski Łukasz, Duda Przemysław, (2019), Mössbauer spectroscopy as a useful method for distinguishing between real and false meteorites,^[73] Hyperfine Interactions, 240(1), 2019, ss. 11.^[74] Plik doi.

Brachaniec Tomasz, Kosiński Janusz W., Karwowski Łukasz, Lach Rafał, (2012), Mineralogia i procesy wietrzenia meteorytu Pułtusk, Przegląd Geol. (praca w trakcie przygotowania).

Brachaniec Tomasz, Kosiński Janusz W., Lach Rafał, (2012), New Discoveries from an Old Strewn Field, the Pułtusk Meteorite, Meteorite, 18(4), 2012, s. 36-42.

Brachaniec Tomasz, Kosiński Janusz W., (2014), Distribution of Pultusk Meteorite Fragments, 45th Lunar and Planetary Science Conference, Woodlands, Texas, 2014. Abstract [#1067].

Brandstätter Franz, Ferrière Ludovic, Köberl Christian, (2013), Meteorites: Witnesses of the Origin of the Solar System (Meteoriten: Zeitzeugen der Entstehung des Sonnensystems), Edition Lammerhuber, 2013, ss. 272, (s. 104).^[75] ISBN 978-3901753435.

Breslauer Zeitung patrz → Pułtusk/Czasopisma

Brezina Aristides, (1894), Die Gestaltung der Meteoriten (Vortrag, gehalten den 17. Januar 1894) (Mit 32 Abbildungen im Texte), Schriften des Vereins zur Verbreitung naturwissenschaftlicher Kenntnisse, 34, 1894, s. 251-274, (s. 272) (ilustracje).^[76] Plik PDF.

Buchner Otto, (1869), Die Meteoriten in Sammlungen (Vierter Nachtrag), Annalen der Physik, 136, Bd. 212, 1869, s. 437-460, 589-611. Plik DjVu
Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
.

Cwietkow Walentin I. (Цветков Валентин Иванович), (1999), Deszcze meteorytów, w: Meteoryt Pułtusk. Kamienny deszcz sprzed 130 lat. Materiały VIII Seminarium Meteorowo-Meteorytowego, Wyszków-Kraków 1999, s. 17-20.^[77]

Czaputowicz S.^[78], (1880), Opisanie zjawiska w Polszce i pogląd na kamienie tak zwane aerolity z atmosfery spadające, rękopis, Kraków V 1880.^[79]

Daubrée Gabriel Auguste, (1868), Note relative à l'envoi de météorites récemment fait à l'Académie par la Haute-École de Varsovie, Comptes rendus hebdomadaires des séances de l'Académie des sciences, 67, 1868, s. 369-373.^[80] Plik DjVu.

Duda Przemysław, Olrzyńska Milena, Szewczak Patrycja, Zielińska Urszula, Bogusz Patrycja, Woźniak Marek, (2018), Wstępne wyniki pomiarów mössbauerowskich meteorytu Pułtusk przeprowadzone w warunkach standardowych oraz z dużą rozdzielczością (Preliminary results of Mössbauer room temperature measurements of Pultusk meteorite performed in standard and high resolution), Acta Soc. Metheor. Polon., 9, 2018, s. 42-47. Plik ASMP.

Duda Przemysław, Kazulo Paweł, Setniewski Adrian, Bogusz Patrycja, Woźniak Marek, (2018), Wstępne wyniki pomiarów mössbauerowskich próbki meteorytu Pułtusk otrzymanych w temperaturze pokojowej (300 K) oraz temperaturze ciekłego azotu (80 K) (Preliminary results of Mössbauer measurements of Pułtusk meteorite performed at room temperature (300 K) and at temperature of liquid nitrogen (80 K)), Acta Soc. Metheor. Polon., 9, 2018, s. 48-53. Plik ASMP.

Dziennik Warszawski patrz → Pułtusk/Czasopisma

Fritsch K., (1868), Bemerkungen über die Gemengetheile eines der am 30. Jänner 1868, bei Pultusk in Polen gefallenen Aerolithen, Verhandlungen der Kaiserlich-Königlichen Geologischen Reichsanstalt, Jahrgang 1868, s. 92-94. Plik DjVu.

Gadomski Jan, (1929), Zbiór meteorytów Muzeum Przyrodniczego w Wiedniu, Uranja, 9/10, 1929, s. 131-136.^[81] Plik DjvU; plik dLib.

Gadomski Jan, (1946), Odszukanie dwóch meteorytów w gruzach Warszawy, Urania, 3-4, 1946, s. 68.^[82] Plik DjvU.

Galle Johann Gottfried, (1868), Ueber die Bahn des am 30. Januar 1868 beobachteten und bei Pultusk im Königreiche Polen als Steinregen niedergefallenen Meteors durch die Atmosphäre, Abhandlungen der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur, Abtheilung für Naturwissenschaften und Medicin, Breslau 1868, s. 79-121. Plik DjVu
Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
.

Galle Johann Gottfried, (1868a), tłum. Haas Walter H., Concerning the Meteor Observed on January 30, 1868, which Fell through the Atmosphere as a Shower of Stones at Pultusk in the Kingdom of Poland, Popular Astronomy, 50, 1942, s. 501-509. Plik aDs.

Galle Johann Gottfried, (1868b), tłum. Haas Walter H., Concerning the Meteor Observed on January 30, 1868, which Fell through the Atmosphere as a Shower of Stones at Pultusk in the Kingdom of Poland, Popular Astronomy, 52, 1944, s. 43-47, s. 94-98. Plik aDs i dalsze.

Galle Johann Gottfried, (1868c), Ueber die Bahn des am 30. Jan. 1868 beob. u. bei Pultusk i. Königr. Polen als Steinregen niedergefall. Meteors durch die Atmosphäre, Rübezahl, 72 (Neuen Folge Jg. 7), Heft 10, 1868, s. 469-470. Plik sLib; plik hPDF.

Gazeta Lekarska patrz → Pułtusk/Czasopisma

Gazeta Polska patrz → Pułtusk/Czasopisma

Gazeta Warszawska patrz → Pułtusk/Czasopisma

Gąsiorowska Zofia Halina^[83], (1966), Zestawienie bibliograficzne prac polskich autorów o meteorytach (1805-1955), Prace Muzeum Ziemi, 8, 1966, s. 213-226.^[84] Plik PDF.

+Gładyszewski Longin, (1975), Skład izotopowy potasu i litu w meteorycie Pułtusk, Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio AA Physica et Chemia, 29/30, 25, 1975, s. 257-265. Plik cLib.

Grady Monica M., (2000), Catalogue of Meteorites. 5th Ed., Natural History Museum, Cambridge University Press, London, UK, 2000. ISBN 978-0521663038. Plik NHM Data Portal; plik PDF.

Gurdziel Agnieszka, Karwowski Łukasz, (2008), Porównanie wietrzenia meteorytów Pułtusk i Morasko, streszczenie referatu, V Konferencja Meteorytowa, Wrocław 2008, s. 36-37.

Gurdziel Agnieszka, Karwowski Łukasz, (2008), Procesy wietrzenia w meteorycie Pułtusk (wstępne wyniki badań), materiały, IV Konferencja Meteorytowa, Warszawa-Wyszków 2006, 2008, s. 26-30.

Gurdziel Agnieszka, Karwowski Łukasz, (2008), Wietrzenie meteorytu Pułtusk, W: Meteoryt Pułtusk. Największy deszcz meteorytów kamiennych. Warszawa 2008, s. 36-40.

Gurdziel Agnieszka, Karwowski Łukasz, (2009), Procesy wietrzenia w meteorycie Pułtusk (wstępne wyniki badań) (Weathering processes of in Pułtusk meteorite (preliminary results)), Acta Soc. Metheor. Polon., 1, 2009, s. 23-27. Plik PDF; plik ASMP.

Gurdziel Agnieszka, Karwowski Łukasz, (2009), Wietrzenie meteorytów na przykładzie Moraska i Pułtuska, Acta Soc. Metheor. Polon., 1, 2009, s. 28-34. Plik ASMP.

Gurdziel Agnieszka, Karwowski Łukasz, (2011), Porównanie wietrzenia meteorytów Pułtusk i Morasko, Acta Soc. Metheor. Polon., 2, 2011, s. 182-183 (streszczenie referatu, Wrocław 2008). Plik PDF; plik ASMP.

Hanczke Teresa, (1995), Meteoryty i tektyty w zbiorach Muzeum Ziemi. Katalog, Muzeum Ziemi, Warszawa 1995, ss. 72, (s. 46-54 i fot. 9). ISBN 83-900326-3-5.

Haidinger Wilhelm Ritter von, (1868), Der Meteorsteinfall vom 30. Jänner 1868 unweit Warschau, Sitzungsberichte der mathematisch-naturwissenschaftliche Classe der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, 57, Abt. 2, 1868, s. 405-412.^[85] Plik hPDF.

Heis Eduard, (1869), Nachrichten über die Feuerkugel vom 30. Jan. und über Sternschnuppen, Wochenschrift für Astronomie, Meteorologie und Geographie, 1869, s. 68-70, 118-120, 128-132, 228-230. Plik hPDF.

Hintze Carl Adolf Ferdinand, (1912), Schlesien und die Meteoriten, Schlesien. Illustrierte Zeitschrift für die Pflege heimatlicher Kultur. Zeitschrift des Kunstgewerbevereins für Breslau u. die Provinz Schlesien, 6. Jahrgang 1912/1913, nr 1, 1 Oktober 1912, s. 9-12 (patrz → artykuł).^[86] Plik dsLib; plik DjVu
Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
.

Jędrzejewicz Jan Walery, (1886), Kosmografija, Biblijoteka matematyczno-fizyczna, seryja III, tom IX, Warszawa 1886, (s. 346-348).^[87] Plik DjVu.

Johnstrup Frederik, (1870), Om Meteoriterne og nogle i de senere Aar iagttagne Meteorfald (Hermed Tavle I), Tidsskrift for populære Fremstillinger af Naturvidenskaben, 17 (4th ser., 2 bd.), Kjøbenhavn 1870, s. 1-25, (s. 17 mapa).^[88] Plik DjVu.

Kamińska Ewelina, Kosiński Janusz W., (2009), Upadek i rozmieszczenia fragmentów meteorytu Pułtusk, Meteoryt, 1, 2009, s. 5-9. Plik PDF.

Karwowski Łukasz, (2008), Czym jest meteoryt Pułtusk, w: Meteoryt Pułtusk. Największy deszcz meteorytów kamiennych, Warszawa 2008, s. 18-33.

Karwowski Łukasz, Gurdziel Agnieszka, (2009), Secondary minerals in Morasko and Pułtusk meteorites, Vestnik Lviv. Univ. Ser. Physics., 43, 2009, s. 243-248.

Klein Carl, (1904), Die Meteoritensammlung der Königlichen Friedrich-Wilhelms-Universität zu Berlin am 21. Januar 1904, Sitzungsberichte der Königlich Preussischen Akademie der Wissenschaften zu Berlin, Jan-Juni 1904, s. 114-153, 978-983, (s. 123).^[89] Plik DjVu.

KŁOSY, nr 253, 1870, s. 275. Plik wLib.

Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.

Kosiński Janusz W., (1999), Meteoryt pułtuski – 130 lat później, w: Meteoryt Pułtusk. Kamienny deszcz sprzed 130 lat. Materiały VIII Seminarium Meteorowo-Meteorytowego, Wyszków-Kraków 1999, s. 12-16.

Kosiński Janusz W., (2007-2008), Biblioteczka meteorytu Pułtusk – zeszyty, Wyszków 2007–2008:
- zeszyt 1: Doniesienia prasowe o bolidzie z 30 stycznia 1868;
- zeszyt 2: Doniesienia prasowe o meteorycie Pułtusk w roku 1868;
- zeszyt 3: „Notice sur la météorite tombée le 30 Janvier 1868…” – pierwsze kompleksowe opracowanie naukowe o meteorycie Pułtusk.^[90]

Kosiński Janusz W., (2007), Czy można jeszcze znaleźć meteoryt Pułtusk?, materiały, III Seminarium Meteorytowe, 21-22 kwietnia, Olsztyn 2005, 2007, s. 49-54.

Kosiński Janusz W., Wacholska Małgorzata, Biała Jadwiga, Dziergiewicz Patrycja, Szymańska Marlena, (2009), 2008 – ROK METEORYTU PUŁTUSK – 140 rocznica spadku – podsumowanie, Meteoryt, 1, 2009, s. 4-5. Plik PDF.

Kosiński Janusz W., Kamińska Ewelina, (2011), Upadek i rozmieszczenie fragmentów meteorytu Pułtusk (The Fall and the Distribution of Fragments the Pułtusk Meteorite), Acta Soc. Metheor. Polon., 2, 2011, s. 57-66. Plik PDF; plik ASMP.

Kosiński Janusz W., (2019), Meteoryt Pułtusk. 150 lat eksploracji (Pultusk meteorite. 150 years exploration), Acta Soc. Metheor. Polon., 10, 2019, s. 95-110. Plik ASMP.

Kosmos, (1913), Sprawozdania z posiedzeń, R. 38, 1913, s. 298-299.^[91] Plik sLib.

K[owalczyk Jan]^[92]^[93], (1868), O aerolitach, z powodu bolidu spadłego w Sielcu dnia 30 stycznia 1868, Biblioteka Warszawska, 1, 1868, s. 481-488. Plik DjVu
Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
; plik ePW.

Czasopismo KŁOSY, nr 137

Kramsztyk Stanisław, (1868a), O Aerolitach, KŁOSY, nr 137 (13 lutego 1868), s. 83–85. Plik pLib.

Kramsztyk Stanisław, (1868b), O aerolitach. Część II, KŁOSY, nr 138 (20 lutego 1868), s. 99-101.^[94] Plik pLib.

Kramsztyk Stanisław, (1899), Komety i gwiazdy spadające, Warszawa, nakład Gebethnera i Wolffa; Kraków, G. Gebethner i Spółka, 1899. Plik rLib; plik jLib.

Krzesińska Agata, (2010), Wielofazowa deformacja meteorytu Pułtusk, Meteoryt, 3, 2010, s. 3-6. Plik PDF.

Krzesińska Agata, Żelaźniewicz Andrzej, Orłowski Ryszard, (2011), Pseudotachylitic melting and unmixing of silicate, carbonate and sulfide melts in the Pultusk H-chondrite, 74^th Annual Meeting of the Meteoritical Society, London, UK, 2011. Abstract [#5143].

Krzesińska Agata, Fritz Jörg, Gattacceca Jérôme, Rochette Pierre, Cournéde Cécile, (2012), Brecciation of the Pułtusk meteorite and its deformational history, Mineralogia Special Papers, vol. 40, s. 36-38, 2012. Plik PDF. Materiały 19^th Meeting of the Petrology Group of the Mineralogical Society of Poland, Obrzycko, 19-21^th October 2012.

Krzesińska Agata, (2013), Multiple impact deformation of the Pułtusk H chondrite, 76^th Annual Meeting of the Meteoritical Society, Edmonton, Canada, 2013. Abstract [#5040].

Krzesińska Agata, Gattacceca Jérôme, Rochette Pierre, (2013), Magnetic fabric formation by oblique impact in Pultusk H chondrite, 44th Lunar and Planetary Science Conference, Woodlands, Texas, 2013. Abstract [#2089].

Krzesińska Agata, (2014), Deformacja i metamorfizm meteorytu pułtuskiego, praca doktorska, Instytut Nauk Geologicznych PAN, 2014.

Krzesińska Agata, Fritz Jörg, (2014), Weakly shocked and deformed CM microxenoliths in the Pułtusk H chondrite, Meteoritics & Planetary Science, vol. 49(4), 2014, s. 595–610. Plik doi.

Krzesińska Agata, Gattacceca Jérôme, Friedrich Jon M., Rochette Pierre, (2014), Petrofabric of Zag and Pułtusk meteorites: implications for impact conditions on the H chondrite parent body, 77^th Annual Meeting of the Meteoritical Society, Casablanca, Morocco, 2014.^[95] Abstract [#5221].

Krzesińska Agata, Gattacceca Jérôme, Friedrich Jon M., Rochette Pierre, (2015), Impact-related noncoaxial deformation in the Pułtusk H chondrite inferred from petrofabric analysis, Meteoritics & Planetary Science, vol. 50(3), 2015, s. 401-417. Plik doi.

Krzesińska Agata M., (2016), Thermal metamorphic evolution of the Pułtusk H chondrite breccia – compositional and textural properties not included in petrological classification, Geological Quarterly, vol. 60(1), 2016, s. 211-224. Plik doi.

Krzesińska Agata M., (2017), Contribution of early impact events to metal-silicate separation, thermal annealing, and volatile redistribution: Evidence in the Pułtusk H chondrite, Meteoritics & Planetary Science, vol. 52(11), 2017, s. 2305-2321. Plik doi.

Krzesińska Agata M., (2018), Klast stopu impaktowego w brekcji pułtuskiej (Impact melt clast in the Pułtusk breccia), Acta Soc. Metheor. Polon., 9, 2018, s. 74-91. Plik ASMP.

Kurjer Codzienny patrz → Pułtusk/Czasopisma

Kurjer Warszawski, nr 36, 14 lutego 1868. Pierwsza mapa okolic spadku. Patrz → Pułtusk/Czasopisma

Kuś Piotr, (2015), Wyjątkowe okazy Pułtuska, Meteoryt, 4, 2015, s. 10-11. Plik PDF.

Lang Bruno, Kowalski Maciej, (1971), On possible number and mass of fragments from Pułtusk meteorite shower, Meteoritics, vol. 6(3), 1971, s. 149-158. Plik doi; plik aDs.

Lang Bruno, (1972), Pultusk Meteorite: a century-old problem viewed a new [Meteoryt Pułtuski: Nowe spojrzenie na zagadnienie o wiekowej tradycji], Acta Geophys. Polon., vol. XX, nr 3-4, 1972, s. 281-290. Plik DjVu
Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
.

LaPaz Lincoln, (1941), A Mathematical Formula for Meteoritic Age-Determination and its Applicztion to the Pultusk, Poland, Meteorites, Popular Astronomy, 49, 1941, s. 261-265. Plik aDs.

LaPaz Lincoln, (1942), J.G. Galle on the Pułtusk, Poland, Meteoritic Shower, Popular Astronomy, 50, 1942, s. 436-437. Plik aDs.

Laspeyres Hugo, (1894, 1895), Die Meteoriten-Sammlung der Universität Bonn, Mittheilung aus dem Mineralogischen Institut der Universität Bonn, (Teil 8 i 9):^[96]
- 1. Abschnitt: Meteorsteine, Verhandlungen des naturhistorischen Vereins der preussischen Rheinlande und Westphalens (Decheniana), 51(2), 1894, s. 83-156. Plik PDF.
- 2. Abschnitt: Meteoreisen, Verhandlungen des naturhistorischen Vereins der preussischen Rheinlande und Westphalens (Decheniana), 52(1), 1895, s. 141-220. Plik PDF.

Łaptaś Andrzej, Ćwiżewicz Małgorzata, (1998), Meteoryty w zbiorach Muzeum Geologicznego w Krakowie, Muzeum Geologiczne ING PAN, Kraków 1998, ss. 34, (s. 14-17). ISBN 83-909970-1-0.

Łuszczek Katarzyna, (2021), Chondryty zwyczajne i ich ciała macierzyste, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2021, ss. 149.^[97] ISBN 978-83-7493-145-8.

Manecki Andrzej, (1972), Chondry i chondryty: studium mineralogiczno-petrograficzne meteorytu Pułtusk, Prace Mineralogiczne, 27, 1972, s. 53–69.

Mazurek Kazimierz, (1999), Lwowskie „Pułtuski” w Polsce, Meteoryt, 1, 1999, s. 12.^[98] Plik PDF.

J.M-r.^[99], (1946), Pochodzenie meteoru pułtuskiego, Urania, 3-4, 1946, s. 72-73.^[100] Plik DjvU.

Melion Josef Vincenc, (1889), Die Meteoriten, Brünn 1889, ss. 15, (s. 7-8).^[101] Plik PDF.

Meunier Stanislas Étienne^[102], (1868), Météorites de Pultusk, Cosmos, revue encyclopédique…, ser. 3, vol. 3, 1868, s. 129, 162-163, 190-192.^[103] Plik hPDF.

Meunier Stanislas, (1884), Météotites, w: Frémy Edmond (red.), Encyclopédie chimique. Tome II. Métalloïdes, Appendice – 2e cahier: Météorites, Dunod Paris 1884, ss. 533, (s. 423-424 (mapa, kopia Babczyński et al. 1868), 456 (rysunek okazu), 489-491 i w innych miejscach).^[104] Plik DjVu.

Meunier Stanislas, (1888), Sceau en météorite du roi d'Annam, La Nature, 758, 1888, s. 32.^[105] Plik DjVu.

Meunier Stanislas, Révision des météoriques de la collection du Muséum d'Histoire Naturelle, (s. 80-81 (1898), s. 419-420 (1896)):^[106]
- Meunier Stanislas, (1882), Guide dans la Collection de Météorites du Muséum d'Histoire Naturelle, Paris 1882, ss. 40.^[107]
- Meunier Stanislas, (1889), Guide dans la Collection de Météorites du Muséum d'Histoire Naturelle, Paris 1889, ss. 50.
- Meunier Stanislas, (1893), Notice Historique sur la collection de météorites du Museúm d'Histoire Naturelle, Paris 1893, ss. 52 (2 pls.). Plik hPDF.
- Meunier Stanislas, (1893), Revision des fers météoriques de la collection du Muséum d'Histoire Naturelle, Bulletin de la Société d'histoire naturelle d'Autun, 6 (sixième), 1893, s. 217-297. Plik DjVu.
- Meunier Stanislas, (1895), Revision des lithosidérites de la collection du meséum d'histoire naturelle de Paris, Bulletin de la Société d'histoire naturelle d'Autun, 7 (septième), 1895, s. 85-124. Plik DjVu.
- Meunier Stanislas, (1895), Revision des lithosidérites de la Muséum d'histoire naturelle de Paris, Paris 1895, ss. 44.
- Meunier Stanislas, (1896), Revision des pierres météoriques de la collection du Muséum d'Histoire Naturelle de Paris, Bulletin de la Société d'histoire naturelle d'Autun, 9 (neuvième), 1896, s. 355-474. Plik DjVu.
- Meunier Stanislas, (1897), Revision des pierres météoriques de la collection du muséum d'histoire naturelle de Paris, Paris 1897, ss. 122.
- Meunier Stanislas, (1898), Guide dans la collection de météorites, avec le catalogue des chutes représentées au Muséum, Muséum d'histoire naturelle, Paris 1898, ss. 110. Plik DjVu.
- Meunier Stanislas, (1909), Guide dans la collection des météorites, avec le catalogue des chutes representées au Muséum national d'histoire naturelle de Paris, Paris 1909, ss. 58.

Morozewicz Józef, (1931), Części składowe meteorytów i Wykaz meteorytów spadłych na historycznych ziemiach polskich, w: Tschermak G., Becke F., Podręcznik mineralogji, wydanie polskie, Warszawa 1931, s. 806-816, (s. 815). Tam lista polskich meteorytów z uwzględnieniem granic przedrozbiorowych. Plik DjVu
Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
.

Neumayr Melchior, (1912), Dzieje Ziemi (tytuł oryg. Erdgeschichte), t. 1, Geologia ogólna, Warszawa 1912, s. 96-118, (s. 97-99) (ilustracje).^[108] Plik DjVu.^[109]

Paneth Friedrich Adolf, (1937), Meteorites: the Number of Pultusk Stones, and the Spelling of “Widmanstätten Figures”, Nature, 140(3542/3549), 1937, s. 504-505, 809. Plik doi; plik doi; plik PDF; plik PDF.

Pilipiuk Andrzej, (2001), Poszukiwania meteorytu pułtuskiego – uwagi archeologa, Meteoryt, 3, 2001, s. 20-21. Plik PDF.

Pilski Andrzej S., (1991), The Pultusk meteorite shower, Impact, vol. 2, 1991, s. 16-19.

Pilski Andrzej S., (1992), Pułtuski deszcz meteorytów, Meteoryt, 4, 1992, s. 11-14. Plik PDF.

Pilski Andrzej S., (1994), Pułtuski deszcz meteorytów, Urania, 9, 1994, s. 241-245.^[110] Plik DjvU.

Pilski Andrzej S., (1997), 130 lat temu, Meteoryt, 4, 1997, s. 3-4. Plik PDF.

Pilski Andrzej S., (2001), Meteoryty w zbiorach polskich, Olsztyn 2001.^[111]

Pilski Andrzej S., (2004), Pułtusk i inne kawałki gruzu z planetoidy 6 Hebe, Meteoryt, 2, 2004, s. 3-4. Plik PDF.

Pilski Andrzej S., Karwowski Łukasz, Siemiątkowski Jacek, (2009), Reklasyfikacja meteorytu Pułtusk, streszczenie referatu, V Konferencja Meteorytowa, Wrocław 2008, s. 30.

Pilski Andrzej S., Karwowski Łukasz, Siemiątkowski Jacek, (2011), Reklasyfikacja meteorytu Pułtusk, Acta Soc. Metheor. Polon., 2, 2011, s. 194 (streszczenie referatu, Wrocław 2008). Plik PDF; plik ASMP.

Pokrzywnicki Jerzy, (1964), I. Meteoryty Polski. II. Katalog meteorytów w zbiorach polskich, Studia Geologica Polonica, vol. XV, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1964, (s. 77-105).^[112]^[113] Plik PDF. Plik DjVu
Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
.

Pokrzywnicki Jerzy, (1971), Meteoryty pułtuskie w zbiorach lwowskich, Acta Geophys. Polon., vol. XIX, nr 2, 1971, s. 238-239. Plik DjVu
Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
.

Prior George T., Hey Max H., (1953), Catalogue of Meteorites. With special reference to those represented in the collection of the British Museum (Natural History), Printed British Museum, 1953, (s. 144-145), (zbiory własne W&W) (wydanie z 1923 roku – plik iDjVu).

Przylibski Tadeusz A., Łuszczek Katarzyna, (2018), Wyniki badań mineralogicznych i petrologicznych nowych okazów meteorytu Pułtusk w 150 rocznicę spadku, Przegląd Geol., 66(6), 2018, s. 368-378. Plik PDF.

Rath Gerhard vom, (1868), Über die Meteoriten von Pultusk im Königreich Polen, gefallen am 30. Januar 1868 (Herzu 1 Tafel.), Bonn 1868, ss. 27.^[114] Plik DjVu; plik PDF.

Rath Gerhard vom, (1868), Ueber die Meteoriten von Pultusk, Berichte der Deutschen chemischen Gesellschaft zu Berlin, 1, 1868, s. 124-125. Plik DjVu.

Rath Gerhard von, (1868), Literaturnotizen: Dr. H. v. Rath: Ueber die Meteoriten von Pultusk im Königreich Polen, gefallem am 30. Jänner 1868: Hierzu 1 Tafel: Sep. aus der Festschrift der Niederrheinischen Gesellschaft für Natur- und Heilkunde zum 50jährigen Jubiläum der Universität Bonn, Verhandlungen der Kaiserlich-Königlichen Geologischen Reichsanstalt, Jahrgang 1868, nr 12, s. 307-309. Plik DjVu.

Rath Gerhard vom, (1868), Ueber einen am 30. Jan. 1868 bei Sielce gefallenen Meteoriten, Verhandlungen des naturhistorischen Vereins der preussischen Rheinlande und Westphalens (Decheniana), 25, 1868, s. 47-50, 66. Plik hPDF.

Rath Gerhard vom, (1869), Über die Meteoriten von Pultusk im Königreiche Polen, gefallen am 30. Jan 1868, Neues Jahrbuch für Mineralogie, Geognosie, Geologie und Petrefakten-Kunde, 1869, s. 80-82. Plik DjVu.

Rath Gerhard vom, (1875), Die Meteoriten des naturhistorischen Museums der Universität Bonn, Verhandlungen des naturhistorischen Vereins der preussischen Rheinlande und Westphalens (Decheniana), 32, 1875, s. 353-376, (s. 370-373).^[115] Plik hPDF.

Samsonowicz Jan^[41], (1952), O wieku, pochodzeniu i przypuszczalnej ilości oraz masie meteorytu pułtuskiego (z mapką) (La météorite de Pułtusk), Wiadomości Muzeum Ziemi, tom VI(1), Warszawa 1952, s. 57-68. Plik DjVu
Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
.^[116]

Schiaparelli Giovanni Virginio, (1869), I. – Astronomia, Annuario scientifico ed industriale, Anno Quinto. – 1868, Milano 1869, s. 42-45.^[117]^[118] Plik PDF.

Siemaszko Julian Iwanowicz (Симашко Юлиан Иванович), (1891), Каталогъ коллекции метеоритов'ь (Catalogue de la Collection de Météorites de Julion de Siemaschko (Saint Petersbourg, Russie), S.Petersburg 1891 (С. ПЕТЕРБУРГЪ (по июль 1891 г.)), ss. 64, (s. 42-43).^[119]^[120]^[121] Plik DjVu
Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
, (str. tytułowa).

Siemiątkowski Jacek, (2004), Chondryt Pułtusk: przykład meteorytowej brekcji wieloskładnikowej (H4+H5), Meteoryt, 2, 2004, s. 26-28. Plik PDF.

Smuła Łukasz, (2007), Kto szuka ten znajdzie, Meteoryt, 1, 2007, s. 27–28. Plik PDF.

Spencer Leonard James, (1937), Meteorites: the Number of Pultusk Stones and the Spelling of “Widmanstätten Figures”, Nature, 140(3544), 1937, s. 589.^[122] Plik doi; plik PDF; plik PDF.

Stenz Edward, (1937), O meteorycie Pułtuskim (Koniec pewnej legendy), Urania, 2, 1937, s. 29-31.^[123] Plik DjvU.

Stenz Edward, (1937), Number of Fragments of the Pultusk Meteorite, Nature, 140(3533), 1937, s. 113-114. Plik doi; plik PDF; plik PDF.

Szczygielska Joanna, (2002), Meteoryty w zbiorach Muzeum Wydziału Geologii UW – meteoryt Pułtusk, praca licencjacka, Wydział Geologii UW, Warszawa 2002.^[124] Plik DjVu
Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
.

Szczygielska Joanna, (2004), Meteoryt Pułtusk – studium historyczne, praca magisterska, Wydział Geologii UW, Warszawa 2004. Plik DjVu
Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
.

Sztandar Młodych, wyd. 3, nr 227 (12097), 22-24.11.1991; dodatek: Mazowsze*Kurpie*Podlasie.^[125]

Szymanski Karl, (1868), Meteoritenfall bei Pułtusk am 30. Jan. 1868, Neues Jahrbuch für Mineralogie, Geologie und Palaeontologie, 1868, s. 326. Plik DjVu.

Tiirmaa Reet (Тийрмаа Р.Т.), (1983), Каталог метеоритов коллекции Института геологии АН ЭССР на октября 1981 г. (The catalog of meteorites from the collection of the Geological Institute of the Estonian Academy of Sciences on October 1, 1981), Метеоритика (Meteoritika), vol. 42, 1983, s. 170-182.^[126]

Trautschold Hermann A., (1868), Ueber Meteorsteine von Pultusk und Makowo, Verhandlungen der Kaiserlich-Königlichen Geologischen Reichsanstalt, Jahrgang 1868, s. 222-224. Plik DjVu; plik PDF.

Tygodnik Ilustrowany patrz → Pułtusk/Czasopisma

Tymiński Z., Krzesińska A., Burakowska A., Stępisiewicz M., Tymińska K., Dziel T., Olech A., Żołądek P., (2014), ²⁶Al isotope in Pultusk meteorite fragments, 80^th Annual Meeting of The Meteoritical Society, Santa Fe, USA, 2017.^[127] Abstract [#6278].

Waga Jakub I., (1873), Aerolity spadłe w okolicach Pułtuska, dodatek tłumacza w: Flammarion Camille, Wielość światów zamieszkiwanych, tom 2, 1873, s. 147-150. Plik uLib.

Waleńczak Zygmunt, (1977a), Defectoscopic Observations of Primary Accretion Forms in the Pułtusk Meteorite (Poland), Bull. Acad. Pol. Sci., Sér. Sci. de la Terre, vol. 25, nr 1, 1977, s. 9-13. Plik DjVu
Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
.

Waleńczak Zygmunt, (1977b), Optical Ultramicroscopic Observations of Vesicles in Opaque Minerals of the Pułtusk meteorite (Poland), Bull. Acad. Pol. Sci., Sér. Sci. de la Terre, vol. 25, nr 1, 1977, s. 15-18. Plik DjVu
Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
.

Waleńczak Zygmunt, (1977c), Liquid Phase Vesicles in the Pułtusk Meteorite, Bull. Acad. Pol. Sci., Sér. Sci. de la Terre, vol. 25, nr 1, 1977, s. 19-22. Plik DjVu
Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
.

Warin Roger, Kashuba John, (2013), Wielkie grzmoty, małe kamienie, Meteoryt, 2, 2013, s. 21–23. Plik PDF.

Werther Gustav, (1868), Analyse des Meteorits von Pultusk, Journal für praktische Chemie, 105, 1868, s. 1-6. Plik DjVu
Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
.

Wielka encyklopedya powszechna ilustrowana, Wydawca Saturnin Sikorski, Warszawa 1890-1914.^[128] Pliki wLib.

Woźniak Marek, Gałązka‐Friedman Jolanta, Duda Przemysław, Jakubowska Martyna, Rzepecka Patrycja, Karwowski Łukasz, (2019), Application of Mössbauer spectroscopy, multidimensional discriminant analysis, and Mahalanobis distance for classification of equilibrated ordinary chondrites, Meteoritics & Planetary Science, vol. 54(8), 2019, s. 1828-1839 (abstrakt).^[129] Plik doi.

Wróblewski Andrzej Kajetan (red.), (2016), Nauki ścisłe i przyrodnicze na Uniwersytecie Warszawskim, Monumenta Universitatis Varsoviensis, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2016, ss. 832. ISBN 978-83-235-2122-8. Plik PDF.

Wülfing Ernst Anton von, (1897), Die Meteoriten in Sammlungen und ihre Literatur. Nebst einem versuch den tauschwert der meteoriten zu bestimmen (Meteorites in Collections and Their Literature. Including An Attempt To Determine The Exchange Value Of Meteorites), Verlag der H. Laupp'schen Buchhandlung, Tübingen 1897, (s. 285-288).^[130]^[131]^[132] Plik GIF; plik Internet Archive; plik GoogleBooks.

Wylie Charles Clayton, (1940), The orbit of the Pultusk meteor, Popular Astronomy, 48, 1940, s. 306-311. Plik aDs.

Явнель Александр Александрович, Иванов Андрей Валерьевич, Заславская Н.И. (Yavnel' A.A., Ivanov A.V., Zaslavskaya N.I.) (1986), Каталог метеоритов коллекций Советского Союза (Catalogue of meteorites of collections of the USSR), Ротапринт ГЕОХИ АН СССР, 1986, ss. 221.^[133]^[134] Zbiory własne W&W.^[135]

Żbik Marek, Self Peter, (2004), Structure comparison of two stony meteorites (Pultusk and Baszkówka) using high resolution x-ray microtomography and image analysis, National Space Society Conference. Adelaide May 2004.

Żbik Marek, Self Peter, (2005), High resolution X-ray microtomography analysis in non-destructive investigation of internal structure in two chondrites (Pultusk, Baszkówka), Mineralogia Polonica, 36(1), 2005, s. 5-19. Plik PDF.

Czasopisma

patrz → Pułtusk/Czasopisma

Przypisy

^ jeśli nie zaznaczono inaczej, podano współrzędne przyjęte w oficjalnej bazie meteorytów Meteoritical Bulletin Database
^ wg najnowszych badań meteoryt Pułtusk jest brekcją polimiktyczną typu H3.8-6 (Siemiątkowski 2004; Krzesińska et al. 2015; Krzesińska 2016)
^ nazwa „Lerici” znajduje się, np. w opisie małego fragmentu (0,16 g) meteorytu Pułtusk w kolekcji Yale University, Peabody Museum of Natural History: Servos Kurt, (1956), Meteorites in the Collections of Yale University, Postilla of the Yale Peabody Museum, 27, 1956, s. 1-24;
oraz w katalogu MNH w Londynie z 1904 roku (Fletcher 1904) znajduje się pod tą nazwą wpis o fragmencie o wadze 8 g
^ wyjaśnienie tak egzotycznych synonimów, jak: La Spezia, Lerici, Nossi-Bé, Nosy-Bé i Spezia w Prior (1953)
^ Pilski (1994) wymienia jeszcze: „Niektóre okazy tego meteorytu noszą nazwę „Łomża”, być może dlatego, że Pułtusk należał do guberni łomżyńskiej”
^ ^a ^b ^c ^d Babczyński et al. (1868)
^ chodzi o używaną wówczas skalę Réaumura; temperatura zamarzania wody wynosi 0 stopni Réaumura, a 1°C = 0,8°R; Wikipedia – Skala Réaumura
^ nienaturalnie mało! – Rekordy klimatyczne Polski
^ chodzi zapewne o milę rosyjską lub geograficzną, odpowiada to odległości około 74 km od Warszawy
^ Galle (1868), s. 100; oryginalny tekst po niemiecku
^ Warin Roger, Kashuba John, (2013), Wielkie grzmoty, małe kamienie, Meteoryt, 2, 2013, s. 21–23 (tłumaczenie Andrzej S. Pilski)
^ zakwestionowanie tej liczby patrz → Stenz (1937)
^ ^a ^b ^c Tytus Babczyński (1830-1910) – profesor wydziału matematyczno-fizycznego, sekretarz rady ogólnej Szkoły Głównej; w 1875 roku ożenił się z Bronisławą Florentyną Koskowską, wnuczką Ewy Elżbiety Zambrzyckiej, przedstawicielką rodu związanego ze spadkiem meteorytu Pułtusk, patrz → Pułtusk/Zambrzyccy; (Skład Szkoły Głównej, Tygodnik Ilustrowany, 255, 1887; tam też jego portret (9)); Wikipedia – Tytus Babczyński
^ ^a ^b ^c Karol Deike (Dejke) (1845-1906) – adiunkt Obserwatorium Astronomicznego Szkoły Głównej; członek Komitetu Redakcyjnego tygodnika Wszechświat; (Skład Szkoły Głównej, Tygodnik Ilustrowany, 255-256, 1887; tam też jego portret (84))
^ wg Gazety Polskiej z 14 lutego 1868 r. zebrali oni podczas swojej pierwszej wizyty na terenie spadku 120 okazów
^ autorstwa Babczyńskiego i Deike?
^ wartość ta wydaje się mocno zaniżona? Na opublikowanej mapie obszar, gdzie zaznaczono znaleziska, ma około 45 km²; patrz → Lokalizacja
^ z wydaną przez Szkołę Główną broszurą Babczyński et al. (1868) rozesłano okazy meteorytu Pułtusk do wielu kolekcji światowych; jak pisze Wróblewski (2016): „W odpowiedzi napływały listy z podziękowaniami, między innymi od Senatu Uniwersytetu Wrocławskiego oraz indywidualne od [takich sław, jak] Gustava Kirchhoffa, Friedricha Wöhlera i Roberta W. Bunsena.”
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h okaz(y) kupione od członków rodu Zambrzyckich; patrz → Pułtusk/Zambrzyccy
^ ^a ^b obecnie okaz waży 7893,59 g (nr inw. ME 1581 #1)
^ ^a ^b okaz waży 8102,8 g
^ w tym kilka okazów wyraźnie orientowanych, np.: 3,35 g (record), 4,47 g (record), 25,74 g (record)
^ wg Grewingk (1882): 90 okazów o łącznej wadze 2020 g
^ kolekcja już nie istnieje; gdzie trafił okaz meteorytu Pułtusk nie wiadomo; okaz Coblinera meteorytu Morasko z tej kolekcji trafił do Muzeum Geologicznego PAN w Krakowie
^ wg Pilskiego (2001) w zbiorach polskich znajdowało się 421 okazów meteorytu Pułtusk o łącznej wadze 48,25835 kg
^ na podstawie katalogu meteorytów na stronach PTMet, Pokrzywnickiego (1964), Grady (2000), Явнель (1986) i katalogów innych kolekcji
^ boldem wyróżniono zidentyfikowane okazy; część wag podana orientacyjne, gdyż w wielu źródłach podawane są one z różną dokładnością i rzetelnością
^ przekreślono zidentyfikowane okazy
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g A. i F. Krantz – istniejąca od 1833 firma handlująca minerałami i meteorytami; założył ją we Freibergu August Krantz, później działalność kontynuował jego bratanek Fritz (Friedrich) Krantz; do dziś wiele okazów meteorytów w różnych kolekcjach ma etykiety podpisane, np. Dr. F. Krantz, Rheinisches Mineralien-Contor Bonn; pod koniec XIX wieku kolekcja Krantza zawierała wg Wülfing (1897) meteoryty z 54 różnych lokalizacji o łącznej wadze 72 kg; firma istnieje do dziś; patrz → Krantz Rheinisches Mineralien-Contor
^ prawdopodobnie chodzi o Andreasa Lilge, urodzonego w Polsce, emigranta do Kanady
^ inf. prywatna od kuratora FMNH
^ ^a ^b być może jest to okaz 8,1 kg ze zbiorów PAN Muzeum Ziemi w Warszawie?
^ Michał Kamieński (1879-1973) – polski astronom, specjalista mechaniki nieba; profesor astronomii Uniwersytetu Warszawskiego i dyrektor Obserwatorium Astronomicznego UW. Wikipedia – Michał Kamieński
^ zwietrzały fragment 50% skorupy; na powierzchni okazu stara naklejka z napisem „2.”
^ zwietrzały fragment 50% skorupy; dar J. Samsonowicza
^ za Laspeyres (1894) (również patrz → Krantz Rheinisches Mineralien-Contor):
„(977,0 gr) Krantz’sche Sammlung (v. Rath Nr. 52 o). Halber Stein von spitzkegelförmiger Gestalt. Die beim Niederfallen entstandene Bruchfläche ohne Schmelzrinde folgt einer „Schmelzader mit Eisenharnisch“.”
„(944,0 gr) Krantz’sche Sammlung (v. Rath Nr. 52 i Fig. 10 a, b). Ein wohl beim Niederfallen zertrümmerter Stein. Die hierbei entstandene frische Bruchfläche ohne Schmelzrinde wird schräg von einigen Schmelzadern mit feinsten Eisenlamellen durchsetzt. Die Blättchen von Nickeleisen zeigen eine deutliche Längsfurchung und fliessen zu „Eisenharnischen“ zusammen.”
„(880,0 gr) Krantz’sche Sammlung (v. Rath Nr. 52 p). „Segment eines scheibenförmigen Körpers“, ganz gleichmassig umrindet, auf der wenig gewölbten Brust radiale Schmelzriefen.”
„(866,0 gr) Krantz’sche Sammlung (v. Rath Nr. 52 Fig. la, b, c). „Ganz umrindetes Segment eines dickscheibenförmigen Steins, dessen Rand zur Hälfte durch die ursprüngliche Peripherie des planetarischen Körpers, zur Hälfte durch zwei annähernd rechtwinkelig zu einander stehende Bruchflächen gebildet wird. Auffallende Verschiedenheit der Brust- und Rückenseite. Erstere höher gewölbt und zu sanft gerundeten Buckeln gestaltet, Schmelzrinde schwarz und matt, deutliche Strömungslinien der Schmelzmasse. Die Rückenseite stellt einen, im Allgemeinen ebenen Bruch dar von eigenthümlich kleinhöckeriger Beschaffenheit, mit dünner, kupferroth schimmernder Schmelzrinde.“”
„(827,0 gr) Krantz’sche Sammlung (v. Rath Nr. 52 k). Der Stein ist durch zwei rechtwinkelig sich treffende Bruchflächen deutlich als Bruchstück gekennzeichnet. Die ursprüngliche, unregelmässig höckerige Oberfläche des Steins trägt eine dicke schwarze Schmelzrinde mit Schmelzriefen. Die beiden Bruchflächen sind dagegen mit einem dünneren buntschimmernden Schmelz bedeckt.”
^ 3,0+[0,2]={18|8|8|3|5}={●●●●●●●●●●●●●●●●●○○○○|●●●●●●●●|●●●●●●●○|●●●|●●●●●}
^ plus 5 znalezisk współczesnych ≥1 kg
^ o istnieniu takiego zbioru minerałów, skamieniałości i meteorytów Pułtusk znajduje się wzmianka w: Nauka Polska: jej potrzeby, organizacja i rozwój, t. 4, 1923, s. 155. Plik mLib. Pokrzywnicki przypuszczał, że w zbiorze tym mógł znajdować się również meteoryt Białystok
^ prawdopodobnie z tym darem związany jest stary rękopis z 1880 roku (patrz → Czaputowicz (1880))?
^ ^a ^b ^c Jan Samsonowicz (1888-1959) – polski geolog i paleontolog, profesor uniwersytetów we Lwowie i Warszawie, wieloletni kierownik Katedry Geologii Historycznej Uniwersytetu Warszawskiego; badacz spadku meteorytu Pułtusk; rodzina Samsonowicza miała swoje majątki ziemskie w okolicy spadku meteoryt Pułtusk. Wikipedia – Jan Samsonowicz
^ katalog Wülfinga (1897) wymienia w zbiorach wrocławskich 41 różnych meteorytów (z różnych lokalizacji) o łącznej wadze ok. 11 kg
^ Spencer (1937) podaje, że na te kolekcje składała się połowa wagi wszystkich okazów w światowych zbiorach
^ na publikację Daubrée (1868) powołują się LaPaz (1941) i Samsonowicz (1952), ale cytowane przez nich liczby nie znajdują pokrycia w źródle!
^ ^a ^b Ward Henry Augustus (1834-1906) – amerykański przyrodnik i geolog. Założyciel przedsiębiorstwa Ward's Natural Science zajmującego się pozyskiwaniem i handlem okazami przyrodniczymi (minerały, meteoryty, skamieniałości, okazy flory i fauny)
^ Wikipedia – Muzeum Przyrodnicze im. Dzieduszyckich we Lwowie
^ Kłosy nr 253 z 1870 r.
^ Breslauer Zeitung, z 8 lipca 1870 r. oraz w czasopiśmie Rübezahl
^ Gazeta Warszawska, nr 66 z 1870 r.
^ najdalej na północ wysunięta wieś
^ wieś ta już nie istnieje, leżała na NE od Starych Zambsk i na N od Ciołkowa; patrz → mapa
^ co odpowiada ok. 56,8 km²
^ 20 funtów rosyjskich (℔ russ.) ≅ 8,19 kg
^ Золотник (pol. zołotnik) – dawna rosyjska jednostka masy równa ¹/₉₆ funta, czyli ok. 4,2658 grama; patrz → Dawne jednostki miar i wag
^ opierając się na cenie uncji (oz) złota, która w 1912 roku kosztowała ok. 20 $, to za 80 000 $ można było wówczas kupić ok. 4000 uncji złota, a obecna cena uncji złota (29 maja 2018 r.) to ~1300 $; ale kolekcja Warda mogłaby dziś kosztować nawet 12 mln dolarów, gdyż, jeśli weźmiemy pod uwagę nominal GDP per capita (nominalny PKB podzielony przez populację) to 1 $ w 1912 roku odpowiada, wg tego wskaźnika, dzisiejszym 150 $!
^ patrz → Rheinisches Mineralien-Kontor Dr. F. Krantz :: Bonn, Meteoriten-Verzeichnis (…)
^ ^a ^b ^c Roman Wawnikiewicz (1838-1914) – profesor wydziału matematyczno-fizycznego Szkoły Głównej; był prawdopodobnie (współ)autorem broszury Babczyński et al. (1868)?; przeprowadził analizę chemiczną meteorytu Pułtusk; krótki życiorys (Szperl 1913, s. 46-49); (Skład Szkoły Głównej, Tygodnik Ilustrowany, 255, 1887; tam też jego portret (30))
^ ^a ^b przed oczyszczeniem okaz ważył 3786 g
^ wyniki te były częściowo prezentowane wcześniej przez Janusza W. Kosińskiego m.in. podczas prelekcji towarzyszącej otwarciu wystawy meteorytów w Muzeum Regionalnym w Pułtusku 12 kwietnia 2013 roku; więcej o wystawie na → woreczko.pl – „Wokół meteorytu Pułtusk”
^ okaz znaleziony w katakumbach grobowca w Pokrzywnicy (Sztandar 1991)
^ dwa pasujące do siebie fragmenty; patrz → Pułtusk (L)
^ Jerzy Aleksandrowicz (Alexandrowicz) (1819-1894) – profesor wydziału matematyczno-fizycznego Szkoły Głównej, dyrektor jej Ogrodu Botanicznego; (Skład Szkoły Głównej, Tygodnik Ilustrowany, 255, 1887; tam też jego portret (8))
^ patrz → Pułtusk/Czasopisma
^ Kowalczyk (1868, Biblioteka Warszawska)
^ w rozdziale: II. Aёrolites, Large Meteors, and Star-showers. a. Aёrolites. 2. Pultusk, Poland, 1868, Jan. 30, 6^h 50^m p.m. (local time).
^ w broszurze nie podano autorów (str. tytułowa), więc nie można dziś jednoznacznie ustalić, kto ją napisał. Według Stenza (1937) autorami broszury byli Babczyński i Deike, natomiast wg Wülfinga (1897), Samsonowicza (1952), Pokrzywnickiego (1964) i Koblitz MetBase jej współautorem był również Roman Wawnikiewicz; natomiast Szperl (1913) wymienia jako jedynego autora broszury Wawnikiewicza; wg bibliografii Estreicher autorem broszury był Jurkiewicz (Karol?)
^ na terenie zaboru rosyjskiego jedynym obowiązującym urzędowo sposobem datowania był kalendarz juliański (stary styl), więc 26 maja odpowiada dacie 7 czerwca wg kalendarza współczesnego (gregoriańskiego, nowego stylu)
^ broszura wydana przez Szkołę Główną Warszawską (wg Wülfinga (1897) w drukarni Jana Jaworskiego); tam też mapka terenu z lokalizacją znalezisk; reprint broszury wydał Janusz W. Kosiński w serii Biblioteczka meteorytu Pułtusk – zeszyt 3 (2007-2008); zamieścił tam również jej tłumaczenie i opatrzył przypisami
^ część: Pogadanka 20, s. 205-224; wydanie z 1869 roku zostało rozszerzone i jest w nim część o meteorytach Bjelaja Zerkov i Lixna: Dodatek dziewiąty. O aerolitach spadłych w Białocerkwi i w okolicach Dynaburga, s. 356-357
^ katalog kolekcji meteorytów Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (stan na koniec października 1902 roku); artykuł ukazał się również w formie osobnej publikacji: Berwerth Friedrich Martin, (1903), Verzeichnis der Meteoriten im k.k. naturhistorischen Hofmuseum, Ende Oktober 1902, Separatabdruck aus den Annalen des k.k. naturhistorischen Hofmuseum, Bd. XVIII, Wien 1903, ss. 90, plik PDF
^ patrz → Pułtusk/Największe okazy
^ w roczniku również informacja gabinetu mineralogicznego w Wiedniu (k.k. Hof-Mineraliencabinete in Wien): Der Meteorsteinfall vom 30. Jänner 1868 unweit Warschau, nr 29, 1868, s. 228-230
^ opis metody 4M patrz → Woźniak et al. (2019, MaPS) oraz Woźniak et al. (2020, ASMP); więcej → woreczko.pl – Metoda 4M (4M method) ● Metoda 4M – formularz
^ wyniki były prezentowane na ICAME 2019, International Conference on the Applications of the Mössbauer Effect, Dalian, China 2019
^ bogato ilustrowany album poświęcony kolekcji meteorytów w Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu
^ zawiera 32 litografie okazów meteorytów: Bella Roca, Babb's Mill (Blake's Iron), Cabin Creek, Glorieta Mountain, Goalpara, Hessle, Hex River Mountains, Ilimaes (iron), Kokstad, Mocs, Puquios, Pultusk (Pułtusk), Sarepta, Stannern, Tucson (syn. Santa Rita)
^ prezentacja nowatorskiej metody obliczania elementów orbit meteoroidów na podstawie rozkładu okazów w elipsach spadku; wyniki m.in. dla meteorytów Pułtusk i Łowicz
^ postać enigmatyczna (!); patrz → Czaputowicz (1880)
(inf. prywatna, lipiec 2016) prof. Jacek Czaputowicz (Minister Spraw Zagranicznych w rządzie PiS, 2018-2020) zasugerował, że może chodzić o Seweryna Czaputowicza (ok. 1815(1819?)-1887) – żołnierza powstania 1830/1 (może styczniowego?), zarządcę cmentarza Rakowickiego (?); nekrolog; portal www.miejscapamiecinarodowej.pl – Kraków - grobowiec weteranów powstań…
^ rękopis dwustronny na 4 stronach formatu 40×24,7 cm sprzedany w 2012 roku na aukcji zorganizowanej przez antykwariat „RARA AVIS” z Krakowa. Według opisu zawartego w katalogu aukcyjnym „RARA AVIS” autorem rękopisu (pod nim podpisany) był członek Towarzystwa Nauk i Dobroczynności w Krakowie S. Czaputowicz; tekst dotyczy różnych meteorytów i ich badań, ale główną treścią jest opis spadku meteorytu Pułtusk; z dostępnych informacji nt. treści rękopisu wynika, że był on dołączony do kilku okazów meteorytu Pułtusk ofiarowanych przez Czaputowicza na potrzeby edukacyjne. Tekst kończy akapit: „Na tem zakończając poważam się uprzejmie prosić o przyjęcie niniejszej pracy, oraz dołączających się okazów Aerolitów czyli kamieni w liczbie sztuk … a to w celu zastosowania tego do nauki uczącej się młodzieży szkolnej, a będzie to dla mnie prawdziwą nagrodą, gdy dotąd przechowałem zabytek ten, który jedynie dla szkół krakowskich pragnę oﬁarować”. Na końcu przekreślona dedykacja dla b. prezesa Senatu Szyndlera, zamiast tego wpisane odręcznie nazwisko Mędrzykowskiego – pirotechnika (źródło informacji: 104 AUKCJA ANTYKWARYCZNA, Antykwariat „RARA AVIS”, Kraków 2013; za zgodą)
^ w 1868 roku kolekcja paryska posiadała 942 okazy meteorytu Pułtusk! Już wówczas w kolekcji Krantza znajdowało się 1612 okazów!
^ lektura relacji daje również wyobrażenie o słabej kondycji ówczesnej meteorytyki w Polsce: (…) Ze specjalnym zainteresowaniem poszukuję meteorytów spadłych na ziemiach polskich. Praca niemała. Trzeba przejrzeć ponad 1000 różnych napisów, podających pochodzenie, datę odnalezienia oraz budowę okazów. — Znajduję ich kilkadziesiąt. Są to przeważnie drobniejsze odłamki, spadłe, jak głoszą napisy w: „Zabrodje, Vilna Russland; Bjelokrynische, Dolgowoli, Zaborzika—Wolynien, Russland; Schellin, Pommern; Gnadenfrei, Preus.—Schlesien” i t. d. Niebawem natrafiłem na bardzo liczne okazy meteorytu pułtuskiego, spadłego dnia 30 stycznia 1868 r. w Pułtusku na północ od Warszawy. Są to „starsi bracia” odłamka, zdobiącego biurko dyrektora Obserwatorjum stołecznego. Wiele z nich jest drobnych, kilka ma wielkość pięści, jeden zaś przedstawia się dość okazale — jak głowa ludzka. (…)
^ odnalezienie dwóch okazów meteorytów w gruzach powojennej Warszawy: (…) Tym milej jest nam zakomunikować, że latem 1945 r. udało się odkopać z gruzów spalonego przez wojska niemieckie Obserwatoriom Astronomicznego w Warszawie, dwa piękne okazy, ukryte w czasie wojny przed okupantem. Pierwszy — to 1-o kilogramowy odłamek słynnego meteorytu z dn. 30 stycznia 1868 r., który spadł na polach pod Pułtuskiem, w odległości ok. 50 km na północ od Warszawy, — drugi to 5-o kilogramowa bryła meteorytu z dn. 12 marca 1935 r., który „wylądował” w województwie łódzkim kilkanaście km na połud.-zachód od Łowicza. Taki jedynie remanent (poza jednym tylko zegarem) pozostał w popiołach spalonego Obserwatorium. (…)
^ Zofia Halina Gąsiorowska (1898-1957) – kierownik działu archiwalnego Muzeum Ziemi w Warszawie; nietuzinkowa postać; autorka pierwszego kompleksowego opracowania bibliografii polskich autorów o meteorytach (Gąsiorowska 1966), które ukazało się dopiero wiele lat po jej śmierci, maszynopis był gotowy do druku już w 1956 roku (Gąsiorowska 1952, Wiadomości Muzeum Ziemi); ze spisu tego obficie korzystał Jerzy Pokrzywnicki, ale nigdy i nigdzie nie wspomniał w swoich pracach o jego autorce (Kosiński 2014)!
^ w numerze również artykuł: Wójcik Zbigniew, (1966), Kilka wiadomości o Zofii Halinie Gąsiorowskiej, s. 121-?
^ z mapą lokalizacji miejscowości
^ w artykule m.in. o meteorytach: Gnadenfrei (Piława Górna), Grüneberg (Wilkanówko) i Pułtusk oraz fotografia grobu Ernsta Chladniego; teksty
^ więcej o meteorycie Pułtusk w wydaniu 2 z 1907 roku, s. 386-389; plik eUWr
^ zawiera również planszę z rysunkiem bolidu Knyahinya i mapę rozkładu okazów meteorytu Pultusk (Pułtusk)
^ katalog zbioru meteorytów w Berlinie (zobacz również Klein (1906); wcześniejsze wydania katalogu:
Klein Carl, (1889), Die Meteoriten-Sammlung der Königlichen Friedrich-Wilhelms-Universität zu Berlin am 15. October 1889, Sitzungsberichte der Königlich Preussischen Akademie der Wissenschaften zu Berlin, Juni-Dec 1889, s. 843-864, plik DjVu;
Klein Carl, (1903), Die Meteoritensammlung der Königlichen Friedrich-Wilhelms-Universität zu Berlin am 5. Februar 1903, Sitzungsberichte der Königlich Preussischen Akademie der Wissenschaften zu Berlin, Jan-Juni 1903, s. 139-172, plik DjVu
^ reprint broszury Babczyński et al. (1868) wraz z tłumaczeniem i komentarzami
^ informacja o przekazaniu do Zbiorów przyrodniczych Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Poznaniu okazu meteorytu Pułtusk – dar ks. Lewaszkiewicza
^ autorem był prawdopodobnie Jan Kowalczyk?
^ Jan Kowalczyk (1833-1911) – polski astronom, docent Uniwersytetu Jagiellońskiego i Szkoły Głównej w Warszawie; Birkenmajer (1918), Wikipedia – Jan Kowalczyk
^ przedruk artykułu ukazał się w kwartalniku Meteoryt, 1, 2007, s. 3-6
^ 77^th Annual Meeting of the Meteoritical Society, (2014) – author index
^ katalogi kolekcji meteorytów w Bonn; tam też szczegółowy opis okazów meteorytu Pułtusk (za Rath 1875); oraz fragmenty meteorytu Białystok
^ „biblia” informacji o chondrach i chondrytach, ale nie tylko – obowiązkowa lektura dla miłośników meteorytów
^ okazy meteorytów z kolekcji hrabiego Włodzimierza Dzieduszyckiego (zbiory z Lwowa)
^ autorem jest prawdopodobnie członek redakcji Jan Mergentaler?
^ omówienie ponownych wyliczeń prędkości meteoroidu z którego spadł meteoryt Pułtusk, ich wynik nadal wskazywał, że meteoroid ten pochodził spoza Układu Słonecznego
^ katalog kolekcji Jos. Melion; wg Wülfinga (1897, s. 421) w kolekcji były meteoryty z 41 różnych lokalizacji o łącznej wadze 2 kg; zawierała m.in. meteoryty: Bohumilitz, Borkut, Braunau, Knyahinya, Magura, Mezö-Madaras, Mocs, Pillistfer, Pultusk (Pułtusk), Seeläsgen (Przełazy), Soko-Banja, Stannern, Tieschitz, Wessely
^ Stanislas-Étienne Meunier – francuski geolog; związany z Muséum national d'histoire naturelle w Paryżu
^ relacja na temat spadku meteorytu Pułtusk oraz wiele innych ciekawych spostrzeżeń
^ obszerne omówienie ówczesnej wiedzy o meteorytach i ich składzie mineralnym; opis wielu spadków; dużo ilustracji: Knyahinya, Pultusk (Pułtusk)
^ o pieczęci z meteorytu Pułtusk dla cesarza Annamu Đồng Khánh
^ katalogi i przewodniki po kolekcji meteorytów Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu
^ tożsame z Masson (1882)
^ opis spadków meteorytów: Knyahinya, Pułtusk, Stannern; ilustracje oraz wiele ciekawych informacji i hipotez
^ wersja cyfrowa wydania z 1906 roku
^ artykuł zilustrowany fotografiami okazów meteorytu Pułtusk ze zbiorów polskich; według autora najświeższe okazy znajdują się w Krakowie i Wrocławiu, te w Warszawie były zebrane wiele lat po spadku i nie są już tak świeże!
^ bardziej aktualna internetowa wersja katalogu znajduje się na stronach Polskiego Towarzystwa Meteorytowego – katalog PTMet; tam objaśnienie stosowanych skrótów (cs – complete specimen, hs – half specimen, ep – end piece, fc – fragment with crust, f – fragment, sc – slice with crust, s – slice, …); więcej → woreczko.pl – Oznaczenia okazów – skróty
^ pierwsze i jak na razie jedyne, tak kompleksowe opracowanie na temat polskich meteorytów; warto jednak zaznaczyć, że Jerzy Pokrzywnicki niewątpliwie obficie korzystał z wcześniejszego bibliograficznego opracowania autorstwa Zofii Gąsiorowskiej (1966, maszynopis jej pracy powstał przed 1964 rokiem), ale nigdzie w jego publikacjach nie pojawia się jej nazwisko!? (Kosiński 2014)
^ patrz → Pokrzywnicki (1964)/Kolekcje
^ zawiera planszę z rysunkami okazów meteorytu; wydane również jako: Rath Gerhard vom, (1868), Ueber die Meteoriten von Pultusk im Königreich Polen, gefallen am 30. Januar 1868, Abhandlungen aus dem gebiete der naturwissenschaften, mathematik und medicin, 1868, s. 135-161. Plik hPDF; plik PDF; oraz w: Der Königlichen Rheinischen Friedrich-Wilhelms-Universität Bonn zur Feier ihres fünfzgjährigen Jubiläums am 3. August 1868 die Niederrheinische Gesellschaft für Natur und Heilkunde, Bonn 1868, s. 135-161. Plik PDF
^ katalog kolekcji meteorytów w Bonn; szczegółowy opis okazów meteorytu Pultusk (Pułtusk), m.in. okazy: 3770, 2150, 1232, 1138, 978, 950, 880, 868, 828 g; w zbiorach również meteoryty: Seeläsgen (Przełazy), Schwetz (Świecie); patrz → Laspeyres (1894)
^ kopia artykułu ze zbiorów biblioteki PAN Muzeum Ziemi w Warszawie, dzięki uprzejmości Dariusza Wolińskiego
^ część: VII. Aeroliti. Aeroliti di Pultusk; zawiera mapę Fig.9 PIANO DELLA CADUTA DEGLI AEROLITI DI PULTUSK
^ włoski astronom Giovanni Schiaparelli jako pierwszy wykazał związek rojów Perseid i Leonid z kometami; „odkrył” również słynne „kanały” na Marsie
^ kopię katalogu dla portalu Wiki.Meteoritica.pl udostępniła dr Jadwiga Biała
^ katalog kolekcji Siemaszki miał kilka wcześniejszych wydań: 1881 (ss. 3), 1882 i 1885 (ss. 7), 1886 (ss. 16, po francusku; Siemachko Julien, Catalogue de la Collection de Météorites de Julien de Siemachko (Saint-Petersbourg, Russie), Paris Janvier 1886 (oraz suppl. wydany po 1889 r.), str. tytułowa); katalog z 1891 roku jest najobszerniejszy (ss. 64)
^ kolekcję Siemaszki kupił amerykański kolekcjoner H.A. Ward do zbiorów Ward-Coonley Collection, trafiła ona później do Field Museum w Chicago
^ fragment: In the British Museum collection there are 72 Pultusk stones with a total weight of 18,188 gm., the largest 9,095 gm. and the smallest 6 gm
^ „zdanie odrębne” autora dotyczące funkcjonującej w literaturze informacji o liczbie spadłych okazów meteorytu Pułtusk – 100000 szt.; wg Stenza liczba te jest wynikiem pomyłki w interpretacji liczby „100,000” występującej w broszurze wydanej przez Szkołę Główną w 1868 roku Notice sur la météorite tombée le 30 janvier 1868 aux environs de la ville de Pułtusk, a oznaczającej tam (strony 15 i 16) „100%” z dokładnością trzech miejsc po przecinku. Ciekawe spostrzeżenie!
^ katalog i opis wszystkich (233 szt.) okazów meteorytu Pułtusk w kolekcji Muzeum Wydziału Geologii UW
^ inf. prywatna: Janusz W. Kosiński
^ oraz późniejsze wydania; najnowsze: Tiirmaa Reet, (1996), Catalogue of meteorites in the Estonian collection, Eesti TA Geoloogia Instituut, Tallinn 1996, ss. 32
^ 80^th Annual Meeting of the Meteoritical Society, (2017) – author index
^ m.in. hasła: Aerolity (tom 1, s. 190-196; ilustracje: meteoryt Pułtusk, Stannern); Betyle (tom 7-8, ilustracja); Gwiazdy spadające (tom 27-28)
^ Abstract: Mössbauer spectra of equilibrated ordinary chondrites consist of two doublets due to paramagnetic iron present in olivines and pyroxenes and two sextets due to magnetically ordered iron present in metallic phases and troilite. The spectral areas of the different mineralogical phases found by Mössbauer spectroscopy in meteorites are proportional to the number of iron atoms in this mineralogical phase. This property of Mössbauer spectra can be the basis for constructing a method for the classification of ordinary chondrites. This idea was first explored at the Mössbauer Laboratory in Kanpur. This group suggested a qualitative method based on 2‐dimensional plots of Mössbauer spectral areas and thus classified properly some meteorites. We constructed a quantitative method using Mössbauer spectral areas, multidimensional discriminant analysis, and Mahalanobis distance (4M method) to determine the probability of a meteorite to be of type H, L, or LL. Based on 59 Mössbauer spectra, we calculated by the 4M method, S_cluster, the level of similarity of the Goronyo meteorite to the clusters. On the plot of ferrosilite versus fayalite, the point representing Goronyo is located on the border between H and L areas. Calculated by the 4M method, the meteorite Goronyo is 32% similar to type H, 75% to type L, and 11% to type LL. Additional mineralogical analyses suggested that the Goronyo meteorite would be classified as type L, although it was originally reported as type H in the Meteoritical Bulletin Database;
patrz → Woźniak et al. (2020, ASMP) oraz artykuły w Hyperfine Interactions; więcej → woreczko.pl – Metoda 4M (4M method) ● Metoda 4M – formularz
^ katalog Wülfinga jest najbardziej kompletnym katalogiem zbiorów światowych z końca XIX wieku (patrz również → Wülfing (1894)); autor podaje również jaka część wybranych meteorytów (ich main mass) znajduje się w danej kolekcji; z wymienionych u niego kolekcji (s. 408-429) tylko jedna kolekcja – Breslau (Mineralogisches Museum der K. Universität) – znajduje się dziś w Polsce; wymienia on jeszcze wiele kolekcji prywatnych, np. kolekcję Juliana Siemaszko, von Bredow, F. Krantz, H. A. Ward.
Jest u Wülfinga jeszcze kolekcja – Danzig (Westpreussisches Provinzial-Museum; mitgeteilt durch Herrn Direktor Professor Dr. H. Conwentz) – znajdowały się w niej 3 meteoryty: Pultusk 99 g, Krasnojarsk 287 g oraz 63 g fragment meteorytu Schwetz (Świecie)
^ meteoryty polskie w kolekcjach wg Wülfinga (1897)
^ jeszcze wcześniejszy katalog kolekcji meteorytów wydał w 1863 roku Buchner (1863); patrz również → Światowe kolekcje meteorytów
^ katalog zawiera informację o 630 meteorytach (166 własnych i 464 zagranicznych) znajdujących się w 73 kolekcjach wszystkich republik ówczesnego ZSRR; stan na 1 stycznia 1985 roku, nakład 300 egz.; ostatni opublikowany przed rozpadem Związku Radzieckiego katalog meteorytów „radzieckich”, obecnie te dane są bardzo trudno dostępne! (również → Метеоритика (1955, catalogs))
^ meteoryty polskie w zbiorach byłego ZSRR: Bialystok (Białystok), Grüneberg (Wilkanówko), Morasko, Pultusk (Pułtusk), Schwetz (Świecie), Seeläsgen (Przełazy) (brak w radzieckich zbiorach okazów meteorytu Łowicz!) (patrz → meteoryty polskie w zbiorach byłego ZSRR)
^ udało się Redakcji zdobyć to wyjątkowo trudno dostępne wydawnictwo (nakład 300 egz.!); kupiliśmy skan katalogu w oddziale Electronic Document Delivery Service Biblioteki Narodowej w Petersburgu

Zobacz również

o meteorycie Pułtusk w ówczesnej prasie → Pułtusk/Czasopisma
współcześnie znajdowane okazy meteorytu → Pułtusk/In situ
okazy meteorytu → Pułtusk/Galerie, Pułtusk/Największe okazy
współczesna poszukiwania meteorytu Pułtusk
Pułtusk/Wawrzecki Ignacy ● Pułtusk/Zambrzyccy
Czaputowicz (1880)
relacja Meuniera (1868) z wizyty w Warszawie

PAN Muzeum Ziemi w Warszawie ● Muzeum Geologiczne PAN w Krakowie ● Muzeum Regionalne w Pułtusku

spadek meteorytu w miejscowości Gaj pod Wyszkowem
doniesienie Płońsk
meteoryt Oczeretna

Linki zewnętrzne

Meteoritical Bulletin Database (MBD) – meteoryt Pultusk
Encyclopedia of Meteorites (EoM) – meteoryt Pultusk

Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu (National Museum of Natural History in Paris; Paris, Mus. d'Hist. Nat.) – Muséum national d'Histoire naturelle ● Collection de météorites ● Saison – La saison Météorites ● Exposition – Météorites, entre ciel et terre ● [katalogi → Meunier (catalogues); katalog online]
Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (Natural History Museum Vienna; Vienna, Naturhist. Mus.) – Naturhistorisches Museum Wien ● Die Meteoritensammlung ● Mineralogy & Petrography ● [katalogi → Partsch (1843); Brezina (1885); Brezina (1895); Brezina (1896); Berwerth (1903)]
Muzeum Historii Naturalnej w Londynie (Natural History Museum London; London, Nat. Hist. Mus.) – Natural History Museum London ● [katalogi → Fletcher (1896); Prior (1953); Grady (2000)]
Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu w Bonn (Mineralogisch-Petrographisches Institut und Mineralogische Museum, Universität Bonn; Bonn, Min. Mus. Univ.) – Mineralogisches Museum der Universität Bonn ● [katalog → Rath (1875); Laspeyres (1894)]
Muzeum Fersmana w Moskwie (Russian Academy of Sciences, Fersman Mineralogical Museum, Moscow; Moscow, Acad. Sci.) – Российская Академия Наук, Минералогический Музей им. А.Е. Ферсмана ● (Предыдущая версия сайта (до 2017 г.) (old page version)) ● Экспозиция "Метеориты" (Exposition “Meteorites”) ● [katalog → Явнель (1986)]
Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie (Museum für Naturkunde, Institut für Mineralogie und Petrographie, Humboldt-Universität zu Berlin; Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ.) – Museum für Naturkunde Berlin ● Meteorites ● [katalogi → Rose (1864); Klein (catalogues); Hoppe (1975); Schulze (1996)]
Muzeum Historii Naturalnej w Chicago (Field Museum of Natural History, Chicago; Chicago, Field Mus. Nat. Hist.) – The Field Museum ● Meteorites ● [katalogi → Farrington; Horback et al. (1965); Pritzker (2012)]
Muzeum Historii Naturalnej w Budapeszcie (Hungarian Natural History Museum, Budapest; Budapest, Nat. Mus.) – Magyar Természettudományi Múzeum Budapest ● ~~Katalog Tokody (1951) ● Meteorites in the Carpatian Basin (english); Kárpát-medencei meteoritok (hungarian)~~ ● [katalog → Ravasz (1969)]
Eötvös Loránd University Budapest (Budapest, Eötvös Lóránd Univ.) – Eötvös Loránd Tudományegyetem Budapest, ELTE ● Mineral and rock collection
Uniwersytet w Tartu, Estonia (University of Tartu, Estonia; Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.) – Tartu Ülikool, Eesti ● Tartu Ülikooli loodusmuuseum ja botaanikaaed – Natural History Museum and Botanical Garden ● Geoscience collections of Estonia (search meteorite) ● [katalogi → Levinson-Lessing (1897); Tiirmaa (1983); Tiirmaa (1994)]
Geological Survey of India, Calcutta (भारतीय भूवैज्ञानिक सर्वेक्षण, कोलकाता; Calcutta, Mus. Geol. Surv. India) – VirtualMuseum ● [katalog → Sen Gupta et al. (1982)]

Kolekcja okazów meteorytu Pułtusk w zbiorach Muzeum Wydziału Geologii UW
Meteoryt Pułtusk w kolekcjach polskich – katalog PTMet ● Wadi & Jan Woreczko Collection
Polski Serwis Meteorytów – meteoryt Pułtusk
Wirtualne Muzea Małopolski – Muzeum Geologiczne Instytutu Nauk Geologicznych PAN

woreczko.pl – Wystawa meteorytów „Wokół meteorytu Pułtusk”, Pułtusk 2013
woreczko.pl – Elipsa rozrzutu (Strewn field, strewnfield, distribution ellipse)

Wikipedia – meteoryt Pułtusk

Portal Cosmoartel.pl – Elipsa spadku meteorytu Pułtusk

Portal Meteorite Picture of the Day – Pultusk (Pułtusk)

YouTube – Serial Meteorite Men, odcinek: Łowcy meteorytów - Pułtusk Polska

[0] śli nie zaznaczono inaczej, podano współrzędne przyjęte w oficjalnej bazie meteorytów Meteoritical Bulletin Database

[1] wg najnowszych badań meteoryt Pułtusk jest brekcją polimiktyczną typu H3.8-6 (Siemiątkowski 2004; Krzesińska et al. 2015; Krzesińska 2016)

[2] zwa „Lerici” znajduje się, np. w opisie małego fragmentu (0,16 g) meteorytu Pułtusk w kolekcji Yale University, Peabody Museum of Natural History: Servos Kurt, (1956), Meteorites in the Collections of Yale University, Postilla of the Yale Peabody Museum, 27, 1956, s. 1-24;
oraz w katalogu MNH w Londynie z 1904 roku (Fletcher 1904) znajduje się pod tą nazwą wpis o fragmencie o wadze 8 g

[3] wyjaśnienie tak egzotycznych synonimów, jak: La Spezia, Lerici, Nossi-Bé, Nosy-Bé i Spezia w Prior (1953)

[4] Pilski (1994) wymienia jeszcze: „Niektóre okazy tego meteorytu noszą nazwę „Łomża”, być może dlatego, że Pułtusk należał do guberni łomżyńskiej”

[Babczy.C5.84ski_1868-5] Babczyński et al. (1868)

[6] zi o używaną wówczas skalę Réaumura; temperatura zamarzania wody wynosi 0 stopni Réaumura, a 1°C = 0,8°R; Wikipedia – Skala Réaumura

[7] turalnie mało! – Rekordy klimatyczne Polski

[8] zi zapewne o milę rosyjską lub geograficzną, odpowiada to odległości około 74 km od Warszawy

[9] Galle (1868), s. 100; oryginalny tekst po niemiecku

[10] Warin Roger, Kashuba John, (2013), Wielkie grzmoty, małe kamienie, Meteoryt, 2, 2013, s. 21–23 (tłumaczenie Andrzej S. Pilski)

[11] zakwestionowanie tej liczby patrz → Stenz (1937)

[Babczy.C5.84skiT-12] Tytus Babczyński (1830-1910) – profesor wydziału matematyczno-fizycznego, sekretarz rady ogólnej Szkoły Głównej; w 1875 roku ożenił się z Bronisławą Florentyną Koskowską, wnuczką Ewy Elżbiety Zambrzyckiej, przedstawicielką rodu związanego ze spadkiem meteorytu Pułtusk, patrz → Pułtusk/Zambrzyccy; (Skład Szkoły Głównej, Tygodnik Ilustrowany, 255, 1887; tam też jego portret (9)); Wikipedia – Tytus Babczyński

[DeikeK-13] Karol Deike (Dejke) (1845-1906) – adiunkt Obserwatorium Astronomicznego Szkoły Głównej; członek Komitetu Redakcyjnego tygodnika Wszechświat; (Skład Szkoły Głównej, Tygodnik Ilustrowany, 255-256, 1887; tam też jego portret (84))

[14] wg Gazety Polskiej z 14 lutego 1868 r. zebrali oni podczas swojej pierwszej wizyty na terenie spadku 120 okazów

[15] utorstwa Babczyńskiego i Deike?

[16] wartość ta wydaje się mocno zaniżona? Na opublikowanej mapie obszar, gdzie zaznaczono znaleziska, ma około 45 km²; patrz → Lokalizacja

[17] z wydaną przez Szkołę Główną broszurą Babczyński et al. (1868) rozesłano okazy meteorytu Pułtusk do wielu kolekcji światowych; jak pisze Wróblewski (2016): „W odpowiedzi napływały listy z podziękowaniami, między innymi od Senatu Uniwersytetu Wrocławskiego oraz indywidualne od [takich sław, jak] Gustava Kirchhoffa, Friedricha Wöhlera i Roberta W. Bunsena.”

[Zambrzyccy-18] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h okaz(y) kupione od członków rodu Zambrzyckich; patrz → Pułtusk/Zambrzyccy

[Chicago7897-19] z waży 7893,59 g (nr inw. ME 1581 #1)

[Berlin8070-20] z waży 8102,8 g

[21] w tym kilka okazów wyraźnie orientowanych, np.: 3,35 g (record), 4,47 g (record), 25,74 g (record)

[22] wg Grewingk (1882): 90 okazów o łącznej wadze 2020 g

[23] uż nie istnieje; gdzie trafił okaz meteorytu Pułtusk nie wiadomo; okaz Coblinera meteorytu Morasko z tej kolekcji trafił do Muzeum Geologicznego PAN w Krakowie

[24] wg Pilskiego (2001) w zbiorach polskich znajdowało się 421 okazów meteorytu Pułtusk o łącznej wadze 48,25835 kg

[25] stawie katalogu meteorytów na stronach PTMet, Pokrzywnickiego (1964), Grady (2000), Явнель (1986) i katalogów innych kolekcji

[bold-26] boldem wyróżniono zidentyfikowane okazy; część wag podana orientacyjne, gdyż w wielu źródłach podawane są one z różną dokładnością i rzetelnością

[27] rzekreślono zidentyfikowane okazy

[Krantz_Bonn-28] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g A. i F. Krantz – istniejąca od 1833 firma handlująca minerałami i meteorytami; założył ją we Freibergu August Krantz, później działalność kontynuował jego bratanek Fritz (Friedrich) Krantz; do dziś wiele okazów meteorytów w różnych kolekcjach ma etykiety podpisane, np. Dr. F. Krantz, Rheinisches Mineralien-Contor Bonn; pod koniec XIX wieku kolekcja Krantza zawierała wg Wülfing (1897) meteoryty z 54 różnych lokalizacji o łącznej wadze 72 kg; firma istnieje do dziś; patrz → Krantz Rheinisches Mineralien-Contor

[29] rawdopodobnie chodzi o Andreasa Lilge, urodzonego w Polsce, emigranta do Kanady

[30] inf. prywatna od kuratora FMNH

[18_funt.C3.B3w-31] yć może jest to okaz 8,1 kg ze zbiorów PAN Muzeum Ziemi w Warszawie?

[Kamie.C5.84skiM-32] Michał Kamieński (1879-1973) – polski astronom, specjalista mechaniki nieba; profesor astronomii Uniwersytetu Warszawskiego i dyrektor Obserwatorium Astronomicznego UW. Wikipedia – Michał Kamieński

[33] zwietrzały fragment 50% skorupy; na powierzchni okazu stara naklejka z napisem „2.”

[34] zwietrzały fragment 50% skorupy; dar J. Samsonowicza

[35] za Laspeyres (1894) (również patrz → Krantz Rheinisches Mineralien-Contor):
„(977,0 gr) Krantz’sche Sammlung (v. Rath Nr. 52 o). Halber Stein von spitzkegelförmiger Gestalt. Die beim Niederfallen entstandene Bruchfläche ohne Schmelzrinde folgt einer „Schmelzader mit Eisenharnisch“.”
„(944,0 gr) Krantz’sche Sammlung (v. Rath Nr. 52 i Fig. 10 a, b). Ein wohl beim Niederfallen zertrümmerter Stein. Die hierbei entstandene frische Bruchfläche ohne Schmelzrinde wird schräg von einigen Schmelzadern mit feinsten Eisenlamellen durchsetzt. Die Blättchen von Nickeleisen zeigen eine deutliche Längsfurchung und fliessen zu „Eisenharnischen“ zusammen.”
„(880,0 gr) Krantz’sche Sammlung (v. Rath Nr. 52 p). „Segment eines scheibenförmigen Körpers“, ganz gleichmassig umrindet, auf der wenig gewölbten Brust radiale Schmelzriefen.”
„(866,0 gr) Krantz’sche Sammlung (v. Rath Nr. 52 Fig. la, b, c). „Ganz umrindetes Segment eines dickscheibenförmigen Steins, dessen Rand zur Hälfte durch die ursprüngliche Peripherie des planetarischen Körpers, zur Hälfte durch zwei annähernd rechtwinkelig zu einander stehende Bruchflächen gebildet wird. Auffallende Verschiedenheit der Brust- und Rückenseite. Erstere höher gewölbt und zu sanft gerundeten Buckeln gestaltet, Schmelzrinde schwarz und matt, deutliche Strömungslinien der Schmelzmasse. Die Rückenseite stellt einen, im Allgemeinen ebenen Bruch dar von eigenthümlich kleinhöckeriger Beschaffenheit, mit dünner, kupferroth schimmernder Schmelzrinde.“”
„(827,0 gr) Krantz’sche Sammlung (v. Rath Nr. 52 k). Der Stein ist durch zwei rechtwinkelig sich treffende Bruchflächen deutlich als Bruchstück gekennzeichnet. Die ursprüngliche, unregelmässig höckerige Oberfläche des Steins trägt eine dicke schwarze Schmelzrinde mit Schmelzriefen. Die beiden Bruchflächen sind dagegen mit einem dünneren buntschimmernden Schmelz bedeckt.”

[36] 3,0+[0,2]={18|8|8|3|5}={●●●●●●●●●●●●●●●●●○○○○|●●●●●●●●|●●●●●●●○|●●●|●●●●●}

[37] us 5 znalezisk współczesnych ≥1 kg

[38] stnieniu takiego zbioru minerałów, skamieniałości i meteorytów Pułtusk znajduje się wzmianka w: Nauka Polska: jej potrzeby, organizacja i rozwój, t. 4, 1923, s. 155. Plik mLib. Pokrzywnicki przypuszczał, że w zbiorze tym mógł znajdować się również meteoryt Białystok

[Czaputowicz-39] rawdopodobnie z tym darem związany jest stary rękopis z 1880 roku (patrz → Czaputowicz (1880))?

[SamsonowiczJ-40] Jan Samsonowicz (1888-1959) – polski geolog i paleontolog, profesor uniwersytetów we Lwowie i Warszawie, wieloletni kierownik Katedry Geologii Historycznej Uniwersytetu Warszawskiego; badacz spadku meteorytu Pułtusk; rodzina Samsonowicza miała swoje majątki ziemskie w okolicy spadku meteoryt Pułtusk. Wikipedia – Jan Samsonowicz

[41] talog Wülfinga (1897) wymienia w zbiorach wrocławskich 41 różnych meteorytów (z różnych lokalizacji) o łącznej wadze ok. 11 kg

[42] Spencer (1937) podaje, że na te kolekcje składała się połowa wagi wszystkich okazów w światowych zbiorach

[43] ublikację Daubrée (1868) powołują się LaPaz (1941) i Samsonowicz (1952), ale cytowane przez nich liczby nie znajdują pokrycia w źródle!

[Ward_Rochester-44] Ward Henry Augustus (1834-1906) – amerykański przyrodnik i geolog. Założyciel przedsiębiorstwa Ward's Natural Science zajmującego się pozyskiwaniem i handlem okazami przyrodniczymi (minerały, meteoryty, skamieniałości, okazy flory i fauny)

[45] Wikipedia – Muzeum Przyrodnicze im. Dzieduszyckich we Lwowie

[46] Kłosy nr 253 z 1870 r.

[47] Breslauer Zeitung, z 8 lipca 1870 r. oraz w czasopiśmie Rübezahl

[48] Gazeta Warszawska, nr 66 z 1870 r.

[49] ółnoc wysunięta wieś

[50] wieś ta już nie istnieje, leżała na NE od Starych Zambsk i na N od Ciołkowa; patrz → mapa

[51] wiada ok. 56,8 km²

[52] 20 funtów rosyjskich (℔ russ.) ≅ 8,19 kg

[53] Золотник (pol. zołotnik) – dawna rosyjska jednostka masy równa ¹/₉₆ funta, czyli ok. 4,2658 grama; patrz → Dawne jednostki miar i wag

[54] rając się na cenie uncji (oz) złota, która w 1912 roku kosztowała ok. 20 $, to za 80 000 $ można było wówczas kupić ok. 4000 uncji złota, a obecna cena uncji złota (29 maja 2018 r.) to ~1300 $; ale kolekcja Warda mogłaby dziś kosztować nawet 12 mln dolarów, gdyż, jeśli weźmiemy pod uwagę nominal GDP per capita (nominalny PKB podzielony przez populację) to 1 $ w 1912 roku odpowiada, wg tego wskaźnika, dzisiejszym 150 $!

[55] trz → Rheinisches Mineralien-Kontor Dr. F. Krantz :: Bonn, Meteoriten-Verzeichnis (…)

[WawnikiewiczR-56] Roman Wawnikiewicz (1838-1914) – profesor wydziału matematyczno-fizycznego Szkoły Głównej; był prawdopodobnie (współ)autorem broszury Babczyński et al. (1868)?; przeprowadził analizę chemiczną meteorytu Pułtusk; krótki życiorys (Szperl 1913, s. 46-49); (Skład Szkoły Głównej, Tygodnik Ilustrowany, 255, 1887; tam też jego portret (30))

[3786g-57] rzed oczyszczeniem okaz ważył 3786 g

[58] wyniki te były częściowo prezentowane wcześniej przez Janusza W. Kosińskiego m.in. podczas prelekcji towarzyszącej otwarciu wystawy meteorytów w Muzeum Regionalnym w Pułtusku 12 kwietnia 2013 roku; więcej o wystawie na → woreczko.pl – „Wokół meteorytu Pułtusk”

[59] z znaleziony w katakumbach grobowca w Pokrzywnicy (Sztandar 1991)

[60] wa pasujące do siebie fragmenty; patrz → Pułtusk (L)

[AleksandrowiczJ-61] Jerzy Aleksandrowicz (Alexandrowicz) (1819-1894) – profesor wydziału matematyczno-fizycznego Szkoły Głównej, dyrektor jej Ogrodu Botanicznego; (Skład Szkoły Głównej, Tygodnik Ilustrowany, 255, 1887; tam też jego portret (8))

[62] trz → Pułtusk/Czasopisma

[63] Kowalczyk (1868, Biblioteka Warszawska)

[64] w rozdziale: II. Aёrolites, Large Meteors, and Star-showers. a. Aёrolites. 2. Pultusk, Poland, 1868, Jan. 30, 6^h 50^m p.m. (local time).

[65] w broszurze nie podano autorów (str. tytułowa), więc nie można dziś jednoznacznie ustalić, kto ją napisał. Według Stenza (1937) autorami broszury byli Babczyński i Deike, natomiast wg Wülfinga (1897), Samsonowicza (1952), Pokrzywnickiego (1964) i Koblitz MetBase jej współautorem był również Roman Wawnikiewicz; natomiast Szperl (1913) wymienia jako jedynego autora broszury Wawnikiewicza; wg bibliografii Estreicher autorem broszury był Jurkiewicz (Karol?)

[66] terenie zaboru rosyjskiego jedynym obowiązującym urzędowo sposobem datowania był kalendarz juliański (stary styl), więc 26 maja odpowiada dacie 7 czerwca wg kalendarza współczesnego (gregoriańskiego, nowego stylu)

[67] roszura wydana przez Szkołę Główną Warszawską (wg Wülfinga (1897) w drukarni Jana Jaworskiego); tam też mapka terenu z lokalizacją znalezisk; reprint broszury wydał Janusz W. Kosiński w serii Biblioteczka meteorytu Pułtusk – zeszyt 3 (2007-2008); zamieścił tam również jej tłumaczenie i opatrzył przypisami

[68] zęść: Pogadanka 20, s. 205-224; wydanie z 1869 roku zostało rozszerzone i jest w nim część o meteorytach Bjelaja Zerkov i Lixna: Dodatek dziewiąty. O aerolitach spadłych w Białocerkwi i w okolicach Dynaburga, s. 356-357

[69] talog kolekcji meteorytów Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (stan na koniec października 1902 roku); artykuł ukazał się również w formie osobnej publikacji: Berwerth Friedrich Martin, (1903), Verzeichnis der Meteoriten im k.k. naturhistorischen Hofmuseum, Ende Oktober 1902, Separatabdruck aus den Annalen des k.k. naturhistorischen Hofmuseum, Bd. XVIII, Wien 1903, ss. 90, plik PDF

[70] trz → Pułtusk/Największe okazy

[71] w roczniku również informacja gabinetu mineralogicznego w Wiedniu (k.k. Hof-Mineraliencabinete in Wien): Der Meteorsteinfall vom 30. Jänner 1868 unweit Warschau, nr 29, 1868, s. 228-230

[4M_method-72] s metody 4M patrz → Woźniak et al. (2019, MaPS) oraz Woźniak et al. (2020, ASMP); więcej → woreczko.pl – Metoda 4M (4M method) ● Metoda 4M – formularz

[73] wyniki były prezentowane na ICAME 2019, International Conference on the Applications of the Mössbauer Effect, Dalian, China 2019

[74] to ilustrowany album poświęcony kolekcji meteorytów w Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu

[75] zawiera 32 litografie okazów meteorytów: Bella Roca, Babb's Mill (Blake's Iron), Cabin Creek, Glorieta Mountain, Goalpara, Hessle, Hex River Mountains, Ilimaes (iron), Kokstad, Mocs, Puquios, Pultusk (Pułtusk), Sarepta, Stannern, Tucson (syn. Santa Rita)

[76] rezentacja nowatorskiej metody obliczania elementów orbit meteoroidów na podstawie rozkładu okazów w elipsach spadku; wyniki m.in. dla meteorytów Pułtusk i Łowicz

[Seweryn-77] stać enigmatyczna (!); patrz → Czaputowicz (1880)
(inf. prywatna, lipiec 2016) prof. Jacek Czaputowicz (Minister Spraw Zagranicznych w rządzie PiS, 2018-2020) zasugerował, że może chodzić o Seweryna Czaputowicza (ok. 1815(1819?)-1887) – żołnierza powstania 1830/1 (może styczniowego?), zarządcę cmentarza Rakowickiego (?); nekrolog; portal www.miejscapamiecinarodowej.pl – Kraków - grobowiec weteranów powstań…

[r.C4.99kopis-78] rękopis dwustronny na 4 stronach formatu 40×24,7 cm sprzedany w 2012 roku na aukcji zorganizowanej przez antykwariat „RARA AVIS” z Krakowa. Według opisu zawartego w katalogu aukcyjnym „RARA AVIS” autorem rękopisu (pod nim podpisany) był członek Towarzystwa Nauk i Dobroczynności w Krakowie S. Czaputowicz; tekst dotyczy różnych meteorytów i ich badań, ale główną treścią jest opis spadku meteorytu Pułtusk; z dostępnych informacji nt. treści rękopisu wynika, że był on dołączony do kilku okazów meteorytu Pułtusk ofiarowanych przez Czaputowicza na potrzeby edukacyjne. Tekst kończy akapit: „Na tem zakończając poważam się uprzejmie prosić o przyjęcie niniejszej pracy, oraz dołączających się okazów Aerolitów czyli kamieni w liczbie sztuk … a to w celu zastosowania tego do nauki uczącej się młodzieży szkolnej, a będzie to dla mnie prawdziwą nagrodą, gdy dotąd przechowałem zabytek ten, który jedynie dla szkół krakowskich pragnę oﬁarować”. Na końcu przekreślona dedykacja dla b. prezesa Senatu Szyndlera, zamiast tego wpisane odręcznie nazwisko Mędrzykowskiego – pirotechnika (źródło informacji: 104 AUKCJA ANTYKWARYCZNA, Antykwariat „RARA AVIS”, Kraków 2013; za zgodą)

[79] w 1868 roku kolekcja paryska posiadała 942 okazy meteorytu Pułtusk! Już wówczas w kolekcji Krantza znajdowało się 1612 okazów!

[80] tura relacji daje również wyobrażenie o słabej kondycji ówczesnej meteorytyki w Polsce: (…) Ze specjalnym zainteresowaniem poszukuję meteorytów spadłych na ziemiach polskich. Praca niemała. Trzeba przejrzeć ponad 1000 różnych napisów, podających pochodzenie, datę odnalezienia oraz budowę okazów. — Znajduję ich kilkadziesiąt. Są to przeważnie drobniejsze odłamki, spadłe, jak głoszą napisy w: „Zabrodje, Vilna Russland; Bjelokrynische, Dolgowoli, Zaborzika—Wolynien, Russland; Schellin, Pommern; Gnadenfrei, Preus.—Schlesien” i t. d. Niebawem natrafiłem na bardzo liczne okazy meteorytu pułtuskiego, spadłego dnia 30 stycznia 1868 r. w Pułtusku na północ od Warszawy. Są to „starsi bracia” odłamka, zdobiącego biurko dyrektora Obserwatorjum stołecznego. Wiele z nich jest drobnych, kilka ma wielkość pięści, jeden zaś przedstawia się dość okazale — jak głowa ludzka. (…)

[81] zienie dwóch okazów meteorytów w gruzach powojennej Warszawy: (…) Tym milej jest nam zakomunikować, że latem 1945 r. udało się odkopać z gruzów spalonego przez wojska niemieckie Obserwatoriom Astronomicznego w Warszawie, dwa piękne okazy, ukryte w czasie wojny przed okupantem. Pierwszy — to 1-o kilogramowy odłamek słynnego meteorytu z dn. 30 stycznia 1868 r., który spadł na polach pod Pułtuskiem, w odległości ok. 50 km na północ od Warszawy, — drugi to 5-o kilogramowa bryła meteorytu z dn. 12 marca 1935 r., który „wylądował” w województwie łódzkim kilkanaście km na połud.-zachód od Łowicza. Taki jedynie remanent (poza jednym tylko zegarem) pozostał w popiołach spalonego Obserwatorium. (…)

[-82] Zofia Halina Gąsiorowska (1898-1957) – kierownik działu archiwalnego Muzeum Ziemi w Warszawie; nietuzinkowa postać; autorka pierwszego kompleksowego opracowania bibliografii polskich autorów o meteorytach (Gąsiorowska 1966), które ukazało się dopiero wiele lat po jej śmierci, maszynopis był gotowy do druku już w 1956 roku (Gąsiorowska 1952, Wiadomości Muzeum Ziemi); ze spisu tego obficie korzystał Jerzy Pokrzywnicki, ale nigdy i nigdzie nie wspomniał w swoich pracach o jego autorce (Kosiński 2014)!

[83] w numerze również artykuł: Wójcik Zbigniew, (1966), Kilka wiadomości o Zofii Halinie Gąsiorowskiej, s. 121-?

[84] z mapą lokalizacji miejscowości

[85] w artykule m.in. o meteorytach: Gnadenfrei (Piława Górna), Grüneberg (Wilkanówko) i Pułtusk oraz fotografia grobu Ernsta Chladniego; teksty

[86] więcej o meteorycie Pułtusk w wydaniu 2 z 1907 roku, s. 386-389; plik eUWr

[87] zawiera również planszę z rysunkiem bolidu Knyahinya i mapę rozkładu okazów meteorytu Pultusk (Pułtusk)

[88] talog zbioru meteorytów w Berlinie (zobacz również Klein (1906); wcześniejsze wydania katalogu:
Klein Carl, (1889), Die Meteoriten-Sammlung der Königlichen Friedrich-Wilhelms-Universität zu Berlin am 15. October 1889, Sitzungsberichte der Königlich Preussischen Akademie der Wissenschaften zu Berlin, Juni-Dec 1889, s. 843-864, plik DjVu;
Klein Carl, (1903), Die Meteoritensammlung der Königlichen Friedrich-Wilhelms-Universität zu Berlin am 5. Februar 1903, Sitzungsberichte der Königlich Preussischen Akademie der Wissenschaften zu Berlin, Jan-Juni 1903, s. 139-172, plik DjVu

[89] reprint broszury Babczyński et al. (1868) wraz z tłumaczeniem i komentarzami

[90] rmacja o przekazaniu do Zbiorów przyrodniczych Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Poznaniu okazu meteorytu Pułtusk – dar ks. Lewaszkiewicza

[91] utorem był prawdopodobnie Jan Kowalczyk?

[KowalczykJ-92] Jan Kowalczyk (1833-1911) – polski astronom, docent Uniwersytetu Jagiellońskiego i Szkoły Głównej w Warszawie; Birkenmajer (1918), Wikipedia – Jan Kowalczyk

[93] rzedruk artykułu ukazał się w kwartalniku Meteoryt, 1, 2007, s. 3-6

[metsoc77th-94] 77^th Annual Meeting of the Meteoritical Society, (2014) – author index

[95] talogi kolekcji meteorytów w Bonn; tam też szczegółowy opis okazów meteorytu Pułtusk (za Rath 1875); oraz fragmenty meteorytu Białystok

[96] „biblia” informacji o chondrach i chondrytach, ale nie tylko – obowiązkowa lektura dla miłośników meteorytów

[97] zy meteorytów z kolekcji hrabiego Włodzimierza Dzieduszyckiego (zbiory z Lwowa)

[98] utorem jest prawdopodobnie członek redakcji Jan Mergentaler?

[99] ówienie ponownych wyliczeń prędkości meteoroidu z którego spadł meteoryt Pułtusk, ich wynik nadal wskazywał, że meteoroid ten pochodził spoza Układu Słonecznego

[100] talog kolekcji Jos. Melion; wg Wülfinga (1897, s. 421) w kolekcji były meteoryty z 41 różnych lokalizacji o łącznej wadze 2 kg; zawierała m.in. meteoryty: Bohumilitz, Borkut, Braunau, Knyahinya, Magura, Mezö-Madaras, Mocs, Pillistfer, Pultusk (Pułtusk), Seeläsgen (Przełazy), Soko-Banja, Stannern, Tieschitz, Wessely

[101] Stanislas-Étienne Meunier – francuski geolog; związany z Muséum national d'histoire naturelle w Paryżu

[102] relacja na temat spadku meteorytu Pułtusk oraz wiele innych ciekawych spostrzeżeń

[103] szerne omówienie ówczesnej wiedzy o meteorytach i ich składzie mineralnym; opis wielu spadków; dużo ilustracji: Knyahinya, Pultusk (Pułtusk)

[104] zęci z meteorytu Pułtusk dla cesarza Annamu Đồng Khánh

[105] talogi i przewodniki po kolekcji meteorytów Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu

[106] tożsame z Masson (1882)

[107] s spadków meteorytów: Knyahinya, Pułtusk, Stannern; ilustracje oraz wiele ciekawych informacji i hipotez

[108] wersja cyfrowa wydania z 1906 roku

[109] rtykuł zilustrowany fotografiami okazów meteorytu Pułtusk ze zbiorów polskich; według autora najświeższe okazy znajdują się w Krakowie i Wrocławiu, te w Warszawie były zebrane wiele lat po spadku i nie są już tak świeże!

[110] rdziej aktualna internetowa wersja katalogu znajduje się na stronach Polskiego Towarzystwa Meteorytowego – katalog PTMet; tam objaśnienie stosowanych skrótów (cs – complete specimen, hs – half specimen, ep – end piece, fc – fragment with crust, f – fragment, sc – slice with crust, s – slice, …); więcej → woreczko.pl – Oznaczenia okazów – skróty

[111] rwsze i jak na razie jedyne, tak kompleksowe opracowanie na temat polskich meteorytów; warto jednak zaznaczyć, że Jerzy Pokrzywnicki niewątpliwie obficie korzystał z wcześniejszego bibliograficznego opracowania autorstwa Zofii Gąsiorowskiej (1966, maszynopis jej pracy powstał przed 1964 rokiem), ale nigdzie w jego publikacjach nie pojawia się jej nazwisko!? (Kosiński 2014)

[112] trz → Pokrzywnicki (1964)/Kolekcje

[113] zawiera planszę z rysunkami okazów meteorytu; wydane również jako: Rath Gerhard vom, (1868), Ueber die Meteoriten von Pultusk im Königreich Polen, gefallen am 30. Januar 1868, Abhandlungen aus dem gebiete der naturwissenschaften, mathematik und medicin, 1868, s. 135-161. Plik hPDF; plik PDF; oraz w: Der Königlichen Rheinischen Friedrich-Wilhelms-Universität Bonn zur Feier ihres fünfzgjährigen Jubiläums am 3. August 1868 die Niederrheinische Gesellschaft für Natur und Heilkunde, Bonn 1868, s. 135-161. Plik PDF

[114] talog kolekcji meteorytów w Bonn; szczegółowy opis okazów meteorytu Pultusk (Pułtusk), m.in. okazy: 3770, 2150, 1232, 1138, 978, 950, 880, 868, 828 g; w zbiorach również meteoryty: Seeläsgen (Przełazy), Schwetz (Świecie); patrz → Laspeyres (1894)

[115] rtykułu ze zbiorów biblioteki PAN Muzeum Ziemi w Warszawie, dzięki uprzejmości Dariusza Wolińskiego

[116] zęść: VII. Aeroliti. Aeroliti di Pultusk; zawiera mapę Fig.9 PIANO DELLA CADUTA DEGLI AEROLITI DI PULTUSK

[SchiaparelliGV-117] włoski astronom Giovanni Schiaparelli jako pierwszy wykazał związek rojów Perseid i Leonid z kometami; „odkrył” również słynne „kanały” na Marsie

[118] ę katalogu dla portalu Wiki.Meteoritica.pl udostępniła dr Jadwiga Biała

[119] talog kolekcji Siemaszki miał kilka wcześniejszych wydań: 1881 (ss. 3), 1882 i 1885 (ss. 7), 1886 (ss. 16, po francusku; Siemachko Julien, Catalogue de la Collection de Météorites de Julien de Siemachko (Saint-Petersbourg, Russie), Paris Janvier 1886 (oraz suppl. wydany po 1889 r.), str. tytułowa); katalog z 1891 roku jest najobszerniejszy (ss. 64)

[120] ę Siemaszki kupił amerykański kolekcjoner H.A. Ward do zbiorów Ward-Coonley Collection, trafiła ona później do Field Museum w Chicago

[121] ragment: In the British Museum collection there are 72 Pultusk stones with a total weight of 18,188 gm., the largest 9,095 gm. and the smallest 6 gm

[122] „zdanie odrębne” autora dotyczące funkcjonującej w literaturze informacji o liczbie spadłych okazów meteorytu Pułtusk – 100000 szt.; wg Stenza liczba te jest wynikiem pomyłki w interpretacji liczby „100,000” występującej w broszurze wydanej przez Szkołę Główną w 1868 roku Notice sur la météorite tombée le 30 janvier 1868 aux environs de la ville de Pułtusk, a oznaczającej tam (strony 15 i 16) „100%” z dokładnością trzech miejsc po przecinku. Ciekawe spostrzeżenie!

[123] talog i opis wszystkich (233 szt.) okazów meteorytu Pułtusk w kolekcji Muzeum Wydziału Geologii UW

[124] inf. prywatna: Janusz W. Kosiński

[125] raz późniejsze wydania; najnowsze: Tiirmaa Reet, (1996), Catalogue of meteorites in the Estonian collection, Eesti TA Geoloogia Instituut, Tallinn 1996, ss. 32

[metsoc80th-126] 80^th Annual Meeting of the Meteoritical Society, (2017) – author index

[127] .in. hasła: Aerolity (tom 1, s. 190-196; ilustracje: meteoryt Pułtusk, Stannern); Betyle (tom 7-8, ilustracja); Gwiazdy spadające (tom 27-28)

[128] Abstract: Mössbauer spectra of equilibrated ordinary chondrites consist of two doublets due to paramagnetic iron present in olivines and pyroxenes and two sextets due to magnetically ordered iron present in metallic phases and troilite. The spectral areas of the different mineralogical phases found by Mössbauer spectroscopy in meteorites are proportional to the number of iron atoms in this mineralogical phase. This property of Mössbauer spectra can be the basis for constructing a method for the classification of ordinary chondrites. This idea was first explored at the Mössbauer Laboratory in Kanpur. This group suggested a qualitative method based on 2‐dimensional plots of Mössbauer spectral areas and thus classified properly some meteorites. We constructed a quantitative method using Mössbauer spectral areas, multidimensional discriminant analysis, and Mahalanobis distance (4M method) to determine the probability of a meteorite to be of type H, L, or LL. Based on 59 Mössbauer spectra, we calculated by the 4M method, S_cluster, the level of similarity of the Goronyo meteorite to the clusters. On the plot of ferrosilite versus fayalite, the point representing Goronyo is located on the border between H and L areas. Calculated by the 4M method, the meteorite Goronyo is 32% similar to type H, 75% to type L, and 11% to type LL. Additional mineralogical analyses suggested that the Goronyo meteorite would be classified as type L, although it was originally reported as type H in the Meteoritical Bulletin Database;
patrz → Woźniak et al. (2020, ASMP) oraz artykuły w Hyperfine Interactions; więcej → woreczko.pl – Metoda 4M (4M method) ● Metoda 4M – formularz

[129] talog Wülfinga jest najbardziej kompletnym katalogiem zbiorów światowych z końca XIX wieku (patrz również → Wülfing (1894)); autor podaje również jaka część wybranych meteorytów (ich main mass) znajduje się w danej kolekcji; z wymienionych u niego kolekcji (s. 408-429) tylko jedna kolekcja – Breslau (Mineralogisches Museum der K. Universität) – znajduje się dziś w Polsce; wymienia on jeszcze wiele kolekcji prywatnych, np. kolekcję Juliana Siemaszko, von Bredow, F. Krantz, H. A. Ward.
Jest u Wülfinga jeszcze kolekcja – Danzig (Westpreussisches Provinzial-Museum; mitgeteilt durch Herrn Direktor Professor Dr. H. Conwentz) – znajdowały się w niej 3 meteoryty: Pultusk 99 g, Krasnojarsk 287 g oraz 63 g fragment meteorytu Schwetz (Świecie)

[130] teoryty polskie w kolekcjach wg Wülfinga (1897)

[131] szcze wcześniejszy katalog kolekcji meteorytów wydał w 1863 roku Buchner (1863); patrz również → Światowe kolekcje meteorytów

[132] talog zawiera informację o 630 meteorytach (166 własnych i 464 zagranicznych) znajdujących się w 73 kolekcjach wszystkich republik ówczesnego ZSRR; stan na 1 stycznia 1985 roku, nakład 300 egz.; ostatni opublikowany przed rozpadem Związku Radzieckiego katalog meteorytów „radzieckich”, obecnie te dane są bardzo trudno dostępne! (również → Метеоритика (1955, catalogs))

[133] teoryty polskie w zbiorach byłego ZSRR: Bialystok (Białystok), Grüneberg (Wilkanówko), Morasko, Pultusk (Pułtusk), Schwetz (Świecie), Seeläsgen (Przełazy) (brak w radzieckich zbiorach okazów meteorytu Łowicz!) (patrz → meteoryty polskie w zbiorach byłego ZSRR)

[134] udało się Redakcji zdobyć to wyjątkowo trudno dostępne wydawnictwo (nakład 300 egz.!); kupiliśmy skan katalogu w oddziale Electronic Document Delivery Service Biblioteki Narodowej w Petersburgu

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[48]

[49]

[50]

[51]

[52]

[53]

[54]

[55]

[56]

[57]

[58]

[59]

[60]

[61]

[62]

[63]

[64]

[65]

[66]

[67]

[68]

[69]

[70]

[71]

[72]

[73]

[74]

[75]

[76]

[77]

[78]

[79]

[80]

[81]

[82]

[83]

[84]

[85]

[86]

[87]

[88]

[89]

[90]

[91]

[92]

[93]

[94]

[95]

[96]

[97]

[98]

[99]

[100]

@@ Linia 399: / Linia 399: @@
 === [[Pułtusk/Mapy]] ===
-<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3">
+<gallery caption="" widths="240px" heights="240px" perrow="3">
 File:Pultusk_(elipsa_spadku-oryginał).jpg|Elipsa spadku meteorytu Pułtusk (mapa z&nbsp;broszury wydanej przez Szkołę Główną w&nbsp;Warszawie)<ref name="Babczyński 1868"></ref>
 File:Pultusk_(Haidinger_1868).jpg|Mapa okolicznych miejscowości (źródło: Haidinger 1868)